Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ertak ustida ishlash metodikasi - Лингвистика - Рефераты

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ertak ustida ishlash metodikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

36.5 KB

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ertak ustida ishlash metodikasi Reja: 1. Xalq og‘zaki ijodida ertaklar o‘rni, tarixi. 2. Yordamchi maktabda ishlatiladigan ertak turlari 3. Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili o‘qitish metodikasida ertak ustidagi ishlarni tashkil etish yo‘llari, usullari 4. Ertak ustida ishlashda turli o‘qituv vositalarining ishlatilishi.

O‘quvchilarga barcha fanlardan yaxshi bilim berish, ularni ma’naviy jixatdan mukammal qilib tarbiyalash bugungi pedagogikamizning eng dolzarb masalalaridan biridir. Bu ulkan vazifani to‘laqonli ravishda amalga oshirish uchun ta’lim-tarbiya ishining barcha metod va vositalaridan unumli foydalanish xar bir o‘qituvchi, tarbiyachining birinchi navbatdagi ishidir. Yosh inson shaxsini xar tomonlama rivojlantirishda adabiyot, xususan xalq og‘zaki ijodining ahamiyati benixoya katta. Chunki axloq, odob, ilm olish, mehnatsevarlik va boshqa ijobiy fazilatlarga oid fikrlar ayniqsa, xalq og‘zaki ijodi namunalarida yaqqol aks ettirilgan. Darxaqiqat, xalqimiz madaniyati, san’atining ilk tarixini folklor materiallari orqali bilib olamiz. Adabiyotning ilg‘or vakillari va pedagoglar yoshlarni xalq og‘zaki ijodidan baxramand qilish uchun hamisha harakat qilib kelganlar. A. Avloniy, S. Ayniy, R. Fitrat, F. Kamol, O. Sharafitdinov, K. D. Ushinskiy, Redozubov V. A. , H . Abdullayeva kabi marifatparvar, pedagog va metodistlar bolalar uchun darslik tuzishda xalq og‘zaki ijodiga, shu jumladan ertakka alohida o‘rin ajratdilar. Oligofrenopedagogika va maxsus metodika mutaxassislari ham aqli zaif bolalarga ertak o‘rgatish yo‘llari, usullarini o‘z ilmiy ishlarida keng yoritganlar. Gnezdilov M. F. , Barskaya N. A. , Voronkova V. V. . Petrova V. G. , Kolevatova YE. V. , Gordiyenko D. A. , o‘zbek olimlaridan Aytmetova S. SH. , Maymor O. S. ,Chebotaryova T. M. , Gordiyenko D. A. , Raxmanova V. S. , Sosedova N. V. va boshqalar o‘z ilmiy ishlarida ertak ustida ishlashning ba’zi bir qirralarini yoritishga harakat qilganlar. O‘zbek olimlaridan Xasanov Soli, Suyumov A. , Jumaboyev M. , Jaxongirov O‘. , Mo‘minov O‘. va boshqalar o‘z ilmiy asarlarida ta’kidlaganidek:- «Maqol va matallar, ertak va afsonalar, latifa va dostonlariga xalqning aql-zakovati, orzu- xavasi, ruxi va irodasi singdirilgan». Mehnatkash xalqning orzu-umidlari, baxt-saodat yo‘lidagi intilishini, ilg‘or progressiv g‘oyalarni o‘zida badiiy ifodalagan xalq ijodining bebaho gavxarlari xozirgi kunda ham o‘z moxiyat-e’tibori bilan yangi komil insonni tarbiyalab,

