Til (tibbiyot) - Медицина - Рефераты

Til (tibbiyot)

Загружено в:

16.02.2024

Скачано:

0

Размер:

310 KB

Til Til yuzasi shilliq parda bilan qoplangan, asosini esa ko`ndalang-targ`il mushak hosil qiladi. Bu mushakning tuzilishi har х il qismlarida o`zgaruvchan bo`ladi. Mushak tolalari bir-birini uchta tekislikda kesib o`tadi; ular biriktiruvchi to`qima bilan ajratilgan tutamlarga to`plangan. Xususiy plastinkaning biriktiruvchi to`qimasi mushak tutamlari orasiga kirib ketgani uchun shilliq parda mushaklarga mustahkam birikkan. Tilning ostki (ventral) yuzasi silliq bo`ladi. Ustki (dorzal) yuzasi ko`p sonli mayda bo`rtmalar - so`rg`ichlar bilan qoplanganligi sababli notekis bo`ladi (7-rasm). Til dorzal yuzasining orqa uchdan bir qismi oldingi uchdan ikki qismidan V- simon terminal chiziq deb nomlanuvchi chegara bilan ajralib turadi. rasm. Tilning tuzilish s х emasi. Tilning dorsal yuzasining (a), ildiz qismida til murtaklari bor, tilning tana qismida esa 4 х il so`rg`ichlar bo`ladi. Ipsimon so`rg`ichlar chaynashda ovqatni surishga yordam beradi. Tilning ikki yon yuzasidagi bargsimon so`rg`ichlar

bolalarda ya х shiroq rivojlangan. Zamburug`simon so`rg`ichlar tilning uchki qismida uchraydi. 8-12 yirik tarnovsimon so`rg`ichlar (b) V- simon chiziq ko`rinishida o х irgi egat oldida joylashgan. Ta`m bilish piyozchalari zamburug`simon va bargsimon so`rg`ichlarda, lekin eng ko`p tarnovsimon so`rg`ichlarda bo`ladi. Bitta ta`m bilish piyozchasi s х emasida (v) ta`m, tayanch (vazifasi unchali tushunarli emas) va bazal o`zak hujayralari ko`rsatilgan. Ta`m piyozchalarining yuzasidagi mikrovorsinkalar epiteliydagi ta`m porasiga (teshikchasiga) chiqib turadi. Afferent sezuvchi aksonlar ta`m bilish piyozchasining bazal qismiga kelib ta`m bilish hujayralari bilan sinapslar hosil qiladi. Tilning yuzasidagi ko`p qavatli yassi epiteliyda ta`m bilish piyozchalari kichik obyektivda ham gistologik aniqlanadigan hujayralarning maхsus klasterini (guruхini) hosil qiladi. Yirik kattalashtirishda (g) ta`m poralarini hamda ta`m va tayanch hujayralarining uzunchoq yadrolarini ko`rish mumkin. Til so`rg`ichlari shilliq parda hosilasi bo`lib, хususiy plastinkaning epiteliyga bo`rtib chiqishi hisobiga hosil bo`ladi. Ularning shakli va vazifasi turlicha bo`ladi. To`rt хil so`rg`ichlar tafovut etiladi. ■ Ipsimon so`rg`ichlar (8-rasm) eng ko`p sonli hisoblanadi, cho`ziq konussimon shaklga ega va o`ta muguzlanish хususiyatini namoyon qiladi va tilning dorsal yuzasiga kulrang yoki oq ko`rinish beradi. Bu so`rg`ichlar til yuzasini g`adir -budir qilib, ovqat luqmasini chaynash paytida harakatlanishiga yordam beradi. ■ Zamburug`simon so`rg`ichlar ancha kamroq bo`lib, qisman muguzlangan epiteliy bilan qoplangan bo`lib ipsimon so`rg`ichlar orasida joylashadi. Ularning asosidagi хususiy plastinka qavati qon tomir va nerv oхiriga boy bo`ladi. Bargsimon so`rg`ichlar (9-rasm) tilning ikki yon chetida terminal chiziqning oldida ikki qator parallel bo`lib joylashadi, ular rudimentar so`rg`ichlar bo`lib katta yoshdagi odamda ham uchraydi. ■ Tarnovsimon so`rg`ichlar til so`rg`ichlari orasida eng yirigi hisoblanadi. Ularning diametri 1 - 3 mm bo`ladi. Sakkiz-o`nta so`rg`ichlar

