Yurak poroklari - Медицина - Рефераты

Yurak poroklari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

23.2900390625 KB

Yurak poroklari Reja: 1. Mitral teshikning torayishi 2. Uch tavaqali qopqoqcha yetishmovchiligi 3. Aorta qopqoqlarining yetishmovchiligi 4. Aorta og’zining torayishi (stenozi)

Yurak poroklari deb, yurak klapanlarining tuzilishida qon aylanishining izdan chiqishiga olib keladigan nuqson borligi sababli boshlangan kasallikka aytiladi. Bunday nuqson tug’ma yoki orttirilgan bo’lishi mumkin. Tug’ma yurak poroklari embrion shakllanib boradigan davrda paydo bo’ladi. Biroq, turmushda ko’pincha orttirilgan poroklar uchraydi. Yurak klapanlarining nuqsonlari, revmatizm, zahm, sklerotik jarayon va boshqalar tufayli endokardda yuzaga keladigan o’zgarishlar orttirilgan porok sababchilaridir. Nuqsonlarning qaysi klapanlarda joylashganligiga qarab, ikki tabaqali klapan porogi, uch tabaqali klapan porogi, yirik qon tomirlari poroklari tafovut qilinadi. Murakkab poroklar katta guruhni tashkil etadi. Revmatizm bilan og’rigan bemorlarning 53,6—69,5% ida murakkab poroklar rivojlanadi, shundan 25—50 % i yashirin kechadi. Mitral (ikki tavaqali) qopqoqlar yetishmovchiligi yurakning chap bo’lmachasi bilan chap qorinchasi o’rtasidagi teshikning mitral qopqoqlari har xil kasalliklar tufayli bujmayib, burishib, kaltalashib qolishi natijasida sistola paytida to’liq berkilmasligi va shu tufayli sistolada chap bo’lmachaga qon qaytib chiqib, qon aylanish doiralarida o’zgarishlar sodir bo’lishi bilan kåchadigan kasallikdir. Mitral qopqoqlar yetishmovchiligi quyidagi sabablarga ko’ra paydo bo’ladi: 1)revmatizm; 2) infeksion endokardit; 3) ateroskleroz; 4) biriktiruvchi to’qimaning yalpi yallig’lanish kasalliklari (revmatoid artrit, sistem qizil volchanka, sklerodermiya); 5) qopqoqlar tavaqalarining shikastlanishi oqibatida uzilishi. Chap bo’lmacha—qorincha klapani yetishmovchiligining asosiy simptomlari ko’p jihatdan yurak yetishmovchiligi bor yo’qligiga bog’liq. Yurak yetishmovchiligi bo’lmaganda (kompensatsiyalangan yurak porogida) bemor hech qanday shikoyat qilmay yuraveradi. Yurak sohasi ko’zdan kechirilganda yurak uchi zarbi, ya’ni gipertrofiyalangan chap qorincha va uning uchining kuch bilan qisqarayotgani ko’zga tashlanadi. Bu soha, chapdan beshinchi qovurg’alar orasi, palpatsiya qilinganda yurak uchi zarbining kuchaygani aniqlanadi. Chap bo’lma kengayganligi sababli yurak chegaralari chapga (ginpertrofiyalangan chap qorincha hisobiga) va yuqoriga kengaygan bo’ladi. Yurakni auskultatsiya qilganda quyidagi

