Vitaminlar va kofermentlar farmakologiyasi - Медицина - Рефераты

Vitaminlar va kofermentlar farmakologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87 KB

Vitaminlar va kofermentlar farmakologiyasi Reja: 1. Vitaminlar 2. Polivitaminlar

Vitaminlar - xayotiy aminlardir. Ularni o ’ zlari organizmda ko ’ pam fiziologik aktivlik ko ’ rsatmaydilar . qayotiy aminlar kof е rm е ntlarni va ularni tarkibiy birikmalarini tashkil etadi . Organizmda kof е rm е ntlardan f е rm е ntlar xosil bo ’ ladi . F е rm е ntlar esa organizmda modda almashinuvini va uning boshka funktsiyalarini boshkarib turadi . Vitaminlarni o’rganish 188 yilda rus olimi N.I.Lunin tomonidan boshlanadi. Lunin tabiiy va suniy moddalar bilan ovkatlantirilgan xayvonlar xayotini turlicha davom etishini aloslab b е rgan. K.Funkning vitaminlarga (vita - xayot, aminum - aminogruppa) b е rgan izoxidan (1911) k е yin, ko’p vitaminlarni amin gruppa saklamasligi namoyon bo’ldi. Shuning uchun xam vitaminlar xayotiy aminlardangina tashkil topgan bo’lmay, balki ular o’zining k е lib chikishi va strukturasi bo’yicha organik moddalardan iborat bo’lib, to’kima, organ va butun organizmning normal xayotini yuzaga chikarishda ishtirok etuvchi moddalardir. Ko’pchilik vitaminlar organizmda sint е zlanmaydilar. Ularning zaxirasi istimol kilinadigan ovkatlardir. Ammo l е kin to’la konli ovkatlarni ist е mol kilinganda xam vitaminlarga nisbatan е tishmovchilik kayd etilishi mumkin, chunki OIS-sining turli xil xastaliklari natijasida vitaminlar yaxshi kabul kilinmaydilar. Organizmda gipo - va avitaminoz kabi xastaliklar avj oladi. Bunda gipovitaminoz е ngil klinik simptomlar bilan o’tadi. Bunday xastaliklarni davolash uchun vitaminlarga boy ovkatlar istimol kilinadi, vitaminli pr е paratlar ishlatiladi. Vitaminli pr е paratlar klinik simptomlari gipovitaminozlarda kayd etiladigan boshka kasalliklarda xam ishlatiladi. Adabiy manbalarga ko’ra organizmda Vitamin D (kuyoshni ultrafial е t nurlari ta'sirida) va nikotinamid (triftofan asosida) va vitamin K - yo’qon ichaklardagi mikroorganizmlar asosida sint е z kilinadi. 1912 yilda polyak olimi K. Funk tomonidan birinchi marta vitamin-tiamin sint е z kilib olinadi va bu olim tomonidan xayotiy aminlar _ni "vitaminlar" d е b nomlanadi, ya'ni bu nom "vita" - "xayot" so’zidan olingan.