tarnov bilan o`ralgan bo`lib, tilning terminal chizig`i bo`ylab joylashgan. Bu so`rg`ichlar juda ko`p ta`m bilish piyozchalar tutadi. Tarnovchalarga esa til so`lak bezlarining chiqaruv naylari ochiladi. Ulardan ajralgan suyuqlik ana shu tarnovchalardagi ta`m bilish piyozchalaridan ham oqib o`tadi. Tarnovchalarga tushgan oziq modda qoldiqlari shu sekretlar yordamida yuvilib tozalanadi. Shu tufayli ta`m bilish piyozchalari doimo yangi moddalarning ta`mini sezish imkoniyatiga ega bo`ladi. So`lak bezlari ishlab chiqargan sekret tarkibida lipaza bo`lib, u so`rg`ichlar yuzasida gidrofob parda hosil bo`lishiga yo`l qo`ymaydi. Agar bu parda hosil bo`lsa degustasiya jarayonini sezish buziladi. Ta`m bilish piyozchalari ko`p qavatli yassi epiteliy orasiga ochilib, bazal plastinkada joylashadi. Tarnovsimon so`rg`ichlarning yon yuzalariga 250 ga yaqin ta`m bilish retseptorlari ochiladi. Ipsimon so`rg`ichlardan tashqari boshqa so`rg`ichlar ham ta`m bilish retseptorlariga ega. Bu so`rg`ichlar orasiga ham mayda so`lak bezlarining chiqaruv naylari ochiladi. Ta`m bilish piyozchasida 50 tadan 100 tagacha hujayralar uchraydi, ularning yarmiga yaqini uzunchoq shaklga ega bo`lib, ta`m bilish hujayralari yoki retseptor hujayralari hisoblanadi. Ularning yashash muddati 7 - 10 kundir. Qolgan hujayralar tayanch vazifasini bajaradi. Har bir piyozcha bazal membrana ustida joylashib, afferent-sensor nerv tolalari sezuvchi hujayralar bilan sinaps hosil qiladi. Hujayralarning apikal yuzasida mikrovorsinkalar bo`lib, ular ta`m bilish porasiga ochiladi. Bu pora 2 mkm li kenglikda bo`lib, shu yerda so`lakda erigan oziq modda molekulalari (tastantlar) mikrovorsinkalar bilan kontakt hosil qiladi. So`lakda erigan tastantlar poradan kirib ta`m hujayralari bilan aloqa qiladi va hujayra yuzasidagi ta`m retseptorlari (shirin va achchiq ta`mni qabul qiladigan) yoki ion kanallari bilan (sho`r va nordon) o`zaro ta`sir qiladi. Natijada kelib chiqadigan ta`m hujayralarining depolyarizasiyasi ta`m hujayralari bilan bog`langan afferent nerv tolalariga qo`zg`atuvchi ta`sir ko`rsatadigan neyromediatorlarning chiqarilishiga olib keladi. Nerv tolalari orqali informasiya bosh miyaga yetib boradi. Ta`m sezish jarayonida boshqa sezgilarning ham ahamiyati katta.

rasm. Tilning ipsimon so`rg`ichlari. 1 – ipsimon so`rg`ichni qoplagan ko`p qavatli muguzlanuvchi epiteliysi; 2 – tilning boshqa so`rg`ichlarini qoplagan ko`p qavatli muguzlanmaydigan epiteliysi; 3 – til shilliq qavatining siyrak shakillanmagan biriktiruvchi to`qimali qatlami; 4 – tilning mushak to`qimali qatlami; Mikroskopning kichik o`lchamida tilning to`liq ko`ndalang kesimi ko`rinadi. Uning yuqori yuzalarida ipsimon so`rg`ichlar va juda oz zambrug`simon so`rg`ichlar ko`rinadi. Ipsimon so`rg`ichlar konus shaklida bo`ladi. Ko`p qavatli yassi muguzlanuvchi epiteliy bilan qoplangan, unda ta`m bilish so`g`onlari bo`lmaydi. Epiteliy ostida shilliq pardaning х ususiy plastinkasi joylashadi, u siyrak biriktiruvchi to`qimadan iborat. Shilliq osti pardasi bo`lmaydi. So`rg`ich ikki bo`limga ajratiladi: birlamchi so`rg`ich (asos) va ikkilamchi so`rg`ich - epiteliyga botib kirgan biriktiruvchi to`qimali х ususiy plastinka. Xususiy plastinka ostida til mushaklari joylashgan, ularning ko`ndalang targ`il mushak to`qimasi tutamlari o`zaro 3 ta perpendikulyar yo`nalishda yotadi. Mushak tolalari va tutamlari orasida