hol aniqlanadi: sistolik ton (chap bo’lma—qorincha klapani tavaqalarining yopilish tovushi) susaygan bo’ladi, chunki mazkur klapan tavaqalarining shakli o’zgargan va yopiq klapanlar davri degan davr bo’lmaydi. Yurak uchi ustida sistolik shovqin qayd qilinadi, bu shunga bog’liqki, chap qorincha sistolasida qon faqat aortaga emas, balki chap bo’lma bilan qorincha o’rtasida shakli o’zgarib ketgan klapan tavaqalari bilan yaxshi bekilmay qolgan teshik orqali chap bo’lmaga ham tushadi, kichik qon aylanish doirasida qon dimlanishi boshlanib kelayotganda o’pka stvoli ustida diastolik ton kuchayib qoladi, chunki o’pka stvoli klapanlari ortiqcha qarshilikni kuch bilan yengadi. EKG (elektrokardiogramma)da qopqoqlar yetishmovchiligi va kichik qon aylanish doirasida qon bosimining oshishi darajasiga bog’liq bo’lgan har xil o’zgarishlar qayd qilinadi. Kasallik yengilroq va o’rtacha og’irlikda kechganda EKG o’zgarmasligi mumkin. Kasallikning og’ir hollarida esa chap bo’lmacha gipertrofiyasi belgilari paydo bo’ladi. Rentgen usuli bilan tekshirilganda chap bo’lmachaning va chap qorinchaning kattalashgani aniqlanadi. Exokardiografiya mitral qopqoqlar „prolaps“ini aniq ko’rsatib, tashxis qiyinchiliklarini yechadi. Kasallikning asoratlari o’pka gipertenziyasi va chap bo’lmachaning kengayishi bilan bog’liq. Bularga quyidagilar kiradi: 1) qon tuflash va o’pka shishi; 2) yurak urish maromining titroq aritmiya va supraventrikular ekstrasistola holida buzilishi; 3) tromboembolik asoratlar (buyrak, charvi tomirlari va miya qon tomirlariga embol tarqalishi mumkin bo’lgan chap bo’lmacha trombozi). Davolash. Mitral qopqoqlar yetishmovchiligini o’ziga xos dorilar yordamida („konservativ“) davolash usullari mavjud emas. Yurak va qon tomir tizimida yetishmovchilik rivojlanganda, yurak urish maromi buzlganda tegishli dovalash muolajalari o’tkaziladi. Mitral qopqoqlar yetishmovchiligi kuchli darajada bo’lganda maxsus davolash usuli — jarrohlik yo’li bilan sun’iy qopqoq qo’yish amalga oshiriladi.

Mitral teshikning torayishi Mitral teshikning torayishi yurakning chap bo’lmachasi bilan chap qorinchasi o’rtasidagi mitral teshikning kasallik sababli torayishi va shu tufayli qon aylanish doiralarida qon dimlanishi bilan kåchadigan kasallikdir. Mitral teshik torayishi ko’p uchraydigan yurak illati hisoblanadi. Mitral teshik torayishi jarrohlik shifoxonalari ko’rsatkichlari bo’yicha alohida mitral illatlarning 44 —68 %ini tashkil qiladi. Mitral teshik torayishi, odatda, yoshlarda, ko’pincha ayollarda rivojlanadi. Keyingi paytlarda mitral stenozi bolalarda ham ko’p aniqlanmoqda. Mitral stenozning asosiy sabablaridan biri revmatizmdir. Lekin 30—40% bemorlarning kasallik tarixida revmatizm xurujlari bo’lmasligi mumkin. Shunga qaramay, mitral stenozining revmatizm bilan bog’liqligi shubha tug’dirmaydi. Mitral teshigi sathi, odatda, 4,5—6 sm/kvadratni tashkil qiladi. Mitral stenozi rivojlangandan so’ng chap bo’lmachadan chap qorinchaga mitral teshigi orqali tushadigan qon oqimi hajmi kamayishi natijasida yurakdan chiqadigan qon miqdori kamayadi. Mitral stenozi kasalligi oqibatida mitral teshigi sathi 2—14 marta kichrayishi mumkin. Bunday o’zgarish qon oqimining chap bo’lmachadan chap qorinchaga o’tishiga to’sqinlik qiladi. Mitral stenozi mustaqil ravishda, ba’zida esa mitral qopqoqlar yetishmovchiligi bilan birgalikda, yoxud aorta, 3 tabaqali qopqoqlar kasalligi bilan birga uchraydi. Mitral stenozi asoratlari ancha tez paydo bo’ladi va bemorlarning mehnat qobilyatlarini susaytirib, uning butunlay yo’qolishigacha olib keladi, bemorlarning umri ancha qisqaradi. Kasallikni o’z vaqtida to’g’ri aniqlash, kerakli davolash muolajalarini o’tkazish kasallik asoratlarini ancha kamaytiradi. Klinikasi. Nafas qisib, yurak urishi tezlashadi, yo’tal tutib, ko’pincha qon aralash balg’am tushadi, teri qoplamlari birmuncha ko’karib turadi. Yurak sohasini palpatsiya qilganda porokka xos symptom - “mushuk xirrillashi” simptomi aniqlanadi (yurak tez-tez urishi natijasida oldingi ko’krak devorining titrashi). Kichik qon aylanish doirasidagi dimlanish tufayli o’ng qorincha gipertrofiyalanadi va shunga ko’ra yurak o’ngga va yuqoriga tamon kengaygan bo’ladi (chap bo’lma

