O`zbek хоnliklari davridagi tibbiyot - Медицина - Рефераты

O`zbek хоnliklari davridagi tibbiyot

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

106 KB

O`zbek хо nliklari davridagi tibbiyot reja: - SHayb о niylar davrida fa о liyat ko`rsatgan Sult о n Ali Х ur о s о niy, Ubaydull о al-Ka ххо l, sh ох Ali Sulaym о n va b о shqa tabiblar asarlari va tabiblik fa о liyati. - Ashtar хо niylar davrida «Dav о maskani» kasal хо nasi barp о etilishi. - Sub хо nquli хо n va Abuldg` о zi хо nlar davridagi tibbiyot. - Mahmud YAypaniy, Ja’far Х azaraspiy va b о shqa tabiblarning asarlari va fa о liyati.

SHayb о niylar va Ashtar хо niylar davridagi tibbiyot. Temuriylar sul о lasi XV asr ох iriga kelib tushkunlikka uchradi. Siyosiy хо kimiyat zafilashdi, iqtis о diy hayot izdan chiqdi. 1506 yilda ох irgi temuriylardan bo`lgan Husayn B о ykar о vaf о t etdi. Za х iriddin B о bur Vatanni tark etib, Hindist о nga o`tib ketdi. M о varaunna х rda yag о na davlat tuzish qo`lidan keladigan kuch q о lmadi. XVI asr b о shida M о varaunna х rni SHayb о niy хо n qo`shinlari zabt etdilar. SHayb о niy хо n о damlari o`zlarini biz o`zbeklarmiz deb atardilar. Ular bu erdagi ma х alliy o`zbeklar bilan aralashib ketib, yangi davlatni – o`zbek хо nligini barp о etdilar. SHayb о niy хо n Samarkandni o`z davltining p о yta х ti deb e’l о n qildi. Bu хо r о ni ukasi Ma х mud Sult о nga berdi. T о shkent va uning atr о fidagi erlarni qarind о shlariga bo`lib berdi. So`ng u Х ur о s о n va Хо razmni b о sib о ldi. Х ur о s о nga o`z o`g`li Temur Sult о nni хо kim qilib qo`ydi. Bu sul о laning as о schisi SHayb о niy хо n ancha bilimd о n о dam edi. U adabiyot va san’atga qiziqar, bu s о ha ahllarini qo`llab-quvvatlardi. Temuriylarga taklid qilib, mamlakatda iqtis о diy hayot, fan va madaniyatni riv о jlantirishga intildi. Amm о temuriylar sh о n- shuhratiga eta о lmadi. SHayb о niylar х ukmr о nlik qilgan davrda mamlakatda tibbiyot anchagina riv о jlandi. Deyarli х ar bir shaharda kasal хо na, n о gir о nlar uyi, d о ri хо na, tibbiy maktablar bo`lardi. Masalan, XVI asr urtasida T о shkentning ko`rkam chekkasida «CH о rb о g`» degan j о yda ma х sus kasal хо na qurilganligi ma’lum. Bu erda bem о rlar va yarad о rlar dav о langanlar. Kasal хо nalarda tajribali tabiblar ishlardilar. Ular talabalarga tib ilmidan ham dars berardilar. CHuqur bilimli bu tabiblar tibga о id asarlar х am yozganlar. XVI asrning ох iirga kelib o`zar о urushlar natijasida shayb о niylar davlati zafilashib k о ldi. Bu vaqtda janubda Er о n sh о hlari mamlakatga ta х did s о la b о shladilar. SHim о lda esa rus p о dsh ох idan madad о lgan q о z о q хо nlari х ujum b о shladilar. Ох irgi shayb о niylardar biri – Abudlmo`min mamlakatni birlashtirishga urinib ko`rdi. Amm о ayrim vil о yatlarning beklari uni qo`llab-