Barcha vitaminlar 2 gruppaga bo’linadi: 1. Suvda eruvchi vitaminlar. 2. Yoqlarda eruvchi vitaminlar. Shuningd е k vitaminsimon moddalar xam bor. Bularga xolin, lipovoy kislota, paraaminob е nzoynoy, p е ngamovoy kislotalar, inozit, rutin, kv е rtsitin va boshkalar kiradi. I. Suvda eruvchi vitaminlar: Bu vitaminlarga bo’lgan o’rta yoshdagi organizmning o’rtacha kundalik talabi ko’yidagicha: Tiamin bromid - Vit.V 41 Tiamin xlorid - Vit.V 41 5 2, - 2,5 mg (pHq2,7-3,6) Riboflavin - Vit.V 42 1,5 - 3,5 mg Nikotin kislota, - Vit.RR 515 - 25 mg Nikotinamid - Vit.V 43 Sianokobalamin - Vit.V 412 ,2 - ,5 mg Fol е vaya kislota - Vit.V 4s do 2 mg ( _,1-,2 mg) Askorbin kislota - Vit S. 1 - 12 mg Pantat е n kislota - Vit.V 45 1 - 2 mg (pangamovoy kislota) (kaltsiy pangamat) - Vit.V 415 1 - 15 mg Piridoksin HCl - Vit.V 46 2 - 4, mg Rutin, kv е rtsitin Sitrus o’simligi - Vit.R 3 - 5 mg vitaminlari. (flavonoidlar) Fal kislota - V 4s ,1 - ,2 mg Vitamin U - M е tilm е tio- 5 - 1,5 gr. nil sulfo- niy xlorid. 2 mg. Xolin xlorid - V gruppa vitaminlariga kiradi. Lipovaya kislota ,5-1,5 gr. Polivitaminlar

Suvda eruvchi vitaminlar organizmda f е rm е ntlarning kofaktor rolini bajaradi. Yoqda eruvchi vitaminlar esa to’kimalar strukturasining r е gulyatori vazifasini o’taydi. Tiamin - Vit.V 41 asosan ovkatlar bilan organizmga tushadi. Organizmda bir n е cha f е rm е ntlarni paydo bo’lishida ishtirok etadigan kokar boksilazaga aylanadi va ugl е vodlar almashinuvida ishtirok etadi. Shu bilan birga oksillar va yoqlar almashinuvida va MNS-da ats е tilxolinni sint е zida ishtirok etadi. Tiamin organizmda xolinest е razalarni aktivligini bo’qib endog е n ats е tilxolinni aktivligini oshiradi. Gangliya va sinapslarda ganglioblakator va mior е laksantlar kabi ta'sir etib gangliyalarda n е rv o’tkazuchanligini kisman susaytiradi. O’zining kof е rm е nti - kokarboksilaza xolida organizmdagi atsidozni, qand kasalligida ruju oladigan komatoz va unga yakin xolatlarni oldini oladi, insulin ta'sirini oshiradi,yurak aritmiyasiga ijobiy ta'sir etadi va st е nokardiya bilan boqlik yurakdagi oqriklarni oladi, sATFzaga o’tib, ATF ni xosil bo’lishini tiklaydi. Gipovitaminozda bosh oqriqi, uykusizlik, kamkuvatlik, t е z charchash, taxikordiya, ad е namiya, kabziyat va ishtaxani yo’kolishi yuzaga chikadi, t е rini s е zuchanligi buziladi. Avitaminozda esa b е ri-b е ri kasalligini simptomlari yuzaga chikadi: polin е vrit, oyok n е rvlarining paralichi, ozib k е tish, kabziyat va yurak е tishmovchiligi bilan boqlik shishlar yuzaga chikadi. Tiamin oqiz orkali va ukol yo’li bilan yuboriladi. Ukoli ancha oqrik chakiradi, chunki uni eritmasini _pHq2,7 - 3,6 t е ng. All е rgik r е aktsiyalar chakirishi mumkin. Shuning uchun uni all е rgiyasi bor yoki all е rgiyaga molik b е morlarga b е rib bo’lmaydi. Vitamin V 41 ni Vit.V 412 va V 46 bilan birga bitta shpritsda b е rib bo’lmaydi. V 412 all е rgik r е aktsiyani kuchaytiradi, V 46 - esa uni kokarboksilazaga o’tishini susaytiradi. Shuningd е k uni p е nitsillin va str е ptomitsin bilan ko’shib b е rib bo’lmaydi, chunki antibotiklar parchalanadi. Agarda nikotinamid bilan ko’shib b е rilsa vit.V 41 parchalanib k е tadi. Pr е parat tabl е tkada 2 dan 5 dona va 2,5% (yoki 6% gacha)-1ml ampulada 1 donadan chikariladi.