gipertrofiyasi). Kichik qon aylanish doirasida qon bosimi oshishi sababli o’pka stvoli tepasida II ton aksenti eshitiladi. Diastola vaqtida qon toraygan atrioventrikular teshik orqali chap bo’lmaga shovqin bilan tushadi, bu diastolik shovqin deyiladi. Mitral stenozi tashxisi exokardiografik tekshirish usuli ko’rsatkichlarini hisobga olgan holda qo’yiladi. Davosi. Kasallikning dorilar bilan davo qilinadigan o’ziga xos usullari yo’q. Qon aylanish yetishmovchiligi hamda revmatizmning aniq belgilari paydo bo’lganda umumiy qabul qilingan davolash usullari qo’llaniladi. Mitral teshigi torayishini jarrohlik yo’li bilan davolash mumkin. Jarrohlik yo’li bilan davolash (mustaqil yoki ko’p rivojlangan mitral tåshigi torayishida) jismoniy harakatni chegaralovchi belgilar (jismoniy harakat paytida hansirash, o’ng qorincha yetishmovchiligining boshlang’ich va ancha rivojlangan belgilari) paydo bo’lganda tavsiya qilinadi. Uch tavaqali qopqoqcha yetishmovchiligi Uch tavaqali qopqoqcha illatlari hamma illatlarning 5% dan 26% gacha qismini tashkil qiladi. Uch tavaqali qopqoqcha illatlari qopqoqcha yetishmovchiligi va stenozi holida kechishi mumkin. Ular alohida va boshqa yurak illatlari bilan bir vaqtda aniqlanishi mumkin. Uch tavaqali qopqoqchaning organik yetishmovchiligiga revmatizm, kamroq hollarda bakterial endokardit sabab bo’ladi. Uch tavaqali qopqoqcha nisbiy yetishmovchiligida qopqoqchada morfologik o’zgarishlar bo’lmaydi. Uch tavaqali qopqoqcha nisbiy yetishmovchiligi mitral, aortal illatlari va boshqa kasalliklar sababli o’pka gipertenziyasi rivojlanib, o’ng qorincha va bir vaqtda o’ng atrioventrikular teshik kengayib, qopqoqlar shu teshiklarni to’liq bekita olmay qolganda sodir bo’ladi. Uch tavaqali qopqoqcha yetishmovchiligida o’ng qorincha sistolasida to’liq yopilmagan teshik orqali qon o’ng qorinchadan o’ng bo’lmachaga o’tadi. Shu vaqtda o’ng bo’lmachaga qon kovak venalardan kelib quyiladi. Natijada o’ng bo’lmacha bo’shlig’ida qon hajmi ko’payib kengayadi, u yerdagi bosim oshadi. Bo’lmacha va kovak venalardagi oshgan bosim barcha yirik venalarga tarqaladi. Shuning uchun uch tavaqali

