Patologiyada dominantlik va retsessivlik - Медицина - Рефераты

Patologiyada dominantlik va retsessivlik

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47 KB

Patologiyada dominantlik va retsessivlik Reja: 1. Xromosomalarning potologiyasi. 2. Mikrotsefaliya, gidro tsefaliya , doltanizm kasalliklari. 3. Shershevskiy terner va daun sindromi kasalligi. 4. Konstituttsiyalar narmatunik, giperstenik, ostenik.

Irsiy belgilarni nasldan - naslga o’tkazuvchi omil, hujayra hayotida maa’lum vazifani bajarishi , o’zini - o’zi xosil qila olishi va hujayra bo’lingandan keyingi hujayralarda teng taqqsimlana olishi kerak. Bu uchala xususiyat faqatgina XROMOSOMAga xos . Ayrim irsiy kasalliklar , jinsiy xromosomalardagi o’zgarishlar oqibaatida yuzaga chiqadi. Bu kasalliklarning asosiy qismi X – xromosomada joylashgan yoki retsessiv gen gen ta’siri natijasidir. Ikkinchi jinsiy xromosomada ya’ni Y -- xromosomada joylashgan genlar yaxshi o’rganilgan emas. Xromosoma irsiy kasalliklari autosomalarning va jinsiy xromosomalarning ssoni va strukturasining o’zggaarishi bilan yuzaga chiqishi mumkin. Avlodlar shajarasida dominant belgi juda yaqqol ko’zga tashlanadi. Agar ota – onaning birida dominant belgi bo’lgan bo’lsa , shu belgi albatta bolalarda ham paydo bo’ladi. Masalan : oltibarmoqlilik (polidaktiliya ) dominant belgi hisoblanadi. Oilada ota - onaning birida shu belgi bo’lsa 50% bolalarda 6 barmoq bo’lib tug’ladi. Retsessiv gen bilan yuzaga chiqadigan kasalliklar yaqin qarindoshlar o’rtasidagi bo’lgan nikohlarda ko’p uchraydi . ( Aa x Aa ) Retsessiv gen bilan yuzaga chiqadigaan kaasalliklaarda agar ota – ona biri geperozigotali , ya’ni kasallikni yuzaga chiqaruvchi retsessiv genni tashuvchi bo’lsayu (Aa) ikkinchi sog’lom (AA) bu nikohdan tug’ilgan bfarzandlarning barchasi sog’lom bo’ladi. Ota - ona biri tashuvchi (Aa) bo’lib ikkinchisi esa kasal bo’lsa (aa) birinchi avlodning o’zidayoq kasal bolalar tug’lishi mumkin . Masalan : Tutqanoq ( epilipsiya ) kasalligida shunday holatni kuzatish mumkin . P O Aa x O aa G : A a a a F 1 : Aa : Aa : aa : aa. Mikrotsefaliya - kasal l angan odamning kalla yuz qismining g’ayri tabiiy katta va bosh qismining esa juda kichik bo’lishi . Bu

kasallikka duchor bo’lgan kishilar aqli zaif bo;ladi bu kasallik GEN bilan bog’liq bo’lgan kasalliklardir . Bu kaasallik dominant holda irsiylanaddi . Daun sindromi - bu kasallikni angliyalik vrach A. Daun tamonidan 1866 – yilda aniqlagan. Daun kasalligi odatda 21 autasomaning oshib ketishi natijasida sodir bo’ladi . Bunday kasallikda 46 o’rniga 47 ta xromosoma kuzatiladi . Bu kasallik erkaklarda ham ayollarda ham uchraydi . Belgisi : kasal bolaaning bo’yi past , kallasi kichi va yumaloq , ko’z kesimi egri , quloq suprasi kichik , og’zi yarim ochiq , og’zidan ko’pincha tili chiqib turadi . Til , teri , lablari quruq va ko’pincha ko’zda g’ilaylik bo’ladi . Ularga mustaqil ravishda bir ishni bajarish xususiyati yo’q . Ayrimlariga yozishni va o’qitishni o’rgatish mumkin, lekin sanashni o’rgana olmaydi . Daaun kasalligi bor bolalarda immunitet past bo’lganligi uchun ular har xil yuqimli kasalliklarda bardosh bera olmay , yoshligidayoq o’lib ketadi . Shershevskiy Terner sindromi: Kasallikni 1925 yili N. A. Shershevskiy va 1938 yili Ternerlar izohlab berganlar . Bu kasallik ayollarga xos bo’lib 1 : 5000 nissbatta uchraydi . Shu kasalligi bor ayollarda xromosomalar soni 45 ta bo’lib 1 ta xromosoma kam bo’ladi . Belgilari : past bo’yli , yengil vaznli , bo’yni juda qisqa va burmali bo’ladi . Tuxumdon va ikkilamchi jinsiy bezlar yaxshi rivojlanmagan , yelka keng bo’lib , tos suyagi va oyoqlari kalta , yuz ko’rinishi o’zining yoshiga qaraganda qari ko’rinadi . Bular nasl qoldirmaydi . Davolash usullari topilmagan . Irsiy kasalliklar tashqi muhitning mutagen omillar ta’sirida sodir bo’ladi . Odamdagi gen kasalliklar. Odamda ayrim normal genlarning mutatsion o’zgarishi natijasida paydo bo’luvchi irsiy kasalliklar yaxshi o’rganilgan . Odamning autosomalari ( jinsiy bo’lmagan xromosomalari ) da joylashgan genlarning

