Tomirli parda kasalliklari (orqa uvеitlar) - Медицина - Рефераты

Tomirli parda kasalliklari (orqa uvеitlar)

Загружено в:

21.08.2022

Скачано:

0

Размер:

43.9990234375 KB

Tomirli parda kasalliklari (orqa uv е itlar) Reja: Tomirli parda  Tomirli pardaning yallig’ lanish patologiyasi  Klinik mashgulot

TOMIRLI PARDA Tomirli pardaning birinchi qismi rangdor parda (iris) dir. Rangdor parda ikki varaqdan iborat boiib, oldingisi mezodermal va ikkinchisi ektodermaldir. Rangdor pardaning oldingi sathida bir qancha chuqurcha va kavakchalar hamda devorchalar bor (lacuna, crypta) boiib, ular pardaga o’ziga xos ko’rinish va jilo beradi (113-rasm). Bu chuqurchalar pardaning ustki mezodermal varag’ida joylashgan va undagi fibrill tolalar hamda qon tomirlarningyo’nalish izidan tashkil topgan. Ko’zrangining to’q va och ko’kimtir, havorang va boshqachaligi shu pardadagi pigment hujayralaridagi xromatoforlar - melanin miqdoriga bogiiq. Pigment hujayralarida melanin ko’p boisa, ko’z rangi to’q, oz boisa ochroq rangli boiadi. Qorachiqni o’rab yotgan 138 muskul tolalari (m. Sphincter pupilla) ham shu mezodermal varaqda joylashgan bo’lib, ular qisqarganda qorachiq torayadi. Rangdor pardaning orqa sathini epiteliy varag’i tashkil etadi. Bu varaq bilan mezoderma varag’i o’rtasida radial (m. Dilatator pupilla) muskul tolalari joylashgan bo’lib, ular qisqarganda ko’z qorachig’i kengayadi. Rangdor pardaning oldingi mezodermal varag’ida stroma va ko’p pigment hujayralari borki, bular o’zaro chatishib rangdor pardoning tashqi pigment chegara membranasini tashkil etadi. Uning orqa sathida - ekzoderma varag’ida esa qorachiqni kengaytiruvchi radial nozik muskul tolalaridan tashqari, pigment qavati ham bo’lib, u qorachiq qirrasini o’rab olib, uning pigmentli qora jiyagini tashkil etadi. Qorachiqning qirra cheti atrofidan 1,5 mm ichkarida bo'rtiqroq, qalinligi 0,4 mm ga teng tasmachani eslatadigan doira bor. Qorachiq atrofidagi yuqorida ta ‘riflangan bo’rtiqroq doira uning oldingi sathini mayda va yirik naqshli ikkita doira qismga ajratadi. Bular qorachiq atrofi va kipriksimon tana zonalari deyiladi. Ko’zga yog’du tekshirganda bu zonalardan biri mayda-mayda chiziqli va ikkinchisi yirik shaklli bo’lib, yaqqol ko’rinib turadi. Ular normal holatining o ‘zgarishi rangdor pardaning turlikasalliklariga tashxis qo’yishda katta ahamiyatga ega.

Hozirgi zamon iridodiagnostika usuli nuqtai nazaridan qaragandarangdor pardadagi pigment dog’lari mayda-mayda chiziq vashakllarning o’zgarishi va o’zgacha joylashishi faqatgina ko’z kasalliklarini emas, balki butun tanada paydo bo’ladigan patologiko'zgarishlarni aniqlashga imkon beradi. Qorachiqkengayganda rangdor pardaning kipriksimon tana oldi zonasida bir necha qator gardishga o’xshash burmachalar paydo bo’ladi. Qorachiq torayganda esa burmachalar tekislanib, o’rni aylana tasmaga o’xshab turadi. Rangdor pardaning eng yupqa 0,2 mm ga teng joyining kipiksimon tanaga o’tishi chegara qismdir. Ko’zga tushadigan yorug’ nurlarni rangdor parda qorachig’I o’zining torayish va kengayish xususiyati bilan nazorat qiladi, shuning uchun rangdor pardani ko’zning tabiiy diafragmasi deb ataladi. Rangdor parda sezuvchi nerv tolalari n. Trigemi dan, vazomotor tolalari tsiliar tugunning simpatik nerv shoxchalaridan va harakatga keltiruvchi n.oculomotoriusdandir. Ikkinchi kismi - kipriksimon tana (corpus ciliaris) - ko’z soqqasi gardishi, oqsil parda qavati ichidagi bir butun halqa kengligi 8 mm - (burun tomoni 5,8 mm, chakka tomoni kengligi 6,7 mm) tasmaga o’xshab yotadi (114-rasm). Tomirli qavatning oldi qismi rangdor parda bilan orqa qismi xorioideyalar oraligida kipriksimon tana joylashgan. U shu pardaning eng qalin qismi boiib, rangdor parda bilan chegaralangan joyining qalinligi 2 mm ga teng, chunki shu yerda uning muskulchasi m. Ciliaris joylashgan. Uning xorioideyaga o’tish chizigi (ora serrata) esa kungiralidir. Kipriksimon tana sathi ikki xil tuzilishga ega. Uning rangdor pardaga yaqin - oldingi qismining ichki sathi ko’z ichiga bo’rtibroq chiqqan kiprikka o’xshash tolalardan tuzilgan (processus ciliaris) juda ko’p tolali (70 ga yaqin) tasmani eslatadi. Buni odatda kipriksimon chambarak (corena ciliaris) deyiladi. Tananing orqa, xorioideyaga o’tish qismi bora-bora tekislanib yupqa gardish (orbiculus ciliaris) deb ataladi. Kipriksimon tanani meridian yo'nalishida kesib qaraganda uchburchakli kesma paydo boiadi. Uchburchakning birinchi -