qopqoqcha yetishmovchiligida venalarda bosim oshib, jigar va bo’yin venalarining sistolik pulsatsiyasi aniqlanadi. Klinikasi. Uch tavaqali qopqoqcha illati bilan jarohatlangan bemorlarda yurakning o’ng qorinchasi yetishmovchiligi belgilari kuzatiladi. Bemor harakatlanganda hansirash, mitral stenozidagi hansirashdan farqli ravishda yotganda nafas olish qiyinlashmaydi. Madorsizlanish, yurakning tez urishi, harakat qilganda yurak sohasida kuchsiz og’riq paydo bo’ladi. Bemor o’ng qovurg’a osti sohasida og’irlik sezadi. Uyqu bosishdan shikoyat qiladi. Bemorning terisi va shilliq pardalari ko’kargan, bo’yin venalari to’lib, arterial puls bilan barobar uradi. Yurak sohasi paypaslab ko’rilganda yurak tepkisi seziladi. Bu illatda yurak chegarasi o’ngga kengayadi. Auskultatsiyada yurak cho’qqisida birinchi ton susayadi, ikkinchi ton o’pka artåriyasi ustida qopqoqcha yetishmovchiligining nisbatan zo’rayishi bilan pasayadi. Bu xastalikka xos sistolik shovqin o’ng tomonda 3—4- qovurg’alarning to’shga birikish joyida eshitiladi va o’ng o’mrovga o’tkaziladi. Sistolik shovqin nafas olganda yaxshi eshitiladi. Qon bosimi biroz pasayadi. Tomir urishi kichik, yumshoq bo’ladi. Venadagi qon bosimi doim oshgan bo’lib, suv ustuni hisobida o’rtacha 200 —300 mm ni tashkil etadi. Ko’pincha yurak urishi notekis bo’ladi. Rentgenologik tasvirda yurak chegarasi o’ngga kengayganligi ko’rinadi: bu, asosan, o’ng bo’lmacha va o’ng qorincha kengayishi hisobiga ro’y beradi. O’pka rasmida rentgenologik o’zgarish bo’lmaydi. Angiokardiografiya tekshiruvida o’ng bo’lmacha kengayganligi ko’rinadi va chap bo’lmacha kengayishidan oson ajratiladi. EKG qilganda miokard elektr o’qi o’ng tomonga og’ganligi aniqlanadi, bu esa yurakning o’ng tomonga kengayganligidan dalolatdir. FKG natijasi tekshirilganda to’sh suyagining asosida sustlashgan 1- ton va sistolik yozib olinadi. Exokardiografiya usuli bilan tekshirib ko’rilganda o’ng qorincha hajmining kengayganligi, devorlarining giperkineziyasi aniqlanadi. Undan tashqari qorinchalar sistolasi davrida uch tavaqali qopqoqchalar yetishmovchiligi ham aniqlanadi. Davolash. Boshqa yurak illatlarini davolash va oldini olish kabi davolanadi.

Aorta qopqoqlarining yetishmovchiligi Aorta qopqoqlarining yetishmovchiligi har xil sabablarga ko’ra yuzaga keladi. Bular orasida revmatik endokarditdan tashqari, septik endokardit va aortaning aterosklerozi, zahm bilan zararlanish muhim o’rin tutadi. Aorta qopqoqlarining revmatizm natijasida yuzaga kelgan yetishmovchiligi ko’pincha aorta stenozi yoki mitral porok (illat) bilan birga uchraydi, zahm natijasida yuzaga kelgani esa o’zi alohida uchraydi. Klinikasi. Aorta qopqoqchalarida yetishmovchiligi bor bemorlarning badani qoni qochib, oqargan bo’ladi. Oqarganlik kamqonlikka bog’liq emas, balki yurakning diastola davrida teridagi arterial qon tomirlari qonga kam to’lishi natijasida paydo bo’ladi, chunki bu davrda aorta yarim oysimon qopqoqchalarining yetishmasligi (nuqsoni) sababli qonning bir qismi chap qorinchaga qaytib keladi. Bo’yin sohasini ko’zdan kechirishda uyqu arteriyasining kuchli pulsatsiyalanishi kuzatiladi. Sistolik arterial bosim juda yuqori, diastolik bosim esa juda past bo’ladi. Masalan, ushbu porokda arterial bosim raqamlarining aksari simob ustuni hisobida 150/40, 260/20 mm ga to’g’ri kelishi kuzatiladi. Diastolik arterial bosim nolga teng bo’lishi ham mumkin. EKGda chap tip, chap qorinchaga og’irlik kelish belgilari I va II standart hamda chap ko’krak usullarida S—T sigmenti pasayishi va manfiy T tishchasi, Gis tutami chap oyoqchasi blokadasi aniqlanishi mumkin. FKG da ikkinchi qovurg’a oralig’ida, o’ng tamonda yuqori chastotali diostalik shovqin, II ton amplitudasining pasayishi kuzatiladi. Yurak cho’qqisida yuqorida kåltirilgan presistolik Flint shovqinni kuzatish mumkin. Exokadiografiyada aorta qopqoqlari yetishmaganda chap qorinchaning dilatatsiyasini ko’ramiz. Aorta qopqoqlarining to’liq yopilmaganligi aniqlanadi. Rentgenologik tekshiruvda yurak soyasi kovushni eslatadi (yurakning „bel“ qismi ingichka va chap qorinchasi kengaygan cho’ziq bo’ladi). Bu yurakning aortal konfiguratsiyasi deyiladi.

