logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Лингвистика
  4. Fe'l leksema shakllar tizimi

Fe'l leksema shakllar tizimi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

179.5 KB
Скачать
Fe&#39;l leksema shakllar tizimi Reja: 1. Fe&#39;l leksemashakllar tizimi 2. Fe&#39;lning boshqa turkumlarga monand shakllarida leksemashakllar 3. Ravishdosh shakllarida leksemashakllar 4. Fe&#39;lning tuslanishli leksemashakllari 5. Fe&#39;l leksemashakllar bilan tuziladigan ayrim murakkab qurilmalar 6. Kesimlik leksemashakllari т izimi Fe&#39;l leksemashakllar tizimi 1 - §. Fe&#39;l leksemashakllar murakkab tarkibli bo‘lib , quyida ikki qismga ajratib tasvirlanadi : 1) fe&#39;lning boshqa turkumlarga monand ( otdosh , sifatdosh , ravishdosh ) leksemashakllari , 2) fe&#39;lning tuslanishli leksemashakllari . Fe&#39;lning otdosh , sifatdosh , ravishdosh shakllarini yasovchi morfemalar qo‘shilgungacha fe&#39;l leksema bir necha grammatik hodisa bo‘yicha tavsif olgan bo‘ladi . Avvalo fe&#39;l leksemalar o‘timsiz ( FLsiz ) va o‘timli ( FLli ) deb ajratiladi . O‘timsiz fe&#39;l leksemaga ko‘pincha bevosita bo‘lishli-bo‘lishsizlik ( B ) paradigmasining ko‘rsatkichi qo‘shiladi , natijada fe&#39;l leksemashaklning sifatdosh , ravishdosh yasovchisi qo‘shiladigan oldingi qismi &#34; FLsiz  B|&#34; tarkibiga ega bo‘ladi . Bo‘lishli ( Bli ) va bo‘lishsiz ( Bsiz ) shakl ko‘rsatkichlarini hisobga olsak , bu tarkibning ikki ko‘rinishi namoyon bo‘ladi : &#34; FLsiz  Bli |&#34; va &#34; FLsiz  Bsiz |&#34;. Ayrim o‘timsiz leksemalarga -msira , -qira , -ш noparadigmatik morfemalari qo‘shiladi , natijada yuqoridagi tarkib &#34; FLsiz  msira || nqira || sh  Bli  &#34; va &#34; FLsiz  msira || nqira || sh  Bsiz |&#34; shaklini oladi . Bu tarkibda qatnashadigan -sh asli omoaffiks bo‘lib ,  biroz  ma&#39;nosini ( oqarishib misolidagi kabi ) va  ko‘plik  ma&#39;nosini ( kulishib misolidagi kabi ) ifodalaydi . Omoaffiks-larni ham farqlab ko‘rsatsak , yuqoridagi ikki tarkibning yana ikki ko‘rinishi namoyon bo‘ladi . O‘timsiz FLga orttirma affiksi ( Ort ) qo‘shilsa , o‘timlilashgan FL yuzaga keladi va nisbat ma&#39;nosini ifodalashga molik bo‘ladi , natijada &#34; FLsiz  Ort  N  B |&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi . Bunday qurilma asosan aniq nisbatda ( Na ), ba&#39;zangina majhul nisbatda ( Nm ) ishlatiladi , natijada ushbu tarkibning &#34; FLsiz  Ort  Na  Bli |&#34;, &#34; FLsiz  Ort  Nm  Bli |&#34;, &#34; FLsiz  Ort  Na  Bsiz | &#34;, &#34; FLsiz  Ort  Nm  Bsiz |&#34; ko‘rinishlari namoyon bo‘ladi . Fe&#39;l leksemashakl qolipining otdosh , sifatdosh , ravishdosh yasalishiga asos bo‘ladigan bunday qismi o‘timli fe&#39;l leksemalarda o‘timsiz fe&#39;l leksemalardagidan ko‘ra murakkabroq . Eng sodda tarkib &#34; FLli  N + B |&#34; shakliga ega ; aniq va majhul nisbatlarni , bo‘lishli va bo‘lishsiz shakllarni hisobga olsak , bu tarkib &#34; FLli  Na  Bli |&#34;, &#34; FLli  Nm  Bli| &#34;, &#34; FLli  Na  Bsiz |&#34;, &#34; FLli  Nm  Bsiz | &#34; ko‘rinishlarida namoyon bo‘ladi . Yu qoridagi tarkibda nisbat ko‘rsatkichidan keyin ba&#39;zan -sh 2 (  ko‘plik  ), -sh 3 (  sizlash  ) affiksi qatnashadi , natijada &#34; FLli  Na  sh 2 || -sh 3  Bli |&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi . O‘timli fe&#39;lga o‘zlik , birgalik shakli yasovchisi qo‘shilsa , o‘timsizlashadi , natijada &#34; FLli  O‘zl  B |&#34;, &#34; FLli  Brg  B |&#34; tarkiblari namoyon bo‘ladi . Ba&#39;zan FLga o‘zlik yasovchisidan keyin orttirma yasovchisi qo‘shiladi , natijada o‘timsizlashgan fe&#39;l o‘timlilashadi , aniq nisbat shakliga molik bo‘ladi : &#34; FLli  O‘zl  Ort  Na  B |&#34;. O‘timli FLga orttirma yasovchisi qo‘shilib , qayta o‘timlilashadi , natijada &#34; FLli  Ort  N  B |&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi . U shbu tarkibda orttirma yasovchisidan oldin -sh 1 (  biroz  ) noparadigmatik morfemasi qo‘shilsa , &#34; FLli  -sh 1 (  biroz  )  Ort  Na  B |&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi . Ba&#39;zan nisbat shaklidan keyin -sh 3 (  ko‘plik  ) affiksi qatnashib , &#34; FLli  Ort  Na  sh 3 (  ko‘plik  )  B |&#34; ko‘rinishi namoyon bo‘ladi va b . Yu qoridagi barcha tarkiblarda ko‘makchi fe&#39;l ham qatnashuvi mumkin , natijada tasvirlangan tarkiblarning ko‘rinishlari yana ko‘payadi . Fe&#39;l leksemashaklning oldingi qismi tarkibida o‘zaro zich sintagmatik munosabat orttirma , o‘zlik shakli , birgalik shakli , majhul nisbat shakli yasovchisi bilan bunday morfema qo‘shiladigan asos orasida voqe bo‘ladi : o‘timsiz FL o‘timlilashadi , o‘timli FL