ustki sathi oldingi - rangdor parda o’zagi tomonga, ikkinchisi - orqa sathi xorioideyaga va uchinchi - to’mtoq sathi esa ko’zgavhari tomonga qaragan boiadi. Kipriksimon tananing chambaragi ko’z gavharini o’rab olgan. Ular orasida kengligi o’zgarib turadigan gavhar atrofi bo’shlig’i (sratium circum lental) bor. Kipriksimon tananing oldingi sathidan boshlanadigan boylamchalar - Sinn boylamchalari (ligamentum Zinni) ko’z gavhari ekvatorining orqa sathiga, uning orqa qismidan boshlanadigan boylamchalar gavhar ekvatorining oldingi sathiga borib birikadi. Natijada gavhar atrofida bir-biri bilan kesishgan TSinn boylamchalari orasida Kloket kanaii (spatium Cloketi) paydo boiadiki, bunda kipriksimon tanadan chiqqan suyuqlik - ko’z ichi suyuqligi girdoblanib oqadi. Kipriksimon tanada ham birinchi- mezodermal varagi boiib, u ≪ adashgan ≫ to’qima, muskul tolalari va juda ko’p qon tomirlarga ega. Uning ikkinchi (pigmentli) ektolermal varagi va to’r pardaning o’rta – optic qismidan rangdor pardaga qarab yo’nalgan va ulaming orqa sathini yopgan ikkinchi ektodermal epitelial qismlari bor. Demak, kipriksimon tanada ham, rangdor pardada ham ektodermal varaq bir juftdan. Rangdor pardada esa ikkita ektodermal va epitelial pigmentli varaqlar juda ko’p pigmentli hamda qop-qora boigani uchun nur o’tkazmaydi va ko’z ichki pardalariga haddan tashqari ko’p yorug’ nurlar o’tishidan saqlaydi. Kipriksimon tanadagi mayin silliq muskullar uch xil - meridianal, radial va tsirkulyar yo’nalishlidir. Meridianal tolalar qisqarganda xorioideyani oldinga tortadi va bu m.chorioidea deyiladi. Radial tolalar esa oqsil parda o ‘siqchasidan kipriksimon tana kiprikli va kipriksiz gardishlariga borib birikadi. Tsirkulyar tolalar esa ayrim- ayrim bog’ichlar shaklida kiprikli qismda joylashgan. Kipriksimon tanada uch xil yo’nalgan muskullar to’plami ayrimayrim qisqarib akkomodativ vazifani bajaradi. Kipriksimon tananing muskulli qatlami ostida tomirli qatlam o’rin olgan. Bunda qon tomirlardan tashqari siyrak biriktiruvchi to’qima, clastik tolalar va pigment hujayralari ko’p.

