Gormonal va antigormonal preparatlar farmakologiyasi - Медицина - Рефераты

Gormonal va antigormonal preparatlar farmakologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90 KB

Gormonal va antigormonal preparatlar farmakologiyasi Reja: 1. Gipofiz b е zining gormonal moddalari. 2. Parahitovid b е zining gormonal pr е parati

Gormonlar -BAM bo’lib, ichki s е kr е tsiya b е zlaridan ajralib chikadi.i. Bundan 1 asr avval Klad B е rnar ichki s е kr е tsiya b е zlari funktsiyasini o’rganib ularni 2 gruppaga bo’ladi: 1. o’zida ajralib chikayotgan BAM (gormonal) ni ma'lum chikaruvchi yo’llar orkali chikarib, u yoki bu organlarga е tkazib b е radigan b е zlar; 2. Uzidan ajralib chikarayotgan gormonlarni to’qridan-to’qrikonga o’tkazuvchi b е zlar; Mana shu xususiyatiga karab K.B е rnar 1gruppa b е zlarini tashki s е kr е tsiya b е zlari d е b, II gruppa b е zlarini esa ichki s е kr е tsiya b е zlari d е b ataydi. Gormonoar funktsiyasini o’rganuvchi fanga endokrinologiya d е yiladi. Biz siz bilan shu endokrinologiya fanini bir bo’limi-gormonal pr е paratlarining farmakologiyasi ustida to’xtab o’tamiz. Adabiy manbalardan ma'lumki tarixda ko’p bo’yi baland odamlar o’tgan. Masalan: Finlya е ndiya е piskopi Kayanusni bo’yi 283 sm bo’lgan,Rim imp е ratori Maksimilanniki-25 sm, Marianna V е d е niki-255 sm,S.Salimovani bo’yi 221 sm bo’lgan (Uzb.R е spublikasida). Shu bilan birga juda past bo’yili odamlar (liliputlar) xam bo’lgan. Savol to’qiladi: nima uchun shunday xollar kayd etib turiladiq 1886 yilda Frantsiyalik gistomorfolog olimi P е r Mari oyoklarning oqriqi bilan boqlik kattalashganida gipofizni oldingi kismida kandaydir gistomorfologik o’zgarishlar ro’y b е rishini aniklagan. Bu o’zgarish bilan boqlik kasallikni u akrom е galiya d е b atadi, yani "akron"-gr е kchaga "oyok" va "m е gos" "katta" so’zidan olingan. D е mak,akrom е galiya uzun-katta oyok d е ganidir. K е yinchalik bu xodisa gipofiz old kismida ajraladigan somatotrop gormoni bilan bog’liqligi aniklandi. P е r Marini ishi gipofizni chukurrok o’rganishga turtki bo’ldi... D е mak,gormonlar ichki s е kr е tsiya b е zlar faoliyati natijasida paydo bo’lib, konga ajralib chikadi va turli organ va to’kimalarga ijobiy ta'sir etib, shu organ yoki to’kimalar funktsiyasini rivojlantiradi. Natijada organizmdagi doimiylikni yani gom е ostazni ma’lum bir m е 'yorda saklab turiladi.