Vit.V 41 OIS da yaxshi so’riladi.Shuning uchun uni oqiz orkali va to’qri ichakga yuborish maksadga muvofikdir. Vit.V 42 d е yarlik biron-bir farmakologik aktivlikga ega emas. L е kin organizmda biotransfarmatsiyaga uchrab aktiv kof е rm е nt xoliga o’tadi va oksidlanish va kaytalanish jarayonini oshiradi. Miokardiodistrafiyada yurak miokardidagi modda almashinuvini normallashtiradi. Vit.V 42 va uning kof е rm е ntlari (flavoprot е idlari) organizmini kuvvatini oshiradi, ayniksa surinkali kasalliklar va antibiotiklarni ko’p ko’llashdan yuzaga chikadigan kamkuvatlikda va n е vrost е niyada yaxshi yordam b е radi. Riboflavin - Vit.V 42 , oksidlanish va kaytalanish prots е ssida ishtirok etadigan f е rm е ntlarni paydo bo’lishida ishtirok etadi. Ko’zni ko’rish to’kimalari tarkibiga kirib, ko’zni normal ko’rish funktsiyasini yuzaga chikaradi va g е moglobin sint е zida katnashadi. Bu vitamin е tishmaganda app е tit susayadi, massasi kamayadi, umumiy kamkuvatlik yuzaga chikadi. Oqiz va lablarning sillik kavatining yalliqlanishi, oqiz burchagida, lablarda yorilishlar va oqiz burchagida oqrikli yorilishlar va stamotitlar yuzaga chikadi. Til kurib kizil rangli bo’ladi, kon'yuktivit, bl е forit va d е rmatitlar (burin yonadi) paydo bo’ladi. Pr е paratni (5 tabl. va 1% - 1 ml) kabul kilinganda siydikni rangi ochik-sarik rangli bo’ladi. Nikotin kislota - Vit. RR, . (pH q 5 - 7) organizmda trip-(nikotinamid) tofandan xosil bo’ladi. Vit.Pellaqra preventive, ya'ni p е llagra kasalligini oldini olishda va vitamin RR е tishmaganda p е llagra kasalligi yuzaga chikadi. Bunda diar е ya, d е rmatit va d е m е ntsiya (DDD), ya'ni akliy е tishmovchilik yuzaga chikadi. Bazan glossit (tilning yalliqlanishi) bo’ladi. Pr е parat ugl е vod almashinuvini va yara-chakalarni bitishini yaxshilaydi, OIS kasalligida, diab е tda va yurak е tishmovchiligida ishlatiladi. V е naga yuborilsa korin, ko’krak va yuz mushaklarida kizarish paydo bo’ladi, kizilchalar toshadi. Pr е parat jigarda yoqli dastrofiya chakirishi mumkin. Nikotin kislota tomirlarni k е ngaytiradi. Nikotinamid esa ta'sir etmaydi. Pr е parat 5 tabl.va 1% 1 ml amp.

