Chiziqcha bilan yozish. ajratib yozish - Лингвистика - Рефераты

Chiziqcha bilan yozish. ajratib yozish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

35.5 KB

Chiziqcha bilan yozish. ajratib yozish R E J A: 1. Chiziqcha bilan yozishga oid asosiy imlo qoidalari 2. Ajratib yozishga doir imlo qoidalari

Tayanch tushunchalar : Juft so`z, takror so`z, kuchaytirma sifat, etaksi va ko`makchi fe`l, yuklamalar, tartib son, qo`shma fe`l, ko`makchi fe`l, to`liqsiz fe`l, murakkab son, muzofali birikmalar. Juft so`z va takror so`z qismlari chiziqcha bilan yoziladi: el-yurt, mehr- shafqat, qovun-tarvuz, omon-eson, kecha-kunduz, yozin-qishin, asta-sekin, uch- to`rt, o`n-o`n beshta (10-15ta), bilinar-bilinmas, bordi-keldi, kuydi-pishdi, don- dun, oz-moz, mayda-chuyda, aldab-suldab, 0`ylab-netib, so`ramay-netmay, kiyim- kechak, adi-badi, ikir-chikir, duk-duk, taq-tuq, qop-qop, ming-ming (ming- minglab) , bitta-bitta (bitta-bittalab), baland-baland, chopa-chopa, ishlay-ishlay, yaqin-yaqinlargacha, hamma-hammasi, uy-uyiga, ich-ichidan kabi. Eslatma: 1) juft so`zdan qo`shimcha yordamida yasalgan so`zlar ham chiziqcha bilan yoziladi: baxt-saodatli, xayr-xo`shlashmoq kabi; 2) juft so`z qismlari orasida -u (-yu) bog`lovchisi kelsa, undan oldin chiziqcha qo`yiladi va juft so`z qismlari ajratib yoziladi: do`st-u dushman (do`st-dushman), kecha-yu kunduz (kecha-kunduz) kabi; 3) yetakchi va ko`makchi fe`l bir xil shaklda bo`lsa, chiziqcha bilan yoziladi: yozdi-oldi, borasan-qo `yasan, uxlabman-qolibman kabi. 52. Belgini kuchaytiruvchi qip-qiZil, yam-yashil, dum-dumaloq, kuppa- kunduzi, to `ppa-to `g`ri, bab-barobar kabi so`z shakllari chiziqcha bilan yoziladi (lekin oppoq so`zi qo`shib yoziladi). 53. So`zning -ma, ba- qo`shimchalari yordamida birlashgan qismlari chiziqcha bilan yoziladi: ko `chama-ko `cha, uyma-uy, rang-barang, dam-badam kabi. Lekin mustaqil ishlatilmaydigan qism qatnashsa, bunday so`zlar qo`shib yoziladi: ro`baro`, darbadar kabi. 54. Rus tilidan aynan yoki so`zma-so`z tarjima qilish yo`li bilan olingan so`zlar asliga muvofiq chiziqcha bilan yoziladi: unter-ofitser, kilovatt-soat kabi. 55. -chi, -a (-ya) , -ku, -u (-yu), -da, -e; -ey (-yey) yuklamalari chiziqcha bilan yoziladi: sen-chi, boraylik-chi, sen-a, kutaman-a, bola-ya, mingta-ya, keldi- ku, kelgan-u, yaxshi-yu, yaxshi-da, qo`y-e, yashang-e, o`g`lim-ey, keldi-yey kabi.