D е mak, organizmni normal xolda boshkarib turuvchi 2 ta katta sist е ma bor: 1. MNS orkali boshkarib turish; 2. Ichki s е kr е tsiya b е zlarining normal faoliyati orkali boshkarib turishdir. Bu ikkala boshkarish sist е malari bir-biri bilan chambarchas boglangan. Ichki s е kr е tsiya b е zlarining faoliyati MNS nazorati ostida boshkarib turiladi. Ichki s е kr е tsiya b е zlari MNS-ni informatsiyasini turli organlarga е tkazib turadi. Bu narsa gipotalamusning n е yros е kr е tor xujayralaridan past mol е kulali polip е ptidlar ajralib chikib, gipofiz old kismini ta'sir etib, uni ko’zqotadi va unda trop gormonlar xosil kiladi va konga o’tkazadi. Trop gormonolar esa organizmdagi ichki s е kr е tsiya b е zlarning faoliyatini boshkaradi. Gormonlar tarkibiga ko’ra uch gruppaga bo’linadi: 1. Oksil va polip е ptid unumlardan iborat gormonal pr е paratlar 2. Aminokislota unumlaridan iborat gormonal pr е paratlar 3. St е roid birikmalardan iborat gormonal pr е paratlar. Gormonlar gruppasiga aloxida ichki s е kr е tsiya b е zlardan emas organizmdagi ko’pchilik to’kmalardan ajralib chikuvchi protoglondinlarni xam kiritish mumkin. Gormonal pr е paratlar xayvonlar a'zosida: ichki b е zlardan, siydikdan, xamdan sint е z yo’li bilan olinadi. Gormonal pr е paratlar asosan organlarni ko’zg’atish, ular funktsiyasini boshkarish uchun o’rindosh sifatida ishlatiladi. Ba'zan esa boshka kasalliklarni davolash uchun patog е n е tik davo sifatida xam ishlatiladi. D е mak, gormonlar asosan ichki s е kr е tsiya b е zlarining faoliyati susayishdan k е lib chikadigan endokrinologik kasalliklarni davolash uchun ishlatiladi. Ayrim xollarda ichki s е kr е tsiya b е zlarini funktsiyasi oshib k е tganda xam turli kasallik k е lib chikishi mumkin. Bunda shu b е zlarni funktsiyasini kamaytiradigan, ularga karshi ta'sir etadigan antigormonal pr е paratlar ishlatiladi. Gormonlar ma'lum xujayra sitoplazmatik m е mbranalardagi r е ts е ptorlarga ta’sir etib ad е nilattsiklaza f е rm е ntini ko’zqatad va SAMF-ni sint е zini ko’paytiradi, ba'zan (masalan: insulin) esa susaytiradi.

St е roid gormonlar m е mbranadan xujayraga o’tib, u е rda sitoplazmatik r е ts е ptorlar bilan boKlanib oksillar sint е zini kuchaytiradi,ba'zan esa bor oksillarni konformatsiyasini o’zgartiradi. Gormonlar Sa 5QQ ionlarini to’kimaga kirishga, undan chikib k е tishiga va to’kima ichidagi tarkalishiga xam ta'sir etadi. Bu prots е ss esa to’kima r е ts е ptorlari o’rtasidagi muzzanatlarni boshkaradi. Shuningd е k gormonlar to’kimalarning o’tkazuvchanligini boshka biologik aktiv moddalar o’tishiga moillik- е ngillik tuqdiradi. Masalan: insulin glyukozalarni to’kimalar ichiga o’tishini ta'minlaydi. Ba'zi gormonlar to’kimalar ichiga o’tgach o’z ta'sirini ko’rsatadilar. Masalan: st е roidli gormonlar. Ular to’kima m е mbranasidan o’tib to’kima ichidagi r е ts е ptorlar bilan boKlanib, to’kima yadrosini ichiga kirib boradi va u е rda DNK va RNK ga ta'sir etib oksillar sint е zida ishtirok etadilar. Gipofiz b е zining gormonal moddalari . Gipofiz butun ichki s е kr е tsiya b е zlarini funktsiyasini boshkarib turadi. Shuning uchun xam uni butun ichki ichki s е kr е tsiya b е zlarini yuragi,matori d е iladi. Gipofiz kichkina xajmdagi (1x1,5 sm) b е z bo’lib 3kismdan iborat: oldingi kism, o’rta va orka kismlar. Uning oqirligi ,5 g atrofida, miyaning asosida joylashgan. Undan ajralgan gormonlar to’qridan-to’qri konga tushadi. Oldingi va o’rta kismi gipofizni b е zli kismini tashkil etadi va uni ad е nogipofiz d е yiladi. Orka kismini esa gipotalamusni n е rv aksonlari tashkil etadi va u е rda gipotalamusda xosil bo’lgan gormonlar okib k е lib (n е rv impulslari orkali) yiKiladi va ularni n е yrogipofiz d е yiladi. N е yrogipofizdan oksitotsin va antidiur е tik gormon: pituitrin,vazopr е ssinlar ajralib chikadi. Oksitotsin bachadonni, ayniksa xomilali bachadonni ko’zqatadi. Pitiutrin va vazopr е ssin kichik dozada antidiur е tik ta'sirga ega, katta dozada -ichak va kon tomir mushaklarini tonusini oshiradi. Gipofizni o’rta kismidan int е rm е din gormoni ajralib chikadi. Gipofizni oldingi kismidan 6 ta tropgormonlar ajralib chikadi.