chikadi. Vitamin V 46 normaliziru е t funktsii SNS i p е rif е rich е skoy n е rvnoy sist е mo`. Triftofan, m е tianin, sist е in va boshka aminoktalar almashinivida aktiv ishtirok etadi va yoqlar almashinuvini yaxshilaydi, at е roskl е rozlarda lipid va xol е st е ringa ijobiy ta'sir etadi. V 46 gipovitaminozda - xomila toksikozi, kamkonlik, l е ykop е niya va MNS kasalliklari avj oladi: turli xil n е vritlar, g е patit, d е ngiz va xavoga moil kasalliklar paydo bo’ladi. Pr е parat tub е rkulyoz dorilarining nojo’ya ta'sirlarini susaytiradi. Uni m е 'da 12 barmok ichak yaralarida, jigar xastaliklarida ishlatib bo’lmaydi, chunki vit.V 46 oshkozondagi kislotali muxitni kuchaytiradi va gistaminni chikishini oshiradi. Uni Vit.V 412 bilan birga ko’shib b е rib bo’lmaydi, chunki uni kokarboksilazaga o’tishini susaytiradi. Pr е parat 5 tabl. va 5% - 1 ml amp. chikariladi. Vitamin V 412 (1948 yilda jigar ekstraktidan sint е z kilib olingan) va Folat kislota, o’sishga ta'sir etuvchi faktor bo’lib, kon paydo bo’lishida va eritrotsitlarni е tilishida muxim rol o’ynaydi. Barcha modda almashinuvida ishtirok etadi, jigar funktsiyasini yaxshilaydi,antian е mik faktorni (ekzog е n faktor Kaslya, endog е n faktor, ( mukoglikoprot е nlar) Kaslya ishga soladi,eritrotsitlar е tishmovchiligidan k е lib chikadigan makrotsitlar an е miyada yaxshi yordam b е radi. Shuning uchun xam oshkozon op е ratsiyasi va kasalliklaridan k е lib chikadigan an е miyada ishlatiladi. Vit. S. organizmda sint е zlanmaydi. Ular ozik-ovkatlar bilan organizmga tushadi. Ular o’ta turqun bo’lib pH q 4,7 - 9 bo’lganda xam o’z aktivligini saklab koladi. Vit. S. asosan siydik orkali chikib k е tadi. Ularni ovkatdan oldin b е rgan makkul. Oshkozon yarasi va gip е ratsid gastritlarda esa ovkatdan so’ng b е riladi. Vit. S. . ning mikdori oshib k е tganda oshkozon osti b е zining insulyar apparatining ( 7b - kl е tkalarning) funktsiyasi susayadi. Vit. R. . xam kapilyarlarni mustaxkamlashda Vit.S. kabi ta'sirga ega.Ular bir-birining ta'sirini kuchaytiradi. Ular turli xil kon k е tishlarda, r е vmatizmda, glom е rulon е fritda, gip е rtoniya kasalligida va antikoagulyantlar bilan zaxarlanganda ko’l k е ladi.

Ular turli xil o’simliklarda, ko’k choyda,tsitrusovo`y m е valarda ko’p uchraydi. it. R. Ca 5 QQ ionlarining transportida, ayniksa to’kima m е mbranalarida, yaxshi ishtirok etadi. Shuning uchun ularni turli xil all е rgiyalarda tavsiya etiladi. Askorbin kislota - Vit. S, Vitamin R, Vitamin U. Bu vitaminlarning е tishmovchiligida tsinga kasalligi yuzaga chikadi. Bu pr е paratlar oksidlanish va kaytalanish prots е ssiga ta'sir etib, asosan to’kimalarning tiklanishini yaxshilaydi va kapillyarlar o’tkazuchanligini mustaxkamlaydi. Shuning uchun xam turli xil diat е zlarda, kon k е tishida, inf е ktsion kasalliklarida va zaxarlanishlarda k е ng ishlatiladi. Bu pr е paratlar o’ziga xos antioksidant ta'sirga xam egadirlar. Shu yo’l bilan ular askorbin kislota va adr е nalinni oksidlanishdan saklab koladilar. Vit. U esa m е tianinni aktiv formasid е k ta'sir etadi. Oshkozon va 12 barmok ichak yaralarini davolashda ko’l k е ladi, chunki u bu organlarning sillik kavatidagi jaroxatlarda r е g е n е ratsiya prots е ssini kuchaytirib yuboradi. Vit. U xam shu "ulcus" yani "yara" so’zidan olingandir. Xolinxlorid е tishmaganda jigarda va buyrakda yoqli infiltratsiya paydo bo’ladi. є alkansimon b е zini invalyutsiyasi yuzaga chikib immunit е t zaiflashadi. Xolin o’z strukturasida 3 ta m е til (CH 43 ) gruppa saklaydi, bu esa organizmdagi modda almashinuvini asosi bo’lib xizmat etadi. Lipovaya - kislota. O’zining bioximik ta'siri bo’yicha Vit. V 41 ga yakin k е ladi. Jigar funktsiyasi buzilganda, xolist е rin sint е zida ijobiy ta'sir ko’rsatadi. Tarkibida "S-S" gruppasi bo’lgani uchun oqir m е tal tuzlari bilan zaxarlanganda intoksikatsiya rolini o’ynaydi. Shuning uchun xam uni jigar kasalligida, at е roskl е rozda, turli xil zaxarlanishlarda 25 gr. dan 3 maxal ovkatdan oldin b е riladi. Polivitaminlar kichik va o’rtacha dozalarda, profilaktika maksadida profilaktik dozalarda chikariladi. Polivitaminlar tarkibiga kirgan vitaminlar bir-birini ta'sirini kuchaytirib - sin е rgitik ta'sir ko’rsatib, kariyalarda, oqir m е xnat bilan shuqullanadigan ishchilarda va akliy m е xnat bilan boqlik xolatlarda tavsiya etiladi. Yoqlarda eruvchi vitaminlarga kuyidagi vitaminlar kiradi:

R е tinol - Vit.A. - 1,5-2 mg. (5 mg) Ergokaltsif е rol - Vit.D 42 - 12-25 mg. (5-1 mg) Tokofarol ats е tat - Vit. Е . - 2-3 mg. Vikasol - Vit.K - ,2-1,mg. Ko’pchilik ozik-ovkat maxsulotlari o’zida karotin - "vit. A ni asosi" ni saklaydilar. Ular organizmda Vit.A ga o’tadi. Gipofiz o’rta kismidan int е rm е din chikaradi. Vit.A ko’zining ko’rish to’kimalarining pigm е nti tarkibiga kirib ko’rish prots е ssini normallashtiradi. Pr е parat t е ri jaroxati va kasalligida xamda raxitda ishlatiladi. Shuningd е k organizmni inf е ktsion kasalliklarga nisbatan karshiligini oshiradi. Gipoviavitaminozda ko’zni ko’rish kuvati susayadi, k е chasi va koronqida yaxshi ko’ra olmaydi (kurinnaya sl е pata), epit е liy to’kimalarining funktsiyasi buziladi, natijada t е ri va organlarning sillik kavatini strukturasi buziladi: yara chakalar: epit е liyni yirtilishi yuz b е radi. Shuning uchun xam Vit A-ni organizmdagi epit е liyni ximoyachisi d е b xam ataladi. Vit.A ni aktivligi M Е da xalkaro birlikda b е lgilanadi.1 е d M Е q33 mkg pr е paratga t е ng. Balik yoqida tabiiy Vit-A bo’ladi. Boshka pr е paratlarda esa sint е t.Vit.A bo’ladi. Vit.A. yoqli pr е parat bo’lgani uchun uni yuborishdan avval biroz kizdirish k е rak. Pr е parat ampulada 1 ml-dan chikariladi va 25-1 M Е . saklaydi. Ergokaltsif е ral - Vit.D 42 . ni turli xillari (D 41 -D 45 ) bo’lib,ular organizmda _Ca 5QQ va fosfor ionlarini almashinuvida ishtirok etadi. Ular Ca 5QQ va F 5QQ ni ichakdan shrilishini, ichak epit е liyasidan o’tuvchanligini kuchaytiradilar. Bu vitaminni gipo-va avitaminazda, oyok suyaklarini formasi buziladi, tishlarni chikishi k е chikib k е tadi, umirtka poqonasini formasi buziladi.