o‘timsizlashadi yoki qayta o‘timlilashadi . Fe&#39;l leksemashaklning oldingi qismi tarkibidagi bo‘lishli-bo‘lishsizlik shakli bilan , qisman nisbat shakli bilan undan keyin qo‘shiladigan otdosh , sifatdosh , ravishdosh shakli yasovchilari orasida ham o‘zaro zich sintagmatik munosabat mavjud . Asli fe&#39;l leksemashaklning oldingi qismiga mansub hodisalar fe&#39;llikka xos umumiy grammatik hodisalar bo‘lib , keyingi shakl yasalishlariga nisbatan asosan betaraf vaziyatda bo‘ladi . Quyida fe&#39;l leksemashakl qoliplarining yuqorida tasvirlangan oldingi qismi tarkiblarini keltirmay , otdash , sifatdosh , ravishdosh shakl yasovchilarining va shundan keyin qo‘shiladigan morfemalarning o‘zini tasvirlaymiz . Fe&#39;lning boshqa turkumlarga monand shakllarida leksemashakllar Ravishdosh shakllarida leksemashakllar 2 - §. Hozirgi o‘zbek tilida ravishdosh shakli asosan -b morfemasi bilan , qisman -a  -y morfemasi bilan yasaladi ; -gani , -gach , -guncha morfemalari bilan yasalish oz uchraydi . Keyingi uch morfema boshlanishidagi tovush bilan ular qo‘shiladigan asos oxiridagi tovush orasida zich sintagmatik munosabat voqe bo‘ladi : asos k , g tovushiga tugasa , bu affikslarning -kani , -kach , -kuncha allomorfemalari , q , g‘ tovushiga tugasa , -qani , -qach , -quncha allomorfemalari , boshqa tovushlarga tugasa , -gani , -gach , -guncha allomorfemalari qo‘shiladi va b . Ravishdosh yasovchisidan keyin boshqa morfema qo‘shilmaydi , shu shaklning o‘zi leksemashaklga teng bo‘ladi : &#34;..   ravishdosh yasovchisi = leksemashakl &#34;. 3 - §. -b affiksi bilan yasaladigan ravishdosh leksemashakli bo‘lishli shakldagi asosdan yasaladi va quyidagicha vazifalarda keladi : 1) Hollovchi bo‘lib keladi : shoshib boshini ushladi , kulimsirab bosh chayqadi , oqarinqirab ko‘rindi , qichqirib o‘tirishardi , qadam tovushini eshitib boshini ko‘tardi , etigi bilan narvonni do‘qillatib saroyga tushib ketdi , boshigacha burkanib uxladi , oyoqlarini yig‘ishtirib yonboshladi kabi . Hollovchi vazifasida kelgan -b ravishdosh leksemashakli takrorlab ham ishlatiladi : qotib-qotib kula boshladi , uzumning og‘ir boshlarini ushlab-ushlab ko‘rdi kabi . Bunday hollovchi juft leksemashakl bilan ham ifodalanadi : titrab-qaqshab olislarga chekina boshladi kabi . 2) U yushiq kesimning oldingi , shaxs ko‘rsatmaydigan a&#39;zosi bo‘lib keladi : idoraga borib , hisobchidan ish o‘rgana boshladi ; kattaroq baliqlarni ajratib , qopga o‘rab qo‘ydi ; qadahlar to‘latilib , endi so‘z boshlagan edi ; qo‘shni xonaga jovon o‘rnatishib , uni moylashga kirishishdi kabi . 3) Ergash gapning kesimi bo‘lib keladi : Qornimiz nonga to‘yib , xonadonimizga nur kira boshladi ; Kon ochilib , katta binolar tusha boshladi kabi . 4 - §. -a  -y ravishdosh yasovchisining -a allomorfemasi nutqda juda oz ishlatiladi : Kela ishga tushib ketdi kabi . -y allomorfemasi nutqda ko‘p ishlatilib , odatda bo‘lishsiz shakldagi asosga qo‘shiladi va hollovchi vazifasida keladi : piyolaga quyishga ham sabri chidamay shishaning og‘zidan icha boshladi ; ust-boshini yechmay karavotda chalqoncha yotibdi ; idoraga chaqirtirmay o‘sha yerning o‘zida ishni bir yoq-lik qila boshlaganini ko‘rganda esa kabi . Bunday hollovchi juft leksemashakl bilan ham ifodalanadi : uning so‘zlarini oqizmay-tomizmay yozib ola boshladi kabi . Т akror tarzida ishlatilgan hollovchining birinchi qismi bo‘lishli shakldan yasalgan -b ravishdoshi bilan ifodalanishi uchraydi : quloqlariga ishonib- ishonmay chiqib ketdi kabi . 5 - §. -sdan morfemasi asli -s sifatdosh yasovchisi va chiqish kelishigi affiksidan tarkib topgan qo‘shma affiks bo‘lib , -y allomorfemasiga sinonim : ikki chaqirimcha yurmasdanoq .. lolalar ko‘rina boshladi ; nimadan gap boshlashini bilmasdan darrov maqtana boshladi ; otasi ish boshlamasdan sinib , yer bilan yakson bo‘ldi kabi . 6 - §. -gani ravishdoshi ( Ba&#39;zan -gali tarixiy shaklida ham uchraydi ) bo‘lishli shakldagi asosdan yasaladi , hollovchi bo‘lib keladi : Ovqatlangani endi o‘tirgan edik ; U zr so‘ragani boshqa payt kelaman ; Sizni ichkariga taklif qilgali chiqdim kabi . 7 - §. - gach ravishdoshi bo‘lishli shakldagi asosdan ham , bo‘lishsiz shakl- dagi asosdan ham yasalaveradi , hollovchi bo‘lib keladi : Ota namozni o‘qib bo‘lgach .. devzira guruchning kurmagini tera boshladi ; Chaqirgan kishisi kelavermagach ko‘chaga chiqib kuta boshladi kabi . 