Ammo -mi, -oq (-yoq), -ov (-yov), -gina (-kina, -qina) yuklamalari o`zidan oldin kelgan so`zga qo`shib yoziladi: keliboq, o`ziyoq, ko`rganov, ko`rdiyov, mengina, qo`shiqqina kabi. 56. Tartib son arab raqamlari bilan yozilsa, -nchi qo`shimchasi o`rniga chiziqcha (-) qo`yiladi: 7- sinf, 5- “A” sinfi, 3-, 7-, 8- sinf o`quvchilari, 60- yillar, 1991- yilning 1-sentabri kabi. Tartib sonni ko`rsatuvchi rim raqamlaridan keyin chiziqcha yozilmaydi: XX asr, X sinf kabi. AJRATIB YOZISH 57. Qo`shma fe`lning qismlari ajratib yoziladi: sarf qil, ta`sir et, tamom bo`l, sotib ol, olib kel, olib ch iq, miq etma kabi. 58. Ko`makchi fe`l va to`liqsiz fe`l mustaqil fe`ldan ajratib yoziladi: aytib ber, olib ko`r, so`rab qo y, ko`ra qol, bera boshla, yiqila yozdi; ketgan edi, ketgan ekan, ketgan emish kabi. Lekin mustaqil fe`l bilan yordamchi fe`l orasida tovush o`zgarishi bo`lsa, bunday qismlar qo`shib yoziladi: aytaver (ayta ber), boroladi (bora oladi), bilarkan (bilar ekan) kabi. 59. Ko`makchilar ajratib yoziladi: shu bilan, soat sayin, borgan sari, bu qadar, kun bo`yi kabi. Lekin bilan ko`makchisining -la shakli, uchun ko`makchisining -chun shakli chiziqcha bilan yoziladi: sen-la, sen-chun kabi. 60. Hamma, har, hech, bir, qay, u, bu, shu, o`sha so`zlari o`zidan keyingi yoki oldingi so`zdan ajratib yoziladi: hamma vaqt, har kim, hech qaysi, qay kuni, u yerda, shu yoqdan, o`sha yoqqa kabi. Lekin birpas, biroz, birato`la, birvarakayiga, birmuncha, buyon so`zlari qo`shib yoziladi: Shuningdek, qay so`zi yoq, yer so`zlari bilan ishlatilganda bir y tovushi tushsa, bu so`zlar qo`shib yoziladi: qayoqqa, qayerda kabi. 61. Sifat oldidan kelib, belgining ortiq yoki kamligini bildiradigan to`q, jiqqa, tim, liq, lang, och kabi so`zlar ajratib yoziladi: to`q qizil, jiqqa ho`l, tim qora, liq to`la, lang ochiq, och sariq kabi. 62. Murakkab son qismlari ajratib yoziladi: o`n bir, besh yuz, qirq ming olti yuz bir, bir ming yetti yuz sakson beshinchi kabi.

63. Yildan yilga, tomdan tomga kabi birinchi qismi chiqish kelishigida, ikkinchi qismi jo`nalish kelishigida bo`lgan birikmalar ajratib yoziladi. 64. Belgining ortiqlik darajasini bildiruvchi ko `pdan ko `p, tekindan tekin, yangidan yangi, ochiqdan ochiq, qizigandan qizidi kabilar ajratib yoziladi. 65. Izofali birikmalar ajratib yoziladi. Bunda izofa undosh bilan tugagan so`zlarga i shaklida, unli bilan tigagan so`zlarga yi shaklida qo`shiladi: dardi bedavo, nuqtayi nazar, tarjimayi hol kabi. Lekin izofa yozilmaydigan so`zlar, shuningdek, qismlaridan biri yoki har ikkisi o`zbek tilida mustaqil ishlatilmaydigan so`zlar qo`shib yoziladi: gulbeor (guli beor), dardisar kabi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.O`zbek tilining imlo qoidalari. 1995 y. 2.Raxmatullaev SH. O`zbek tilining yangi alifbosi va imlosi. 1995 y. 3. Raxmatullaev SH. Orfografiya qoidalari – savodhonligimiz asosi. Toshkent. 1980 y. 4. Jamolhonov H. Hozirgi o`zbek adabiy tili. Toshkent. 2005 y.

Похожие

Qo`shib yozish

Alifbo. Adabiy yozish. Adabiy тalaffuz

Qo’shma va juft so’zlar imlosi. Qo’shib, ajratib va chiziqcha bilan yoziladigan so’zlar imlosi

O'zbek tilining yangi imlo qoidalari

O‘zbek tilinig imlo, talaffuz, qo‘shma so‘zlar lug‘ati haqida