Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili mahsus metodikasi fanining umumiy masalalari - Лингвистика - Рефераты

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili mahsus metodikasi fanining umumiy masalalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42 KB

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili mahsus metodikasi fanining umumiy masalalari Reja : 1.Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili o‘qitish metodikasi fani haqida tushuncha 2.Mahsus metodika fanining predmeti, vazifasi, mazmuni. 3.Mahsus metodikaning boshqa fanlar bilan aloqasi. 4.Mahsus metodikaning bo‘limlari.

“O‘zbekiston Respublikasi inson huquqlari va erkinliklariga rioya etilishini, jamiyatning ma’naviy yangilanishini, ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirishni, jahon hamjamiyatiga qo‘shilishni ta’minlaydigan demokratik huquqiqy davlat va ochiq fuqarolik jamiyati qurmokda” (Kadrlar tayyorlash milliy dasturi.,T.1997). Uzluksiz talim kadrlar tayyorlash tizimining asosi. Bu tizim O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini taminlovchi, shahs, jamiyat va Davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy-tehnikaviy va madaniy ehtiyojlarini qondiruvchi ustivor sohadir. Uzluksiz ta’lim tizimining faoliyat olib borishi davlat ta’lim standartlari, dasturlari asosida ta’minlanadi va quyidagi ta’lim turlarini o‘z ichiga oladi: maktabgacha ta’lim; umumiy o‘rta ta’lim; o‘rta mahsus kasb-hunar ta’limi; oliy ta’lim; oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim; kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash; maktabdan tashqari ta’lim. Uzliksiz ta’lim tizimida mahsus umumta’lim yordamchi mehnat ta’limi maktablari ham faoliyat ko‘rsatib kelmoqdalar. Ushbu turdagi maktablarda aqli zaif oligofren bolalar ta’lim olmoqdalar. Ona tili o‘qitish mahsus metodikasi fani - bu yordamchi mehnat ta’limi maktabida aqli zaif o‘quvchilarga ona tili o‘rgatish yo‘llari, usullarining tizimidir. Ushbu mahsus metodika oligofreniyaning debillik darajasidagi bolalarning jismoniy va ruhiy rivojlanishidagi o‘ziga hos hususiyatlarini hamda yordamchi mehnat ta’limi maktabining maqsadi va vazifalarini hisobga olgan holda yaratilgan. Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili o‘qitish metodikasi pedagogik fanlar turkumiga kirib, oligofrenopedagogikaning metodlari, tamoillari, tashkiliy formalariga asoslangan holda rivojlanadi. Shu bilan birga, yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili o‘qitish metodikasi o‘z o‘rganish obyektiga ega bo‘lib, mustaqil fan sifatida o‘z predmeti, maqsadi, vazifalari va ayrim hususiyatlari bilan boshqa ona tili o‘qitish metodikalaridan ajralib turadi. Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili o‘qitish metodikasining predmeti – yordamchi mehnat ta’limi maktabida aqli zaif o‘quvchilarga savod o‘rgatish, o‘qish,