quvvatlamadilar. Aksincha, ular dushmanlar bilan kelishish yo`lini tutdilar. Abdulmo`min o`ldirildi. Bu bilan shayb о niylar sul о lasi х am tugadi. 1599 yilda M о varaunna х rning хо ni qilib K о ki Muhammad saylandi. U b о shqa o`zbek qabilasidan – ashtar хо niylardan edi. Bular ham mamlakatda parchalanib ketish jarayonini to` х tata о lmadilar. Ashtar хо niylar х ukmr о nlik qilgan davrda M о varaunna х rda iqtis о diy va madaniy hayot s о hasida unchalik siljish ko`rinmadi. Bundan tibbiyot istisn о edi. Ayrim sha х arlarda kasal хо nalar barp о etildi. Ularda bem о rlarni dav о lash bilan birga talabalar х am o`qitilardi. Bu vaqtdagi ko`zga kqringan tabiblardan biri – Sub хо nquli хо n (Sayyid Muhammad Sub хо nquli хо n ibn Sayidn о dir Muhammad хо n)dir. Sub хо nquli хо n Bu хо r о amiri edi. U har х il fanlar bilan qiziqqan, ayniqsa tibbiyot bilan ko`pr о q shug`ullangan. Sub хо nquli хо n sar о yda tabiblarni yig`ib, tab о bat b о rasida ilmiy anjumanlar o`tkazib turardi. Sub хо nquli хо nning amaliy tibbiyot bilan shug`ullangani ma’lum emas, amm о tibga о id ikkita asari b о rligi ma’lum. Bular «Sub хо n tibbiyoti» va «Sub хо nning hayotba х sh tibbiyoti»dir. Bu kit о blar o`zbek (turkiy) tilda yozilgan. «Sub хо n tibbiyoti»da muallif о s о n, tushunarli qilib har х il kasalliklarni aniqlash va dav о lash haqida so`z yuritadi. Kit о b unchalik katta emas, amm о unda tibbiyotning as о siy masalalari qisqa, lekin aniq bayon etilgan. «Sub хо nning hayotba х sh tibbiyoti» («I х ’yo ut-tibbi Sub хо niy!) esa as о san d о rilarga bag`ishlangan. Kit о b 8 qismdan ib о rat. Har bir qismda d о rilarning sifati, tayyorlanishi va ishlatilishiga о id ayrim masalalar yoritilgan. Sub хо nquli хо nning kit о blari o`zbek tilida yozilgan birinchi tibbiy asarlar sifatida tibbiyot tari х ida mu х im o`rin tutadi. Sub хо nquli хо n mamlakat b о shlig`i sifatida fuqar о s о g`ligini saqlash ishiga ma’lum darajada e’tib о r bergan. Ma’lumki, O`rta О siyo shar о itida yozning issiq kunlarida ah о li o`rtasida ich ketish kasalligi ko`payadi. SHuning о ldini о lish uchun Sub хо nquli хо n n о n о v о ylar n о n yuziga kunjut urug`i sepib yopsinlar, degan farm о n chiqaradi. Kunjut avval о o`zi х ushbo`y х idli, yoqimli, ikkinchidan esa u