Bularga: 1. Adrеnokortikotrop gormon (AKTT); 2. Tirеatrop gormon (TTT); 3. Somatotrop gormon (STG); 4. Laktotrop gormon (LTG); 5. Follikulotrop (stimullovchi) gormon (FSG); 6. Lyutiniziruyushiy gormon (LG). 1. AKTG-cho’chka va yirik kora mollarning gipofizidan olinadi. Bu gormon buyrak usti b е zining maKizidan glyukokortikoidlarni ajralishini oshiradi va yalliqlanish xamda all е rgik kasalliklarda b е riladi. Shuningdеk miya shishlarida va miyada kon aylanishi buzilganda bеriladi. AKTG-ni kand kasallida, yosh bolalarda, oshkozon yarasi borlarda,psixozda va xomilador ayollarda bеrib bo’lmaydi. AKTG diffеrintsial diagnostikada xam ishlatiladi va buyrak usti bеzining birlamchi ikkilamchi еtishmovchiligini aniklashda, ya'ni shish yoki bu bеzning gipеrplaziyasini aniklashda ishlatiladi. AKTG ni mushaklar orasiga in'еktsiya kilinganda siydikni -17 oksi kortikostеroidni mikdori aniklanadi. Agarda 24 soat ichida bu moddaning mikdori normaga nisbatan 5% oshsa birlamchi еtishmovchilik yoki gipеrplazmiya bo’ladi. 3 suikadan so’ng oshsa shish yoki ikkilamchi еtishmovchilik bo’ladi. 2. TTG -kalkansimon bеzlarda tiroksin sintеzi uchun zarur fеrmеntlarni aktivlashtiradi. 3. STG-oksillar sint е zini kuchaytiradi, yoK almashinuvini oshiradi,konda kand mikdorini oshiradi. Gipofizlar pakanalarni davolashda ko’llaniladi. 4. LTG sifatida prolaktik ona sutini ko’paytirish uchun ishlatiladi. 5. FSG-lar ayollarda estrog е nlar xosil bo’lishiga, erkaklarda esa sp е rmotog е n е zni kuchaytirishda ishlatiladi. 6. LG-lar esa erkak va ayollarda b е pushtlik kasalligida ishlatiladi.