8 - §. -guncha ravishdoshi ham bo‘lishli va bo‘lishsiz shakldagi asosdan yasalaveradi , hollovchi bo‘lib keladi : Maktabga yetguncha gaplashib ketdik ; O‘qishni tamomlamaguncha uylanmasligini aytdi kabi . Bu ravishdosh shakli juft fe&#39;l leksemadan ham yasaladi : Yu vinib- kiyinishguncha yo‘lakda qadam tovushi ham eshitila boshladi kabi . Ba&#39;zan -guncha morfemasi qismlari orasida nisbatlovchi ishlatiladi : Kelgunimcha tarqalmay turinglar ; O‘z ko‘zing bilan ko‘rmaguningcha ishonma kabi . Natijada -guncha ikki mustaqil affiksga ajralishi , bir morfemaga yaxlitlanib yetmaganligi ochiq ko‘rinadi . Sifatdosh shakllarida leksemashakllar 9 - §. Hozirgi o‘zbek tilida fe&#39;lning sifatdosh shakli asosan -gan , -yotgan , - digan morfemalari bilan yasaladi ; -r  -s morfemasi bilan yasalish juda oz uchraydi ; -ajak , -mish , -g‘usi , -asi affikslari bilan esa hozirgi o‘zbek tilida sifatdosh deyarli yasalmaydi . g tovushi bilan boshlanadigan sifatdosh yasovchisi bilan bunday morfema qo‘shiladigan asos oxiridagi tovush orasida zich sintagmatik munosabat voqe bo‘ladi . Bunday o‘zaro ta&#39;sir natijasida ushbu morfemalarning allomorfemalari va shularga bog‘liq holda g fonemasining k , q allofonemalari yuzaga kelishi yuqorida bir necha marta ta&#39;kidlandi . 10 - §. Sifatdosh yasovchi -gan affiksi bo‘lishli va bo‘lishsiz shakldagi asosga qo‘shilaveradi . Nutqda eng ko‘p uchraydigan bu sifatdosh quyidagi shakl va vazifalarda ishlatiladi : 1. Sifatlovchi bo‘lib keladi ; bunda -gan affiksining o‘zi leksemashakl hosil qiladi . U ndan keyin boshqa affiks odatda qo‘shilmaydi : &#34;.. | +gan &#34;: bekatda turgan odamlarni , arzimagan narsadan , qalpog‘ini boshiga bostirib olgan soldat , ko‘k xalat kiygan xizmatchilar , oxori to‘kilmagan doka ro‘mol , gazniqob kiyib olishgan mexanizatorlar kabi . 2. Ba&#39;zan -gan affiksidan keyin sonlovchi va turlovchi qo‘shiladi , natijada &#34;..| +gan  S  Т r &#34; tarkibi namoyon bo‘ladi . Qaysi turlovchi bilan ishlatilishiga qarab sintaktik vazifada keladi : O‘tirganlar turib , yonboshlaganlar o‘tirib ; qabuliga kelganlardan uzr so‘rab kabi . Bu tur misollarda asli sifatdosh sifatlovchi bo‘lib kelgan , lekin sifatlanmish tushirilgani sababli uning tarkibidagi sonlovchi va turlovchi sifatdoshga qo‘shilgan : o‘tirgan kishilar > o‘tirganlar kabi . Ana shunday holatga nisbatan sifatdoshning otlashuvi haqida gapiriladi . 3. Sonlovchi bilan turlovchi oralig‘ida nisbatlovchi ham qatnashsa , &#34;..| + gan  S  Nch  Т r &#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : Kislovodskka borganimda , qishloqqa kelganida , talabchan nazar bilan tikilganida kabi . Bu tur misollarda ham asli sifatdosh sifatlovchi bo‘lib kelgan , lekin sifatlanmish tushirilgani sababli unga qo‘shilgan sonlovchi , nisbatlovchi , turlovchi sifatdoshga qo‘shilib , otlashuv voqe bo‘lgan : bu odamni ko‘rgan paytimda > ko‘rganimda kabi . 4. Sifatdoshga sonlovchi , nisbatlovchi , turlovchi qo‘shilib keladigan barcha hollarga nisbatan sifatlanmishning tushirilgani haqida gapirib bo‘lavermaydi . Masalan , boshqacha qilib aytganda , yelkasidan bosib o‘tqazib qo‘ymaganda , sho‘rvaga zahar solganlarini ko‘rib , qovun polizida ko‘kchalarning tars-tars yorilganini eshitasiz kabi qurilmalarda tushirilgan sifatlanmish haqida gapirish o‘rinli emas . Ot leksemaga xos morfemalarning sifatdoshga qo‘shilib kelishi bu yerda sintaktik transformatsiya bilan bog‘liq holda voqe bo‘ladi ( Bu hodisa haqida o‘z o‘rnida gapiriladi ). 5. -gan affiksidan keyin -lik substantiv shakl yasovchisi ham qo‘shilib keladi , natijada &#34;.. | + gan  lik  Sb  Nch  Т r &#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : boshidan ko‘p savdolar o‘tganligi ko‘rinib turardi kabi . Bu tarkibda sintagmatik munosabat tufayli -lik affiksi oxiridagi k shovqin tovushi intervokal holatda g ovozli tovushiga almashadi , natijada k fonemasining g allofonemasi namoyon bo‘ladi . 6. Ayrim tarkiblar ko‘makchi qatnashuvi bilan tuziladi , ko‘makchining turiga qarab sintaktik vazifa bajaradi , &#34;.. | + gan  S  Nch  ( Т r  ko‘makchi )&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : referatini tarqatib bo‘lganidan keyin , boshqarma hay&#39;ati yangilanganidan keyin , yomg‘irda yurgani uchun , nazarga tushib qolgani uchun kabi . 7. Bir qancha qurilmalar tarkibida birlik va bosh kelishik morfemalaridan keyin -day  -dek affiks-ko‘makchisi qatnashadi , natijada &#34;.. | + gan  Sb  ( Т rb  day )&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : boshi aylanganday chayqalib , darmoni quriganday , tilladan jilo berganday , pashsha qo‘riganday chap qo‘lini siltadi kabi . Bunday tuzilishli leksemashakl hollovchi vazifasida keladi . 