Ko’zning orqa qutbidan tomirli parda bilan oqsil parda orasidagi nozik bo’shlig’i spatium suprachoriodeadan kipriksimon tananing uzun arteriyasi o’ib kelib, kipriksimon tananing oldingi limbga yaqin yotgan arteriyasi bilan anastomozlab, rangdor pardaning kipriksimon tanaga o’tish joyida ularning katta qon aylanish doirasini tashkil qiladi. Doiraning tolalari kipriksimon tana kiprikli qismini qon tomirlar bilan boyitadi. Bu esa kipriksimon tananing ko’z ichi suyuqligi ishlab chiqarishiga katta imkoniyat beradi. Kipriksimon tanadagi muskullar akkomodatsiya jarayonini ta‘minlasa, uning kiprik epiteliysi ko’z ichi suyuqligi ishlanishini ta'minlaydi. Kipriksimon tanadagi qon tomirli qatlam ostida juda yupqa shaklsiz, asosiy qatlam joylashgan, uning ostida esa pigmentli epiteliy va undan keyin pigmentsiz epiteliy qavatlari qatma-qat bo’lib yotadi. Keyingi ikki-pigmentli va pigmentsiz qavatlardan biri- pigmentsizi to’r pardaning ko’rmaydigan (optik emas) qismidir. Kipriksimon tanada nerv tolalari chigali yotadi. Uning sezuv nervi tolachalari uch tarmoqli nervning birinchi tolasidan, qon tomirlami kengaytirib- toraytirib turuvchi va radial muskullarni harakatlantiruvchi tolalar esa simpatik nerv tolasidagi va aylana muskullarni harakatlantiruvchi tolalar - ko’zni harakatlantiruvchi nerv (n.oculomotorius) tolalaridandir. Uchinchi qism - xorioideya (chorioidea) - tomirli pardaning eng orqa qismi bo’lib, u oqsil pardaning ichki sathiga suyanib yotadi Qalinligi 0,2-0,4 mm ga teng. Uning sathi kungirali chiziqdan to ko’ruv nervi diski qirrasigacha boigan masofaga teng va faqat shu ikki o’rinda oqsil pardaga yopishgan boiadi. Xorioideya gistologik 5 qatlamdan iborat (115-rasm). 1. Supraxorioideya - qon tomirlaming ustki qatlami juda yupqa endoteliy bilan qoplangan ko’p tolali pigment hujayralari bilan ta‘minlangan biriktiruvchi to'qimadan iborat. 2. Yirik diametrli arteriya va vena qon tomirlar qatlami. 3. 0 ‘rta diametrli arteriya va vena qon tomirlar qatlami. 4. Mayda - xoriokapillyar qon tomirlar qadami.

5. Brux membranasi - shishasimon tiniq, silliq va nafis parda, xoriokapillyar varag’i bilan to*r parda pigment epiteliysi orasida yotgan membrana. Xorioideya to’r pardaning optik qismi bilan jipslashib yotadi. Xorioideyada sezuv nerv tolalari yo*q. Ko'zning orqa qutbidagi siliar arteriyasi qon tomirlaming 6-8 ta orqa qisqa tolalari xorioideya qatlamlariga kirib, bir-biri bilan anastomozlangan holda uni arteriya qoni bilan ta‘minlaydi. Xorioideya bilan to’t pardaning hamkorligi ko'zning ko’rish jarayonini yaxshilaydi, chunki xorioideyaning eng ichki xoriokapillyar qatlami to’r pardani qon bilan ta‘minlab, unda moddalar almashinuvini tartibga solib turadi. TOMIRLI PARDANING YALLIG „ LANISH PATOLOGIYASI Iridotsiklitlar. Ko’z tomirli qavatning rangli pardasi (iris) yalliglanganda iritis, kipriksimon tana (corpus ciliaris) yallig’langanda ciclitis va uning xususiy qismi (chorioidea) yalliglanganda chorioiditis deyiladi. Ko’z soqqasi tomirli pardasining dastlabki ikki qismining tomirlari yagona va ta‘minlanishi umumiy boigani uchun ko’pincha o ‘tkir va tez boshlanadigan irit, 2-3 kun orasida siklit ham boshlanib, iridotsiklit paydo bo’ladi, lekin yalligianish jarayoni uning uchinchi qismi - xorioideyaga tezlik bilan olmaydi, chunki u boshqa qon tomirlar sistemasidan ta‘minlanadi. Keyinchalik yalligianish unga ham oiganda iridociclohGrioiditis deyiladi. Ilgari ko’z soqqasining tashqi qavati sklerani olib tashlab qaraganda ko’z ko’ruv nerviga osilib turgan bir dona qora tut (uvea) ni eslatgani uchun tomirli parda (uvea) deyilgan, iridotsikloxorioiditni qisqaroq qilib panuveitis deyilgan. Iridotsiklitni oldi uveit, xorioiditni orqa uveit ham deyilgan. Panuveitning sabablari ko’pincha endogen sil, toksoplazmoz, zaxm, revmatizm, uchuq, gripp, allergiya, immun va autoimmune jarayonlardir. Shu munosabat bilan ko’zga tushgan infektsiyalar tomirU parda ichiga asta-sekin anafilaktik ta‘sir oikazib surunkali uveitga sabab boiadi. Aseptik iridotsiklitlar ham bo’lib, ular keratitlar ta‘siri ostida vujudga keladi. Masalan, loyqalangan ko’z gavhari membranasi orqah siqadigan