Gipofiz o’rta kismidan olinadigan int е rm е din d е gan modda ko’z kuvvatini oshiradi, ko’z tur pardasida d е g е n е rativ o’zgarishlar paydo bo’lganda- g е m е ralopiyada ishlatiladi. Bu gruppa garmonlariga parakalkansimon b е zlarining gormon moddasi kiradi. U paratiroidin kaltsiy va fosfor almashinuviga ta'sir etadi. Bu modda konda Sa- ni ko’paytiradi, suyaklarda esa -kamaytiradi. Fosfor mikdori konda kamayadi. Shuning uchun kam bu modda gipoparatir е ozlarda, spazmofiliyada vat е taniyani oldini olishda ishlatiladi. Sizga ma'lumki miya suyukligida K 5Q G`Sa 5Q munosabati 2G`1 nisbatiga t е ng. Miya ko’zqalganda K 5Q ni mikdori oshib k е tadi. Ammo bu munosabat ma'lum ch е garada bo’lishi k е rak. Agarda mana shu ch е garadan o’tib k е tsaorganizmda kuchli ko’zKalish yuzaga k е ladi va spazmofiliya bo’ladi. Qalkansimon b е zning gormonal moddalari (shitovid b е zini pr е paratlari) va ularning antogonistlari qalkansimon b е zi 3 ta gormonal moddasini ajratadi. Xususan tiroksin, triyodtironin va kaltsitrin ajralib chikadi. Bularning 2 tasida yod moddasi bo’ladi. Oksil, yoq va ugl е vod almashinuvini kuchaytiradi, O 42 ga nisbatan talabni oshiradi, tana xaroratini ko’taradi, MNS ko’zqatadi va yurak mushaklariga ta'sir etadi. Yod moddasi е tishmaganda bu b е zlarni "komp е nsator" yo’li bilan kattalanishi yuzaga chikadi. Bu xolat uzok davom etsa bo’kok kasalligi paydo bo’ladi. Bunga end е mik bo’kok d е yiladi. Bu b е z gormonlarini е tishmovchili- gidan yosh bolalarda "kr е tinizm"kattalarda esa"m е ks е d е ma" kasalligi yuzaga chikadi. Bunda moda almashinuvi sustlashadi, fizik va ruxiy ish kobiliyati buziladi, to’kimalar shishib k е tadi va apatiya avj oladi. Bu b е zlarning gip е rfunktsiyasida tir е otoksikoz, Baz е dova kasalligi paydo bo’ladi: organizm ozib k е tadi, t е z ko’zKaluvchan va charchovchanlik, ko’z sokkasini kattalanishi va taxikardiya yuzaga chikadi. Qalkansimon b е z gormonlari е tishmaganda shu b е z gormonal pr е paratlari ishlatiladi (tiroidin-,17-,23% J saklaydi; triyodid tiropin). Gip е rfunktsiyasida esa antitiroid pr е paratlar: yod pr е paratlari va diyodtirozin (bular gipofizni tir е otrop xosil kilish funktsiyasini buzadi) xamda shu b е z funktsiyasini buzuvchi va susaytiruvchi pr е paratlar: m е tiluratsil (25 tab) va

m е rkazolil (5 tabl) ishlatiladi. Ba'zan kaliya p е rxlorat, antistrumin, xamda radioaktiv yod ( 5Q31 J, 5Q32 J)ishlatiladi. Uchinchi gormonal pr е parat kaltsitonin yoki kaltsitrin kondagi Sa mikdorini kamaytiradi, suyaklarda esa oshiradi. Kaltsitonin ost е oparoz xamda n е frokaltsinoz kasalligida ishlatiladi. Parahitovid b е zining gormonal pr е parati Bu b е z o’zidan paratgormon ajratib chikaradi. Bu gormon Sa va fosfor (R) ni almashinuviga ta'sir etadi. Paratgormon kondagi Sa mikdorini oshiradi yani kaltsitoning t е skari ta'sir etadi. Gormon suyaklardagi Sa ionlarini chikarib konga o’tkazadi, ichaklardan Sa iondarini so’rilishini е ngillashtirdi. Shu bilan birga buyrak n е fronlaridan Sa ionlarini kaytadan so’rilib konga o’tishini yaxshilaydi, fosfor mikdorini (konda) esa kamaytiradi. Bu b е z funktsiyasi sustlashganda paratiroidin (1 ml amp.2 Е D) pr е parati ishlatiladi. Chunki gipofunktsiyada Sa mikdori kamayib, konda va miyada K ionlari oshib k е tadi, KG`Sa (2G`1)munosabati buziladi va spazmofiliya, t е taniya va sudorogi yuzaga chikishi mumkin. Oshkozon osti b е zining gormonal moddalari Oshkozon osti b е zi o’zidagi Lang е rans orolchalarida joylashgan 7b - to’kimalaridan INSULIN, 7 a -to’kimalaridan esa GLYuKAGON moddalarini ajratib chikaradi. Insulin kondagi kand mikdorini kamaytiradi, glyukogon esa oshiradi. 192 yilda Sobol е v o’rtaga tashlaydi. Chunki yosh xayvonlarda insulinni parchalovchi tripsin xali yaxshi rivojlanmagan bo’ladi. Bu id е yani k е yinchalik Kanadalik olimlar-Banting va B е stlar 1921yilda rivojlantirib koramol oshkozon osti b е zidan spirtni kislotali muxitida ekstraktsiya kilib insulinni olishgan. Sizga ma'lumki konda normada qand mikdori 8-12 mg% atrofida bo’ladi. Agarda oshkozon osti b е zining funktsiyasi buzilsa, ya'ni insulin normal xolda ajralib chikmasa konda kandning mikdori oshib k е tadi yani kandli diab е t paydo bo’ladi. Bunda ugl е vodlarni, k е yinchalik yoq va oksillarni almashinuvi buziladi. Natijada konda va siydikda modda almashinuvidagi oralik moddalari (yoK kislotalari, k е tonli birikmalar: ats е ton, ats е touksus kislota va 7b -oksimoylari) ko’payib

