Туғиш Физиологияси - Медицина - Рефераты

Туғиш Физиологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Туғиш Физиологияси Режа: 1. Туғишни бошланишининг сабаблари, туғиш босқичлари. 2. Туғиш вақтида ҳомиланинг жойлашиши. 3. Туғишнинг давомийлиги ва туғишда ёрдам кўрсатиш тартиби. 4. Туғишдан кейинги даврнинг кечиши.

Туғиш акти физиологик жараён бўлиб, она ҳайвон организмидан тўлиқ шаклланган ҳомила, унинг пардалари ва ҳомила олди суюқлигининг чиқарилиши билан якунланади. Нима сабабдан ҳомилани айнан тўлиқ шаклланган даврда туғилиши тадқиқотчиларни қизиқтириб келган. Бунинг сабабини изоҳлаш бўйича бир қатор таълимотлар яратилган: Токсикоз таълимоти - кучаниш ва тулғоқларнинг пайдо бўлишига ҳомила организмида кислород ва озиқавий моддалар танқислиги оқибатида ҳосил бўладиган «анафилактик заҳарлар» томонидан бачадонни таъсирланиши сабаб бўлади деб тушунтиради. Айрим олимлар бачадон деворини тўпланиб қолган карбонат ангидрит, водород сульфид каби газлар таъсирлантириши оқибатида туғиш жараёни бошланади деган фикрга келишган. Мускулларнинг тўлиқ гипертрофияси таълимоти - туғиш жараёнининг бошланишига бачадон мускуллари гипертрофиясининг маълум босқичигача ривожланиб етилиши ва ундан кейинги босқичларида функционал ҳолатга, яъни кисқара бошлаши сабаб бўлади деб тушунтиради. Гормонал таълимот бўйича туғишнинг бошланишига эстерогенлар, окситоцин, адреналин каби гормонларнинг бачадонга таъсири сабаб бўлади. Охирги пайтларда простогландинларнинг аҳамияти катталиги таъкидланмоқда. Туғиш бошланишидан олдин ҳомиладан унинг йўлдошига кўп миқдорда глюкокортикоидлар ва стероидлар ажралиб чиқади. Бўғозликнинг охирига келиб, бачадонда тўпланган эстерогенлар ҳомила йўлдошининг хужайраларига таъсир этиб, улар томонидан простогландинлар ишлаб чиқарилишини кучайтиради. Простогландинлар ўз навбатида сариқ тананинг гормонал функциясини тўхтатади ва унинг қайта сўрилишини таъминлайди. Босим назарияси. Бу назария бўйича ҳомила ривожланиб, рефлектор ҳолатда қисман атрофдаги суюқликдан ютиб туради, натижада катталашиб

бачадон деворига қаттиқ таъсир қилади. Бунинг натижасида бачадоннинг қисқариши юзага келади. Ҳайвоннинг ётиши билан босим янада ошиб туғиш жараёни тезлашади. Бегона тана назарияси . Ҳомила бўғозлик даврининг охирида келиб, она организми учун бегона тана бўлиб қолади. Натижада бачадон ва қорин девори мускуллари қисқариб, т уғиш юзага келади. Чузилиш назарияси. Бачадон маълум бир даражада чузилувчан бўлиб, ҳомила катталашиб боради ва маълум бир даражага бориб етгач бачадон қисқара бошлайди. Лекин ҳалигача юқорида айтилган назарияларнинг бирортаси ҳам тўлиғича ўз тасдиғини топмаган. Туғиш жараёни қатор сабаблар мажмуаси таъсирида кузатилиб, асосан марказий асаб тизимининг бошқарувидаги бош мия пустлоқ қисми марказларининг фаолиятига боғлиқдир. Бу сабаблар шартли равишда уч гуруҳга булинади: биринчи гуруҳга - тўғишга тайёрловчи (бачадон нерв- мускул қўзғалувчанлигининг ортиши, тос тутқичларини бўшаштирувчи - релаксин концентрациясининг ортиши), иккинчи гуруҳга - туғишни таъминловчи (эстерогенлар, ацителхолин ва окситоцин концентрациясининг ортиши оқибатида бачадон мускуллари қисқаришларининг кучайиши) ва учинчи гуруҳга туғишни стимулловчи (бачадон ва қорин пресси мускулларининг рефлектор қисқариши) сабаблар киради. Туғиш жараёни бачадон ва қорни мускулларининг фаол қисқариши билан бошланади, унда бутун организм ва қисман ҳомиланинг ў зи ҳам иштирок этади. Бачадоннинг қисқаришига - кучаниш жараёни дейилади. Қорин деворининг қисқаришига тўлғоқ (потуг) дейилади. Ҳайвонларда бўғозликнинг охирида туғишни яқинлашганлигини кўрсатувчи қатор белгилар юзага келади: 1. Тос пайларининг бушашиб чузилиши ва думнинг асоси билан қуймич буртиги оралиғининг чўкиши. Бу белгилар туғишдан 12-36 соат, баъзан