Davolash . Kasallikni davolash choralari, birinchidan, aorta qopqoqlarining yetishmovchiligiga olib keluvchi revmatik endokardit, septik endokardit, aortaning zahm bilan zararlanishi, aterosklerozni zo’r berib davolashga qaratilsa, ikkinchidan, bu kasallikda yuzaga keladigan yurak yetishmovchiligini davolashga qaratilishi shart. Keyingi yillarda kasallikni jarrohlik yo’li bilan davolash tavsiya qilinmoqda. Bunda nuqsonli aorta qopqoqchalari o’rniga jarrohlik yo’li bilan sun’iy aorta qopqoqchalari joylashtiriladi. Kasallikning oldini olish aorta qopqoqchalarining yetishmovchiligiga olib keluvchi kasalliklarning oldini olishga va ularni qunt bilan davolashga qaratilmog’i lozim. Aorta og’zining torayishi (stenozi) Aorta og’izining torayishi shu kungacha kam uchraydigan yurak illati deb hisoblanib kelinardi. So’nggi yillardagi kuzatishlar, patalogik-anatomik tekshirishlar, klinik tashxisni yaxshilash aorta og’zi torayishi ancha keng tarqalganligini aniqladi. Yurak illatlarini jarrohlik usuli bilan davolash ham aorta og’zi torayishi bo’lgan bemorlar birmuncha ko’pligini tasdiqladi. Aorta og’zi torayishini aorta qopqoqlari yetishmovchiligi yoki mitral qopqoqlar illatlari bilan birga kechganda aniqlash qiyin. V.H.Vasilenko (1972) iborasi bilan aytganda, aorta og’zi torayishi aytarli kam tarqalgan bo’lmay, kam aniqlanadigan yurak nuqsoni (illati) dir. Aorta og’zi torayishi revmatik endokrit natijasida yoki bir vaqtning o’zida aortani va qopqoqlarni zararlovchi ateroskeleroz natijasida yuzaga keladi (qopqoqlarning ohaklanib qolishi ham ma’lum). Septik endokarditda aorta qopqoqlarida so’galsimontrombsimon mahsulotlarning shakllanishi hisobiga aorta og’zi torayishi kelib chiqishi mumkin. Aorta og’zi torayishi rivojlanishida tug’ma nuqsonlar (qopqoq osti va qopqoq usti torayishi) ham kuzatiladi. Gemodinamik o’zgarishlar aorta og’izining torayishi bilan bog’liq. Katta yoshdagi sog’lom odamlarda aorta og’zi maydoni 3 sm 2 ni, aylanasi esa 7 sm ni tashkil qiladi. Teshik maydoni 50% dan ortiq kamayishining o’zi gemodinamika buzilishiga—chap qorinchadan katta qon aylanish doirasiga (aortaga) qon oqimi kamayishiga olib keladi.

