Davrli matbuotning roli - Лингвистика - Рефераты

Davrli matbuotning roli

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

40 KB

Davrli matbuotning roli Reja: 1. Davrli matbuot. 2. XVIII asrda til normalari muammosi.

XVII asrda Germaniyada davrli matbuot asri boshlandi. Davrli nashrlar nemis tilida dastlab XVI asrda boshlangan edi. Bular onda-sonda chiqadigan, tiraji 100-200 nusxadan iborat bo‘lgan informatsiyon varaqalardan iborat bo‘lgan. XVII asrdan boshlab haftalik ro‘znomalar chiqarila boshlanadi. Bunday birinchi ilk ro‘znomalar Kyoln, Frankfurt, Avstriya va Shvetsariyaning bir qator shaharlarida chiqariladi. Kundalik ro‘znoma esa birinchi marta 1661-yilda Leyptsig shahrida chiqarilgan. XVIII asrning boshiga kelib nemis tilida o‘nga yaqin ro‘znoma va yuzlab jurnallar chiqarila boshlandi. 1688 yilda Tomazius tomonidan Galliyada oylik jurnal «Montagsgespräch» chop etildi. Kitoblar, ro‘znomalar va jurnallar chop etishda Leyptsig shahrining roli katta bo‘lgan, chunki nemis tilida chiqariladigan barcha nashrlar ko‘proq ana shu Leyptsig shahrida chiqarilgan. Chop qilingan jurnallarning nusxasi dastlab 1000 tadan oshmagan. Lekin bu davrda chiqarilgan jurnallar o‘rtasida Gamburgda chiqarilgan «Patriot» (1724-1726) jurnali keng tarqalgan, chunki uning nusxasi 6000 nusxadan oshib ketgan. XVIII asrning birinchi yarmida chop etiladigan jurnallarning tematikasi va janrlari ham xilma-xil bo‘lgan. Tematik belgiga ko‘ra nashrlarni asosan uch asosiy turga bo‘lish mumkin: 1) siyosiy matbuot (ro‘znoma, tarixiy siyosiy jurnallar kiradi); 2) ilmiy jurnalistika, (entsklopediya xarakteridagi jurnallar); 3) adabiy jurnalistika (bunda ahloqiy, ko‘ngil ochadigan adabiy-badiiy nashrlar). Odob axloq mavzusidagi ko’ngil ochadigan jurnallar eng ko’p tarqalgan. Bunday birinchi jurnal “Der Vernünftler” (aqilli bola, es-hushli, idrokli, farosatli), Gamburgda 1718- yil nashir qilingan. Gotshed 1725-yilda xotin-qizlar uchun “Die Vernünftigen Tadlerinnen” (aqilli tanbeh beruvchilar, tergab koyib turuvchilar) jurnalini nashir qiladi. U yana 1727-1728- yillarda “Der Biedermann” (sofdil kishi) jurnalini сhiqaradi. Davrli matbuotning ommaviy ravishda va ko’p janrlar sifatida paydo bo’lishi birinchi navbatda nemis tilining taraqqiyoti bosqichida turli xil viloyatlarda va turli xil qatlamlardagi tilga ta’sir etadi. Vaqtli jurnallarning asosiy qismi o’rta Germaniyaning sharqiy qismida chiqariladi. O’rta nemis tilining davrli matbuoti shimoldagi va janubdagi nashirlar uchun namuna bo’lib xizmat qiladi. Shu bilan birga adabiy tilning sharqiy o’rta nemis tili varianti nemis tilining butun Germaniya territoriyasi bo’yi сha tarqalishiga yo’l ochib beradi. Davrli matbuotda grammatistlar va normalizatorlar faoliyati til jamiyatining faoliyati,

puristik harakatlar faoliyati keng jamoatchilik tomonidan qo’llab quvvatlanadi. Davrli matbuotda dialektlarning ikki turi o’z ifodasini topadi. 1. sharqiy o’rta nemis tili 2. janubiy nemis tili Bu tillar o’sha davrda adabiy til normalarini tashkil qilgan. Buni quyidagi misollar orqali izohlab berish mumkin: Sharqi o’. n. seele janubiy n. t. seel affe aff tag tag tage tag (e) er hält er haltet Nemis tilida yozuv normalarining kelib chiqishi protsesida asosan orfografiya va Grammatik normalarga ko’praq e’tibor berilgan. Leksik usuldagi farqlar ham ko’proq mavjud bo’lgan.

