Киёсий - тарихий тилшунослик - Лингвистика - Рефераты

Киёсий - тарихий тилшунослик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

35.5 KB

К иёсий - тарихий тилшунослик Тилшунослик чинакам фан сифатида XIX асрнинг бошларида шаклланди, деган фикр кўпчилик адабиётларда берилган. Бунинг асосий сабаблари сифатида қуйидагилар келтирилади: фанга тарихий ёндашишнинг пайдо бўлиши, тил материалларининг тарихийлик принципи асосида изоҳланиши, тилшунослик фанига романтизм қарашларининг таъсир кўрсатиши, санскрит тили билан танишиш сингарилар. Шунингдек, немис олими Фридрих Шлегел эришилган ютуқларни аниқ ва муҳим далиллар таҳлилида янада чуқурроқ ўрганди ва ривожлантирди. Буларнинг натижаси ўлароқ тилларни қиёсий ўрганиш ғояси илмий жиҳатдан мустаҳкамланди. Шундай қилиб тилшунослик фанида қиёсий-тарихий тилшунослик (компаративистика) шаклланди. Тилшуносликнинг мазкур соҳаси қариндош тилларни, яъни генетик жиҳатдан ўзаро боғлиқ бўлган тилларни ўрганувчи, уларнинг ўзаро муносабатларини аниқловчи, шундай тилларнинг замон ва ҳудудий тарқалиши жиҳатидан тадрижий тараққиётини тавсифлаб берувчи соҳадир. Қиёсий-тарихий тилшуносликнинг текширув объектини тиллар ўртасидаги генеологик қардошлик, тилларнинг келиб чиқиш манбасидаги муштараклик (асос тил), тилларнинг генеологик таснифи сингари муҳим масалалар ташкил этади. Бунда асосий ишлаш методи қиёсий-тарихий метод бўлиб, унга кўра , тилларни тарихий қиёслаш орқали, аввало , фонетик маълумотларни, шундан сўнг этимология асосида лексик бирликларни аниқ тасвирлашга қаратилади. Тилларни тарихий тараққиётсиз қиёслаш, тарихий қиёслашдан фарқ қилиб , қариндош ва қариндош бўлмаган тилларни чоғиштириш деб юритилади. Чоғиштирма ўрганиш антик даврда юнон ва лотин тилларини, қадимги Ҳиндистонда санскрит билан ўша даврдаги ҳинд тилини, XI - XII асрларда Маҳмуд Кошғарий ва Маҳмуд Замахшарийларнинг луғатларида қариндош ва қариндош бўлмаган тилларнинг луғавий бирликларининг

чоғиштирилиши кузатилган. XVII - XVIII асрларда Европада ва дунёнинг бошқа ҳудудларида қариндош тилларга оид маълумотларнинг тўпланиб бориши натижасида чоғиштирма тилшунослик ривожланиб борди. Бу эса, ўз навбатида, қиёсий-тарихий тилшуносликнинг юзага келиши учун асос бўлди. Қиёсий-тарихий тилшуносликнинг вужудга келиши XVIII асрда Европа тилшунослигида санскрит билан танишишга боғлиқ деб ҳисобланилади. Бунга Ф. Шлегелнинг «Ҳиндларнинг тили ва донолиги», У.Жоунзнинг санскрит тили билан классик тиллар , яъни лотин, юнон тилларининг қариндошлиги ҳақидаги фикрлари далилдир. Қиёсий-тарихий тилшуносликнинг вужудга келиши учун асос бўлувчи асарлар XIX асрнинг биринчи чорагида юзага келди. Бунда немис тилшуноси Ф.Боппнинг «Санскрит тилининг тусланиш тизими ва уни юнон, лотин, форс ва герман тилларидаги тусланиш тизимига қиёслаш», даниялик олим Р.Раскнинг «Қадимги шимол тили соҳасидаги тадқиқот ёки исланд тилининг келиб чиқиши» кабилар қиёсий тилшуносликнинг шаклланиши учун асос бўлувчи жиддий асарлардир. Кўринадики, Ф.Бопп ва Р.Раск бир-бирларидан бехабар ҳолда бир вақтда қиёсий-тарихий тилшуносликка асос солдилар. Мазкур соҳанинг асосий методи бўлган қиёсий-тарихий методга Ф.Бопп ва Р.Раскдан ташқари, Я.Гримм, А.Х.Востоковларнинг ҳам ҳиссаси беқиёсдир . Я.Гримм тўрт жилдли «Немис тили грамматикаси», икки жилдли «Немис тили тарихи», рус тилшуноси А.Х.Востоков «Славян тили ҳақида мулоҳазалар», икки жилдли «Черков-славян тили луғати» билан, шунингдек, чех тилшуноси Й.Добровский «Қадимги славян тили грамматикаси» асарлари билан қиёсий-тарихий тилшуносликнинг славяншунослик тармоғини асосладилар ва уни ривожлантирдилар. Я.Гримм ва А.Потт Қиёсий-тарихий тилшуносликнинг замири бўлган қиёсий-тарихий фонетикага асос солдилар. Немис олими А.Шлейхер XIX асрнинг ўрталарида асос тилни реконструкция қилишнинг аниқ методик кўрсатмаларини ишлаб чиқди.

XIX асрнинг иккинчи ярмида славяншунослик, болтиқшунослик сингари соҳалар ҳам жуда тараққий этди. XX асрнинг биринчи ярмида эса, фин - угоршунослик, туркийшунослик сингари йўналишлар ҳам ривож топди.

Похожие

Киёсий-типологик тилшунослик ва таржимашунослик натижа ва истикболлар

Математик тилшунослик

Синхрон - диахрон тилшунослик

Тилшунослик фан сифатида

Хинд тилшунослик анъаналари