Диглоссия. Тилнинг ҳолати ва вазияти - Лингвистика - Рефераты

Диглоссия. Тилнинг ҳолати ва вазияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42.5 KB

Диглоссия. Тилнинг ҳолати ва вазияти Режа: 1. Диглоссия ҳақида умумий тушунча. 2. Тилнинг ҳолати нима? 3. Тилнинг вазияти хусусида маълумот.

Тил ҳолатининг энг содда варианти шахс ёки тил аҳлининг тилнинг фақат бир формасидан фойдаланишидир. Бу моноглоссия деб юритилади. (mono-бир, glossa- тил), яъни бир тил формасидан фойдаланиш демакдир. Моноглоссияга зид тарзда қўйилувчи тил кўриниши-варианти диглоссия деб юритилади. Диглоссия ( d i-икки, glossa-тил) икки тилдан фойдаланиш демакдир. Моноглоссия кам учрайди: диалект, уруғ тили ёки қабила тилларига хосдир. Қабила тилларида ҳам диалектлар айтарли даражада йўқ. Диглоссия-бошқача (полиглоссия-кўп тил) дан фойдаланиш демакдир. Моноглоссия кам учрайди: диалект, уруғ тили ёки қабила тилларига хосдир. Қабила тилларида ҳам диалектлар айтарли даражада йўқ. Диглоссия-бошқача (полиглоссия-кўп тил) дан фойдаланиш демакдир. Диглоссиянинг энг муҳим вариантлари қуйидагилар: 1. Вариант: адабий тил ва халқ оғзаки тили. Масалан, ўзбек адабий тили ва халқ оғзаки тили. 2. Вариант: Адабий тил-койне. Хоразм адабий тили ва Қиёт қишлоғи койнеси. 3. Вариант: Адабий тил-жонли сўзлашув тили, ўзбек адабий тили ва жонли сўзлашув тили (стилистик нормалар). 4. Вариант: Адабий тил-маҳаллий диалект. 5. Вариант: Адабий тил-ижтимоий диалектлар. 6. Вариант: Халқ оғзаки тили- адабий тил. 7. Вариант: Халқ оғзаки тили-жонли сўзлашув тили. 8. Халқ оғзаки тили-ҳудудий диалект ва бошқалар. ТИЛНИНГ ҲОЛАТИ Социолингвистика-тилнинг ташқи-фукционал томони ва ички- грамматик қурилишини биргаликда ўрганади. Тилнинг ташқи ва ички томонининг ўзаро алоқаси тилнинг ҳолати деб юритилади. Тилнинг ҳолати

деганда, тилнинг ҳамма вариантларининг йиғиндиси тушунилади. Улар қуйидагилардан иборат: а) функционал-вазифавий алоқалар (бадиий, илмий, расмий, оммавий публицистик, сўзлашув). Бу стиллар тилнинг яшаш ҳолатини, унинг ижтимоий факторларини белгилаш билан бирга, уларнинг фукционал даражасини аниқлашга хизмат қилади. б) мавжудлик формалари (диалект, халқ тили, миллий тил). Бу ҳолат тилнинг яшаш имкониятларини бевосита белгилаб беради, чунки булардан- оғзаки ва ёзма нутқда, диалект, халқ тили, миллий тил кўринишларидан кундалик турмушда ижтимоий муносабатларни ифода этишда фойдаланилади. Булар тилнинг яшаш ҳолатининг юзага келишида асос бўлади. ТИЛ РЕАЛИЗАЦИЯСИ (ОгЗАКИ ВА ЁЗМА) Даставвал, тилнинг оғзаки шакли юзага келади, кейинчалик бу ҳолат оммавий тарзда ёзма шаклга ўтади. Г.В. Степановнинг таъкидлашича, «Ҳар қандай халқ тили оғзаки услубда ҳосил қилиниб, унга сайқал берилади ва кейинчалик халқ тили вариантларини шоир, олим ва ёзувчилар ёзма услубда яратадилар», дейди. Тилнинг ҳолати ҳақида аниқ фикрларга эга бўлиш учун авваламбор, унинг қай тарзда ёки қай йўсинда пайдо бўлиши, мулоқот жараёнида тил имкониятларининг тўғри сарфланиши ҳамда халқ тили ва миллий тил шаклларининг яшаш тарзини билишдан иборатдир. Тилнинг вазияти. Тилнинг вазияти деганда, турли формадаги тил оилалари алоқасининг маълум тарихий шароитда конкрет кўриниши, шаклланишидир. Тил вазиятининг уч зарурий жиҳати мавжуд: 1.Тилнинг шаклланишидаги ижтимоий муҳит. Бу мураккаб жараён бўлиб, бундай шаклланишда ижтимоий-сиёсий муносабатлар катта роль ўйнайди. Масалан,

1989 йил 21 октябрда ўзбек тилига давлат тили мақомининг берилиши. 2.Икки тилдан фойдаланишнинг муҳит ва доираси. Бир ёки бир неча тиллардан фойдаланиш Масалан, Ўзбекистонда рус миллати, тожик миллати ва бошқа миллатларга оид шахслар ўз тиллари билан бир қаторда ўзбек тилидан ҳам фойдаланиш имкониятига эгадирлар. 3.Тилнинг мавжудлиги. Тил мавжуд ҳодиса, унинг яшаши, ривожланиши ҳамда тараққиёти бевосита тил мавжудлигини белгилайди. Тилнинг ҳолати тил вазиятининг бир кўринишидир. Бу бир регионда икки (блингвизм), баъзан кўп (полингвизм) тилдан фойдаланишдир. Шундай қилиб, тилнинг вазияти мураккаб ижтимоий-лисоний ҳодиса бўлиб, уни ўрганиш улкан ижтимоий тил қонуниятидир.

АДАБИЁТЛАР: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон буюк келажак сари. -Т: Ўзбекистон, 1998. 2. Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. -М: Наука, 1966. 3. Аврорин В.А. Проблемў изучения функциональнўй сторонў язўка. // Вопросў определить социалингвистики. -М.: Наука, 1975. 4. Бондалетов В.Д. Социальная лингвистика. –М: Просвеҳение, 1987. 5. Бодуэн де Куртене. Избраннўе трудў по обҳему язўкознания. М.:Наука, 1957. 6. Баскаков А.Н. Социально-экономические и этнолингвистические- русского двуязўчие и Азербайджане. «Социологические проблемў развиваюҳихся стран». –М: 1975, 273-274б 7. Виноградов В.В. Литературнўй язўк. -М: Наука, 1978. 8. Головин Б.Н. Обҳее язўкознание. -М.1979. 9. Дешериев.Ю.Д. Социальная лингвистика: К основам обҳей теории. - М.: Наука. 1977.

Похожие

Тилнинг лугавий бирликлари

Тилнинг функционал типологияси

Тарихий-ижтимоий тилнинг босқичлари

Тилнинг мохияти ва унинг тизимли сатхий курилиши

Тилнинг пайдо булиши ва ривожланиши муаммоси ( проблемаси )