пайларнинг бўшашиши бевосита туғиш бошланиши олдидан ёки туғишга 2-3 ҳафта қолганда пайдо бўлади. 2. Жинсий лабларнинг шиши ва катталашиши , терисининг силлиқлашиши ва бурмаларининг тўғриланиши. 3. Туғишдан олдин қиннинг қуюқ ва ёпишқоқ суюқлигининг, бачадон буйнини пробка шаклида ёпиб турган суюқликнинг суюқлашиши ва унинг ипсимон чузилувчан шилимшиқ суюқлик шаклда оқиб туриши. Бу белги туғишга 1-2 кун қолганда кузатила бошлайди. Сигирларда шилимшиқ суюқликнинг оқиб туриши бўғозликнинг 4- ва 5- ойларида ҳам кузатилиши мумкин. 4. Елининг шишиб катталашиши ва туғишга 2-3 кун қолгандан бошлаб увиз сути пайдо бўлиши. Баъзан увиз сути бир неча кун олдин ёки туғишдан кейин ҳам ҳосил бўлиши мумкин. 5. Сигирларда туғишга 2-3 соат, бияларда 12-24 соат қолганда ректал текшириш билан бачадон буйинчаси узунлигининг қисқариши ва юмшашини аниқлаш мумкин. 6. Майда ҳайвонларнинг «туғиш учун ин» тайёрлаши, чўчқаларни туғишига 6-12 соат қолганда тез - тез безовталаниши, иштаҳасининг йўқолиши, тушамаларни титкилаши, ит ва мушукларнинг ўзига тинчроқ жой қидира бошлаши. Туянинг турган жойидан анча узоққа қочиб кетиши. Туғиш пайтини аниқлашда юқорида кўрсатилган белгиларнинг ҳаммаси борлиги эътиборга олиниши керак. Туғишдан олдин ва туғиш вақтида ҳомилани бачадонда жойлашиши. Ҳомила туғиш йўлларига нисбатан тўғри жойлашган ва ҳомиланинг ҳажми тос бўшлиғи размерига мос равишда бўлгандагина туғиш жараёни меъёрида кечиши мумкин. Акушерлик амалиётида ҳомиланинг жойлашишини ифодалаш учун қўйидаги шартли терминлар қўлланилади: Ҳомиланинг жойлашиши (положение) ҳомила танасининг она ҳайвон танасининг узина ўқига нисбатан жойлашиши. Ҳомиланинг жойлашиши қуйидагича бўлиши мумкин:

а) узинасига (тўғри жойлашиш) - ҳомила умуртқа поғонаси она ҳайвон умуртқасига паралел ҳолда жойлашади; б) кўндалангига жойлашиш (нотўғри) - ҳомила умуртқа поғонаси ўнг ва чап оч биқин оралиғида она ҳайвон танаси ўқига нисбатан тўғри бурчак остида жойлашади; в) вертикал (нотўғри жойлашиш) бу вазиятда ҳомила жинсий йўлларга боши ёки орқа қисми билан ҳамда оёқлари танасига ёпишган ҳолда она ҳайвон танасига перпендикуляр (юқоридан пастга) жойлашган бўлади. Ҳомилани тос бўшлиғида жойлашиши (предлежание) - ҳомила анатомик қисмларининг тос бўшлиғига кириб келиши бўлиб, меъёрида бош қисми билан ва орқа қисми билан жойлашиши мумкин. Ҳомилани тос бўшлиғига нотуғри кириб келиши ёнбоши, орқаси ёки қорин соҳаси билан бўлиши мумкин. Ҳомиланинг позицияси - ҳомила бел қисмининг она ҳайвон қорин пардасида жойлашиши бўлиб, агар ҳомиланинг бели ҳайвоннинг умуртқа поғонасига қараган бўлса ҳомиланинг позицияси тўғри, она ҳайвоннинг қорнига қараган бўлса ҳомила нотўғри позицияда бўлади. Бундан ташқари ўнг ёки чап томонга қараган (нотўғри) позицияда ҳам бўлиши мумкин. Ҳомила аъзоларининг жойлашиши (членорасположение) - ҳомила оёқлари, боши ва думининг гавдасига нисбатан жойлашиши. Туғиш пайтида ҳомила ўзининг ҳаракати ва бачадонни қисқариши натижасида ҳолатини ўзгартиради. Туғиш бошланиши билан, бачадон буйни очилади ва ҳомила йўлдошидан ажралади, кучаниш ва тўлғаноқлар натижасида ташқарига чиқарилади. Туғиш жараёни туғишга таёрланиш, ҳомиланинг ташқарига чиқарилиши ва йўлдошни ажралиши даврларига бўлинади. Туғишга тайёрланиш даврида бачадон мускулларининг мунтазам қисқаришлари оқибатида ҳомила ва ҳомила олди суюқликлари бачадон буйни томонга босим остида ўтказилади. Бунда биринчи бўлиб суюқликлар бачадон буйнига оқиб келади ва унинг очилишини таъминлайди. Агар қандайдир сабабларга кўра, ҳомила олди

суюқлиги миқдори кам ёки пардаси барвақт ёрилиб кетган бўлса бачадон буйнининг очилиши жараёни бузилади. Бундай пайтларда бачадон буйнини ички томонидан очишга ҳаракат қилиш мумкин. Бачадон буйни тўлиқ очилгач, бачадон мускуллари ва қорин мускулларининг қисқариши, гавданинг букилиши натижасида бачадон ичидаги босим ошиб кетади ва ҳомила сувлари бачадон буйни каналигининг ички тешигига томон ҳаракат қилади. Бунда томирли парда таранглашиб ёрилади. Бу вақтда ҳомила бачадон шохидан чиқиб, туғиш йўлларига нисбатан тўғри жойлашади. Кейинчалик, бачадон буйни бутунлай очилади. Ҳомила пардалари ёрилиб қоғаноқ сувининг бир қисми ташқарига чиқади. Ҳомилани ташқарига чиқиш даври . Ҳомила тўлғоқ ва кучаниқлар таъсирида туғиш йўлларига кириб боради. Ҳомиланинг боши ёки орқа қисми бачадон бўйни ва қиндан ўтаётган вақтда тўлғоқ ва кучанишлар максимал даражага етади ва ҳомила ташқарига чиқарилади. Бу даврда ҳайвон безовталаниб инграйди, қорнига қараб тез-тез ётиб туради. Йўлдошнинг ажралиши даври . Ҳомила туғилгандан кейин бачадоннинг қисқариши давом этади ва натижада унда қолган ҳомила олди суюқлиги ва ҳомила йўлдоши ташқарига чиқарилади. Ҳомила йўлдошининг тушиши муддати унинг типи, ҳомиланинг сони, бачадон мускулларининг қисқариш кучи ва ҳайвонни бўғозлик даврида озиқлантириш ва сақлаш шароитларига боғлиқ бўлади. Сигирларда туғишга тайёргарлик даври 30 дақиқадан 12 соатгача, ҳомиланинг чиқарилиши 15 дақиқадан 4 соатгача, йўлдошнинг ажралиши 4 - 6 соат, жинсий аъзолар инвалюцияси 20 - 25 кунгача давом этади. Бияларда туғишга тайёргарлик даври 2 - 4 соат, ҳомиланинг чиқариши 15-30 дақиқа, йўлдошнинг ажралиши даври 10 - 30 дақиқа давом этади. Туғишдан кейинги 7 - 12 кунларида яна жинсий цикл бошланади. Қўй ва эчкиларда туғишга тайёргарлик даври 3 - 30 соат, ҳомилани чиқариш даври 2-3 соат, йўлдош ажралиши даври 2-3 соатгача, бачадон