8. Ayrim qurilmalarda birlik va bosh kelishik morfemalaridan keyin  holat  ma&#39;nosini ifodalaydigan -cha affiks-ko‘makchisi qo‘shiladi , natijada &#34;.. | + gan  Sb  ( Т rb  cha )&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : po‘stakka yonboshlagancha mudrab ketdi , boshini quyi solgancha indamay o‘tiraverdi kabi . Bunday tuzilgan leksemashakl hollovchi vazifasida keladi . 9. Yu qoridagi qurilma tarkibida nisbatlovchi ham qatnashsa , &#34;.. | + gan  Sb  Nch  ( Т rb  cha )&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : boshini quyi solganicha sekin- sekin yurib , tizzalarini quchoqlaganicha tonggacha o‘tirdi kabi va b . 11 - §. -yotgan , -digan affiksi bilan yasalgan sifatdosh quyidagicha shakl va vazifalarda ishlatiladi : 1. Sifatlovchi bo‘lib keladi , shunga ko‘ra -yotgan , -digan morfemasidan keyin boshqa grammatik ko‘rsatkich qo‘shilmaydi , sifatdosh yasovchisining o‘zi leksemashakl hosil qiladi : a ) qarsillab qulayotgan uy atrofida , mashhur donishmandning so‘zini tinglayotgan yosh talabadek ; b ) onasi o‘tiradigan joyga , yuzni yalaydigan yolqinli havo kabi . 2. Sifatlanmish tushirilib , uning grammatik ko‘rsatkichlari sifatdoshga qo‘shiladi , otlashish yuz beradi , natijada &#34;..| + yotgan || digan  S  Т r &#34; tarkibi namoyon bo‘ladi ; odatda o‘rin kelishigi shakli qo‘shilib , payt hollovchisi vazifasida keladi : boshiga egilayotganda (< egilayotgan paytda ) kabi . 3. Yu qoridagi tur qurilish tarkibida nisbatlovchi qatnashsa , &#34;..| + yotgan  S  Nch  Т r &#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : gapning mazmuni qayoqqa og‘ayotganini bilolmay , yangi filmni suvratga olayotganini kabi . Т ushum kelishigi shakli qo‘shilgan ushbu qurilmalar vositasiz to‘ldiruvchi vazifasida kelgan . 4. Ba&#39;zi qurilmalar tarkibida -day affiks-ko‘makchisi qatnashadi , natijada &#34;.. | + yotgan || digan  Sb  ( Т r  day ) tarkibi namoyon bo‘ladi : a ) keng hovli torlik qilayotganday tuyilib , xuddi bo‘g‘ilib ketayotganday , oynaga qarashga majbur bo‘layotgandek kabi . Bunday tuzilgan leksemashakl hollovchi vazifasida keladi . 12 - §. -r  -s morfemasi bilan sifatdosh yasalishi juda oz voqe bo‘ladi ; odatda bo‘lishsiz shakldan keyin qo‘shiladi , shunga ko‘ra -s allomorfemasi qatnashadi , ushbu allomorfemadan keyin boshqa grammatik ko‘rsatkich qo‘shilmaydi , sifatlovchi vazifasida keladi : aql bovar qilmas bir bema&#39;nilik bilan kabi . O‘tar-o‘tmas kabi takror leksemada birinchi a&#39;zoga bu morfemaning -r allomorfemasi , ikkinchi a&#39;zoga -s allomorfemasi qo‘shiladi ; bunday leksemashakl hollovchi vazifasida keladi : oradan ikki soat o‘tar-o‘tmas yoqilib , bir soat o‘tar- o‘tmas alanga pasaydi kabi . Otdosh shakllarida leksemashakllar 13 - §. Fe&#39;lning otdosh shakli hozirgi o‘zbek tilida asosan -sh affiksi bilan , ba&#39;zangina -v , -moq affikslari bilan yasaladi . Otdosh shakl bo‘lgani uchun bunday yasovchidan keyin odatda birlik sonlovchisi , asosan birlik nisbatlovchisi , turlovchi va boshqa grammatik ko‘rsatkichlar qo‘shiladi ; qaysi turlovchi qo‘shilishiga qarab turli sintaktik vazifalarda keladi : 1. Bunday leksemashakl tarkibida birlik sonlovchisi va turlovchi qatnashib , &#34;.. | + sh  Sb  Т r &#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : xirurg bo‘lib ishlash , yig‘lashga tayyor edi , tajriba markaziga aylantirish niyatida , bolalarni qanday tinchitishni bilmay turgan kabi . 2. Yu qoridagi tarkibda nisbatlovchi ham qatnashsa , &#34;.. | + sh  Sb  Nch  Т r &#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : yaproqlarning mayin shitirlashi eshitilganday bo‘lib , mehmon qilishining sababi , cholning chiqib ketishini poyladi , savod chiqarishiga ko‘maklashayotgan shu mehribon ayolning , majlis bunday ohangda boshlanishini kutmagan edi kabi . 3. Otdosh leksemashakl tarkibida ko‘makchi qatnashsa , &#34;.. | + sh  Sb  ( Т r  ko‘makchi )&#34; yoki &#34;.. | + sh  Sb  Nch  ( Т r  ko‘makchi )&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : a ) yozuvchi bo‘lish uchun , sukunatni buzish uchun ; b ) turmush qurishlari bilan , tovushni eshitishi bilan kabi . 14 - §. Ma&#39;lumki , bo‘lishsizlik shaklidan keyin -sh affiksi emas , -slik morfemasi qo‘shiladi ; bu yerda ham quyidagicha tarkiblar namoyon bo‘ladi : 1) &#34;.. ma   slik  Sb  Т r &#34;: hech narsani o‘ylamaslikka ; aytishni ham , aytmaslikni ham bilmadi kabi ; 2) &#34;.. ma   slik + Sb  Nch  Т r &#34;: rejasi amalga oshmasligiga , joniga ora kirmasligini kabi ( k > g tovush o‘zgarishi yuqorida izohlandi ); 3) &#34;.. ma   slik  Sb  ( Т r  ko‘makchi )&#34;: tasallilarini eshitmaslik uchun , xotiniga bildirmaslik uchun kabi . Ko‘rinadiki , ushbu tur qoliplarda nisbatlovchining birlik shakli ishlatiladi . 