rasm. Tilning bargsimon so`rg`ichlari. Bo`yalish: Gematoksilin - eozin. 1 - bargsimon so`rg`ichlar, 2 - ko`p qavatli yassi muguzlanmaydigan epiteliy, 3 - biriktiruvchi to`qimali so`rg`ichlar (ikkilamchi), 4 - ta`m bilish piyozchalari, 5 - oqsil so`lak bezlari, 6 - so`lak bezlarining chiqaruv naylari, 7 - qon tomirlar, 8 - ko`ndalang- targ`il mushak tolalari. mayda qon tomirlarga boy siyrak biriktiruvchi to`qima qatlamlari ko`rinadi (endomiziy va perimiziy). Til mushagi osti pastki yuzasi siyrak biriktiruvchi to`qimali shilliq osti pardasiga ega, unda ko`plab qon tomirlar ko`rinadi. U aniq chegarasiz х ususiy plastinkaga davom etadi, ustidan esa ko`p qavatli muguzlanmaydigan epiteliy bilan qoplangan. Tilning pastki yuzasida so`rg`ichlar yo`q. Kesma bargsimon so`rg`ichlar joylashgan tilning yon yuzalaridan tayyorlangan. Kichik o`lchamda shilliq parda va til mushagining bir qismi ko`rinadi. Shilliq parda so`rg`ichlar hosil qilib, ko`p qavatli yassi

muguzlanmaydigan epiteliy bilan qoplangan. So`rg`ichlarning yon yuzasi epiteliysida ta`m analizatorlarining retseptorlari - ta`m bilish piyozchalari joylashgan. So`rg`ichlar ostidagi х ususiy plastinkada ba`zofil bo`yalgan so`lak bezlarining o х irgi bo`limlari ko`rinadi. Shilliq osti pardasi bo`lmaydi. Oqsil va shilliq ishlovchi so`lak bezlarining ko`p sonli o х irgi bo`limlari til mushagi oralarida - mushak tolalari tutamlari orasidagi siyrak biriktiruvchi to`qima qatlamlarida joylashgan. Oqsil bezlar to`q ba`zofil bo`yalishi bilan farqlanadi, shilliq bezlar esa - och rangda bo`yaladi. Ularning chiqaruv naylari ko`ndalang va bo`ylama kesmalarida ko`rinadi, ular so`rg`ichlar orasiga ochiladi. Tilning so`lak bezlari tuzilishi bo`yicha oddiy alveolyar yoki tarmoqlangan alveolyar-naysimon bo`lishi mumkin. Mushak tolalari uch tomonga o`zaro perpendikulyar yo`nalishda tutamlar hosil qilib joylashadi. Bundan tashqari til mushagida ko`plab yog` to`qimasining to`plamlari, nerv tolalari tutamlari, qon tomirlar ko`rinadi.

Adabiyotlar: 1. Junkeyera L. C., Carneira J. Basic Histolohy Text and Atlas, 13-th ed. - 2014 - 557 p 2. Junkeyra L.K., Karneyro J. Gistologiya: uchebnoe posobie, atlas. - perevod s angl. Pod red. Bikova V.L.-M., 2009 - GEOTAR - Media, 576 s. 3. Zufarov K. A. Gistologiya darslik -Toshkent 4. Ten Cate s Oral Histology Development, Structute and Function Nensi Canada Mosby Elsevier 2008 5. Gistologiya, embriologiya, sitologiya: Uchebnik. Pod red. E.E. Ulumbekova I Yu.A. Chelsheva 3 - izd., pererab i dop. - M: “GEOTAR- Media”, 2009.-407 s. 6. Bikov V.A. Gistologiya i embriologiya polosti rta cheloveka - SPb. - 1996.- 248 s. 7. Yushkanseva S.I., Biqov V.L. - Gistologiya, sitologiya va embriologiya. Kratkiy atlas Sankt- Peterburg, 2007. - 119 s. 8. Atlas po gistologiya, sitologii i embriologii. Kuznesov S.L., 9. Mushkambarov N.N., Goryachkina V.L.- MIA, 2010 10. Ross M.H., Palwina W. Histologiya Text and Atlas. 6 th ed - 2011 - 996 p.

Похожие

Tibbiyot deontologiyasi lavhalari

Tibbiyot genetikasi. Irsiy kasalliklar

O`zbek хоnliklari davridagi tibbiyot

Temur va temuriylar davridagi tibbiyot

Bemorlarni parvarish qilishning ahamiyati. Tibbiyot hamshirasining vazifalari