Aorta og’izi torayishida qonning aortaga chiqishi qiyinlashishi, tananing qon bilan ta’minlanishi buzilishi qator kompensator jarayonlar rivojlanishiga olib keladi. Bu jarayonlardan birinchi bo’lib chap qorincha sistolasining uzayishi hisoblanadi. Klinikasi. Kasallikning kompensatsiya bosqichida (aorta og’zi toraygan holda chap qorinchadan aortaga haydalayotgan qon miqdori kamaymagan) bemorlar shikoyat qilmaydilar va birmuncha jismoniy ishni bajara oladilar. Yurakdagi illat bu davrda ko’p hollarda tasodifan aniqlanadi. Aorta og’zi torayishi kuchayganda bemor bosh aylanishi, boshi og’rishi, hansirash, yurak sohasida sanchiqli og’riqlardan shikoyat qiladi. Bu shikoyatlarning kelib chiqishi bosh miya va miokardda qon bilan ta’minlanishining keskin kamayishi bilan bog’liq. Bemorlar ko’zdan kechirilganda terisi rangpar bo’ladi. Yurak illati yoshlikda shakllangan bo’lsa, yurak sohasida yurak bukuri kuzatiladi. Chap qorinchaning kengayganligi natijasida cho’qqi turtkisi kuchayadi, ammo u aorta qopqoqlari yetishmasligidagi kabi tarqalgan xarakterga ega emas. Yurak sohasi paypaslab ko’rilganda sistolok titroq yoki “mushik xirillashi” belgisi aniqlanadi. Yurak chegaralarini perkussiya qilganda chapga kengayganligi va aortal konfiguratsiya aniqlanadi. Auskultatsiyada yurak cho’qqisida chap qorinchaga og’irlik kelishi sababli I ton susaygan bo’ladi. Ba’zi bemorlarda I ton bo’lingan yoki ikkilangan bo’ladi. Bu o’zgarish to’shning chap tamonida to’rtinchi va beshinchi qovurg’alar oralag’ida yaxshi eshitiladi. I tonning bo’linishi yoki ikkilanishi sklerozlangan aorta qopqoqlarining ochilish shovqini bilan bog’liq. Aortada qopqoqchalarning o’zgarishi sababli II ton susayganligi kuzatiladi. Ikkinchi qovurg’a oralig’ida o’ng tamonda sistolik shovqin eshitiladi. Bu shovqin bo’yin tomirlariga tarqaladi. EKG da yurakning elektr o’qi chapga siljigani va chap qorinchaga og’irlik kelish belgilari kuzatiladi. FKG da o’ngda ikkinchi qovurg’alar orasida to’sh oldida sistola davrida rombsimon shakldagi sistolik shovqin qayd qilinadi. Davolash. Aorta og’zi torayishini davolash aorta qopqoqlari yetishmovchiligini davolashga o’xshash. Yurak glikozidlarini buyurish tavsiya qilinmaydi, chunki ular

yurak qisqarishi sonini kamaytiradi, aorta og’zi torayishining o’zi bradikardiya bilan kechadi. Jarrohlik usuli bilan davolaganda toraygan aorta og’zi teshigini uch barmoqli kengaytirgich bilan aorta qopqoqlarining yarimoysimon tavaqalarini shikastlamagan holda kengaytirishga erishiladi yoki ko’proq sun’iy aortal qopqoq joylashtiriladi. Kasallikning oldini olish aorta og’zi torayishiga olib keluvchi kasalliklarning oldini olishga va ularni qunt bilan davolashga qaratilmog’i lozim. Shakllangan aorta og’zi torayishida qon aylanishi buzilishining oldini olish maqsadida miokardning qisqarish xususiyatini saqlab qoladigan davo o’tkazib turish talab qilinadi. Parvarish qilishning asosiy vazifasi— yurak ishini yengillashtirishdan iborat. Bunda jismoniy osoyishtalikning ahamiyati katta. Shunga ko’ra meditsina hamshirasi kasallikning kechishini (kompensatsiya, dekompensatsiya davri) nazarga olgan holda, bemorlarning o’rinidan turib ketmasliklari ustidan kuzatib borishi shart. Bemor og’ir ahvolda bo’lsa, hamma fiziologik bo’shanishlar palatada bajarilishi kerak, tagiga qo’yiladigan tuvaklar va “utkalar” o’rinda tutiladi, yuvintiriladi, sochini taraladi va shaxsiy gigiyena bo’yicha hamma tadbirlar bajariladi. Palata tez-tez shamollatib turiladi. Bemor organizmini kislorod bilan yetarlicha ta’minlashning ahamiyati katta, chunki yurak kasalliklarida kislorodga yolchimaslik kuzatiladi. Bemorning yaxshi uxlashini ta’minlash uchun uni o’rinda qulay vaziyatda yotqizish kerak.

Adabiyotlar : 1. O’. B. Sharapov. Ichki kasalliklar. Abu Ali ibn Sino. T., 1994. 2. K. Bahodirov. Ichki kasalliklarda tashxis va diagnostika. T., 1993. 3. L.S. Zalikina. Bemorlarning umumiy parvarishi. T., 1995. 4. N.M. Kamolov. Ichki kasalliklar. T., 1996. 5. V.A. Galkin. Ichki kasalliklar. T., 1989.

Похожие

Revmatizm va yurak kasalliklari

Revmatizm va yurak kasalliklari

Yurak qon-tomirlar tizimi

Yurak qon-tomir tizimi kasalliklari. Yurak poroglari. Gipertoniya kasalliklari, gipertoniya krizi

Yurak va qon tomir kasalliklari