Tibbiyot genetikasi. Irsiy kasalliklar - Медицина - Рефераты

Tibbiyot genetikasi. Irsiy kasalliklar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44.5 KB

Tibbiyot genetikasi. Irsiy kasalliklar Reja : 1. Insonlarga xos bo’lgan irsiy kasalliklar. 2. Xromosoma kasalliklari 3. Gen kasalliklari 4. Aminokislotalar almashinuvining buzilishi

Genotipning о‘zgarishi bilan yuzaga chiqadigan kasalliklarga irsiy kasalliklar deyiladi. Irsiy kasalliklarning barchasi ham nasldan-naslga о‘tavermaydi, chunki irsiy kasalligi bо‘lgan individ juda erta halok bо‘ladi. Nasl qoldirish qobiliyatiga ega bо‘lmaydi. Irsiy kasalliklar tashqi muhitning mutagen omillari ta’sirida sodir bо‘ladi. Lekin bu jarayonda organizmning ichki muhiti, Ya’ni genotipi ham katta rol о‘ynaydi. Irsiy kasalliklar soni yildan-yilga kо‘paymoqdka. Bunga sabab birinchidan irsiy kasalliklarni aniqlovchi usullarning takomillashishi bо‘lsa, ikkinchidan atrof- muhitning mutagen omillari bilan ifloslanishidir. Ma’lumotlarga qaraganda 5% bola irsiy kasallik bilan dunyoga keladi va har bir odamda kelajakda mutatsiyaga uchrashi mumkin bо‘lgan 5-10 ta genlar bо‘ladi. Hozirgi kundak 2 mingdan ortiq irsiy kasalliklar aniqlangan. Irsiy kasalliklarning boshqa kasalliklardan farqi shundaki, ularning sodir bо‘lishi uzoq davom etadi. Irsiy kasalliklar morfologik belgilarning (quyonlab, bо‘ritanglay, kaltabarmoqlilik), fiziologik jarayonlarning (qonning ivimasligi, ranglarni ajrata olmaslik). Biokimyoviy jarayonlarning (ma’lum bir fermentning bо‘lmasligi) buzilishi bilan sodir bо‘lishi mumkin. Irsiy kasalliklar ikkita guruhga bо‘linadi: xromosoma va gen kasalliklariga. XROMOSOMA KASALLIKLARI Xromosoma kasalligi xromosomalar sonining yoki ular tuzilishining о‘zgarishi bilan sodir bо‘ladi. Xromosomalar sonining о‘zgarishi odatda, hujayralarning bо‘linishi jarayonida xromosomalarning qutublarga baravar taqsimlanmasligidan kelib chiqadi. Odatda, xromosoma kasalliklariga duchor bо‘lganlar bolalik chog‘idayoq halok bо‘lishida yoki о‘zidan keyin nasl qoldirmaydi. Shuning uchun xromosoma kasalliklari nasldan-naslga doimo ham berilmaydi va har avlodda yangidan paydo bо‘ladi. Hozirgi kunda xromosomaning soni va strukturasining о‘zgarishi natijasida sodir bо‘ladigan irsiy kasalliklardan 500 ga yaqini ma’lum. Xromosoma irsiy kasalliklari autosomalarning va jinsiy xromosomalarning soni va strukturasining о‘zgarishi bilan yuzaga chiqishi mumkin.

AUTOSOMALARGA BOG‘LIQ B О ‘LGAN KASALLIKLAR Daun kasalligi. Bu kasallik angliyalik vrach L.Daun tomonidan 1866 yili aniqlangan edi. Daun kasalligi odatda 21 inchi autosomaning oshib ketishi natijasida sodir b о ‘ladi. Edvars kasalligi. 1960 yili D.Edvars kasal qizning kariotipini aniqlaganda, unda bitta Ya’ni 18chi xromosoma ortiqcha ekanligini topdi (46-1) va bu kasallikning belgilarini t о ‘liq о ‘rgandi. Patau kasalligi. Kasallikni birinchi b о ‘lib K.Patau 1961 yil о ‘rgangan. Kasallik bitta xromosomaning ortib ketishi bilan yuzaga chiqadi (46-1). Bu ortiqcha xromosoma 13-15 juft xromosomalardan biri b о ‘lib, qaysi bir juftga kirishini aniq aytish qiyin. JINSIY XROMOSOMALARGA BOG‘LIQ B О ‘LGAN KASALLIKLAR Kleynfeltr kasalligi. Erkaklarda uchraydigan bu kasallikni 1942 yili K.Kleynfeltr aniqlagan edi. Kleynfeltr kasalligida X xromosomalar soni ortiqcha b о ‘ladi, Ya’ni 44 XXY. Shereshevskiy-Terner kasalligi. Kasallikni 1925 yili N.A. Shershevskiy va 1938 yili Ternerlar izohlab berganlar. Bu kasallik ayollarga xos b о ‘lib, 1:5000 nisbatda uchraydi. Shu kasalligi bor ayollarda xromomsomalar soni 45 ta b о ‘lib, bitta xromosoma kam b о ‘ladi. X xromosoma b о ‘yicha trisomiya kasalligi. Bu kasallik odatda ayollarga xos b о ‘lib, 44 XXX genotipli b о ‘ladi va 1:1000 nisbatda uchraydi. XROMOSOMALAR STRUKTURASINING О ‘ZGARISHIGA BOG‘LIQ B О ‘LGAN KASALLIKLAR « Mushuk chinqirig‘i» kasalligi: kasallikni 1960 yili Djekobs о ‘rganadi. Keyinchalik esa (1963) bir oilada ikkita bolaning shu kasallik bilan tug‘ilganligi aniqlanadi. Bu bolalarning fenotipik jihatdan sog‘lom b о ‘lgan onasining 5-chi xromosomada uzilish (deletsiya) b о ‘lganligi va xromosomaning shu uzilgan b о ‘lagining 13-15-chi juft xromosomalardan biriga kelib birikkanligi (translopatsiya) aniqlangan.