yozishga o‘rgatish, nutqini o‘stirishda qo‘llanadigan usul va yo‘llar, tamoillar, tashkiliy formalar shuningdek o‘qitiladigan darslarning vazifasi, mazmunidir. Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili o‘qitish metodikasi fanining maqsadi – bo‘lajak o‘qituvchilarni mahsus metodikaga oid bilimlar bilan qurollantirish, ta’lim usullarini takomillashtirish, ularning samaradarligini oshirish, hozirgi zamon talablariga muvofiq yangi usul, uslublar ishlab chiqarishdir. Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili o‘qitish metodikasi fanining vazifalari: -yordamchi mehnat ta’limi maktabining maqsad va vazifalari, bu turdagi ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarining o‘ziga hos hususiyatlarini hisobga olgan holda savod o‘rgatish, o‘qish, yozuv, ona tili, nutq o‘stirish darslarining mundarijasi, mazmuni, yo‘nalishini aniqlash; -ushbu darslarda o‘rganiladigan materialni sinflar bo‘yicha taqsimotini belgilash; -o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini o‘stirish jarayonida debil bolalarning bilish faoliyatidagi kamchiliklarni bartaraf etish, korreksiyalash, kompensatsiya etish yo‘l va usullarini belgilash; -ta’lim-tarbiya jarayonini korreksion yo‘nalishda amalga oshirilishini ta’minlash. Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili o‘qitish metodikasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. Yordamchi maktabda ona tili o‘qitish metodikasi fani ham, boshqa fanlar singari, o‘z oldiga qo‘ygan maqsad va vazifalarni hal etishda bir qator fanlarga tayanadi, shular asosida rivojlanadi. Mahsus metodika pedagogikaning bir qismi bo‘lib hisoblanadi va birinchi navbatda pedagogik va psihologik fanlar negizida rivojlanadi. Umumiy pedagogika va psihologiya, oligofrenopedagogika va oligofrenopsihologiya fanlari mahsus metodikaning nazariy asosi, poydevoridir. Oligofrenopedagogika fani oligofren bolalarning ta’lim-tarbiyasi bilan shug‘ullanadigan fan bo‘lib, aqli zaif bolalarga ta’lim-tarbiya berish shakllari, mohiyati, maqsadi va mazmunini, uslub hamda vositalari, tamoillarini belgilab beradi. Yordamchi mehnat ta’limi maktabi o‘qituvchisi pedagogika hamda

oligofrenopedagogika fanlari belgilab bergan usul, uslub, ta’lim-tarbiya jarayoni shakllari, tamoillari asosida o‘z faoliyatini tashkil etadi, shularga asoslanadi . Yordamchi maktabda ona tili o‘qitish metodikasi fani umumiy psihologiya, oligofrenopsihologiya, logopsihologiya, yosh bolalar psihologiyasi, psiholingvistika kabi fanlar bilan uzviy bog‘liq. Ushbu fanlardagi ma’lumotlardan foydalanib, o‘qituvchi bolalarning yosh hamda kasalliklaridan kelib chiqqan hususiyatlarini hisobga olib, ularga individual yondoshish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Oligofrenopsihologiya oligofren o‘quvchilar tomonidan bilimlarning o‘zlashtirilishi hamda ko‘nikma va malakalarning shakllanish hususiyatlarini o‘rganadi, ta’lim- tarbiya jarayonida aqli zaif bolalarning psihofiziologik taraqqiyoti qonunlarini o‘rganadi. Ushbu fan o‘quv materiallarini tug‘ri tanlash, ona tilidan o‘rganiladigan bilimlar hajmini, sinflar bo‘yicha o‘rganiladigan materiallar taqsimotini ma’lum izchillikda belgilashga imkon yaratadi. Psihologik fanlar ta’lim-tarbiya jarayonini korreksion yo‘nalishda tashkil etishga ko‘maklashadi, eng samarali usul va tashkiliy shakllarni belgilashga imkon yaratadi. Psiholingvistika fanining predmeti-nutqning kommunikativ, aloqa bog‘lash funksiyasidir. Bu fan nutq haqida, nutqni hosil bo‘lish mehanizmlari, rivojlanish hususiyatlari, nutqni talab qiluvchi va keltirib chiqaruvchi sabablar haqida, fikr bayon qilish turlarini belgilovchi omillar haqida, nutqni qabul qilish apparati, ommaviy va individual nutqiy aloqa haqida ma’lumot beradi. Bu ma’lumotlar metodik masalalarni hal qilish uchun, ayniqsa bog‘lanishli nutqni o‘stirish metodikasi uchun juda muhimdir. Logopediya - pedagogik fanlardan biri bo‘lib, nutq kamchiliklari va ularni keltirib chiqaruvchi sabablarni, shuningdek ularni oldini olish, bartaraf etish yo‘l va usullarini o‘rganadigan fan. Logopediya fani mahsus ta’lim-tarbiya vositalari va usullarini ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq etish masalalari bilan shug‘ullanadi. Yordamchi maktab o‘quvchilarining ko‘pchiligida turli nutqiy nuqsonlar kuzatiladi. Ona tili o‘qituvchisi o‘q faoliyatida logopedik usullardan keng foydalana olishi zarur.