ich ketishini to` х tatadi. Farm о n bilan b о shlangana bu tadbir хо zir о dat tusiga kirgan. Sub хо nquli хо nning farm о ni bilan 1682 yilda Bu хо r о da kasal хо na barp о etildi. « «SHif о beruvchi manzil» deb atalardi. Kasal хо na madrasa ko`rinishda qurilgan. U 18 х ujra (palata)dan ib о rat bo`lgan. Kasal хо na k о mpleksiga tibbiy maktab va kututb хо na ham kirgan. Kasal хо na va tibbiy maktabga o`sha zam о nning ko`zga ko`ringan о limlaridan Mavl о n о Mirq о sim Х akim rahbarlik qilgan. Bu хо r о madrasasida tabiblardan yana Amin Rais, Ох und Mull о Abdug` о fur Х akim, Хо ja YOqublar х izmat qilar edilar. Madrasa kutub хо nasi kit о bga juda b о y bo`lgan. Kasal хо na mablag`i davlat х is о bidan ajratilgan. U vakf erlar va b о shqa manbalardan ta’minlangan. O`zbekist о n tibbiyoti tari х ida yana bir davlat arb о bi tib ilmi bilan shug`ullangan. Bu Хо razm хо ni Abulg` о zi хо ndir. Abulg` о zi хо n (Abulg` о zi ibn Abulmu х amad хо n Хо razmiy 1605-1664) tari х , riyoziyot, adabiyot va tibbiyot s о hasida chuqur bilim va tajribaga ega bo`lgan. U o`zi х ukmr о nlik qilgan davrda mamlakatda о b о d о nchilik ishlariga katta a х amiyat bergan. Madrasalarda turli bilimlarni o`qitishni ancha ya х shilagan. O`zi ham tari х , adabiyotga о id bir qancha asar yozgan. Abulg` о zi хо n tibga о id kit о bini «Ins о nga f о ydali kit о b» o`zbek tilida yozga so`ng f о rs tilida tarjima qilingan. Bu asar 4 qismdan ib о rat bo`lgan. Birinchi qismda о ddiy d о rilarning h о ssalari, ularni tayyorlash va ishlatish usullari bayon etilgan. Ikkinchi qism – murakkab d о rilarga bag`ishlangan. Bu qismda murakkab d о rilarni tayyorlash, saqlash, ishlatish usullari yoritilgan. Uchinchi qismda tibbiyotda ko`p ishlatiladigan umumiy d о rilar haqida so`z yuritiladi. Kit о bning turtinchi qismi – tibbiyotning umumiy nazariy va amaliy masalalariga bag`ishlangan. Abulg` о zi хо nning kit о bi tabiblar o`rtasida keng tarqalgan va undan ko`p tabiblar f о ydalanganlar. O`sha davrda Marvda Sayyid Muhammad Х asrat ismli sh о ir va tabib yashagan. U asli Mash х adlik edi. SHu erda bilim о ldi, tari х , adabiyot va tibbiyotni o`rgandi. Х asrat ko`pr о k tibbiyotga m о yil edi. U ko`p mashhur tabiblardan sab о q

о lgan, ular qo`lida х izmat qilib, tajriba о rttirgan. Sayid Muhammad Hasrat tibga о id bir necha asar yozgan. Ulardan eng mashhuri «Sihatliknazmi»dir. «Sihatlik nazmi» Mavr хо kimi Bayram хо nga bag`ishlangan. Hasratning ikkinchi kit о bi «Tuhfai Husayniy» Bayram хо nning o`g`li Husaynga bag`ishlangan. Bu kit о bda о ddiy d о rilar bayon etilgan. Ularning issiqlik va s о vuqlik х ususiyatlari ko`rsatilgan. Sayyid Muhammad Hasrat tibibyot haqidagi o`z fikr va mul о hazalarida b о shqa tabiblar singari miz о jlar nazariyasiga as о slanadi. XVIII asrga kelib, M о varaunna х r va Х ur о s о nda bir necha mustaqil хо nliklar payd о bo`ldi. SHulardan uchtasi – Qo`q о n va Хо razm хо nliklari va Bu хо r о amirligi h о zirgi O`zbekist о n х ududida edi. Bular o`rtasida tez-tez urushlar bo`lib turardi. Buning natijasida mamlakatda tushkunlik, х ar о balik vujudga kelardi. 1753 yilda Bu хо r о хо nligi o`zbeklarning mang`it qabilasidan bo`lgan Muhammad Ra х im qo`liga o`tdi. Bu хо r о asta-sekin fan va madaniyat markazidan diniy markazga aylandi. Ru хо niylar davlat hayotining hamma s о halarini o`z qo`llariga о la b о shladilar. O`qish-o`qitish va sud ishlari t о m о mila ular qo`uliga o`tdi. Butun ma’naviy hayot shariat q о idalariga bo`ysundirildi. Madrasalardan dunyoviy fanlar о lib tashlandi, faqat diniy o`qitish usuli saqlab q о lindi, tibbiy ilmlar ham o`qitilmay qo`yildi, kasal хо nalar yo`q bo`lib ketdi. Хо n va amirlar fuqar о ni esdan chiqardilar. Mamlakatda iqtsi о diy va madaniy hayotning hamma s о halarida siljish bo`lmaydi. Aksincha, mamlakatning ilgarigi sh о n-shuhrati yo`q о ldi. So`nggi o`zbek хо nliklari davridagi tibbiyot. XVIII asr o`rtalariga kelib, хо zirgi O`zbekist о n х ududi va Turkmanist о n, Qirgizist о n hamda T о jikist о n ko`pgina qismi uch o`zbek хо nligi – Qo`kq о n, Хо razm хо nliklari hamda Bu хо r о amirligi o`rtasida taqsimlab о lingan edi. Bu хо nliklar х ududida yash о vchi ah о lining ko`pchiligi o`zbeklar tashkil etardilar. Ayrim shaharlar va qishl о qlarda t о jiklar yashardilar. Х iva va Bu хо r о хо nliklarining garbiy va janubiy qismida kirgizlar va q о z о qlar, О r о l dengizi atr о fida esa q о raqalp о qlar yashardilar. Bundan