15 - §. Otdosh shakl ba&#39;zan -v , -moq affiksi bilan yasalib , yuqorida tasvirlangan tarkiblardan birida namoyon bo‘ladi : o‘rinsiz maqtovidan xijolat chekdim , bunday bo‘luvi mumkin emas deganday , ko‘sak qurti ko‘payib ketganini tan olmog‘i lozim edi kabi . Ko‘rinadiki , otdosh shakl -v , -moq affiksi bilan yasalganida asos bilan affiks orasida tovush jihatidan zich sintagmatik munosabat voqe bo‘ladi : a ) -v affiksining ta&#39;sirida uning oldidagi a tovushi o tovushiga ( i tovushi u tovushiga ) almashadi , a fonemasining o allofonemasi ( i fonemasining u allofonemasi ) yuzaga keladi ; b ) -moq affiksidan keyin nisbatlovchi qo‘shilganida q tovushi intervokal holatda g‘ tovushiga almashadi , q fonemasining g‘ allofonemasi yuzaga keladi . 16 - § . Xullas , fe&#39;lning boshqa turkumlarga monand shakllarida leksemashakllarning oldingi qismi va keyingi qismi turlicha qoliplarda , turli ko‘ri-nishlarda namoyon bo‘ladi . Masalan , ravishdosh leksemashakllarda ravishdosh yasovchisidan keyin boshqa grammatik ko‘rsatkich qo‘shilmaydi , shunga ko‘ra har bir ravishdosh yasovchisi qatnashgan qolip bir ko‘rinishda namoyon bo‘ladi . Otdosh leksemashakllarda esa otdosh shakli yasovchisidan keyin sonlovchi , nisbatlovchi , turlovchi va boshqa grammatik ko‘rsatkichlar qo‘shilishi tufayli asosiy qolip bir qancha ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi . Sifatdosh leksemashakllarda esa ravishdosh leksemashakllardagi va otdosh leksemashakllardagi holatlar birgalikda mavjud , shunga ko‘ra sifatdosh leksemashakllarning asosiy qoliplari yana-da ko‘proq ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi . Ravishdosh , sifatdosh , otdosh leksemashakllar qolipi tarkibidagi ol- dingi , fe&#39;llikka xos umumiy grammatik hodisalar qatnashadigan qismini ham hisobga olib fikr yuritsak , leksemashakllarning o‘nlab asosiy qoliplari va bu qoliplarning yuzlab ko‘rinishlari mavjudligi ayon bo‘ladi . Fe&#39;lning tuslanishli leksemashakllari 17 - § . Fe&#39;lning tuslanishli leksemashakllarida eng sodda qolip fe&#39;llikning umumiy grammatik hodisalari o‘z aksini topgan qismga tuslovchilarning buyruq- istak mayliga xos subparadigmasi a&#39;zosini qo‘shish bilan yuzaga keladi ; bu subparadigmaning birinchi a&#39;zosi sifatida -y morfemasi ko‘rsatiladi , shunga ko‘ra bu qolipning keyingi qismi &#34;.. | + y &#34; tarzida yoziladi : Boshqasini aytmay qo‘ya qolay , Otni olib ketmaylik , Boshqa qog‘oz ol ! Ehtiyot bo‘ling , Farzand muborak bo‘lsin ! kabi . III shaxs birlik tuslovchisining sizlash shaklida bunday ma&#39;no -lar affiksi bilan yoki -sh 3 affiksi bilan ifodalanishi mumkin ; bunda -sh affiksi birgalik shakli yasovchisidan o‘sib chiqqani sababli bo‘lishli-bo‘lishsizlik ko‘rsatkichidan oldin qo‘shiladi , natijada III shaxs tuslovchisi qatnashadigan tarkib ikki ko‘rinishda namoyon bo‘ladi : a ) &#34;.. |+  II + sin + lar : Marhamat , o‘tirsinlar ; b ) &#34;.. | + sh +  II + sin &#34;: Keksalar .. janoza o‘qiyverishsin kabi . Mayl yasalishlarida leksemashakllar 18 - § . Fe&#39;lning tuslanishli boshqa leksemashakllarida tuslovchidan oldin mayl yoki zamon yasovchisi qatnashadi , &#34;.. |+ M  3 + Т s &#34; tarkibi yuzaga keladi . Istak-shart mayli va maqsad mayli yasalishlarida &#34;.. |+ M + Т s &#34; tarkibi &#34;.. |+ sa + Т s &#34; va &#34;.. |+ moqchi + Т s &#34; ko‘rinishlarida namoyon bo‘ladi . 1. Istak-shart mayli yasovchisidan keyin tuslovchilarning -m affiksi bilan boshlanadigan subparadigmasi morfemalari qo‘shiladi : Iste&#39;dodli yoshlar uchrasa , ularning boshini silasam ; Ishni shundan boshlamasak ; Silab qo‘ysang , boshim og‘rimaydi ; Boshqa joydan uy bersangiz ; Bir og‘iz so‘z qaytarsa , uch kungacha boshi g‘urbatdan chiqmasdi kabi . III shaxs tuslovchisida ko‘plik ma&#39;nosi ( hurmat ma&#39;nosi ham ) -lar affiksi bilan yoki -sh affiksi bilan ifodalanadi ; yuqorida ta&#39;kidlanganidek , bu yerda ham -sh affiksi bo‘lishli-bo‘lishsizlik ko‘rsatkichidan oldin qo‘shiladi , natijada &#34;.. sh +  II  sa +  III&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : Ishdan olishsa-yam , .. bosh egib bormayman ( olsalar ham ); Chol-kampir qishloqqa borishsa , .. (  borsalar ) kabi . -sa affiksining o‘zini yuqoridagicha ishlatish bilan kelasi zamon ma&#39;nosi ifodalanadi ; o‘tgan zamon -gan sifatdosh yasovchisini , hozirgi zamon -yotgan sifatdosh yasovchisini , kelasi zamon esa -digan , -r sifatdosh yasovchilarini bo‘l- ko‘makchi fe&#39;li bilan ishlatib ifodalanadi , natijada &#34;.. |+ gan || yotgan || digan || r + bo‘l + sa + Т