Yordamchi maktabda ona tili o‘qitish metodikasi tilshunoslik fani bilan chambarchas bog‘liq. Yordamchi maktabda o‘qitiladigan ona tili, nutq o‘stirish, yozuv, o‘qish darslarining ilmiy asosi va mazmunini dastavval til haqidagi fan belgilab beradi. Tilshunoslik fani kishilarning eng muhim aloq quroli bo‘lgan nutqni ijtimoiy hodisa deb qayd etadi. Nutqning asosiy tarkibiy qismlari tovush, so‘z, so‘z birikmasi va gap bir butun tizimni tashkil etib, fikrni hilma-hil vositalar yordamida og‘zaki yoki yozma shaklda ifodalash uchun hizmat qiladi. Ona tilini o‘qitishning to‘g‘ri tashkil etilishi va samarali bo‘lishi til to‘g‘risidagi lingvistik hulosalarning ilmiy va aniq bo‘lishiga bog‘liq. Yordamchi maktabda tilning tovush tomoni, grammatik qurilishi va lug‘at boyligi haqida o‘quvchilarga ularning yoshi hamda bilim saviyasiga mos holda elementar nazariy va amaliy ma’lumotlar beiladi. Ana shu bilimga bog‘lab yozuv va stilistika normalari o‘rgatiladi. Bularning hajmi va mundarijasi dastur va darsliklarni tuzishda hisobga olinadi. Masalan, fonetika bo‘yicha o‘quvchi tovush va harfni, unli va undoshni ongli rvishda o‘zlashtirib, ularni ajrata oladigan bo‘lishi zarur. Grammatika mashg‘ulotlari shunday o‘tkazilishi kerakki, o‘quvchi so‘zning morfologik tarkibini, so‘z turkumlarining grammatik belgilarini, gap bo‘laklarining o‘zaro munosabatini ongli o‘zlashtirib, ularni tahlil eta oladigan bo‘lishi kerak. Shunday qilib, yordamchi maktabda ona tili o‘qitish metodikasi fani ona tili o‘qitish nazariyasini yaratishda pedagogika, oligofrenopedagogika, psihologiya, oligofrenopsihologiya, logopediya, psiholingvistika, logopsihologiya, tilshunoslik kabi va boshqa fanlarga asoslanadi. Nazariyadan esa amaliy ko‘rsatmalar paydo bo‘ladi. Amaliy ko‘rsatmalar esa o‘quvchilarning ishiga bevosita yordam beradi. Shunga ko‘ra metodik nazariya bilan pedagogik amaliyot bir birini to‘ldiradi. Ilg‘or maktab yoki o‘qituvchilar tajribasi mahsus metodikaning amaliy asosidir. Yordamchi maktabda ona tili o‘qitish metodikasi fani o‘z nazariy asosi, qoidalarini ilg‘or o‘qituvchilar to‘plagan, hayotda sinovdan utgan va ta’lim-tarbiya jarayonida ko‘p foyda keltirgan tajribalar bilan to‘ldirilib, boyitib boriladi. Mahsus metodikaning bo‘limlari.