fakolitik toksinlar ta‘siridan paydo boladigan surunkali iridotsiklit autoimun iridotsiklit hisoblanadi. Ekzogen sababar.- viruslar, ko’z shikastlanganda paydo boladigan banal infektsiyalar (strepto- stafilo- pnevmokokklar) o’tkir iridotsiklitga olib keladi. Bunda paydo boladigan yalligianish jarayoni ekssudatli, fibrinli, yiringli va gemorragik bolishi mumkin. Iridotsiklitlarning klinik belgilari - ko’zning yoruglikka qaray olmashgi, ko’zda sanchiq turishi, uning yoshlanishi, ko’z tirqishlning refleks sababli qisilib torayishi, perikorneal va aralash in‘ektsiyalaming paydo bo’lishidadir. Shuningdek, rangdor parda rang-tusi va naqshlari jilosining o’zgarishi, qorachiqning torayishi bilan namoyon boiadi. Bunda klinik simptomlarning asosida yalliglanishning 5 klassik belgilaryotadi: og’riq, giperemiya (qizarish), shish paydo bo’lishi, ko’z issiqlik darajasining ko’tarilishi va iris faol faoliyatining yo’qolishidir.Shu belgilar sababli to’qroq noaniq rang, ko’k rang va qo’y ko’z rangli irislar zanglagan buyumga o’xshash qizg'ish sariq tus oladi. Paydo bolgan shish esa iris jiloli naqshlarni yo’q qiladi va qorachiqning osongina kengayish-torayish faoliyatini susaytiradi va bora-bora so’ndiradi. Natijada torayib qolgan qorachiqning qirralari (infiltrate sababli) gavhar oldi sathi membranasiga nuqta- nuqta shaklida yopishib sinexiya (synechia) beradi. Agar iriodotsiklit sil yoki toksoplazmozdan boisa, keng va chuqur plastik yopishiqlarni uzib, qorachiqni kengaytirish uchun ko'zga atropin tomiziladi, ba‘zan sinexiyalardan bir-ikkitasi uzilmasa, qorachiqning shakli buzilib, uning markaziga nisbatan qop-qora ingichka nayzachaga yoki nayza tortganga o’xshab qoladi. Yalligianish zo’raygan sari qorachiq qirrasining hammasi yopishib, aylana sinexiya (seclusio), ekssudatsiya yana ko’paygach, qorachiq qizglsh-sariq rangga kirib, ekssudat bilan butunlay bekiladi. Bu occlusio pupilae deyiladi. Natijada ko’z ichi suyuqligi o'tish yollari bekilib, ko’z bosimi ko’tariladi, rangdor parda qorachiq atrofida bir oz do’ppayib (iris bombe) iris bombaga o'xshab do’ppayib qoladi va