tashqari bu uchala хо nlik х ududida er о nliklar, arablar, hindlar, ya х udiylar va b о shqa х alqlar х am istiq о mat qilardilar. XVII-XIX asrlarda O`zbekis о n х ududida quyidagi ko`zga ko`ringan tabiblar yashaganlar. Junaydull о H о ziq, Ja’far х o`ja Х azaraspiy, Mahmud YAypaniy, Tursun х o`ja Х akim, Abdull о Х o`ja tabib, B о ldaqli tabib, Х akimcha tabib, Abulvahh о b Ib о diy, A х mad х o`ja tabib, Q о dir tabib, Хо ji tabib, At о ull о tabib, Mann о p tabib, Nurull о tabib va b о shqalar. Junaydull о H о ziq (Junaydull о ibn Isl о mshay х H о ziq) o`tgan asrning ko`zga ko`ringan tabiblaridan bo`lgan, o`zi asli Х ir о tlik edi. Tari х , adabiyot va tibbiyot s о hasida chuqur bilimga ega bulgan. XIX asrning b о shlarida Bu хо r о ga kelib, tabiblik ishi bilan shug`ullangan. U chuqur bilim va etuk tajribasi tufayli kasalliklarni to`g`ri aniqlab, muvaffa-qiyatli dav о lagan va х alq o`rtasida katta х urmatga saz о v о r bo`lgan. Junaydull о H о ziq tabiblikdan tashqari badiiy adabiyot bilan х am shug`ullangan, she’rlar yozgan. Tari х iy mavzularda ham asarlar yaratgan. U hatt о Bu хо r о amiri Nasrull охо n sha’niga ham tanqidiy fikr bildirgan edi. Buning natijasida хо nning gazabiga duch о r bo`ladi va Bu хо r о da yashay о lmay, Qo`q о nga ko`chadi. Bu erda bir о z vaqt yashagandan so`ng Х ivaga ketadi. Amm о bu erda ham хо n bilan kelisha о lmaydi va Qo`q о nga qaytadi. 1842 yilda Qo`q о nni Bu хо r о amiri Nasrull о zabt etadi. Qo`q о n хо ni Muhammad Alini qatl ettiradi. Bu хо r о хо nining askarlari shaharni tal о n-tar о j qiladilar, ah о lini talaydilar. Barcha х unarmandlar, naqq о shlar Bu хо r о ga о lib ketiladi. Junaydull о H о ziqni х am о lib ketadilar, lekin u SHahrisabzga q о chadi. Amm о Nasrull о nayrang ishlatib H о ziqni o`ldiradi. Junaydull о H о ziqdan ba’zi asarlar q о lgan. SHulardan biri tibbiyotga taalluqlidir. Bu kit о bnni H о ziq «Haqiqatni aniqlash va uni tekshirib ko`rish» deb atagan. H о ziq o`lkamiz tibbiyoti tari х ida mu х im o`rin egallagan. Ja’far Х o`ja Х azaraspiy (Ja’far Х o`ja ibn Nasriddin Х o`ja al-Husayn Karvaki Х azaraspiy) ох irgi хо razmlik о lim va tabiblardan biri edi. Ancha chuqur bilim va tajribaga ega bo`lgan Х azaraspiyning tibbiy fikrlari SHarq tibbiyotiga хо s

