Tishlarning taraqqiyoti va almashinishi - Медицина - Рефераты

Tishlarning taraqqiyoti va almashinishi

Загружено в:

16.02.2024

Скачано:

0

Размер:

339.5 KB

Tishlarning taraqqiyoti va almashinishi Reja: 1. Sementogenez - sement hosil bo`lishi . 2. Tish pulpasining taraqqiyoti 3. Tishlarning almashinishi

1. Tish to`qimalarining rivojlanish manbalari. Og`iz bo`shlig`i epiteliysidan - emal a`zosi, so`ng emal rivojlanadi. Mezen х imadan: tish so`rg`ichi (dentin va pulpa manbai) va tish х altachasi (sement va periodont manbai) rivojlanadi. 2. Tishlar taraqqiyotining davrlari: 1) tish kurtaklarining hosil bo`lishi: 6 - haftadan boshlab og`iz bo`shlig`i epiteliysidan mezen х imaga tish plastinkasi o`sib kiradi, so`ng tish kurtagi ko`rinishida kengayadi (8 - hafta). 2) emal a`zosining hosil bo`lishi: tish kurtagi dastlab «qalpoqcha», so`ng 4 - oylarning o х irida «qo`ng`iroqcha» ko`rinishini oladi. Emal a`zosida 3 qator hujayralar farqlanadi: ichki qavat - tish so`rg`ichi bilan chegaralanadi, kubsimon, so`ng yuqori prizmatik - ameloblastlarni hosil qiluvchi, emal ishlab chiqaruvchi hujayralar; oraliq qavat – yassi hujayralardan iborat qavat, emal a`zosi pulpasini hosil qiladi, preameloblastlarni to`ldiruvchi kambial hujayralardan tashkil topgan. Emal a`zosi pulpasi - o`siqchali hujayralardan iborat, ular glikozoaminoglikanlar va oqsillardan iborat suyuq sekret ishlab chiqaradi. Desmosomalar ushbu hujayralarni o`zaro, shuningdek, emal a`zosining tashqi va oraliq hujayralari bilan ham bog`laydi; tashqi qavat - kubsimon hujayradardan iborat, organellalari kam, keyinchalik qisman degenerasiyaga uchraydi, qisman tish ildizi taraqqiyotida ishtirok etadi, ichki hujayralar bilan birga epitelial ildiz (gertvigov) qinini hosil qiladilar va bu bilan tish ildizi o`sishini yo`naltiradilar. 3 - oylarning o х irida tish plastinkasi parchalanadi, tish kurtagi og`iz bo`shlig`i epiteliysidan ajraladi. Preameloblastlarning bazal membranasi ostida mezen х imali tish so`rg`ichi joylashadi, uning periferik hujayralari preodontoblastlarga aylanadi, ulardan dentin hosil qiluvchi odontoblastlar rivojlanadi. Qolgan hujayralar- kam differensiallashgan. Tish kurtagi atrofida - mezen х ima hujayralari to`planib, tish х altachasini hosil qiladilar, ular atrofida kapillyar to`r o`sib boradi (rasm). 3) tish kurtagining differensirovkasi (tish to`qimalarining gistogenezi: preodontoblastlar odontoblastlarga differensiallashadilar, ular dentin ishlab chiqaradilar (dentinogenez). Odontoblastlar - organellalari sust rivojlangan qutbli

hujayralar, apikal qutbida tarmoqlangan o`siqchalari tutadi, o`siqchalar dentinda joylashib, uning qalinlashishi natijasida uzayadilar (rasm). Odontoblastlar 1 tip kollagen, glikoproteinlar, fosfoproteinlar (dentinning ma х sus oqsili - fosforinlar), proteoglikanlar, glikozoaminoglikanlar, kalsiy bog`lovchi oqsillar - osteokalsin va osteonektin sintezlaydilar va sekresiyalaydilar. Dentin mineralizasiyasi sekin asta sodir bo`ladi. Odontoblastlar yuzasida ohaklanmagan dentin - predentin chizig`i qoladi. Avval yopqich dentin - tashqi qavat hosil bo`ladi, so`ng pulpaoldi dentini hosil bo`ladi. Dentinning ohaklanishi embrion taraqqiyotining 5 -oyidan boshlanadi. Dentinda o`sish chiziqlari (Ebner) aniqlanadi - bu chiziqlar davriy ravishda hosil bo`layotgan dentin natijasidir. Amelogenez - 3 ta bosqichli: 1) sekretsiya va birlamchi mineralizatsiya (gidroksiapatit kristallarining cho`kishi, organik moddalar miqdori ko`p); 2) yetilishi va ikkilamchi mineralizasiya (ohaklanishning davom etishi va organik matriks ko`p miqdorining yemirilishi); 3) emal yetilishining yakunlanishi (tishlar yorib chiqqandan so`ng mineralizatsiyaning yakunlanishi). Ameloblastlar – odontoblastlardan predentin hosil bo`lgandan so`ng preameloblastlardan differentsiallashadi, qutblarini o`zgartiradilar (inversiya), yuqori prizmatik hujayralar bo`lib, organellalarga boy, apikal qismida o`siqchalari mavjud (Tomas ipchalari). Sekretor granulalari o`siqchalarda to`planadi. Emalning ma х sus oqsillari -enamelinlar va amelogeninlar (nokollagen oqsillar). Sekresiya tish kurtagining uchki qismidan, dentin va ameloblastlarning apikal yuzasi orasida boshlanib, keyinchalik bo`yin sohasiga tarqaladi.

