Тилшунослик фанининг урганиш сохаси - Лингвистика - Рефераты

Тилшунослик фанининг урганиш сохаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46.5 KB

www.arxiv.uz Тилшунослик фанининг ўрганиш соҳаси Тил кишилик жамиятида яратилган бўлиб , муҳим ва бирламчи алоқа воситаси сифатида хизмат қилувчи ижтимоий ҳодиса ҳисобланади . Чунки тилнинг якка шахсга эмас , балки жамиятга хизмат қилиши , жамиятда ривожланиши ва ҳатто жамиятдаги ҳолатга кўра йўқ бўлиб кетиши ( ўлик тилга айланиши ) унинг ана шу хусусиятини далиллайди . Тилнинг бундай хусусиятлари мавжуд фанларнинг кўпчилигида ўрганилса - да , уларнинг масала моҳиятига ёндашувлари бир хил эмаслигини алоҳида эътиборда тутмоқ лозим . Зеро , ҳар бир фан ўз мақсад ва вазифаларидан келиб чиққан ҳолда , масала моҳиятига ўзига хос муносабатда бўлиши исбот талаб этмайди . Тилшунослик фани , бошқа фанлардан фарқли ўлароқ , тилни соф лингвистик нуқтаи назардан ўрганади . Мазкур жараёнда у ўзигагина хос бўлган тамойилларга асосланмоғи лозим . Тил тафаккурни акс эттиргани боис у фалсафа , мантиқ , психология , социология каби фанларнинг ўрганиш соҳасига ҳам даҳлдордир . Бироқ , тилшуносликда юқоридаги фанларнинг ютуқларидан , илмий хулосаларидан ҳам фойдаланган ҳолда масала моҳиятига лингвистик нуқтаи назар билан узвий муносабатнинг мавжуд бўлиши масаланинг туб моҳиятини очиб беради . Шундай экан , тил бошқа фанлар учун ҳам ўрганиш объекти бўла олиши мумкинлигини ва ҳар бир фан ўзининг мавзусини белгилаб олишини ҳисобга оладиган бўлсак , лингвистика иккига ( макролингвистика ва микролингвистикага ) ажратилади . Тилшунослик фанининг ўрганиш объекти ҳақида гапирилганда умумий тилшунослик фани ва « Умумий тилшунослик » ўқув курсининг бири бошқасидан фарқли эканлигини ёдда тутмоқ лозимдир . Умумий тилшунослик фани кенг кўламли бўлиб , у тилшуносликнинг барча ютуқларини ўзида мужассам этади . « Умумий тилшунослик » ўқув курси эса филологик йўналишдаги олий ўқув юртларида юқори курсларда ўтиладиган

www.arxiv.uz ва маълум ўқув соати асосида муайян ўқув режасига асосланувчи ўқув предметидир . Мазкур ўқув предмети умумий тилшунослик фанининг мавзуси , баҳс юритувчи муаммолари ва масалалари , унинг методлари ва методологияси ҳақида бўлажак мутахассисларга маълумот беради . Тилга илмий жиҳатдан муносабат шаклланиб , уни илмий - назарий тадқиқ этиш йўлга қўйилганига 2500 йилдан кўпроқ вақт ўтган бўлса , ана шу муддат ичида тилга жуда кўп таърифлар берилди . Бироқ , бу таърифларнинг ҳеч бири тилнинг барча хусусиятларини тўла қамраб ололган эмас . Уларнинг бири тилнинг материал томонини изоҳлаб берса , яна бири уни инсон руҳиятининг таржимони эканлиги ва яна бошқа бири фикр ифодасини берувчи товушлар мажмуи деган хулосаларни беради . Тилга берилган таъриф ва тавсифлар бири бошқасини тўлдирса - да , улар муштарак фикрларни илгари сурмаётгандек тасаввурни келтириб чиқаради . Тил ўзига хос семиологик система ( яъни белгилар системаси ) бўлиб , у кишилик жамиятида алоқа қуроли сифатида хизмат қилади . Ф . де Соссюр : « Тил тафаккурни ифода қилувчи ишоралар мажмуидир » , - деган эди . Албатта , олимнинг мазкур фикри ҳозирги кунда тилшуносликда кенг талқин этилаётган бўлса ҳам , у белгилар « Тил нима ?» - деган саволга жавоб бўла олмайди . Чунки ушбу таъриф тилнинг материал жиҳати нимадан иборатлигини изоҳлаб бермоқда, холос. Аксарият дарслик ва қўлланмаларда тилни энг муҳим ва асосий алоқа қуроли сифатида таърифлаш кузатилади. Аммо мазкур таъриф ҳам унинг тўла изоҳини бера олмаслиги кўзга ташланади. Зеро, бу таърифдан «Тил нима?» , - деган саволга эмас, балки «Тилнинг жамиятдаги вазифаси нима?» , - деган саволга жавоб олишимиз мумкин. Шу боис бўлса керак, тилнинг пайдо бўлиши, унинг ривожланиши ва ишлаш қонуниятлари борасида фикр юритилганда инсоннинг пайдо бўлиши, жамиятнинг ривожи, меҳнатнинг роли, инсон тафаккурининг иштироки тўғри хулоса чиқаришга асос бўлиши алоҳида таъкидланади.