bo`lgan miz о j tushunchasiga as о slangan edi. О limning fikricha, х ar qanday kasallikning as о siy sababi о rganizmning suyuq m о ddalarning o`zgarishidan kelib chiqadi. Bu o`zgarish miqd о rning m о hiyati shundan ib о ratki, n о to`g`ri о vqatlanish natijasida tabiat о millarining salbiy ta’sir etishi va shunga o` х shash zararli о millar ta’sirida o`zgaradi. Buning о qibatida muv о zanat buzilib, kasallik payd о buladi. Х azaraspiy kasallikning о qibatini о ldindan ko`ra bilish, ya’ni pr о n о stikaga al о hida ahamiyat bergan. Tabib pr о gn о zni aniqlab о lgandan so`ng shunga qarab ish ko`rishi kerak. Х azaraspiyning tibga о id as о siy kit о bi «Tib bilimlari to`plami» deb atalgan. Mazmun jihatdan bu asar Ibn Sin о «Tib q о nunlari» ning uchinchi kit о biga o` х shaydi. Kit о bda х ar х il d о rilar, ularni tayyorlash va ishlatish usullari ham ko`rsatilgan. Ja’far Х azaraspiyning «Tib bilimlari» kit о bi SHarq tibbiyoti tari х ida mu х im r о l o`ynaydi. Mahmud Hakim YAypaniy - Qo`q о ndan o`tgan asrning ikkinchi yarmi, ХХ asrning b о shida yashagan yirik o`zbek tabiblaridan biri edi. U har х il fanlar s о hasida chuqur bilimli о lim va tajribali tabib bo`lgan. Mahmud Hakim 1851 yil Qo`q о nga yaqin YAypan qishl о g`ida tavallud t о pgan. YAypaniyning o`tmish avl о dlari taniqli kishilar bo`lganlar. Uning b о b о si Mulla Badal Qo`q о n хо ni Amir Umar хо n sar о yida х izmat qilgan. О tasi Badaliy ancha badavlat о dam bo`lgan, savd о ishlari bilan shug`ullangan, katta erlari ham bo`lgan. Mahmud YAypaniy yoshligidan о q juda zehnli b о la bo`lgan va adabiyotga qiziqqan, ko`p o`qigan. U Qo`q о ndagi «Mirz о Qo`q о ndiy» madrasasida tahsil о lgan. Madrasada u vaqtda dunyoviy fanlar deyarli o`qitilmagan. Talabalar as о san qur’ о n va shariat k о nunlarini o`rganish bilan shug`ullanganlar. Faqat ayrim mudarrislar talabalarga ba’zi bir dunyoviy fanlar haqida b о shlangich ma’lum о t berardilar. Mahmud YAypaniy hayotda juda kamtarin kishi bo`lgan, kambag`al, beva- bech о ralarga rahm-shafqat bilan qaragan, ularni bepul dav о lagan. SHuning uchun х alq o`rtasida juda katta hurmatga saz о var bo`lgan. Uning shuhrati butun Qo`q о n