voyaga yetkazishda tarbiyachi va o‘qituvchilarimizga yaqindan yordam berib kelmoqda. Xalq og‘zaki ijodidagi eng boy va rangbarang janrlardan biri ertakdir. Ertakda xalqning urf-odati, tabiat va jamiyat hodisalariga bo‘lgan munosabati, baxtli hayot haqidagi ezgu tilak va orzulari, qayg‘u va shodlik hislari, ularning qahramonlik, vatanparvarlik va insonparvarlik tuyg‘ulari, dushmanga nisbatan g‘azab va nafrati, yengilmas irodasi, xaqiqat, adolat, baxt haqidagi o‘y va tushunchalari aks ettiriladi. Ertaklar o‘zining chuqur mazmundorligi va badiiyligi bilan xarakterlanadi. Shuning uchun maktab darsliklarida ushbu janordagi asarlar keng o‘rin egallagan. Turli yoshdagi bolalarga munosib xalq yaratgan minglab ertaklarimiz bor. Bu ertaklar hayvonlar, parrandalar, jodugar kampirlar haqidagi sexrli, afsonaviy hamda ijtimoiy-maishiy xarakterdadir. Ertaklar o‘zining ijtimoiy kelib chiqishi bilan uzoq o‘tmishga, ota-bobolarimiz zamonasiga taqaladi. U davrdan davrga, avloddan avlodga o‘tib, bizgacha yetib kelgan va bundan keyin ham insoniyatning bitmas-tuganmas madaniyati xazinasi sifatida yashayveradi. Ertaklarda xalq hayoti, kurashi, ruxiyati, dunyoqarashi, urf-odatlari mujassam bo‘ladi. Ulardagi ijobiy qahramonlar o‘z maqsadlari yo‘lida harakat qilib, barcha to‘siq va g‘ovlarni mardlik bilan yengib, murodu maqsadlariga yetadilar. Mehnat-yashash va xyotning asosi. Shuning uchun ertakda mehnatsevarlar taqdirlanadi, yalqovlar jazolanadi. Bunday ertaklar bolalarni mehnatsevar, qahramon qilib tarbiyalashda katta ahamiyatga ega. Ertaklarda mehnat va kasb- xunar o‘rgatish bola rivoji uchun zarur bo‘lgan muhim pedagogik masala sifatida oldinga suriladiki, bunda ertak qahramonlarining xech biri faqat mehnatsevar va ma’lum bir kasbni egallabgina kolmasdan, balki ilmli, savodli, jismoniy sog‘lom, baquvvat va ma’naviy kamolotga erishgan axloqiy pok kishilar sifatida tasvirlanadi. Shunday ekan, yoshlarning aql-idrokli, faxm-farosatli, tadbirkor va moxir xunarmand bo‘lib yetishishlarining bosh omili ta’lim-tarbiya hamda xunar

o‘rganishlari oqibatida tarkib topgan ma’naviy fazilatlar va jismoniy kamolotning majmuasi deb qaraladi. Tabiat olami bilan bog‘liq ertaklar ham bolalarga katta quvonch bag‘ishlab keladi. Bolalar bepoyon, go‘zal, musaffo dalalar, sershovqin o‘rmonlar, baland- baland tog‘lar, tezoqar daryo-anxorlar bilan yaqindan tanishadilar, ulardan zavqlanadilar. Tabiat manzarasining tasvirlanishi asarning his-hayajon ta’sirini kuchaytiradi hamda bolalarda hayotga muxabbatni oshiradi, ularning his-tuyg‘ularini uyg‘otadi. Ertaklar turli ijtimoiy sharoitlardagi sinfiy kurash zaminini, o‘shanga muvofiq mazmun va tushunchalarni ifodalaydi. Shuning uchun ham ertaklar orqali kishilarning turli sharoitdagi hayotini, sinfiy kurashini osonlik bilan tushunish mumkin. Maktabgacha tarbiya yoshidagi va yordamchi mehnat ta’limi maktabining boshlang‘ich sinf bolalari uchun «Sholg‘om». «Bo‘g‘irsoq», «Bo‘ri va yetti uloq», «Qumursqa», «Chivinboy» kabi va boshqa ko‘pgina ertaklar mavjud. O‘zbek xalk ertaklarida sof muxabbat va vafodorlik ham yorqin aks ettirilgan. Muxabbat yuksak insoniy tuyg‘u. U kishini ezgulikka, jasoratga, buyuk ishlarga chorlaydi. Ayni paytda u kishidan katta mas’uliyat talab qiladi. Masalan, «Toxir va Zuxra» ertagining asosiy g‘oyasi-sevgiga vafodorlik, o‘z maqsadi yo‘lida Toxir kabi jasorat ko‘rsatish – insoniy fazilat ekani tushuntiriladi. Ertaklarda do‘stlik va o‘rtoqlik, inoqlik, axillik, totuvlik munosabatlari ulug‘lanadi, do‘stga vafodor, sadoqatli bo‘lishga chaqiriladi. Kamtarinlik, xalollik va rostgo‘ylik, vatanparvarlik kabi mavzudagi ertaklar ko‘p. Ular bolalarni tarbiyalashda juda qo‘l keladi. Yordamchi mehnat ta’limi maktabida o‘qish darslarida o‘zbek xalqi og‘zaki ijodidan ertaklar ta’limiy, tarbiyaviy va korreksion ishlarni amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega. Ertak o‘zining soddaligi, ravonligi, obrazliligi bilan bolalar uchun tushunarli, juda qiziqarlidir. Ertakda kuylanuvchi g‘oyalar bola tomonidan oson va tez o‘zlashtiriladi.