ikkilamchi glaukoma paydo boiadi. Ba‘zan ko'z oldi kamerasi tubida qon ko’rinishi mumkin. Yalligianish irisdan kipriksimon tanaga o’tganini ko’zning lo ‘qillab og ‘riy boshlaganidart bilinadi. Bu og’riq kechasi juda zo’rayib bemorni juda bezovta qiladi. Atrofdagi qon tomirlar aralash in‘ektsiyasi qalinlashib binafsha rang tus oladi. Ko’zni palpatsiya bilan tekshirganda bemor qattiq og'riq sezadi. Ko’z ichi bosimi esa normadan pastga tushgan boiadi. Shox pardaning orqa sathida cho’kma donachalar (precipitat) paydo boiib, ularning maydaroq, yengilroqlari yuqoriroqda (markazga yaqin) va yirikroq, oglrroqlari pastroqda (limbga yaqin) qator terilib yotib , o’tkir cho’qqili uchburchak shaklidagi o‘ziga xos ko’rinishni beradi. Sil va toksoplazmozli iridotsiklitda bu cho’kma donachalar yirik va tolaroq sarglsh tusli boiadi. Revmatizm sababli iridotsiklitda esa bu donachalar maydaroq, yupqaroq va ba‘zan pigmentli boiadi. Ko’z oldi kamerasida steril (mikrobsiz) yiring- gipopion (hypopion) paydo boiadi. Yuqorida yozilgan simptomlar yiglndisi asosida iridotsiklit diagnozi qo’yiladi. Bunday bemorlar zudlik bilan statsionargajoylashtirilib, toliq klinik laboratoriya tekshiruvlari o’tkazilishi lozim. Kasallik kelib chiqishining asosiy sababi aniqlangach, umumiydori-darmon va ko’zga tegishli dorilar: dezinfektsiyalovchi,so’riltiruvchi dorilar bilan bir qatorda, qorachiqni kengaytiruvchi atropin, skopolaminning 1 foizli eritmasidan qorachiqni tezroq vayaxshiroq kengaytirish uchun tomiziladi. Umuman ekssudativ - yopishqoq (plastik) iridotsiklitlar tuberkulyozga taalluqli boiib, bunda odatda surunkali o’tadiganyalligianish tezlik bilan ichkariga surilib, toliq panuveitga aylanadi. Agar tuberkulyoz iridotsikliti organizmida umumiy immuniteti bor bemorda paydo boisa, u asta-sekin rivojlanib rangdor pardada tuguncha (116-rasm) va juda quyuq katta-katta priyetsipitlar bilanko’rinish beradi. Tugunchalar qizg’ish-sariq bo’lib, ular atrofida difTuzshish ham paydo bo’ladi. Bir hafta - 10 kun ichida ular so’rilib ketib, o'mida va atrofida yanayangilari

chiqaveradi va shu tariqa simmkaliuzoq davom etaveradi. Lekin sil iridotsiklitinin ikkala xilida ham qalinpretsepitatlar, ekssudat bo’lib, yopishqoqlik (sinexiya, seklyiiziolar) kuchli boladi. Ikkala ko’z ham navbatma-navbat kasallanaveradi. Bunda to’g’ri diagnoz qo’yish va davolash ishlarini puxta olib borishzarur. Ko’z kasalliklarining og’ir o’tishini va o’z vaqtida to’g’ri davolanmasa odamni ojizlikka olib borishini inobatga olib, respublikamizning hamma viloyatlari va hududlarida tuberkulyozdispanserlari faoliyat ko’rsatib kelayapti. Toksoplazmoz iridotsiklitlari ko’pincha toksoplazmozning hayotdayuqtirilgan turi bilan kasallangan odamlarda ham uchraydi. Toksoplazmalar qonga yoki ko’zga tushganda shox parda, rangdor parda va kipriksimon tananing o’tkir yallig’lanishi, ko’zda yoshlanish,og’riq berish va perikorneal in‘ektsiya bilan boshlanib, rangdorpardadagi tugunchalar yoki diffiiz yopishqoq yallig’lanish tezlik bilan kipriksimon tanaga o’tadi va proliferativ jarayon boshlanadi va judaog’ir davom etadi. Cho’kma donachalar yuzaga kelib, ko’kimtirsarg’ish ekssudat qorachiqni bekitib qo’yadi va ikkilamchi glaukoma kelib chiqadi. Ba‘zan yiring shishasimon tanaga o’tib endoftalmit yokipanoftalmit berib, 3-4 hafta ichida ko’z xira tortib qoladi. Yallig’lanishjarayoni shu tariqa surunkali davom etib, ikkinchi ko’zni ham kasalga chalintiradi. Bunday bemorlarning ko’z ichi suyuqligidantoksoplazmani topish mumkin. Ko’z yaqin atrofidagi limfa bezlaridag’allanib kattalashadi va og'riqli bo’ladi. Diagnoz, difTerentsial diagnoz qo’yish uchun anamnezning ham roli katta. Bemorningqaynamagan sut iste‘mol qilishi, pishmagan qiymadan tatib ko’rishi,qushxonada ishlashi yoki kasal mol, kuchuk, mushukni boqishi,shaxsiy gigiyenaga e‘tibor bermasligi va boshqalar bu kasallikni yuqtirishga sabab bo’ladi