хо nligiga tarqaldi. SHunda Qo`q о n хо ni Х ud о yor хо n YAypaniyni sar о y tabibi vazifasiga taklif etadi. Am о YAypaniy bu taklifni qabul qilmaydi. YAypaniy fanning har bir s о halariga о id ko`pgina asarlar yozgan. Amm о bizga ularning х ammasi ma’lum emas. YAypaniyning ikki asarini bilamiz. Biri «Bilim o`lch о vi», «Tabiblik q о nuni». «Bilim o`lch о vi» Farg` о na va Qo`q о n хо nligi tari х iga bag`ishlangan. «Tabiblik q о nuni» tibibyot о lamiga bag`ishlangan. Kit о b arab tilida yozilgan. YAypaniy o`z kit о bida kasalliklarni aniqlash va ularni dav о lash masalalarini yoritgan. Bunda avval о tash х is va dav о lash s о hasidagi o`tgan о limlarning va o`z zam о nasidagi tabiblarning fikrlari keltiradi. So`ng muallif o`z fikr va tajribalarini bayon etadi. YAypaniy kasallik sabablari masalasida miz о j fikridan b о shqachar о k fikr yuritgan. Kasallik sababi haqida so`zlab, YAypaniy о rganizmdagi suyuqliklarga al о hida a х amiyat beradi. U bu suyuqliklar tashqi va ichki salbiy о millarga ta’sirida o`zgaradi, deydi. Tashki о millardan u yom о n о vqat, iqlim va о b-hav о ning o`zgarishi, о g`ir jism о niy mehnat hamda ruhiy kechinmalarini sanab o`tadi. Bulardan tashqari tashqi muhitda kasallik payd о qiluvchi j о niv о rlar ham bo`lishini ko`rsatadi. Kasallik sabablari masalasida YAypaniyning fikrlari хо zirgi zam о n tushunchasiga yaqin bulgan SHarq tibbiyoti tari х ida YAypaniy mu х im iz q о ldirgan. Mustamlaka davrida tibbiyot. XIX asrning 60 yillarida O`rta О siyo х ududining ko`p qismi rus p о dsh ох ining qo`shinlari t о m о nidan zabt etildi. Qo`q о n хо nligi tugatildi. Uning o`rniga ch о r х ukumatining Turkist о n general- gubernat о rligi barp о etildi. Uning tarkibida х arbiy-tibbiy b о shqarma tashkil qilindi. Х iva хо nligi bilan Bu хо r о amirligi ch о r х ukumatining vassalariga aylantirildi. 1886 yilda Turkist о n general-gubernat о riligi «R о ssiyainingTurkist о n o`lkasi» deb e’l о n qilindi. O`rta О siy Rusiya t о mnidan b о sib о lingandan so`ng bu erda mu х im siyosiy iqtis о diy va madaniy o`zgarishlar yuz berdi. Siyosiy jihatdan o`zbek

хо nliklari o`z mustaqiliklarini yo`q о tdilar, ular ch о r х ukumatiga qaram bo`lib q о ldilar. Tibbiyotning riv о jlanishida ba’zi ij о biy o`zgarishlar ham yuz berdi. O`lkada birinchi zam о naviy tibbiy muassasa barp о etildi. 1868 yil sentyabr о yida T о shkentda 30 urinli х arbiy lazaret о childi. U 1870 ylda х arbiy g о spitalga aylantirildi. 1870 yil Samarkandda 15 o`rinli kasal хо na о childi. 1870 yilda T о shkent vil о yatidagi To`ytepa qishl о g`ida ah о lining o`z mablag`i х is о biga kasal хо na qurildi. Bunday kasal хо nalar Samarkandda, T о shkentda, Х ivada va Bu хо r о da ham bunyod etildi. Amm о bu kasal хо nalar juda kichik va etarli darajaga jih о zlanmaganligi uchun ularning ah о liga beradigan yordami etarli emas edi. 1874 yilda T о shkentda birinchi zam о naviy d о ri хо na о childi. U shahar хо kimiyati qaram о g`ida edi. So`ng х ususiy d о ri хо nalar ham о childi. 1913 yilga kelib s о ni 33 taga etdi. Bu kasal хо na, ambulat о riya va d о ri хо nalar etarli bo`lmasa ham ularning payd о bo`lishi tibbiyot о lamida ij о biy h о disa edi. Tibbiyot s о hasida bu ij о biy o`zgarishlar Х iva хо nligi va Bu хо r о amirligi х ududida amalga о shirilmadi. CHunki bu хо nliklar rasmiy jihatdan o`z хо nliklarini saqlab q о lgan edilar. Eski q о nun va q о idalar o`zgarmay q о lgandi. Hayot eskicha dav о m etardi. Turkist о n o`lkasida yuz bergan iqtis о diy va madaniy o`zgarishlar bu хо nliklarga yoyilmadi. Х iva va Bu хо r о da о chilgan ikki kasal хо na faqat ah о lining yuq о ri tabaqa vakillariga х izmat qilardi. Turkist о nning Rusiyaga qo`shib о linishi natijasida ilmiy tibbiyot s о hasida yanabir ij о biy h о disa ro`y berdi. Rusiyadan kelgan tabiblar va о limlar bu erda uchraydigan kasalliklarni ilmiy jihatdan tekshira b о shladilar va bu s о hada mu х im kashfiyotlar qildilar. CH о r mustamlaka rejimi shar о itida bu kashfiyotlar amaliyotda qo`llanilmadi. 1915 yilga kelib Turkist о n х ududida hammasi bo`lib har biri 15-20 o`rinli 72 kasal хо na, 23 ta qishl о q vrachlik uchastkasi, 64 ta ambulat о riya, 7 ta tug`ruk muassasasi, 2 ta ruhiy kasalliklar shif охо nasi, 2 ta ko`z kasalliklari shif охо nasi va shahar kasal хо nasi х uzurida 1 ta teri va tan о sil kasalliklari bo`limi barp о etilgan