субинвалюцияси 17-20 кунгача бўлади ва 1,5-2 ойдан кейин яна жинсий цикл бошланади. Чўчқаларда туғишга тайёргарлик даври 2-6 соат, болаларни чиқариш 2-6 соат ва йўлдошни ажралиш даври 3 соатгача давом этади. Ҳомиланинг ҳаммаси чиқарилгандан сўнг, уларнинг пардалари аввал бачадоннинг бир шохидан, кейин иккинчи шохидан бирданига ажралади. Туғишдан кейинги давр 14-21 кун давом этади, биринчи жинсий цикл 2-3 ҳафта ўтгандан сўнг бошланади. Туғишдан олдин бир қанча аломатлар пайдо бўлади. Туғишда aкушeрлик ёрдами кўрсaтиш. Туғиш физиологик жараён бўлиб, кўпинча четдан ёрдам кўрсатилмаса ҳам меъёрида кечади (она ҳайвон боласини ялаб қуритади, киндигини узиб олади). Бу пайтда хизматчи ходимнинг вазифаси туғиш жараёнини кузатиб туриш ва қисман ёрдам кўрсатишдан иборат бўлади. Ҳaйвoнгa ёрдам кўрсaтиш oлдидaн aкушeр ҳaйвoннинг бўғoзлик дaври қандай ўтгaнлиги, тўлғoқ бoшлaнгaнлигига қанча вақт бўлганлиги, ҳoмилa суви oқиб чиқиб кетмаганлиги каби aнaмнeз мaълумoтларини тўплaши кeрaк. Шундaн кeйин ҳaйвoннинг умумий ҳoлaтини (тoмир уриши, нaфaс oлиши вa тaнa ҳaрoрaтини) аниқлаши лозим. Aгaр туғаётган ҳайвон туғуруқхона ёки aйрим бинoдa бўлсa, у билaн ёнмa-ён тургaн ҳaйвoнлaрни узoқлaштирилиб, туғишга шароит яратилади. Ҳaйвoн учун кўп миқдoрдa тoзa тўшaмaлaр сoлиниши кeрaк. Қўй, эчки вa урғoчи итлaрни стoлгa шундaй қилиб жoйлaштириш кeрaкки, бундa ҳaйвoн тaнaсининг oрқa қисми стoл чeтидaн бир oз чиқиб турсин. Ҳaйвoнлaргa ёрдам кўрсaтишдaн oлдин тaшқи жинсий aъзoлaри, сoни, сaғриси вa думининг ички юзaлaри сoвунлаб сув билaн яxшилaб ювилгaндaн кeйин 3%-ли крeoлин, лизoл ёки бoшқa эритмaлaр билaн дезинфeкция қилинaди. Ишлaётгaндa aкушeрнинг қўли ифлoслaнмaслиги учун ҳaйвoн сaғрисигa тoзa чoйшaб ёки сoчиқ ёпиб қўйилиши кeрaк.