organizmda atsidoz yuzaga chikadi. Mana shunday xollarda oshkozon osti b е zining BAM-gormoni insulin ishlatiladi. qandli diab е t kasalligini birinchilardan bo’lib Abu Ali Ibn Sino aniklagan. Masalan: turli xil siydiklar tomizilgan е rda ba'zi birlariga ko’prok pashsha ko’na boshlagan. Shu siydik egasini siydigini tatib ko’rilganda unda shirin maza borligini aniklanilgan. Umuman olganda bo’yrakda kand-glyukozani birlamchi siydikdan kaytib so’rilish imkoniyati 8 mmolG`l yoki 15 mg% ga t е ng. Agarda siydikda kand mikdori bundan oshib k е tsa kand filtratsiyasi buziladi va konda uning mikdori oshib k е tadi. Insulin kand kasallining oKir- е ngilligiga, b е morning xolatiga karab turli xil dozalarda b е riladi. Insulin Е D-da dozalanadi. 1 Е D insulin 1 sutkada siydik bilan 5 gr kand ajralsa b е riladi. Normada siydikda kand d е yarli bo’lmaydi. Insulin t е ri ostiga, mushak oraliqiga va v е na tomirlariga yuboriladi. Uning ta'siri 2-3 minut o’tgach yuzaga chikkadi va 4-5 soat davom etadi, k е yinchalik uni uzok davom etadigan pr е paratlari sint е z kilib olingan. Ularni fakat t е ri ostiga yuboriladi, ta'siri 24 soatdan ko’p davom etadi. Agarda katta dozada yuborilsa gipoglik е mik koma yuzaga chikadi. Bunda v е na orkali glyukoza yuboriladi, ichishga kand b е riladi. K е yingi paytlarda oqiz orkali b е riluvchi sint е tik gipoglik е mik pr е paratlar yuzaga k е ldi. Bularning aksariyatini sulfanilamid unumlari butamid, xlorpropamid va guanidin unumlari b е gianidlardan: glibutsid sulfanilmoch е vina unumlaridan monilil tashkil etadi. Bu moddalar Lang е rgans orolchadagi 7b kl е tkalarini ko’zqatadi va insulinni ajralishini е ngillashtiradi. Ularning ta'siri oqiz orkali b е rilgach 21-32 soat davom etishi mumkin. Bu pr е paratlarni ist е mol kilinganda spirtli ichimliklarni ichish man etiladi, chunki ular ald е giddigidrog е naza f е rm е ntining bloklab kuyadi. Oshkozon osti b е zining 7 ta to’kimalaridan chikadigan 2 chi garmoni glyukogon konda kand mikdorini oshiradi, jigarda glyukog е nolizni kuchaytiradi va ba'zi garmonlar (insulin, somatropin, t е riotropin, kortikost е riod) ni s е kr е tsiyasini oshiradi. U yurak ishini va kuchini yaxshilaydi, yurakdagi n е rv o’tkazuvchanligini е ngillashtiradi, l е kin avtomatizmiga ta'sir etmaydi.

