- Главная страница
- Рефераты
- Лингвистика
- Turdosh otlar. Ularning asosiy LMG va LMT lari. Ularning umumiy qurilish xususiyatlari, markaz va qurshovlari
Turdosh otlar. Ularning asosiy LMG va LMT lari. Ularning umumiy qurilish xususiyatlari, markaz va qurshovlari
![5) o’rin-joy nomlari (qishloq,shahar,sahro…); 6) miqdor nomlari (misqol,botmon,hovuch…); 7) payt, vaqt nomlari (kun,fasl,tong,kecha… ); 8) tashkilot, muassasa va joy nomlari (maktab,idora,do’kon,bozor…); Bunday mavzu guruhlarini ko’plab keltirish mumkin. Mavzu guruhlarini ajratish lisoniy tabiatga ega bo’lib, bunda lisoniy xususiatlarga tayanilmog’i lozim. I. Shaxs tavsifi nomlari shaxsni ma’lum bir belgisi asosida atab, nomlab keluvchi otlardir. Bunday otlar [ot+ot] birikmalarida agar ikkinchi ot ham shaxsni nomlovchi leksemaga mansub bo’lsa, egalik qo’shimchasini talab etmaydi (yigit, bola, kasal, kishi). Shu asosda tilshinoslikda hali ot, hali sifat tarzida talqin etib kelinadi. Shaxs otlari quyidagi LMG larga ajraladi: 1 Shaxsning yoshi jihatidan tavsifi (chaqaloq, go’dak, o’smir, o’spirin…). 2.Shaxsning qarindoshlik jihatidan tavsifi (bobo, kuyov, jiyan, kelin…). 3.Shaxsning kasb jihatidan tavsifi (suvchi, shifokor, dorboz…) . 4.Shaxsning istiqomat joyiga ko’ra tavsifi (toshkentlik, shaharlik…). 5.Shaxsning tashqi belgilari jihatidan tavsifi. 6.Shaxsning ichki belgilari jihatidan tavsifi. 7.Shaxsning nasl-nasabiga ko’ra tavsufi (xo’ja, bek, qul, cho’ri…). Xuddi shunday shaxs tavsifi otlarining yana bir necha LMG lari bor. Yuqorida zikr etilgan shaxs otlarining o’ziga xos morfologik xususiyatlari mavjuddir, ya’ni bunday otlarga –lar, -cha, -gina (-kina, -qina) qo’shimchalari qo’shilganda hosil bo’ladigan ma’nolar; [ot+chi], [ot+dosh], [joy nomi+lik] qolipli shaxs otlarining hosil qilinishi; tarkibida “qayin” so’zi bor bo’lgan qarindoshlik (qaynona, qaynopa ) otlari va bunday qo’shma otlar ma’nosi hamda imlosi va boshqalar. II. Hayvonot otlari. Bunday otlar dastlab uy hayvonlari va yovvoyi hayvon otlariga ajratiladi.Uy hayvonlarining quyidagi LMGlari mavjud. 1) “qoramol” LMG: (sigir, buzoq, tana, g’unajin ho’kiz, buqa, govmish…); 2) “ot”LMG: (ot,baytal,biya, ayg’ir, saman, yo’rg’a, yobu, to’riq, jiyron, bedov toy…);](/data/documents/e9a186e1-82c4-4b3a-b703-375d0f5a1ccf/page-3.png)
![Muayyan otlarning boshqa LMGlari ham xuddi yuqoridagi otlar kabi ichki bo’linuvchanlikka egadir. Qisqasi, muayyan otlar LMGlari nisbatan barqaror va o’ta keng, deyarli cheklanmagan va o’zgaruvchan qurshovlardan iboratdir. LMG markazidagi leksemalar o’zaro jins-tur (giponimik), butun-bo’lak (partonimik), darajalanish (graduonimik), vazifadoshlik (funksionimik) va pog’onalilik (iyerarxonimik) munosabatlarida turadi. “Daraxt” o’simlik nomi (fitonim) quyidagi jins-tur munosabatlari bilan bog’lanadi: qayin, tol, terak, baqaterak, majnuntol, archa… “Daraxt” ot so’z turkumiga mansub bo’lgan leksema butun- bo’lak munosabatlari bilan bog’lanib, butun bosh leksema “daraxt” bilan, bo’laklar esa “ildiz, shox, barg” leksemalari bilan ifodalanadi. Vazifadoshlik asosida tuzilgan LMGlar miqdori ancha oz. Ular, asosan, narsa-buyum otlarida aniqlanadi. Chunonchi, qalam, ruchka va boshqalar. Ot so’z turkumiga mansub ba’zi leksemalar quyidagi darajalanish qatoriga ega bo’ladi: 1[qiz]-[juvon]-[ayol]- (yoshiga ko’ra). 2[qulun][toy]-[g’o’nan ] [do’nan]. 3[o’gil]-[o ’smir]-[o’spirin] – [yigit]-(yoshiga ko’ra). 4[nihol]-[ko’chat]-[daraxt]. 5[qishloq]-[kent]-[shahar]-(ha j mi, aholisi va obodonligiga ko’ra). 6[nasim] - [shabada] -[shamol] -[yel] [bo’ron].](/data/documents/e9a186e1-82c4-4b3a-b703-375d0f5a1ccf/page-5.png)