Ertak janrining asosiy xususiyatlaridan bri uning xalq hayoti, tarixi, psixologiyasi, dunyoqarashi, urf-odatlari bilan yaqin bog‘langan bo‘lishi va kishilarga axloqiy va ma’naviy yo‘ldosh bo‘lib kelishidir. G‘oyaviy mazmuni, badiiy xususiyatiga ko‘ra xalq ertaklarining uch turi mavjud: hayvonlar haqidagi ertaklar, hayotiy ertaklar va satirik ertaklar. Hayvonlar haqidagi ertaklarda insonning hayoti, mehnati, dunyoqarashi hayvonlar orqali yashirib beriladi. Hayvonlar, qushlar haqidagi ertalarda sujet tez rivojlanadi. Obrazlar esa serharakat bo‘lib, kulgili joylari ham tez-tez uchrab turadi. Ertakdagi bu xususiyatlar bolalarni o‘ziga jalb etadi. Hayotiy ertaklarda kambag‘allar bilan boylar, donishmadlar bilan tentaklar o‘rtasidagi voqea-hodisalar, munosabatlar xikoya qilinadi. Xalq ertaklari bolalar fantaziyasini o‘stiradi, ularni fikrlashga undaydi. Ertak o‘qilganda ularning tuzilishi (kirish, xotima) haqida tushuncha beriladi. Ertakning mazmuni tahlil qilinganda uning g‘oyasi (yomonlik ustidan yaxshilikning tantana qilishi)ga alohida e’tibor beriladi. Aqli zaif o‘quvchilarning asarda ishtirok etuvchi shaxslar va voqealarga munosabatlari aniqlanadi. Ertakni bayon qilish vaqtida o‘qituvchi lozim bo‘lgan o‘rinlarda voqea va hodisalarni hayajon, g‘azab bilan, sevinch alomatlari bilan ta’sirli ifodalashi, qahramon ovozini ham o‘xshatib aks ettirishi; hayvonlar haqida so‘z borganda, ularning tashqi qiyofasini o‘quvchilar ko‘z o‘ngida yorqin gavdalantira olishi kerak. Ana shundagina ertak mazmuni o‘quvchilar ongiga tez singadi. Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili o‘qitish metodikasida aqli zaif bolalar bilan Gnezdilov M. F. ertak ustidagi ishlarni kuyidagicha olib borishni tavsiya etadi: 1. O‘quvchilarni ertakka qiziqishini uyg‘otish maqsadida uning leksik va sintaktik xususiyatlarini saqlagan xolda og‘zaki ifodali xikoya qilib berish. 2. Ertakni mustaqil o‘quvchilarga o‘qitish. Bu vaqtda o‘qituvchi qiyin so‘zlar izoxlab, tushuntirib o‘tadi. Savol-javob yo‘li bilan ertakning g‘oyasi ochiladi, tahlil etiladi.

3. Ertak sujeti, mazmuni asosida rasmlar chizdiriladi. 4. Ertak qahramonlarining sifatlari hayotdagi ayrim kishilar bilan, ularning sifatlari bilan solishtiriladi. 5. O‘quvchilardan o‘z mustaqil chiqargan xulosalarini bayon etish talab etiladi. 6. Aqli zaif o‘quvchilarning bilish faoliyatini shakllantirish maqsadida ertak mazmuni asosida qiyoslash, solishtirish, umumlashtirish, tahlil qilish kabi jarayonlar tashkil etiladi. 7. O‘quvchilar tomonidan ertak mazmuni qay darajada o‘zlashtirilganligini aniqlash maqsadida o‘rtaga o‘qituvchi tomonidan 5-6ta savol tashlanadi va yana savol-javob uyushtiriladi. Ayrim o‘quvchilar ertak mazmunini deyarli to‘liq o‘zlashtirgan bo‘lsada, o‘qituvchining savollariga javob berishda qiynaladilar. Shuni hisobga olib dars jarayonida turli o‘qituv vositalari keng ishlatiladi (Ertak mazmuniga mos keladigan rasm, qo‘g‘irchoq teatri, illustratsiya, o‘yinchoqlar va x. k. ) O‘quvchi ushbu vositalar yordamida ertak mazmunini so‘zlab berishga harakat qiladi. Sodda va qisqa ertaklar boshidan oxirigacha o‘quvchiga so‘zlantiriladi. Mazmunan keng bo‘lgan ertaklar esa mantiqan bog‘langan qismlarga bo‘linib bayon ettiriladi.

Похожие

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida o‘qish darslarida matn ustida ishlash metodikasi

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida o‘qishga o‘rgatish va nutq o‘stirish metodikasi

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida Grammatika imlo va nutq o‘stirish metodikasi

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida sinfdan tashqari o‘qish

Yordamchi mehnat ta’limi maktabida savod o‘rgatish usullari