KLINIK MASHGULOT Oftalmoskopiya - ko’z tubini tekshirib to’r parda. tomirli parda va ko’z ko’ruv nervi diskining holatini maxsus asbob – oftalmoskop yordamida o’rganish usulidir Oftalmoskopiya usulini o’rganishdan oldin ko’z tubining normal holati bilan, oftalmoskop va uning paydo boish tarixi bilan qisqacha tanishib chiqish maqsadga muvofiqdir. Ma‘lumki, ko’z tubini ikkita asosiy qavat - to’r parda va tomirli parda tashkil etadi. Normada oftalmoskopiya yordamida faqat to’r pardaning qismlari aniq ko’rinadi, patologiyada esa, tomirli pardadagi o’zgarishlar ham namoyon bo’ladi. Normada ko’z tubining asosan uch qismi bor. Uning birinchisi - ko’rish nervi diski - dumaloq, rangi och-pushti va chegaralari aniqdir. Diskning ortasidagi to’r parda markaziy arteriyasi kirib, to ‘r pardada shoxlanadi va markaziy vena shoxlari ham yonma-yon yotadi, shu arteriya va vena tomirlari kalibrining o’zaro nisbatan 2:3 boladi. Ikkinchisi - sariq dog`, bu ko’z tubining o`rtasiga joylashgan, rangi biroz kul rang sarg’ish bo’lib, o’rtasida pushti rang markaziy chuqurchasi bor. Bu yerda asosan kolbachasimon hujayralar bo’lib, normada qon tomirlar yo`q. Uchinchi qismi – bu ko`z tubining cheti- atrofi tekis qizil rangli va qon tomirlar shoxlari yoyilgan qismidir . Ko`z tubini tekshirishda oftalmoskopning ahamiyati katta. Buning eng sodda xilini 1850 yilda Gelmgolts ixtiro qilib, oftalmologiyaning ikkinchi ≪ yorug`lik ≫ yokin ≪ nurli ≫ davrini boshlab bergan. Chunki qadim zamonlardan - oftalmoskop ixtiro qilingan davrgacha oftalmologlar ko`z tubini ko’rolmaganlar. Shu sababli u davr ≪ qorong`i davr ≫ deyilgan. Shifokor odatda ko`z tubini oftalmoskop yordamida tekshirishni ko’rish nervi diskidan boshlab, so`ngra sariq dog` va nihoyat to`r parda chetlarini qarab yozib chiqadi.

Oftalmoskopiyaning ikkita usuli bo'lib, birinchisi teskari oftalmoskopiya va ikkinchisi to’gri oftalmoskopiya deyiladi. Hozirgi zamonda takomillashtirilgan elektr oftalmoskop, binoklli oftalmoskop va oftalmoxromoskoplar bor . Biomikroskopiya T а yyorg а rlik -qorongu xonad а b а j а rish -T е kshirishd а n о ldin b е m о rni t а yyorl а sh, t е kshirish o‘tk а zish to‘g‘risid а b е m о rg а tushuntiril а di K е r а kli jih о zl а r:stul, pr е dm е t O’tk а zisht ех nik а si B е m о r mikroskop stulig а o‘tirg а n h о ld а , h а kim b е m о rning ro‘p а r а sid а tur а di B е m о r b о shini qimirl а tm а sd а n turib, qaraydi Biomikroskopiya usulida ko`zning tubigacha bo`lgan qism ko`rinadi. Biomikroskopiya ko`zni 5-60 martagacha kattalashtirib ko`rsatadi Bu usul о rq а li ko‘z о lm а sining tashqi va uchki qismlari t е kshiril а di

Foydalaniladigan adabiyotlar ro`yxati Asosiy darsliklar: 1. Е rosh е vskiy T.I., Bochkar е va A.I. ―Glazno` е bol е zni‖, 1989g., 263s. 2.Xamidova M.X. ―Ko`z kasalliklari‖, 1996 y.,334 s. 3.―Ko`z kasalliklari‖, Hamidova M.H., Boltaeva Z.K., 2006, 304 s. Qo`shimcha adabiyotlar 1.J е k J. Kanskiy ―Oftalmologiya sist е mali yondoshish‖, 1999 y. 2.J е k J. Kanskiy ―Oftalmologiya sist е mali yondoshish‖ Atlas , 1999y. 3.Astaxov Yu.S. ―Glazno` е bol е zni‖, spravochno е posobi е , 2004 g.

Похожие

Shox parda kasalliklari klinikasi, davolash (infеktsion kasalliklar)

Qovoq, kon'yunktiva va ko`z yosh a'zolari kasalliklari. shox parda kasalliklari

Veterinar oftalmologiya fanining maqsadi va vazifalari

Nevropatologiya ta’rifi orqa miya

Gavxar kasalliklari. Ko’z gavharining patologiyasi