Узбек тилида суз ясалиши ва суз ясаш усуллари - Лингвистика - Рефераты

Узбек тилида суз ясалиши ва суз ясаш усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

39 KB

www.arxiv.uz Ўзбек тилида сўз ясалиши ва сўз ясаш усуллари Режа: 1. Туб ва ясама сўз ҳақида тушунча. 2. Ўзбек тилида сўз ясалиши; сўз ясаш усуллари 3. Сўзларнинг тузилиш жиҳатдан турлари.

www.arxiv.uz 1. Ўзбек тили луғат таркибидаги (шунингдек, нутқимизда қўлланадиган) сўзлар дастлаб туб ва ясама сўзларга бўлинади. Масалан: пахта – туб сўз, пахтакор, пахтазор эса ясама сўз; буғдой, ранг сўзлари алоҳида-алоҳида олинганда туб сўзлар, аммо буғдой ранг (рангнинг бир тури) – ясама сўз; тоғ - туб сўз, аммо тоғма-тоғ ясама сўз; беш, ўн туб сўзлар, ўн беш ясама сўз; қўл, сўзлари алоҳида-алоҳида туб сўзлар саналса, қўл қўйди яхлит ҳолда ясама сўз ҳисобланади. Сўз ясовчи аффикси бўлмаган сўзлар туб сўз дейилади. Маълум бир сўз негизида маъно жиҳатидан (баъзан ҳам маъно, ҳам грамматик жиҳатдан) ундан фарқиладиган янги сўз (янги лексик бирлик) ҳосил қилиш сўз ясаш дейилади, қиёсланг: иш – ишчан, жон – жонланди, оқ - оқла, ғалла - ғаллазор. 2. Хозирги ўзбек тилида сўз ясашнинг асосан икки усули ажратилади: 1) аффиксация (ёки морфологик) усули; 2) композиция (ёки синтактик) усули. Ўзакка сўз ясовчи қўшимча қўшиш орқали янги лексик бирлик ҳосил қилиш аффиксация усули билан сўз ясашдир. Масалан : мевали дарахт, серҳосил ер каби бирикмалардаги мевали, серҳосил ясама сўзлар бўлиб, улар мева ўзагига – ли, ҳосил ўзагига сер – аффиксларини қўшиш орқали ясалган сўзлардир. Икки ва ундан ортиқ сўз формаларининг (кўпинча мустақил сўзларнинг) қўшилиб (ёки тизилиб) бир сўзга айланиши композиция усули билан сўз ясашдир. Масалан : белбоғ, ошқозон, меҳмонд´ст, сўз боши, бир юз ўн, аҳд қилмоқ, бир оз ва бошқалар. Жуфтлик модели (қолипи) да қўлланган айрим с´злар ҳам ясама сўз саналади, масалан: йилдан-йилга, зўр-базўр, уйма-уй каби. Ўзбек тилида сўзлар тузилиш жиҳатдан ҳам турларга ажратилади, чунончи: содда сўз, қўшма сўз, жуфт сўз (такрорий сўз), мураккаб сўз. Содда

www.arxiv.uz сўз битта ўзак морфемаси бўлган сўздир. Масалан : бола, болалик, болалар, болаларимиз каби. Кунгабоқар, гултожихўроз, Оққўрғон, соҳибжамол каби сўзлар қўшма сўз дейилади. Бу каби сўзлар икки ва ундан ортиқ сўз ёки сўз формаларидан ташкил топиб, бир урғуга бирлашади ва бир тушунчани ифодалайди. Таркиби алоҳида-алоҳида ёзиладиган лексик ва грамматик маънолари айрим ҳолда ҳам, бир бутунлик ҳосил қилган ҳолда ҳам изоҳланиши мумкин бўлган сўзлар мураккаб сўз дейилади. Масалан : тўқ сариқ, оч жигар ранг, йигирма беш минг, бориб келди, сотиб юборди каби. Нутқимизда қўлланадиган опа-сингил, нон-пон, тоғ-тош, онда-сонда, тез-тез, хирмон-хирмон, чала-чулпа, ўн-ўн беш, сув-пув каби сўзлар жуфт сўз деб юритилади

Похожие

Суз таркиби ва суз ясаш йулларини ургатиш

Суз ясаш тизимида феълнинг урни

Равиш суз туркуми (достонлар тилида)

Фонетика, грамматика, суз ясалиши ва орфографияни урганиш методикаси

Сон суз туркуми. Достонлар тилида нумератив сузлар