XVIII ASRDA TIL NORMALARI MUAMMOSI XVII asrda nemis adabiy tili klassik milliy tilga tayangan holda ishlatiladi. Til jamiyatining namoyondalari nemis tilini va uning adabiyotini boshqa ilg‘or milliy tillar va adabiyotlar darajasiga ko‘tarish haqida o‘ylaydilar. Eng avval antik an’analarni davom ettirgan frantsuz va italiyan tillari darajasiga ko‘tarishni orzu qilar edilar. Biroq nemis adabiy tili hali ham bu davrga kelib, ya’ni lotin tili hukumronligi munosabati bilan birdaniga to‘lig‘icha o‘zgarishga uchramadi. Natijada XVIII asr nemis adabiy tilining takomillashuvida muhim rol o‘ynadi. XVIII asr davomida adabiy til og‘zaki formalarining takomillashuvi sodir bo‘ladi, bunday o‘zgarishlarni birinchi marta leksik va grammatik sohalarda kuzatish mumkin. Masalan, Venada hali ham eski diftonglar talaffuz qilinishini kuzatish mumkin: fues – fus luscht – lust gascht – gast Xuddi shunday holat pfalts dialektida ham kuzatiladi: löscht-löst, gascht-gast; lablashgan unililar: herel- hören; bes-böse va boshqalar. Ba’zi hollarda -j tovushi bilan -g tovushi o‘zaro o‘rin almashadi: jejage – gejage verjangen – vergangen gejagt – gegaget – jegeget jäger – geger jung – gung Janubiy nemis tilidagi matnlarda uchraydigan ba’zi bir so‘zlarda umlaut qo‘yilmaydi: stuk, bruke, traumen schamen, nutzlich, mannlich, rauber, verkaufer. Shimoliy nemis tilida aksincha umlautga ega bo‘lmagan so‘zlarga umlaut qo‘shlib yoziladi: gläuben, wöllen, färbig, behäglich. Unlilarning qisqa va cho‘ziqlik xususiyatlarini farqlashda qoidadan chetga chiqish hollarini ham kuzatish mumkin: vatter, tretten, gebott, nemmen, taffel, hoff. XVIII asr o‘rtalarida til unifikatsiyasi tarafdorlarining vakillaridan bo‘lmish Leyptsih universitetining professori Yohan Gotshed o‘zining « Grundlegung einer Deutschen

Sprachkunst» (1784) nomli asarida normalizatorlik an’analarini davom ettirib orfografiya, morfologiya, sintaksis va poetik qoidalarni umumlashtiradi. Bu erda u an’analardan va yozuvchilarning til sohasidagi qo‘lga kiritgan yutuqlaridan unumli foydalanadi. Gotshed til unifikatsiyasini yuzaga keltirishda saksoniya devonxonasining til normalariga tayanadi. XVIII asrning yarmida Gotshed ishini ulkan grammatist leksikon olim Johan Adelung davom ettiradi. Adelungning faolyati adabiy tilni normallashtrishda va unifikatsiya qilishda muhim rol o‘ynaydi. Uning maqsadi «Die eine richtige Sprachart» yagona keng ommaga xos bo‘lgan til normasini yaratish edi. Buni u « Die hochdeutsche Schriftsprache » deb atadi. Johan Adelung tomonidan 1782-yilda chop qilingan «Umständliches Lehrgebäude der Deutschen Sprache» nomli kitob va 1774-1796-yillarda yaratgan. «Versuch eines vollständigen grammatisch-kritischen Wörterbuches der Hochdeutschen Mundart» kabi besh tomli lo’g’ati nemis adabiy tili normalarini yaratishda muhim rol o‘ynaydi. Adelungning besh tomlik lo’g‘ati katta e’tiborga sazovor bo‘lib, XVIII asrda nemis tili grammatikasi va leksikasi unifikatsiyasining oxirgi bosqichi bo‘lib hisoblanadi. Adelungning bunday normalizatorlik harakatini purist olim Kampe davom ettiradi. U o‘zining 1807 –1812- yillar davomida yaratgan « Wörterbuch der Deutschen Sprache» nomli lo’g‘atida nemis tili normalarining takomillashuviga ulkan hissa qo‘shadi. Ushbu lo’g‘at 40 000 so‘zdan iborat bo‘lib, lo’g‘at ma’lum qoidalarga amal qilgan holatda yaratiladi. XVII- XVIII asrlar davomida grammatistlar va leksikograflarning ter to‘kib mehnat qilishlari natijasida yangi yuqori nemis adabiy tili normalariga nisbatan aniqliklar kiritiladi va ularning ishlatilish qoidalari tuziladi.

Похожие

Nemis klassik adabiyotining roli

Chorizm va sho’rolar davrida o’zbek tilshunosligi

Sho’rolar davrida turkiy tilshunoslik

Grafika. Orfoepiya. Imlo

Morfologiya. Ot so’z turkumi