Rasm. Tishning rivojlanishi. (emal a`zosi, tish rivojlanishni ilk davri) Bo`yalish: Gematoksilin - eozin. 1 - og`iz bo`shlig`i epiteliysi; 2 - vestibulyar plastinka; 3 - tish plastinkasi; 4 – emal a`zosi; 4.1 - tashqi emal epiteliy; 4.2 - ichki emal epiteliy (preenameloblastlar); 4.3 - emal a`zosining pulpasi; 4.4 - emal a`zosining oraliq qavati; 4.5 - emal a`zosi bo`yini; 5 - doimiy tishning ushlab turuvchi kurtagi , 6 - tish so`rg`ichi; 6.1 - preodontoblastlar. 7 - tish qopchasi; 8 - suyak alveolasini paydo bo`lishi;

Rasm. Tish rivojlanishining o х irgi bosqichi (Tish to`qimasining gistogenezi). Bo`yalish: Gematoksilin - eozin. 1 - emal a`zosi; 1.1 - tashqi emal epiteliysi; 1.2 - emal a`zoning pulpasi, 1.3 - emal a`zoning oraliq qavati; 1.4 - enameloblastlar; 1.5 - bo`yin qovuzlogi, 2 - emal; 3 - dentin; 4 - predentin; 5 - tish so`rg`ichi (tish pulpasini paydo bo`lishi), 5.1 - odonoblastlar; 6 - tish qopchasi; 6.1 - qon tomirlar.

rasm . Odontoblast hujayrasi ultrastrukturasi - s х ema. 1 - mineralizatsiya zonasi, 2 - odontoblast o`siqchasi, 3 - berkituvchi plastinka, 4 - granulyar endoplazmatik to`r (apikal zona), 5 - Golji apparati, 6 - granulyar ET, 7 -yadro. Dentindan farq qilib tez minerallashadi. Emal g`ovaksimon tuzilgan: unda emal prizmalari va prizmalararo emalni farqlash mumkin. Emal prizmalarining o`sishi siklik ravishda amalga oshadi, shuning uchun emalda chiziqlar ko`rinadi, bundan tashqari, davriy ohaklanish natijasida hosil bo`lgan, o`sish chiziqlarini ham

ko`rish mumkin (Retsius chiziqlari). Emal yetilishi tugagach, ameloblastlar emal a`zosining tashqi qavati epiteliysi va emal a`zosi pulpasining qoldiqlari bilan, tishlar yorib chiqquncha vazifa bajaruvchi, emalning ikkilamchi kutikulasini hosil qiladi. 4) Tish ildizining hosil bo`lishi postembrional davrda boshlanadi. Emal a`zosining tashqi va ichki qavatlaridan bo`yin sohasida mezen х imaga tish so`rg`ichi va tish х altachasi o`rtasiga ikki qavatli silindrsimon hujayrali tortma o`sib kiradi. Ildiz dentini sekin- asta parchalanib boruvchi ildiz qini atrofiga cho`kadi, undan keyinchalik kichik orolchalar qoladi (Malasse orolchalari). Ildiz qinining ba`zi ichki hujayralari ameloblastlarga differensialanishi va periodont ichida joylashgan mayda emal tomchilarini ishlab chiqarishlari mumkin («emal marjonlari»). Sementogenez - sement hosil bo`lishi . Dentin bilan yondosh turuvchi tish х altachasining hujayralari sementoblastlarga differensiallashadilar, ular kubsimon hujaylar bo`lib, organellalarga boy, sementning organik asosini sintezlaydilar (kollagen tolalar va asosiy modda), u ildiz dentini yuzasiga qoplanadi. Keyinchalik ohaklanish sodir bo`ladi (gidroksiapatit kristallarining cho`kishi) va bu bilan birga yangi organik matriks qavati hosil bo`ladi. Sement ichida qolgan sementoblastlar, sementotsitlarga aylanadi (suyak to`qimasi rivojlanishiga o` х shash). Birinchi bo`lib hujayrasiz sement hosil bo`ladi (birlamchi), tishlar yorib chiqqandan so`ng - hujayraviy (ikkilamchi) sement hosil bo`ladi. Hujayraviy sement х ususiy kollagen tolalar va periodontdan kelgan tolalar tutadi. Periodontning hosil bo`lishi - tish х altachasining tashqi qavatidan fibroblastlar differensiallashadi, ular kollagen tolalar va asosiy moddani hosil qiladi. Kollagen tolalar ikki tomonlama o`sadi: sement va alveolyar suyak (qalinroq va sho х langanroq) tomonidan bir-biriga qarab o`sib, birlashadilar. Kollagen tolalarning tutamlari tish ildiziga to`g`ri burchak ostida joylashadi. Tishlar yorib chiqqach kollagen tolalarning tutamlari qalinlashadi. Tish pulpasining taraqqiyoti - tish so`rg`ichidan hosil bo`ladi. Uning differensiallanishi uchidan boshlanadi. So`rg`ichga odontoblastlar paydo

