Таклид сузлар - Лингвистика - Рефераты

Таклид сузлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

www.arxiv.uz Тақлид сўзлар Режа: 1. Тақлид сўзлар ва унинг грамматик хусусиятлари. 2. Тақлид сўзларнинг турлари.

www.arxiv.uz I . Тақлид сўзлар ва унинг грамматик хусусиятлари. Тақлид сўзлар шахс, предмет ва турли жониворлар товушига, уларнинг ҳаракатига ва ҳолатига, образларига тақлидни билдирувчи сўзлардир. Тақлид сўзларнинг баъзилари кишилар, жониворлар, предметлар чиқарган турли товушларга тақлидни билдиради, бошқалари турли - ҳолат, шуъла- кўринишга, товуш орқали тақлидни ифодалайди. Масалан: Йўлакка қулоқ солиб, ғўнғир-ғўнғир товушни эшитди.(А.Қ.) Онда- сонда беданаларнинг бит-билдиғи эшитилади. (И.Р.) Тақлид сўзлар қуйидаги грамматик хусусиятларга эга: 1) Тақлид сўзлар номлаш хусусиятига эга эмас, сўзнинг атамаси бўла олмайди, улар шартли тақлидни билдиради. 2) Тақлид сўзлар сўз ўзгартириш хусусиятига эга эмас, яъни сўз ўзгартирувчи қўшимчаларни олиб, ўзгармайди (эгалик, келишик, шахс-сон қўшимчаларини олмайди). 3) Тақлид сўзлар отлашиш хусусиятига эга, тақлид сўзлар отлашганда тақлид сўз боғланиб келган от гапда тушиб қолади ва отнинг хусусиятлари тақлид сўз орқали ифодаланади: Гузар устида яна ғовур-ғувур кўтарилди. Бу гапда ғовур-ғувур овоз тарзидаги боғланишдан овоз оти қўлланмай, тақлид сўз отнинг грамматик хусусиятларини ўз устига олган, яъни от сигари нима? Сўроғига жавоб бериб, бош келишикда келган. 4) Тақлид сўзлар мустақил сўз туркумлари сингари сўз ясалиш хусусиятига эга эмас, яъни бошқа сўз туркумларидан тақлид сўзлар ясалмайди. Лекин тақлид сўзлардан бошқа сўз туркумларига оид янги сўз ясалади. Масалан: Ҳуштак, хуррак, қарсак, қахқаҳа каби отлар; ялтироқ, йилтироқ каби сифатлар; пичирла, шитирла, ярқира, тақилла каби феъллар тақлид сўзлардан ясалган. 5) Тақлид сўзлар отга боғланиб, предметнинг белгисини (товуш жиҳатдан белгисини) билдиради: Тўсатдан ҳовлида шип-шип қадам товуши эшитилди.

www.arxiv.uz 6) Тақлид сўзлар феълга боғланиб, ҳаракатнинг товуш томонидан белгисини билдиради: Лобарни ўйласа борми, юраги гуп-гуп ура бошлайди. (Ҳ.Т.) 7) Тақлид сўзлар гапда қуйидаги синтактик вазифаларни бажаради: а) тақлид сўзлар отга боғланиб, сифатловчи-аниқловчи вазифасини бажаради: ¢ир-ғир майин баҳор шамоли. (О.) б) тақлид сўзлар феълга боғланиб, ҳол вазифасини бажаради: Турсунбой юзларини қўллари билан тўсиб олиб, дағ-дағ титрар эди. в) Тарвузлар ҳам сой тошидек ғуж-ғуж. г) тақлид сўзлар отлашганда, гапда от бажарган синтактик вазифаларни бажаради ( эга, тўлдирувчи, қаратувчи-аниқловчи): Ўз ғув-ғуви билан гузарни тўлдирган одамларнинг гурунги бир зумда тинди. (ғув-ғув овози билан). Орқада от туёқларининг тасир-тусури эшитилди. (С.Анорбоев.) 8)Тақлид сўзлар қўшма феълнинг асосий (етакчи) қисми бўлиб кела олади: жиз этди, шип этди, йилт этди ва ҳакоза. Масалан: Шу онда нимадир қарс этди. (О.) Қутидор билан бек ялт этиб Кумушга қаради. (А.Қ.) 9) Тақлид сўзлар такрорланган ҳолда қўлланиб, давомийлик маъносини ифодалайди: тақ-тақ, ғарч-ғурч, тақ-туқ каби. II . Тақлид сўзларнинг турлари . Тақлид сўзлар тақлид қилиш объектига кўра иккига бўлинади: 1) товушга тақлид сўзлар; 2) шуъла-кўриниш (ҳолат)га тақлид сўзлар. 1) Товушга тақлид сўзлар табиатдаги хилма-хил товушларни (одам, жонивор, жонсиз предмет) нутқ товушларига кўчириш орқали юзага келади: а) одамларнинг ихтиёрий ва ихтиёрсиз чиқарган товушларига тақлид қилинади: Бегимхон пиқир-пиқир кулиб, ер остидан Адолатга қараб қўйди. (И.Р.)

www.arxiv.uz б) турли парранда, ҳайвон ва жониворларнинг товушига тақлид қилинади: Зулайҳо холанинг сигири бирдан чўзиб "Мў-ў!" деди-да ўзини сигирлар орасига урди. в) ҳар хил жонсиз нарса ва предметларнинг ҳаракатига тақлидни билдиради: Поезднинг тақ-туқ овози қулоғига ўрнашиб қолганди. 2) Шуъла-кўриниш (ҳолат) га тақлид сўзлар табиатдаги хилма-хил шуъла, кўриниш, ҳаракат, ҳолатга товуш орқали тақлид қилинади: ялт, ярқ, лип, лим-лим, гир-гир, лапанг-лапанг, апил-тапил, чирт сингари: а) шуъла кўринишга тақлид қилинади: Ўрмон томондан алланарса кўзига йилт этиб кўринди. (А.Қ.) Пиёдалар ўн икки шамлик кумуш қандил ёруғида ялт-юлт қилар эди. (М.Осим.) б) турли ҳаракат, ҳолатга товуш орқали тақлид қилинади: Саидийнинг қаҳрамонлиги шу кунларда бутун участкада дув-дув гап эди.(А.М.) Тошлар ҳавони ғиз-ғиз ёриб ўтади.

Похожие

Модал сузлар

Ундов сузлар

Ёрдамчи сузлар

Сифат, Сон, Равиш, Таклид

Эргаштирувчи богловчи сузлар