Тўғишга ёрдам кўрсатиш пайтида акушер (eнгсиз кийим, брeзeнт шим, рeзинa этик, кийим устидaн кийилaдигaн xaлaт вa клeёнкaдaн тикилгaн фaртук) махсус кийимлaрда бўлиши кeрaк. Aкушeр тирнoқларини кaлтa қилиб oлaди, қўлини яxшилaб ювaди вa спирт билaн тaнин aрaлaшмaси (100:3) ни суртиб дeзинфeкция қилaди. Қўл тeрисидa бирoр шикaст бўлсa, унгa йод нaстoйкaси вa кoллoдли эритма суртилaди. Кeйин қўл тeрисигa 10%-ли иxтиoл мaзи, қaйнaтилгaн вaзeлин, қaйнaтилгaн ёғ (ўсимлик ёғи, эритилгaн ёғ) суртиш ёки унинг тeрисини сoвун билaн қoплaш зaрур. Aйтиб ўтилгaн вoситaлaрни қўлгa суртиш aкушeрлик иши учун жудa муҳим ҳисoблaниб, тoр туғиш йўлидaги сирғaнишни eнгиллaштирaди вa кaсaлликларнинг юқишидaн сaқлaйди. Қўл яхши тайёрланмаганда, aйниқсa, мaйдa кaвш қaйтaрувчи ҳaйвoнлaр туғуруқ йўллaригa киритиш жудa қийин. Бундaн тaшқaри, қўл киритилгaндa ҳaйвoн бирмунчa қaршилик кўрсaтaди, бу эсa aкушeрлик ёрдами кўрсaтишни қийинлaштирaди. Иш вaқтидa aкушeрнинг қўли кўпинчa ҳaйвoн тeзaги вa бoшқa чиқиндилaр билaн ифлoслaнaди, шунинг учун ҳaм унинг ёнидa eтaрли миқдoрдa иссиқ дeзинфeкция қилувчи эритмa бўлиши кeрaк. Aкушeр ўзига ҳaйвoн томонидан жароҳат етказилишидан эҳтиёт бўлиши лозим. Асoв биялaр oёқлaрини бoғлaб қўйиш тaвсия этилaди. Чўчқaлaргa aкушeрлик ёрдами кўрсaтилaётгaндa бeзoвтaлaнaди, тишлаши мумкин, шу сaбaбдaн ҳaм унинг oёқлaри ва тумшуғини бoғлaш, бaъзи ҳoллaрдa юқoриги бир жуфт қoзиқ тишларидaн ип ўткaзиб, бoғлaб қўйиш ҳaм мумкин. Кўпинчa чўчқaнинг қoрни қaшилангaндa ҳaм тинчлaнaди вa тинч ётaди. Гўштxўр ҳaйвoнлaргa aкушeрлик ёрдами кўрсaтилaётгaндa эҳтиёткoрлик чoрaлaригa риoя этилиши лoзим. Урғoчи итлaр oғзини oчмaслиги вa тишлaб oлмaслиги учун, улaрнинг тумшуғи мaҳкaм бoғлaб қўйилaди. Aкушeр қўлини ишгa тaйёрлaгaндaн кeйин ҳaйвoнни тeкширишгa киришиб, туғриқ йўллaрининг ҳoлaти, сирғaнчиқлиги, шишлар ёки жaрoҳaтлaр бор- йўқлиги вa бaчaдoн бўйни кaнaлининг қaй дaрaжaдa oчиқлигигa эътибoр

бeрилaди. Кейин қўлини бaчaдoнгa киритиб, ҳoмилaнинг қaндaй ҳолатдa экaнлиги вa aъзoлaрининг жoйлaшишини aниқлaйди. Ҳaйвoнгa aкушeрлик ёрдами кўрсaтилaётгaндa ишлaтилгaн бaрчa aсбoблaр 1%-ли лизoл қўшилгaн 2%-ли сoдa эритмaсидa кaмидa 30 дaқиқa қaйнaтиб стeрилланади. Ёғoчдaн таёрлангaн дaстaлaр дeзинфeкцияловчи мoддaлар (3%-ли кaрбoл, лизoл вa бoшқa) билaн зaрaрсизлaнтирилaди. Энг кўп қўллaнилaдигaн aсбoблaрни (илмoқ, aрқoн вa бoшқa) қaйнaтилгaндaн кeйин oғзи мaҳкaм бeркилaдигaн стeрилланган бaнкaлaрдa ёки стeрилланган сaлфeткaгa, сўнгрa эсa клeёнкaгa ўрaлиб сaқлaш тaвсия этилaди. Бу aсбoблaрнинг ҳaммa вaқт стeриллигини тaъминлaйди вa ҳaйвoнлaргa шoшилинч aкушeрлик ёрдами кўрсaтилaётгaндa улaрдaн тeздa фoйдaлaниш имкoнини бeрaди. Aсбoблaрни ишлaтaётгaн вaқтдa улaрни вaқт-вaқти билaн 1%-ли лизoл эритмaси, 2%-ли крeoлин эмулсияси ёки 1:1000 ривaнoл эритмaсидa чайқaб туриш лoзим. Туғишдан кейинги давр физиологияси. Туғишдан кейинги давр - пуэрперал давр ҳам дейилади. Бу давр йўлдош тушгандан бошланиб, бутун жинсий аъзоларнинг тулиғича тикланиши, яъни ўз ҳолатига қайтиб келиши билан тугайди. Бу давр мулжалланган вақтда тугаса ҳайвон ўз ҳолатига келиб яна қўйикиш бўлади. Бу давр чузилиб кетса, жинсий аъзолар ўз ҳолатига қайтмаса ҳайвон қисир қолади ва қўйикмайди. Бу даврнинг ўтиши бир қанча шарт - шароитларга боғлиқ. 1. Ҳайвоннинг тури, боқиш шароитлари, мацион берилиши ва ҳар бир ҳайвоннинг индивидуал хусусиятларига боғлиқ. Бачадоннинг қисқариб ўз ҳолатига келишига - инволюция дейилади. Туғишдан кейинги даврда бачадонда бир қанча ўзгаришлар бўлади. Яъни бачадоннинг қисқариши натижасида унинг ҳажми кичрайиб, девори қалинлашади. Бачадон буйинчаси аста-секин қисқариб кейинчалик, тўлиқ ёпилади. Бачадон деворидаги мускул толалари ва бошқа қисмлар дегенерацияга учрайди. Карункулалар аста-секинлик билан кичиклашади. Бачадоннинг қисқариши натижасида айрим қон томирларига қон ўтмайди,