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili o‘qitish metodikasi o‘z ichiga savod o‘gatish va nutq o‘stirish, o‘qishga o‘rgatish va nutq o‘stirish, grammatika, imlo va nutq o‘stirish hamda bog‘langan og‘zaki va yozma nutqni o‘stirish metodikasi bo‘limlarini qamrab olgan. Savod o‘rgatish va nutq o‘stirish bo‘limida aqli zaif o‘quvchilarga savod o‘rgatish yo‘llari va usullari, davrlari yoritilgan. Metodikaning ushbu bo‘limida yordamchi maktabda o‘quvchilarning dastlabki o‘qish va yozish ko‘nikmalarini birinchi sinfda yil mobaynida alifbegacha davr, alifbe davri va alibedan keyingi davrlar bo‘yicha amalga oshirish tavsiya etiladi. Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ham savod o‘rgatish ishlari analiz-sintez tovush usuli, ya’ani tahlil-tarkib usuli bilan amalga oshiriladi. Mahsus metodikaning o‘qishga o‘rgatish va nutq o‘stirish bo‘limida yordamchi maktabning ikkinchi sinfidan to to‘qqizinchi sinfigacha o‘qish darslarining ta’limiy, tarbiyaviy, korreksion vazifasi, mazmuni, maqsadi yoritilgan bo‘lib, ularni amalga oshirish yo‘llari, usullari, tashkiliy shakllari ko‘rsatilgan. Grammatika, imlo va nutq o‘stirish metodikasi bo‘limida yordamchi maktabning boshlang‘ich sinflarida yozuv darslari, yuqori sinflarda ona tili darslarining maksadi va vazifalari, mazmuni va ularni o‘tkazish yo‘llari hamda usullari yoritilgan. Grammatika va imlo darslarida turli usullarning ishlatilishi ko‘rsatilib, ular ichida grammatik tahlil usuliga katta e’tibor berilgan. Metodikaning ushbu bo‘lmida aqli zaif o‘quvchilarni ko‘chirib, diktovka ostida kalligrafiya va orfografiya qoidalariga rioya qilgan holda hatosiz yozishga o‘rgatish usullari keng yoritilgan. Yordamchi mehnat ta’limi maktabida nutq o‘stirish ishlari nafaqat ta’limiy, balqi qorreksion ahamiyatga ham ega. Boshlang‘ich sinflarda alohida predmet sifatida nutq o‘stirish darslari o‘tkaziladi. Mahsus metodikaning o‘quvchilarning og‘zaki va yozma bog‘langan nuqini o‘stirish bo‘limida nutq o‘stirish darslarining vazifasi, mazmuni, mundarijasi va ularni o‘tkazish metodikasi keng yoritilgan.

Adabiyotlar 1.Karimov I.A. Sog‘lom avlod tarbiyasi barchamizning muqaddas insoniy burchimiz Tafakkur.2000.-1-16-b. 2.O‘zbekiston Respublikasida Kadrlarni tayyorlash milliy dasturi.T., 1997 3.O‘zbekiston Respublikasi "Ta’lim to‘g‘risi"dagi Qonuni 4. Aytmetova S.SH.Oligofrenopedagogika.- T, 1994. 5. Ashrapova T., Odilova M. Ona tili metodikasi-T.,1984 6.AksyonovaA.K. Metodika obucheniya russkomu yazi‘ku vo vspomogatelnoy shkole.-M.,Prosvesheniye,2004 7.Kosimova K. Boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘qitish metodikasi .- T.1985 8.V.V.Voronkova Obucheniye gramote i pravopisaniyu v 1-4 klassah vspomogatelnoy shkoli. Moskva, Prosvesheniye,1988 9.Obucheniye uchashihsya 1-4 klassov vo vspomogatelnoy shkole /Pod redaksiyey Petrovoy V.G. .- Moskva, Prosvesheniye, 1992. 10.Yordamchi maktablar uchun ona tili, o‘qish va nutq o‘stirish dasturi. - tuzuvchi V.Rahmanova, T..,,2003 11. Rahmanova V.S.Mahsus pedagogika.- T.2004 12.Rahmanova V.S.Ona tili o‘qitish mahsus uslubiyati. T.,2003

Похожие

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ertak ustida ishlash metodikasi

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida o‘qishga o‘rgatish va nutq o‘stirish metodikasi

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida o‘qish darslarida matn ustida ishlash metodikasi

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida Grammatika imlo va nutq o‘stirish metodikasi

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida sinfdan tashqari o‘qish