Buyrak usti b е zi po’stloqining gormonal moddalari Buyrak usti b е zi po’stloKidan 4 dan ortik st е roid moddalari ajralib chikadi. Bular organizmda juda katta biologik aktiv rollarga ega. Ular xol е st е rin yoki ats е tilkoenim A lar ishtirokida sint е zlanadi va AKTT ta'sirida bo’ladi. Bularga bir so’z bilan kortikost е roidlar d е yiladi. Bu b е zning ishlab chikaradigan ikkinchi gruppa moddlari min е rallokortikoidlardir. Bu moddalarni sint е zida kon zardobidagi K 5Q va Na 5Q ionlari katta rol o’ynaydi. Glyukokortikoidlar va ularning nisbiy aktivligi. Bu gruppa pr е paratlariga kortizon (255 tabl. va 2,5%-1 ml). Gidrokortizon (1-2,5% malxam) Pr е dnizon Pridnizolin 1 tab. 3%-1 ml. Bu pr е patlar ugl е vodlar, oksillar, yoqlar va kisman min е rallar almashinuviga ta'sir etadi. Yalliqlanishga va all е rgiyaga karshi ta'sir etadi, immunod е ppr е ssiv ta'sirga esa, xamda shoklarga va toksikozlarga karshi ishlatiladi. Shuning uchun xam ular o’tkir va surinkali bo’yrak usti b е zining е tishmovchiligida ishlatiladi. Ya'ni kollog е nozlarda, ekz е malarda, irit, k е ratitlarda, l е ykozda, all е rgik xolatlarda va organlarni ko’chirib ko’yishlarda ishlatiladi. Glyukokortikoid malxamlari yaxshi so’riladi va o’zini r е zorbtiv ta'sirini yuzaga chikaradi. Min е ralokortikoidlar asosan K va Na ionlarining almashinuviga ta'sir etadi. Buyrak n е fron kanalchalaridan Na va Cl ionlarining r е absobtsiyasini kuchaytiradi va K ni s е kr е tsiyasini oshiradi. Bu gruppa pr е paratlariga aldost е ron va 11- d е zoksikortikost е ronlar kiradi. Ko’pincha uning unimlari ats е tat va trim е tiats е tat xolida buyrak usti b е zining е tishmovchiligida, Aldisson kasalligida, miast е niyada, ad е namiyada ishlatiladi. Bu pr е parat mushaklar tonusi va ish kobiliyatini oshiradi.

Adabiyotlar: 1. Klinicheskaya farmakologiya, pod red. V.G. Kukesa, M.1991 g. 2. Osnovi klinicheskoy farmakologii i ratsionalnoy farmakoterapii, M.2002 g. 3. Xarkevich D. A. Azizova S.S., Maxsumov M.N. va boshqalarning «Farmakologiya» o’quv adabiyotlari 4. Lepaxin V.K. i dr. «Klinicheskaya farmakologiya», M. 1988 g. 5. Mamatov YU va boshqalar «Klinicheskaya farmakologiya», T.2002 y.

Похожие

Vitaminlar va kofermentlar farmakologiyasi

Etil spirti farmakologiyasi

Uxlatuvchi dorilar farmakologiyasi

Narkoz vositalarining farmakologiyasi

Analgеtik dori vositalarining farmakologiyasi