s&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi ; nutqda ko‘pincha -gan bo‘l- zamon shakli ishlatiladi : Nahotki boshqa joy topolmagan bo‘lsalar ?!, Sal qorin sola boshlagan bo‘lsa ham , Jon-jahdi bilan olg‘a intilayotgan bo‘lsa ham kabi . -sa affiksi qatnashuvi bilan &#34;.. |+ sa + Т s + edi &#34;, &#34;.. |+ gan + bo‘l + sa + Т s + edi &#34; tarkiblari ham tuziladi : ishlasang edi , eshitgan bo‘lsam edi kabi . Shu yerda -sa affiksi ishtiroki bilan tuziladigan boshqa ayrim qurilmalarni ham aytib o‘tish mumkin . Shulardan biri – &#34;.. |+ sa + Т s + bo‘ladi || bo‘lmaydi &#34; qurilmasi . Bu qurilmadan  mumkin  lik ( bo‘lishsiz shaklida  mumkin emas  lik ) ma&#39;nosi ifodalanadi : qabul qilsa bo‘ladi , boshlasak ham bo‘ladi , aytib bermasak bo‘lmaydi kabi . Boshqa bir qurilma kerak leksemasi ishtiroki bilan tuziladi : &#34;.. |+ sa + Т s + kerak &#34;: shunday deb o‘ylasa kerak , ko‘nikib qolgan bo‘lsa kerak , tasavvur qilib ko‘rayotgan bo‘lsa kerak kabi . Bu qurilma bilan  ehtimol  ma&#39;nosi ifodalanadi va b . 2. -moqchi maqsad mayli yasovchisi ishtiroki bilan &#34;.. |+ moqchi + Т s &#34;, &#34;.. | + moqchi + edi + Т s &#34;, &#34;.. |+ moqchi + bo‘l + gan + edi + Т s &#34; kabi tarkiblar tuziladi : Shubha bildirmoqchimisiz , shuni aytmoqchi edim , ko‘rmoqchi bo‘lgan edi , tayinlashmoqchi emish , chalg‘itmoqchi bo‘ladi , ovutmoqchi bo‘ldim kabi . 3. -gu  -gi affiksi bilan &#34;.. |+ gi + Nch + kel + 3 + III shaxs tuslovchisi &#34; tarkibi tuziladi : o‘ynagim keladi , kirgisi keldi , olging kelgan edi kabi va b . Zamon yasalishlarida leksemashakllar 19 - § . Zamon yasalishining sintetik shakllarida asosiy tarkib &#34;.. |+ 3 + Т s &#34; bo‘lib , kelasi , hozirgi , o‘tgan zamon subparadigmalariga ko‘ra &#34;.. |+ 3 k + Т s &#34;, &#34;.. |+ 3 h + Т s &#34;, &#34;..  + 3 o‘ + Т s &#34; ko‘rinishlarida va har biri o‘z ichida zamon yasovchilari bo‘yicha turli ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi . Nutqda kelasi zamon subparadigmasining asosan -a  -y affiksi bilan yasalishi eng ko‘p uchraydi , shunda ham eng ko‘p III shaxs tuslovchisi bilan ishlatiladi : sukut saqlashingizni so‘rayman , men bilan gaplashasiz , dovul kunlari boshlanadi kabi . Hozirgi zamon subparadigmasi bo‘yicha nutqda -yotib affiksi va undan o‘sib chiqqan -yap affiksi bilan yasalishlar ko‘p , boshqa affikslar bilan yasalishlar oz uchraydi : qamish sivizg‘asini chalayotibdi , endi boshlanayapdi , yolg‘iz yuribman , mening baxtim sho‘lasi .. so‘nib borayotirmi ?, eski adovat boshlandi deb o‘ylarsan , uylarni tintuv qilmoqda kabi . O‘tgan zamon subparadigmasi bo‘yicha nutqda -di affiksi bilan yasalish juda ko‘p , -gan , -b affikslari bilan yasalish nisbatan ozroq uchraydi ; barchasida ko‘pincha III shaxs tuslovchisi qatnashadi : boshqa bir masalada keldim ; tizzangizga oldingiz , erkaladingiz ; gapni davom ettirdi ; xalqni nodonlikka boshlagan ; ajoyib kitoblar yig‘ibsiz kabi . 20 - § . Zamon yasalishining analitik shakllari sintetik shakllari tarkibiga asosan edi , qisman ekan , emish affiksoidini kiritish bilan hosil qilinadi , zamon yasovchisi vazifasini sintetik zamon yasovchisi bilan affiksoid birgalikda bajaradi , tuslovchi odatda affiksoiddan keyin qo‘shiladi ; natijada &#34;.. |+ 3 + edi || ekan || emish + Т s &#34; tarkibi yuzaga keladi . Zamon ko‘rinishlari bo‘yicha -r edi , - gan edi shakllari eng ko‘p , -yotgan edi , -moqda edi shakllari nisbatan oz ishlatiladi : gapini ma&#39;qullar edi , pinhoniy xayollar og‘ushidan chiqmas edi , yuz kishi to‘plangan edi , kimdir vahimada baqrayib qolgan edi , sovg‘asiz kelishganiga o‘kinishayotgan edi , soxta va nosamimiy ko‘rinmoqda edi kabi . Nutqda ekan affiksoidi qatnashuvi bilan yasalish nisbatan ko‘proq , emish affiksoidi qatnashuvi bilan yasalish esa juda oz uchraydi : ko‘k choy ichib o‘tirgan ekan , bu haqda hech o‘ylamagan ekan , qo‘zg‘alonning boshliqlarini terib olarmish , archalarni shafqatsiz qiyratayotgan emish kabi . 21 - § . Ayrim shakl hosil qilinishida umumiy qolipdan farqli holatlar yuz beradi : 1) Ko‘makchi fe&#39;l qatnashganda bo‘lishsizlik ko‘rsatkichi odatda ko‘makchi fe&#39;ldan keyin joy oladi ; bunda umumiy qolip saqlanadi : boshlay olmadi , anglayolmadi kabi . Ayrim ko‘makchi fe&#39;l qatnashgan qurilmalarda bo‘lishsizlik ko‘rsatkichi ko‘makchi fe&#39;ldan oldin joy oladi , natijada &#34;.. |+ ma + y + qol- ..&#34; tarkibi namoyon bo‘ladi : nimadan boshlashni bilmay qoldi , boshqa yigit topilmay qoladimi unga ? kabi . 