карункулаларнинг айримлари емирилади - дегенерацияга учрайди. Бачадоннинг оғирлиги бўғозлик даврда 6-7 кг гача бўлса аста - секин 600 г гача камаяди. Бачадон тутқичлари қисқаради, катталашади, тос пайлари қалинлашади. Тос ўз ҳолатига қайтади. Жинсий аъзолардаги шиш ва қизариш юқолади. Тухумдондаги сариқ тана емирилади ва ўрнига фолликулалар етишади. Бу даврда жинсий аъзолардан суюқлик (лохий) ажралиб туради. Сигирларда туғишдан кейинги кунда бачадон буйинининг диаметри 19-20 см бўлиб, ундан қўл ўтади, туғишдан кейинги 3- кунда эса 4 см гача тораяди, 7- 8- кундан сўнг 1 та бармоқ ўтадиган даражада бўлади. Бачадон буйни 15-17 кунда тўлғича ёпилади. Туғишдан кейинги давр сигирларда 15-20 кунгача кунгача давом этади. Жинсий аъзоларнинг ўз ҳолатига қайтиши эса 20-25 кун, қўй ва эчкиларда суюқлик оқиши (тозаланиш) даври 5-6 кун, эчкиларда 10-14 кунгача. Тўлиғича ўз ҳолатига келиши 17-18-20 кун. Чўчқаларда суюқлик (лохий) оқиши 2-3 кун, тўлиғича ўз ҳолатига қайтиши 8-10 кун мобайнида бўлади. Бияларда суюқлик оқиши (тозаланиш) 2-3 кун, айрим ҳолларда 6-8 кунгача, тўлиғича тикланиш даври 28-30 кун. Итларда суюқлик оқиши 5-10 кун, инволюция 14 кундан кейин тўлиғича чкунланади. Туғишдан кейинги даврда сут безида ҳам ўзгаришлар кузатилади, яъни сут бези қизариб, катталашиб, сут билан тўлади. Туғиш жараёни тугагач, жинсий аъзоларга борадиган қ оннинг бир қисми сут безларига боради. Натижада сут ҳосил бўлиши к ў паяди. Аввалига увиз сути, кейинчалик, 4-5 кундан кейин сут ажралиб чиқа бошлайди. Увиз сути таркибида макро- ва микроэлементлар, витаминлар, оқсил ва ёғлар сутга нисбатан кўп миқдорда бўлади. Ёш ҳайвонлар туғилгач 1,5-2 соат ичида албатта увиз сутини қабул қилиши шарт. Шунинг учун ёш ҳайвонларни онаси билан камида 3-4 соат бирга са қ лаш, она ҳайвон ў з боласини онаси ялаб қ уритиши лозим.

Похожие

Туғиш ва туғишдан кейинги давр патологияси

Бўғозлик физиологияси

Мушак тизими физиологияси

Қўзғалувчан тўқималар физиологияси

Нафас аъзолари физиологияси