mutatsiyasi oqibatida yuzaga keladigan irsiy kasalliklari jumlasiga qo’yidagilarni kiritish mumkin : Sindaktiliya - panjalarning tutashi ketishi . Polidaktiliya - qo’shimcha barmoqlarning hosil bo’lishi . Mikrotsefaliya - kalla yuz qismining g’ayri tabiiy katta va bosh qismining esa juda kichik bo’lishi .. Bu kasallikka duchor bo’lgan kishilar aqli zaif bo’ladilar . Qayd etilgan geen kasalliklari ddominant holatda irsiylanaddi . Shuning uchin ularni erta va nisbatan osonlik bilan aniqlash mumkin . Bu esa zarur bo’lgan davolash tadbirlarini vaqtida boshlash imkoniyatini beradi . Odamda retsessiv mutatsiya oqibatida paydo bo’ladigan kasalligi turlari ham topilgan va o’rnatilgan . Retsessiv gen kasalliklari retsessiv gen bo’yicha gomozigota (aa) holatidagina rivojlanadi . Agar shaxs bu gen bo’yicha geterazigota bo’lsa kasallik geni Yashirin holda faoliyatsiz bo’lib kasallik rivojlaanmaaydi . Bu odamlar fenotipi bo’yicha dominant gomozigotali (AA ) dan farq qilmaydi . Kasallik tug’diruvchi retsessiv gen odam genotipida geterozigota hplatida yashirincha saqlanib borib uning avlodlarida retsessiv gomozigota holatiga kelib gen kasaalligining paydo bo’lishi ehtimolini ko’paytiradi. Shuning uchun retsessiv gen kaslligiga chalingan farzandlar sog’lom geterozigotali (Aa ) ota – onalar qurgan oilada ham tug’ilib qolishi mumkin . Tibbiy - genetik kontsultatsiya berish . Maxsus tibbiy genetic kosultatsiya markazlari tashkil etib, oila qurishga qaror qilgan yoshlarga oilasida tug’iladigan farzandlar salomatligi haqida tushincha berishni joruy qilishni ham tibbiyot genetikasining vazifasidir. Odam genotipining namoyon bo’lishi va ularning belgi va xususiyatlarining rivojlanishiga spirtli ichimliklar (alkagol) va kuknor , notkotik moddalar

juda yomon ta’sir qiladi. Ular odamlarda zararli mutatsiyalar sonini ko’paytiradi, har – xil jigar, buyrak, yurak, asab kasalliklarining ko’payishiga sabab bo’ladi. Alkagolik (ichkilikbozlik) nashxo’rlik qoradorixo’rliklar oilasida tug’ilgan bolalarda aqliy jihatdan qoloqlik , ruhiy va jismoniy jihatdan zaiflik ko’p uchraydi. Shunday qilib, sog’lom avlod uchun kurash, irsiy kasalliklarning oldini olish va ularni diagnostika qilish hamda davolash usullarini yaratish tibbiyot genetikasining dolzarb vazifasidir. Tibbiyot genetikasining dalillariga qraganda yr kurrasida yangi tug’ilgan farzandlarning 4,5 – 5,0 % I turli irsiy kasalliklar keltiruvchi genlarga ega bo’lgan holda dunyoga kelar ekanlar. Odam genetikasi ulkan amaliy ahamiyatga ega. Bu yosh fan odam belgi va xususiyatlarining normal va potologik holatidagi irsiylanishi va o’zgarishining qonuniyatlarini kashf etadi. Tibbiy atamalar: Sindaktiliya - panjalarning tutashi ketishi . Polidaktiliya - qo’shimcha barmoqlarning hosil bo’lishi . Mikrotsefaliya - kalla yuz qismining g’ayri tabiiy katta va bosh qismining esa juda kichik bo’lishi .

A D A B I Y O T L A R 1. N., X., Abdullayev, X., E., Karimov «Pato-fiziologiya»T. : 2000 y. 2. Sh.I. Rasulov «Pato-fiziologiya » Metodik qo’llanma., T. : 1998 y. 3. Lobashev M.E. i dr. Genetika s osnovami seleksii. M.,»ProsveShenie». 1970. 4. Maksudov Z.M. Umumiy genetika. Toshkent. «Ukituvchi», 1981. 5. Xamidov JX. va boshk. Tibbiy biologiya va irsiyatdan kullanma. Toshkent. «Ibn Sino». 1992. 6. Shensov Yu.S. ObShaya sitologiya. MGU. 1978. 7. Alberts B. Molekulyarnaya biologiya kletki. Moskva. 1987 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Funktsional tizim.o’z-o’zini boshqarish

Gavxar kasalliklari. Ko’z gavharining patologiyasi

Perikard, uch isitgich, oraqa o’rta va old rta meridianlarining tavsifi, qo’llashga ko’rsatmalari

Shox parda kasalliklari klinikasi, davolash (infеktsion kasalliklar)

Tomirli parda kasalliklari (orqa uvеitlar)