2) Aniq old o‘tgan zamon yasalishida bo‘lishsiz shakl asosan -ma affiksi bilan yasaladi : kelmagan kabi . Bo‘lishsizlik ma&#39;nosi bu zamon yasalishida : a ) yo‘q inkor affiksoidi bilan ham ifodalanadi : Ovozi .. eshitilgani yo‘q , senga ozor beradiganni hali onasi tuqqani yo‘q kabi . Bu yerda &#34;.. |+ gan + Nch + yo‘q &#34; tarkibi voqe bo‘ladi ; b ) ba&#39;zan emas inkor affiksoidi bilan ifodalanadi : Boshi hech qachon bunday og‘rigan emas kabi . Bu yerda &#34;.. + gan + emas + Т s &#34; tarkibi voqe bo‘ladi . 3) Aniq yaqin o‘tgan zamon yasalishida III shaxs tuslovchisi – nol ko‘rsatkichli : keldi +  kabi . Ko‘plikni ifodalash lozim bo‘lsa , -lar affiksi qo‘shiladi : ularni qurshab oldilar , o‘zaro suhbatlasha boshladilar kabi . Asli bu yerda ko‘plik ma&#39;nosini -sh affiksi bilan ifodalash ma&#39;qulroq : jimgina o‘tirishdi kabi . Ko‘plik ma&#39;nosining bunday ifodalanishida umimiy qolipdan chetga chiqish voqe bo‘ladi : ko‘plik ma&#39;nosini ifodalaydigan morfema leksemashaklning oxirida emas , leksemashakl qolipining oldingi ( umumiy ) qismida joylashadi : &#34;.. sh | + 3 + Т s &#34; tarkibi namoyon bo‘ladi . Yu qoridagi kabi hodisa -lar , -sh affikslari ko‘plik ma&#39;nosini emas , sizlash ma&#39;nosini ifodalab kelganida ham voqe bo‘ladi : Keldilar ( Kelishdi ), opamlar kutubxona mudiri bo‘lib ishlaydilar (  ishlashadi ) kabi . 4) &#34; Mustaqil fe&#39;l + ko‘makchi fe&#39;l &#34; qurilmasida zamon yasovchisi va tuslovchi har ikki qismga qo‘shilib , go‘yo juft leksemashaklga teng holat yuzaga keladi ; natijada umumiy qolip &#34;.. |+ di + Т s - di + Т s &#34; ko‘rinishida namoyon bo‘ladi : Jiyanini bir kunda ko‘chirdi-keldi ; Ziyofat qilamiz-u , shu g‘alvadan qutulamiz-qo‘yamiz kabi . Fe&#39;l leksemashakllar bilan tuziladigan ayrim murakkab qurilmalar 22 - § . Fe&#39;l leksemashakllarning yuqorida tasvirlanganidan boshqa turli murakkab qurilmalari ham mavjud : 1) &#34;.. |+ gan || yotgan + day + bo‘l + 3 + Т s &#34; kabi tuziladi : vujudi yonib ketganday bo‘ldi ; ko‘nglida nimadir aniqlanganday bo‘ldi kabi ; 2) &#34;.. |+ digan + bo‘l + 3 + Т s &#34; kabi tuziladi : uydan kam chiqadigan bo‘ldi ; o‘zi ham uni sizlaydigan bo‘lgan kabi ; 3) &#34;.. |+ digan || yotgan + ga + o‘xsha + 3 + Т s &#34; kabi tuziladi : Bir baloni boshlaydiganga o‘xshaydi ; derazadan uchib kirayotganga o‘xshardi kabi ; 4) &#34;..  + ay + de + B + 3 + Т s &#34; kabi tuziladi : to‘qasi uzilib ketay deb turibdi , ayriliq alami bosilay demas edi kabi . 23 - § . Yu qorida fe&#39;l leksemashaklning oldingi , umumiy qismi va keyingi , xususiy qismi alohida-alohida tasvirlandi . Bu ikki qism tarkibi birgalikda olinsa- gina fe&#39;l leksemashaklning turli qoliplari va ularning juda ko‘p ko‘ri-nishlari namoyon bo‘ladi . Bunday leksemashakl qoliplari va ularning ko‘ri-nishlarini tuzish haqidagi axborat lisonda mavjud bo‘lib , nutqda bu qoliplar leksema va morfema bilan to‘ldiriladi , natijada leksemashakl qoliplari segment birlik holatiga o‘tadi . 24 - § . Ayrim turkum leksemasi ma&#39;lum bir sintaktik vazifada kelganida unga sintaktik vazifa tufayli biror morfema qo‘shilmaydi . Lekin leksema qismga , leksemashakl esa butunga teng ekani tufayli bu yerda ham leksemaga nimadir qo‘lishi haqida gapirish zarur . Ana shunday qo‘shiladigan qism deb sintaktik vazifa semasini ko‘rsatish o‘rinli . Masalan , sifat leksema sifatlovchi bo‘lib kelishi uchun unga  sifatlovchi  sintaktik semasi qo‘shiladi , shu orqali sifat leksema leksemashaklga aylanadi . Yu qoridagicha hodisa son leksema , olmoshning sifat tabiatli ko‘rinishlari , shuningdek ot leksema sifatlovchi bo‘lib kelganida ham voqe bo‘ladi . Ravish leksema hollovchi bo‘lib kelishi uchun unga odatda  hollovchi  sintaktik semasi qo‘shiladi , shu orqali ravish leksema leksemashaklga aylanadi . Boshqa hollarda leksemani sintaktik vazifa bajaradigan shaklga kiritish uchun , demak , leksemashakl hosil qilish uchun sintaktik vazifani ta&#39;minlovchi morfema qo‘shiladi . Masalan , -dagi morfemasi ot leksemani , ot tur olmoshlarni sifatlovchi vazifasida keladigan leksemashaklga aylantiradi . Shuningdek ravishdosh yasovchisi ham sintaktik tabiatli bo‘lib , fe&#39;lning ma&#39;lum bir sintaktik vazifada kelishini ta&#39;minlaydi . Sifatdosh yasovchisi ham asli fe&#39;lning sifatlovchi vazifasida kelishini ta&#39;minlaydi . Ot leksemaning leksemashaklga aylanishi odatda turlovchi morfema yordamida voqe bo‘ladi , chunki turlovchidan oldin qo‘shiladigan sonlovchi , nisbatlovchi - sintaktik vazifaga nisbatan betaraf . Xuddi shunday hodisa olmoshning , son turkumining ot tur ko‘rinishlarida , fe&#39;lning otdosh shaklida , boshqa turkum leksemalari otlashganda ham