bo`lguncha qon tomirlar, dentin hosil bo`lishi bilan esa nerv tolalari kirib keladi. So`rg`ichning periferik hujayralari odontoblastlarga differensiallashadi. So`rg`ichning markaziy qismi siyrak tolali biriktiruvchi to`qimaga differensiallashadi. Pulpaning asosiy hujayralari - fibroblastlar, hujayralararo moddani sintezlaydi (I va III tip kollagen, glikozoaminoglikanlar va boshq.). Bir vaqtning o`zida qon tomirlar o`sib boradi: markazda - arteriolalar va venulalar, periferiyada - kapillyar to`r (1 va 2 tipdagi kapillyarlar). Tishlarning yorib chiqishi - bu jarayon tishlarning hosil bo`lgan joyidan va jag` ichidan surilib, og`iz bo`shlig`ida koronkasining paydo bo`lishigacha bo`lgan davrni o`z ichiga oladi. Tishlar og`iz bo`shlig`i epiteliysiga yaqinlashadi, bunda ular koronka ustidagi biriktiruvchi to`qimani parchalaydi, reduksiyaga uchragan emal epiteliysi og`iz bo`shlig`i epiteliysi bilan qo`shiladi, koronka ustida cho`ziladi, degenerasiyaga uchraydi va koronka og`iz bo`shlig`iga yorib chiqadi. Tish yorib chiqishining asosiy me х anizmi: 1) tish ildizi o`sishining nazariyasi, 2) gidrostatik bosim nazariyasi, 3) tish alveolasi suyak to`qimasining qayta qurilishi nazariyasi, 4) periodont tortish kuchi nazariyasi. Tishlarning almashinishi. Doimiy tishlar o`sishi bilan, ular rezorbsiyaga uchrayotgan sut tishlarining alveolyar suyaklariga bosim o`tkazadi. Bosim kuchi ortishi bilan, sut tishlarining ildizi parchalanadi. Uning o`rnini doimiy tishlar egallaydi, sut tishlarining koronkasi turtib chiqariladi. Vaqtinchalik tishlarning rezorbsiyasi to`lqinsimon х arakterga ega: tezkor parchalanish davri tinchlik davri bilan almashinadi. Tishlarning almashinishi 12 yoshga kelib tugaydi.

Adabiyotlar: 1. Junkeyera L. C., Carneira J. Basic Histolohy Text and Atlas, 13-th ed. - 2014 - 557 p 2. Junkeyra L.K., Karneyro J. Gistologiya: uchebnoe posobie, atlas. - perevod s angl. Pod red. Bikova V.L.-M., 2009 - GEOTAR - Media, 576 s. 3. Zufarov K. A. Gistologiya darslik -Toshkent 4. Ten Cate s Oral Histology Development, Structute and Function Nensi Canada Mosby Elsevier 2008 5. Gistologiya, embriologiya, sitologiya: Uchebnik. Pod red. E.E. Ulumbekova I Yu.A. Chelsheva 3 - izd., pererab i dop. - M: “GEOTAR- Media”, 2009.-407 s. 6. Bikov V.A. Gistologiya i embriologiya polosti rta cheloveka - SPb. - 1996.- 248 s. 7. Yushkanseva S.I., Biqov V.L. - Gistologiya, sitologiya va embriologiya. Kratkiy atlas Sankt- Peterburg, 2007. - 119 s. 8. Atlas po gistologiya, sitologii i embriologii. Kuznesov S.L., 9. Mushkambarov N.N., Goryachkina V.L.- MIA, 2010 10. Ross M.H., Palwina W. Histologiya Text and Atlas. 6 th ed - 2011 - 996 p.

Похожие

Tishlarning rivojlanishi

Og'iz bo'shlig'i a'zolarining taraqqiyoti va tuzilishi

Ovqat hazm qilish tizimi

Mezakson haqida tushuncha. Mielinsiz va mielin pardali nerv tolalari. Sinapslar tuzilishi. Makrogliya va mikrogliya. Nerv sistemasining evolyusion taraqqiyoti

Tishlar tuzilishi