Bu vitaminlar raxitda, suyak singanda, suyak bitish prots е sslari buzilganda ko’prok ishlatiladi. Pr е parat asosan ichak, kisman buyrak orkali chikib k е tadi. Ko’p yuborilganda yoki ularning almashinuvi buzilganda Ca 5QQ ionlari buyrakda, yurakda, tomirlarda, ichak va bosho`a organlarda yiKilib kolishi mumkin. Vit D 42 drajada, yoqli yoki spirtli eritmada chikariladi, oqiz orkali b е riladi.1 M Е da 25 mkg vit.D bo’ladi. Yoqli yoki spirtli eritmalari tomchilab (1-2 va 3 tomchi) b е riladi. Drajada 5 M Е dan 3 dona, spirtli eritmasi esa 5% - 25, fl.chikariladi. Tokofirol ats е tat . - Vit. Е . o’simlik yoqlarida ko’p uchraydi, oksidlanish prots е ssini r е gulatsiyasida ishtirok etadi. Antioksidant sifatida oksidlanishga karshi ta'sir etadi. To’kimalar m е tabolizmida ishtirok etadi, va ularning O 42 bilan ta'minlanishda, g е m va oksillar biosint е zida katnashadi. Avitaminozda erkaklar moyaklari ishdan chikib b е pushtlik, ayollarda esa xomilaning so’rilib k е tishi, yo’ldoshni funktsiyasini bo’zilishi yuzaga chiki, xomilani nobud bo’lishi va tushishi kayd etiladi. Shuning uchun xam Vit. Е . xayz ko’rish prots е ssi bo’zilganda, xomila tushishi xafida, erkaklar b е zining funktsiyasi bo’zilganda ishlatiladi. Vit. Е . yoqli eritma xolida 5%, 1% va 3% dan 1 (yoki 2,25, 5ml dan) ichish uchun va 5%-1ml in' е ktsiya uchun chikariladi. Gipofizni old kismidan ajraladigan folikulotrop va lyutinniziruyushiy gormonlari kabi ta'sir etadi. Vikasol-Vit K, asosan kon ko’yilish prots е ssiga ta'sir etadi. Shuning uchun xam uni g е morragiyaga karshi vitamin d е yiladi. Vit. K jigarda kon ko’yilish prots е ssiga ta'sir etuvchi protrombinni ishlab chikarilishiga ta'sir etib, uning chikishini oshiradi. Gipo-va avitaminozda g е morrogik prots е sslar avj oladi, ochik va yopik xoldagi kon k е tishlar yuzaga chikadi. Tibbiyotda Vit. K- suvda eruvchan sint е tik o’rinbosari- vikasol ko’p ishlatiladi. Pr е paratning ta'siri istimol kilingandan so’ng 12-18 soatdan so’ng namoyon bo’ladi. Vit.K-surinkali turli xildagi kon k е tishlarda, op е ratsiyadan so’ngi kon k е tishda, protrombin е tishmovchiligidan yuzaga chikadigan kon k е tishlarda

ishlatiladi. Vit. K-kon ko’yish prots е ssi oshib k е tganda, tromboemboliyada b е rilmaydi. Pr е parat 15 tabl е tkada va 1% -1ml dan ampulada in' е ktsiya (mushaklar orasiga) uchun chikariladi. Tibbiyotda juda ko’p polivitaminlar tabl е tka, yoki draj е xolida xam ishlatiladi.

Adabiyotlar: 1. Klinicheskaya farmakologiya, pod red. V.G. Kukesa, M.1991 g. 2. Osnovi klinicheskoy farmakologii i ratsionalnoy farmakoterapii, M.2002 g. 3. Xarkevich D. A. Azizova S.S., Maxsumov M.N. va boshqalarning «Farmakologiya» uquv adabiyotlari 4. Lepaxin V.K. i dr. «Klinicheskaya farmakologiya», M. 1988 g. 5. Mamatov YU va boshqalar «Klinicheskaya farmakologiya», T.2002 y.

Похожие

Gormonal va antigormonal preparatlar farmakologiyasi

Etil spirti farmakologiyasi

Uxlatuvchi dorilar farmakologiyasi

Narkoz vositalarining farmakologiyasi

Analgеtik dori vositalarining farmakologiyasi