voqe bo‘ladi . Fe&#39;lning tuslanishli shaklida tuslovchi-gina sintaktik vazifa tufayli qo‘shiladi , undan oldin qo‘shiladigan morfemalar odatda morfologik tabiatga ega . Fe&#39;ldan boshqa turkum leksemashakllarining kesim vazifasida kelishini ham tuslovchi ta&#39;minlaydi . KESIMLIK LEKSEMASHAKLLARI Т IZIMI Kesimlik leksemasiga ( KL ) bo‘lishli-bo‘lishsizlik ( B ) zamon ( Z ), mayl ( M ), tuslash ( Т s) paradigmalari ko‘rsatkichlarining qo‘shilishi bilan kesimlik leksemashakli yuzaga keladi . I. KLlari bo‘lishli-bo‘lishsizlik paradigmasi shakllarida quyilagicha ishlatiladi : 1. Ko‘pchilik KLlari har ikki shaklda ishlatiladi ; bo‘lishsizlik emas affiksoidi bilan ifodalanadi : KL+B .. : lozim +  IV - – lozim emas- , mansub +  IV - - mansub emas- kabi . 2. Ayrim KLlari faqat bo‘lishli shaklda ishlatiladi , bularga bo‘lishli- bo‘lishsizlik paradigmasi mansub emas : KL+Bli : muborak +  IV - , tashakkur +  IV - , g‘animat +  IV - kabi . Ayni muddao- kesimlik birikmasi ham faqat bo‘lishli shaklda ishlatiladi : Ayni muddao +  IV - . 3. bo‘l- bog‘lamasi bilan hosil qilinadigan analitik shaklda bo‘lishsizlik - ma affiksi bilan ifodalanadi : KL+ bo‘l + Bsiz ( -ma ) : lozim bo‘l- +  IV - - lozim bo‘lma- kabi . II. Mayl ma&#39;nosi ayrim KLlarida bo‘l- bog‘lamasi bilan hosil qilinadigan analitik shaklda quyidagicha ifodalanadi : 1) Buyruq istak mayli tuslovchi bilan ifodalanadi : KL + bo‘l + B + Т s : iborat bo‘lsin , majbur bo‘lmay kabi . 2) Shart-istak mayli - sa affiksi bilan ifodalanadi : KL + bo‘l + B + са - : iborat bo‘lsa- , majbur bo‘lmasa- kabi . III. KLlarining zamon paradigmasi shakllarida ishlatilishi quyidagicha : 1. Hozirgi zamonning sintetik shakli nol ko‘rsatkichli morfema bilan ifodalanadi : KL + B + 3 h- : lozim +  IV - +  VIII - , mansub emas +  VIII - kabi . 2. Zamonning analitik shakllari : 1) edi affiksoidi bilan hosil qilinadi : KL + B + 3 ( edi ): lozim +  IV + edi- , lozim + emas + edi- kabi ; 2) Kesimlik leksemasi ism ( keng ma&#39;noda ) bo‘lgani sababli avval bo‘l- yordamida fe&#39;llanib , bo‘lishli-bo‘lishsizlik shakli va undan keyin zamon yasovchisi qo‘shiladi : KL + bo‘l + B + 3 - : lozim bo‘l + ma + di- , lozim bo‘l + ma + gan + edi- kabi . 3) Shart-istak maylida o‘tgan zamon - gan bo‘l- analitik shakli bilan ifodalanadi : lozim bo‘l + gan bo‘l + sa- kabi . 4. Ayrim KLlariga zamon paradigmasi xos emas , faqat hozirgi zamon shaklida ishlatiladi : KL + B + 3 h- : tashakkur +  IV - +  VIII - kabi . IV. Т uslash paradigmasining shakli qo‘shilishi bilan KLsi leksemashakl-ga aylanadi : KL + B + 3 + Т s . Т uslovchilarning ishlatilishi quyidagicha : 1. Hozirgi zamonning sintetik shaklidan keyin -man affiksi bilan boshlanadigan subparadigma ko‘rsatkichlari qo‘shiladi : kerakman , kerak emassan kabi . 2. Zamonning analitik shakllariga tuslovchilarning -m affiksi bilan boshlanadigan subparadigma ko‘rsatkichlari qo‘shiladi : kerak emas edim , kerak bo‘lib qolgan eding kabi . 3. Т uslovchilarning qo‘shilishi KLsining atalganligi bilan bog‘liq : 1) Atalganligi umumiy , shuningdek kishiga atalgan bo‘lsa , har uch shaxs- son tuslovchilari qo‘shiladi : kerak- , durust- , g‘animat- va b .: kerakman , keraksan , kerak kabi . 2) Narsaga atalgan bo‘lsa , faqat III shaxs tuslovchisi qo‘shiladi : lozim- , darkor- , joiz- , iborat- va b .: Daftar kerak kabi . Kishiga atalgan ayrim KLlari ham faqat III shaxsda ishlatiladi : Kuyov muborak kabi . Adabiyot: 1. Shoabdurahmonov Sh ., Asqarova M ., Hojiyev A., Rasulov I., Doniyorov X. Hozirgi o‘zbek adabiy tili . I qism . &#34; O‘qituvchi &#34;, Т.: 1980. 2. G‘ulomov A., Asqarova M . Hozirgi o‘zbek adabiy tili . Sintaksis . 3 nashri , Т.: 1987. 3. Тursunov U., Muxtorov J., Rahmatullayev Sh . Hozirgi o‘zbek adabiy tili . 3 nashri , &#34; O‘zbekiston &#34;, Т.: 1992. 4. Ne&#39;matov H ., Bozorov O . Тil va nutq . &#34; O‘qituvchi &#34;, Т.: 1993. 5. Ne&#39;matov H ., Rasulov R. O‘zbek tili sistem leksikologiyasi asoslari . &#34;O‘qituvchi &#34;, Т.: 1995. 6. Ne&#39;metov H ., Sayfullayeva R., Qurbonova M . O‘zbek tili struktural sintaksisi asoslari . &#34; O‘qituvchi &#34;, Т.: 1999. 7. Qurbonova M .M . Hozirgi zamon o‘zbek tili ( sodda gap sintaksisi uchun materiallar ). O‘zM U, Т.: 2002. 8. Qurbonova M ., Sayfullayeva R., Boqiyeva N., Mengliyev B. O‘zbek tilining struktural sintaksisi . O‘zM U, Т.: 2004. 9. Mirtojiyev M .M . Hozirgi o‘zbek adabiy tili . I jild . O‘zM U, Т.: 2004. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

Leksema shakllar тizimi
Leksema va so’z
Fe'l-so'z turkumi
Qo‘shma gap shakllar
Gap shakllar тizimi