18-chi juft xromosomaning uzun yelkasidagi uzilish. Xromosomada b о ‘ladigan bu о ‘zgarish 1964 yili о ‘rganildi. GEN KASALLIKLARI Gen kasalliklari gen mutatsiyalari natijasida bitta bitta yoki bir nechta genning о ‘zgarishi bilan yuzaga chiqadi. Bitta genning о ‘zgarishi natijasida kelib chiqadigan kasalliklarni monogen kasalliklar, bir nechta genlarning о ‘zgarishidan kelib chiqadigan kasalliklarni esa poligen kasalliklar deyiladi. Gen kasalliklari bulgan kishilarning barchasida moddalar almashinuvining buzilishi kuzatiladi. AMINOKISLOTALAR ALMASHINUVINING BUZILISHI FenilketonuriY. Bu kasallikni birinchi b о ‘lib F.Felling aniqlagan. U ikkita aqliy va jismoniy tomondan zaif bolalarning siydigini biokimyoviy usulda tekshirilganda juda k о ‘p miqdorda pirovinograd kislotasi borligi ma’lum b о ‘ladi. AlkoptonuriY. Bu kasallikda fenilalanin va tirozinning keyingi k о ‘rinishlarga о ‘tish jarayoni (metabolizm) buziladi. Albinizm. Bu kasallik tirozinni meloninga aylantiruvchi tirozinoza fermenti sintezini boshqaruvchi genning mutatsiyaga uchrashi xisobiga sodir b о ‘ladi. UGLEVODLAR ALMASHINUVINING BUZILISHI Uglevodlar almashinuvining buzilishi bilan yuzaga chiqadigan kasalliklar xilma-xildir. Organizmdagi mono-, di- va polisaxaridlarni parchalovchi fermentning sintezida qatnashuvchi genning mutatsiyasi natijasida galaktozemiya, friktozuriya, pentozuriya, qand kasalligi va boshqa kasalliklar yuzaga chiqadi. Glikogenning t о ‘planib qolishidan glikogeneza va uglevodlar aminining t о ‘planishidan esa mukopolisaxaridoz kasalliklari paydo b о ‘ladi. LIPIDLAR ALMASHINUVINING BUZILISHI Organizmda fosfolipid va glikolipidlarning parchalanishi fermentlar ishtirokida boradi. Fermentlar sintezini esa maxsus genlar boshqarib turadi. Bu genlar mutatsiyaga uchraganda fermentlar hosil b о ‘lmaydi va organizmda lipidlar t о ‘planib qoladi. Organizmda lipidlarning t о ‘planishi esa k о ‘pgina kasalliklarning paydo b о ‘lishiga olib keladi (gangliozidoz, sfigomiyelinoz, glyukotserebrozidoz). Lipidlar almashinuvi buzilishidan asosan leykodistrofiya kasalliklari kelib chiqadi.

PURIN VA PIRIMIDIN ALMASHINUVINING BUZILISHI Purin va pirimidin almashinuvining buzilishidan kelib chiqadigan irsiy kasallik organizmda gipoksantin-fosforibozil-transferaza (GFRT) fermentining yetishmasligidan paydo b о ‘ladi. Bu ferment erkin holatdagi purin birikmalari b о ‘lgan guanin va gipoksantinning nukletidlarga aylanish jarayonini tezlashtiradi. Agar bu ferment yetishmaydigan b о ‘lsa, organizmda siydik kislotasining miqdori oshib ketadi. Agar sog‘ odamda normada 1 g siydik kislotasi b о ‘lsa purin va pirimidin almashinuvining buzilishidan paydo b о ‘ladigan kasalliklarda uning miqdori 20-30g ga teng b о ‘ladi. Kasallik belgilari bolaning chaqaloq davridayoq yuzaga chiqa boshlaydi va muskullar qisqarishining kuchayishi va ta’sirchanlik xususiyatining oshishi bilan harakterlanadi.

Adabiyotlar 1. 1.G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. 3.To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. 4.Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

Похожие

Irsiy kasalliklar

Patologiyada dominantlik va retsessivlik

Til (tibbiyot)

Еndokrin kasalliklar

Еndokrin kasalliklar