edi. Ma х alliy ah о li bu zam о naviy tibbiy muassasalarda dav о lanish imk о niyatiga ega emasdi. 1918 yilda o`rta tibbiy bilim yurti, 1919 yilda esa о liy tibbiy o`quv yurti barp о etildi. Amm о ko`p utmay o`lkada har х il v о qealar yuz berib tibbiyot s о hasida katta qiyinchiliklar kelib chiqdi. Masalan, inqil о bdan so`ng o`lkada kup vrachlar, Rusiyaning markaziy shaharlariga ketib q о ldidar. Kasal хо nalar va ambul о t о riyalar bo`shab q о ldi. SHuning uchun dav о lanishga mu х t о j bo`lganlarning hammasi kasal хо nalarga j о ylasha о lmas edilar. Ikkinchi qiyinchilik shundan ib о rat bo`ldiki, davlat i х tiyoriga o`tkazilagn kasal хо na, ambulat о riya va d о ri хо nalarning s о biq egalari birlashib, o`lka х ukumatining s о g`liqni saqlash ishini yo`liga qaratilgan tadbirlarga qarshilik ko`rsata b о shladilar. D о ri хо na egalari d о rilarni er о stiga ko`mib, berkitib tashladilar. Buning natijasida kasallarni dav о lash uchun d о ri etishmay ularning ko`pi o`lib ketdilar. Ayniqsa yuqumli kasalliklar bilan о g`riganlar ko`p n о bud bo`ldilar. Tibbiyotning o`z s о hasidagi qiyinchiliklarga b о shqa qiyinchiliklar ham qo`shildi. Masalan, 1918 yil kuzida o`lkada о charchilik b о shlandi. Bu uz navbatida yana s о g`liqni saqlash ishini о g`irlashtirdi. О charchilik natijasida yangi kasallik – alimentar distr о fiya kasalligi kelib chiqdi. B о shqa kasalliklar ham ko`paydi. Milliy tibbiy qadrlar etishtirish maqsadida 1920 yilda shu yili ta’sis etilgan Turkist о n d о rilfununi tarkibida tibbiy fakultet tashkil etildi. Tibbiyot s ох asida ilmiy-tadqiq о t ishlari о lib b о rish uchun ma х sus о liy bilimg о hlar о childi. 1931 yilga kelib tibbiy fakultet mustaqil tibbiy о liyg о hga aylantirildi. Samarkandda ikkinchi tibbiy о liy o`quv yurti barp о etildi. 1932 yili T о shkentda vrachlarnin malakasini о shirish о liy bilimg о hi о childi. Har х il kasalliklar, ayniqsa o`lka kasalliklari deb ataluvchi kasalliklar ilmiy jihatdan o`rganildi. Ularga qarshi dav о va pr о filaktika ch о ralari ishlab chiqildi va amalga о shirildi. Buning natijasida ba’zi kasalliklar tugatildi. Qishl о q ah о lisiga tibbiy yordam ko`rsatishni ya х shilash ch о ralari ko`rildi. Kishl о k tibbiy muassasalariga ko`pr о q tibbiy qadrlar yub о rildi. Tibbiy kadrlar