www.arxiv.uz В.фон Гумбольдт тилшунослик фанининг муаммоларини, вазифаларини белгилаб беришга ҳаракат қилганида уни тарихий, фалсафий, этнографик фанлар қаторига киритади. Унинг фикрича, тил мураккаб ва бир-бирига қарама-қарши бўлган сифат хамда хусусиятларни ўзида мужассамлаштирган ҳодисадир. Шунинг учун ҳам тилни илмий ўрганишда, унинг асл моҳиятини англаб етишда қарама-қаршилик методини қўллаш мақсадга мувофиқ эканлигини кўрсатади. Тилшунослик фани тарихида ўзига хос муҳим ўрин тутган «Ёш грамматикачилар» мактаби вакиллари тилнинг тарихий ҳодиса эканлигини унинг энг асосий хусусияти деб белгилайдилар ва уни , энг аввал , тарихий жи ҳ атдан ўрганиш лозим деб ҳисоблайдилар. Уларнинг назарияларига кўра, тил узоқ тарихий жараённинг маҳсулидир. «Ёш грамматикачилар» мактабининг йирик вакилларидан бўлган Г.Паулнинг фикрига кўра тилшунослик фани билан тил тарихи фани муштаракдир. Шу боис «Ёш грамматикачилар» тил ва тафаккур, тилларнинг грамматик структураси, тилнинг ижтимоий ўзига хослиги сингари масалалар доирасида фикр юритмадилар. Уларнинг қарашлари ўз даврида эътиборли бўлган психологик назарияларнинг таъсирида бўлди ва ана шу ёндашув асосида барча масалаларни ҳал этишга ҳаракат қилдилар. Ф. де Соссюр тилнинг мураккаб ва ички зиддиятларга бой, кўп қиррали ҳодиса эканлигини асослаб берди. Унинг фикрига кўра, ички тузилиши жиҳатидан тил соф белги (знак) лар системасидир. Ф. де Соссюрнинг таъкидлашича, тил ва нутқ бири иккинчисига узвий боғлиқ, аммо шундай бўлса ҳам , улар муштарак ҳодисалар эмасдир. Тил узоқ тарихий жараёнда шаклланган, миллат ёки бирор бир этник гуруҳга даҳлдорлик хусусиятига эга ижтимоий ҳодиса бўлса, нутқ тил бирликларининг инсон омили иштирокида нутқий фаолият орқали функционаллик касб этиши билан боғлиқ ҳолда юзага келувчи, индивидуаллик хусусиятига эга ижтимоий ҳодисадир. Тил ва нутқнинг бирлиги ва зиддиятлилиги айнан ана шу баҳсларда очиб берилади. Тил ва

www.arxiv.uz нутқ орасида доимий тарзда нутқий фаолият ўз ўрнига эгадир. Нутқий фаолият мавжуд бўлмас экан, тил бирликлари нутқ системаси унсурларига айланмайди. Нутқий фаолият эса инсон омилисиз юзага келиши мумкин эмас. Бу жараённинг юзага келиши ижтимоий ва табиий эҳтиёжлар билан боғлиқдир.

Похожие

Математик тилшунослик

Синхрон - диахрон тилшунослик

Тилшунослик фан сифатида

Хинд тилшунослик анъаналари

Киёсий - тарихий тилшунослик