Diglossiya. Tilning holati va vaziyati - Лингвистика - Рефераты

Diglossiya. Tilning holati va vaziyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

36 KB

Diglossiya. Tilning holati va vaziyati Reja : 1. Diglossiya haqida umumiy tushuncha. 2. Tilning holati nima? 3. Tilning vaziyati xususida ma‘lumot.

Til holatining eng sodda varianti shaxs yoki til ahlining tilning faqat bir formasidan foydalanishidir. Bu monoglossiya deb yuritiladi. (mono-bir, glossa- til), ya‘ni bir til formasidan foydalanish demakdir. Monoglossiyaga zid tarzda qo’yiluvchi til ko’rinishi-varianti diglossiya deb yuritiladi. Diglossiya (di-ikki, glossa-til) ikki tildan foydalanish demakdir. Monoglossiya kam uchraydi: dialekt, urug’ tili yoki qabila tillariga xosdir. Qabila tillarida ham dialektlar aytarli darajada yo’q. Diglossiya-boshqacha (poliglossiya-ko’p til) dan foydalanish demakdir. Monoglossiya kam uchraydi: dialekt, urug’ tili yoki qabila tillariga xosdir. Qabila tillarida ham dialektlar aytarli darajada yo’q. Diglossiya-boshqacha (poliglossiya-ko’p til) dan foydalanish demakdir. Diglossiyaning eng muhim variantlari quyidagilar: 1. Variant: adabiy til va xalq og’zaki tili. Masalan, o’zbek adabiy tili va xalq og’zaki tili. 2. Variant: Adabiy til-koyne. Xorazm adabiy tili va Qiyot qishlog’i koynesi. 3. Variant: Adabiy til-jonli so’zlashuv tili, o’zbek adabiy tili va jonli so’zlashuv tili (stilistik normalar). 4. Variant: Adabiy til-mahalliy dialekt. 5. Variant: Adabiy til-ijtimoiy dialektlar. 6. Variant: Xalq og’zaki tili- adabiy til. 7. Variant: Xalq og’zaki tili-jonli so’zlashuv tili. 8. Xalq og’zaki tili-hududiy dialekt va boshqalar. Tilning holati. Sotsiolingvistika-tilning tashqi-fuktsional tomoni va ichki- grammatik qurilishini birgalikda o’rganadi. Tilning tashqi va ichki tomonining o’zaro aloqasi tilning holati deb yuritiladi. Tilning holati deganda, tilning hamma variantlarining yig’indisi tushuniladi. Ular quyidagilardan iborat: a) funktsional-vazifaviy aloqalar (badiiy, ilmiy, rasmiy, ommaviy publitsistik, so’zlashuv).

Bu stillar tilning yashash holatini, uning ijtimoiy faktorlarini belgilash bilan birga, ularning fuktsional darajasini aniqlashga xizmat qiladi. b) mavjudlik formalari (dialekt, xalq tili, milliy til). Bu holat tilning yashash imkoniyatlarini bevosita belgilab beradi, chunki bulardan-og’zaki va yozma nutqda, dialekt, xalq tili, milliy til ko’rinishlaridan kundalik turmushda ijtimoiy munosabatlarni ifoda etishda foydalaniladi. Bular tilning yashash holatining yuzaga kelishida asos bo’ladi. Til realizatsiyasi (og’zaki va yozma). Dastavval, tilning og’zaki shakli yuzaga keladi, keyinchalik bu holat ommaviy tarzda yozma shaklga o’tadi. G.V. Stepanovning ta‘kidlashicha, «Har qanday xalq tili og’zaki uslubda hosil qilinib, unga sayqal beriladi va keyinchalik xalq tili variantlarini shoir, olim va yozuvchilar yozma uslubda yaratadilar», deydi. Tilning holati haqida aniq fikrlarga ega bo’lish uchun avvalambor, uning qay tarzda yoki qay yo’sinda paydo bo’lishi, muloqot jarayonida til imkoniyatlarining to’g’ri sarflanishi hamda xalq tili va milliy til shakllarining yashash tarzini bilishdan iboratdir. Tilning vaziyati. Tilning vaziyati deganda, turli formadagi til oilalari aloqasining ma‘lum tarixiy sharoitda konkret ko’rinishi, shakllanishidir. Til vaziyatining uch zaruriy jihati mavjud: 1.Tilning shakllanishidagi ijtimoiy muhit. Bu murakkab jarayon bo’lib, bunday shakllanishda ijtimoiy-siyosiy munosabatlar katta rol o’ynaydi. Masalan, 1989 yil 21 oktyabrda o’zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi. 2.Ikki tildan foydalanishning muhit va doirasi. Bir yoki bir necha tillardan foydalanish Masalan, O’zbekistonda rus millati, tojik millati va boshqa millatlarga oid shaxslar o’z tillari bilan bir qatorda o’zbek tilidan ham foydalanish imkoniyatiga egadirlar. 3.Tilning mavjudligi. Til mavjud hodisa, uning yashashi, rivojlanishi hamda taraqqiyoti bevosita til mavjudligini belgilaydi. Tilning holati til vaziyatining bir ko’rinishidir. Bu bir regionda ikki (blingvizm), ba‘zan ko’p (polingvizm) tildan foydalanishdir.

Shunday qilib, tilning vaziyati murakkab ijtimoiy-lisoniy hodisa bo’lib, uni o’rganish ulkan ijtimoiy til qonuniyatidir.

ADABIYOTLAR 1. Karimov I.A. O’zbekiston buyuk kelajak sari. -T: O’zbekiston, 1998. 2. Axmanova O.S. Slovar lingvisticheskix terminov. -M: Nauka, 1966. 3. Jirmunskiy V.M. Vopros sotsialnoy lingvistiki. -M. :Nauka, 1969.

Похожие

Tilning tashqi va ichki jihati

Tilning grammatik vositalari

Tilning uslubiy ko‘rinishlari

Tilning funktsional tipologiyasi

Tilning tаriхiy tаrаqqiyoti