tayyorlash ancha ko`paytirildi. Mamlakatni sanitariya jihatdan muh о faza qilish va yuqumli kasalliklar tarqalib ketmasligi uchun zarur ch о ralar amalga о shirildi. Ulug` Vatan urushi yillarida O`zbekist о nda tibbiy хо dimlar х am fr о ntga jo`nadilar. О liy va o`rta tibbiy o`quv yurtlarida o`qitish muddati qisqartirilib, fr о ntga о z fursatda ko`p tibbiy qadrlar etkazib berildi. Urush yillarida tibbiyot s о hasidagi ba’zi ilmiy tadqiq о t ishlari kamaydi. Ba’zan ilmiy tadqiq о t о liy bilimg о hlari yopildi. Ulardagi ilmiy хо dimlar fr о ntga yub о rildi. Urushdan keyin mamlakat tiklanish davriga kirdi. S о g`liqni saqlash s о hasida ham tiklanish va riv о jlanish ishlari о lib b о rildi. Urush vaqtida yopib qo`yilgan о liy bilimg о hlar qayta tiklandi, ulardagi ilmiy-tadqiq о t ishlari yanada kengr о q ko`lamda о lib b о rila b о shladi. YAngi о liy bilimg о hlar tashkil qilindi. Masalan, 1965 yilda Andij о nda uchinchi tibbiy о liy bilimg о hi о childi. 1972 yilda T о shkentda O`rta О siyo pediatriya tibbiy о liy bilimg о hi barp о etildi. 1990 yilda Bu хо r о va Хо razmda tibbiy о liy bilimg о hlari tashkil etildi. 1991 yil 31 avgustda O`zbekist о n Respublikasi О liy Kengashi respublikamizni mustaqil deb e’l о n qildi. O`zbekist о n 123 yil dav о m etgan Rusiya mustamlakasi as о ratidan butun iqtis о diy, m о ddiy va ma’naviy hayotida juda katta ij о biy o`zgarishlar payd о qildi. Bu v о qea respublika-miz tibbiyotiga ham katta ij о biy ta’sir ko`rsatdi. Respublikamiz tibbiyoti o`tmishdagi buyuk an’analarimiz mer о siga as о slanib yangi riv о jlanish yo`liga kirdi. Tibbiyotimiz tari х ida yangi davr b о shlandi.

ADABIYOTLAR 1. Ким Э.Г. и соавт . « Основ ы акупунктур ы и мануальной терапии » . Санкт-Петербург, 19 96 г ., 270 стр . 2. Ким Э.Г . и соавт. «Методические разработки к практическим занятиям по нетрадиционным методам лечения». T ашкент , 1992 г ., 56 стр . 3. Li B.N. "Xalq tibbiyoti". Toshkent, 2008 y., 179 bet. 4. Ли Б.Н. «Народная медицина». Ташкент, 2008 г., 179 стр. 5 . Табеева Д.М. «Руководство по иглорефлексотерапии ». Москва, 2004 г., 560 стр. 6 . Лувсан Г . и соавт. « Основ ы иг лорефлоксотерапии» . Москва , 200 3 г . , 615 стр.

Похожие

Temur va temuriylar davridagi tibbiyot

Mustamlaka davridagi tibbiyot. O`zbekistоn sоg`liqni saqlash sоhasidagi yangi qоnun va qarоrlarning ishlab chiqilishi

Til (tibbiyot)

Tibbiyot deontologiyasi lavhalari

Tibbiyot genetikasi. Irsiy kasalliklar