Veterinar oftalmologiya fanining maqsadi va vazifalari - Медицина - Рефераты

Veterinar oftalmologiya fanining maqsadi va vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50 KB

Veterinar oftalmologiya fanining maqsadi va vazifalari. Reja: 1 . Veterinar oftalmologiya haqida tushuncha. 2. Chorvachilik xo’jaliklarida ko’z kasalliklarining sodir bo’lish darajasi. Iqtisodiy zarar. 3. Ko’z anatomiyasi va fiziologiyasi. 4. Ko’zni tekshirish usullari.

Tayanch iboralar: oftalmologiya. Iqtisodiy zarar. Ko’z anatomiyasi. Ko’z soqqasi. Oqish parda. Ko’zning shox pardasi. Tomirli trakt. Rangli parda. Siliar yoki kipriksimon tana. Ko’rish nervi. Nurni sindiruvchi muhitlar. Ko’z gavhari. Ko’z fiziologiyasi. Refraksiya. Emmetropiya. Miopiya. Gipermetropiya. Ko’rish qobiliyati. Blefarospazm. Qovoqlarning qayrilib qolishi. Ko’z yoshi yo’llarining o’tkazuvchanligi. Oftalmoskopiya. Deskvamatsiya. 1. Oftalmologiya so’zi ikki yunon so’zlaridan tashkil topgan: ko’z va tekshirish . Oftalmologiya bu ko’rish a’zosining anatomo–fiziologik xususiyatlari, tekshirish usullari, kasalliklar sabablari, patogenez, klinik belgilar, diagnostika, davolash va oldini olish choralarini o’rganadigan fan. Veterinar oftalmologiyaning vazifalari: ko’z kasalliklarini ilm asosida davolanishini tashkillashtirish, ularni oldini olish va shu bilan birgalikda moddiy zararni kamaytirish hamda veterinariya ishlarining samaradorligini oshirish. Hayvonlarning ko’rish a’zolari kasalliklari, ularning ko’rish qobiliyatini susaytiradi va natijada tashqi muhit ta’sirotlariga moslashishiga va hayot uchun kurashishga keskin halaqit beradi. Hozirgi paytda chorvachilik xo’jaliklarida ko’z kasalliklari ko’p uchrab turadi. Ular qoramol, ot, qo’y, cho’chqa, quyon, it, mushuk, tuya va boshqa hayvonlarda kuzatiladi. Ayrim xo’jaliklarda ko’z kasalliklari 40–80 % ni tashkil qiladi. Bunda asosan yosh hayvonlar zararlanadi. Kasallangan hayvonlarning 25–30 % keyinchalik ko’rish qobiliyatini to’liq, 30 % hayvonlar esa uni yarmigacha yo’qotadi. 2. Ko’rish a’zolari markaziy asab tizimining muhim bir retseptorlari ekanligi va butun organizmning holatiga to’g’ridan – to’g’ri bog’liq bo’lgani uchun ularning kasalliklari hayvon mahsuldorligi va ish bajarish qobiliyatiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Ayrim paytlarda esa ko’z kasalliklari hayvon o’limiga ham olib kelishi mumkin. Masalan: yiringli panoftalmitda sepsisning rivojlanishi, yoppasiga ta’sir etadigan ko’z kasalliklari (telyazioz, infeksion va boshq.). Ko’z kasalliklari katta iqtisodiy zarar keltiradi. Qoramollarda yoppasiga uchraydigan kon’yunktivokeratitlar bir yoki ikkala ko’zning to’liq ko’r bo’lishiga olib keladi,

natijada yosh hayvonlarning o’sishi susayadi, sigirlarning sut mahsuldorligi kamayadi, tirik massaning o’sishi susayadi, buning barchasi esa ular qisir qolishiga bilvosita sabab bo’ladi. Ko’z kasalliklari turli infeksion va yuqumsiz ichki kasalliklarida, ikkilamchi patologik jarayon sifatida ham katta iqtisodiy zarar keltirishi mumkin, masalan: qoramollarda oqsil, qorason, gemosporidioz, tuberkulyoz, kuydirgi; qo’y va echkilarda chechak, pustulyozli stomatit, avitaminozlar jun, sut, go’sht mahsuldorligining kamayishiga olib keladi. Cho’chqalarda o’lat va rojada kataral yiringli kon’yunktivit rivojlanadi, bunda cho’chqalar o’ladi, ularning go’sht mahsuldorligi keskin kamayadi. Itlarda o’lat, gastroenterit, rinit, bosh miya sohasi abssesslari ko’z soqqasi va qovoqlarning harakat faoliyatiga ta’sir etadi. Shuning uchun ko’rish a’zolari kasalliklarini sinchiklab o’rganish, davolash va oldini olish katta ahamiyatga ega. Ko’z kasalliklarini tekshirish va o’rganishda ko’z anatomiyasi, gistologiyasi va fiziologiyasini tubdan bilish ularni davolashda mustahkam zamin yaratadi. 3. Ko’z ko’rish organi bo’lib, ko’z soqqasi, yordamchi yoki himoya apparatlaridan iborat. Ko’z soqqasi – sharsimon, oldindan orqaga qarab sa’l yalpoq shaklda bo’ladi. Ko’z soqqasi ko’z kosasining old tomonida, qovoqlar ortida joylashgan. Ko’z soqqasining ortidagi retrobulbar bo’shliq muskul, fassiya, nerv, tomirlar va yog’ bilan to’lgan. Ko’z soqqasi ko’rish nervi orqali bosh miya bilan bog’lanadi. Otlarda ko’z soqqasining massasi 30 g, hajmi esa 5–8 sm 3 keladi. Ko’z soqqasida quyidagi anatomik elementlar mavjud: fibrozli parda; tomirli trakt; ko’rish – nerv apparati; yorug’lik nurlarini sindiruvchi muhitlar. Ko’zning tashqi fibroz pardasi yopiq doirasimon kapsula shaklida bo’lib, u oqish parda (orqa tomonda) va muguz parda (old tomonda) lardan iborat. Oqish parda ko’z soqqasining 4 dan 3 qismini yopib turadi. U yorug’lik nurlarini o’tkazmaydi, zich, tarkibida qon tomirlari kam. Oqish pardaning orqa tomonida panjarali plastinka joylashgan, uning teshiklaridan ko’rish nervining tolalari o’tadi, oqish pardaning qalinligi ko’z ekvatorida 2 mm, qutblarda 0,4 mm.

Ko’zning shox pardasi tiniq shaffof, juda zich bo’lib, tarkibida ko’p miqdorda nervlar bor, lekin qon tomirlar o’tmaydi. U diffuziya yo’li bilan oziqlanadi. Shox pardaning aylanasida yarim tiniq xalqacha – limb joylashgan. Gistologik jihatdan shox (muguz) parda 5 qavatdan tuzilgan: tashqi – epitelial, boumen (ot va cho’chqada yo’q), stromal (parenximatoz), dessiment va endoteliy qavatlari. Tomirli trakt – rangli parda, siliar yoki kipriksimon tana, xususiy qon tomirli parda yoki xorioideyadan tuzilgan. – rangli parda – shox parda orqasida, ko’z gavhari oldida joylashadi. O’rtasida teshik – qorachig’i bor. Pardaning yuqori qismida mayda, uzum urug’iga o’xshash qoramtir shakllar bo’ladi. Rangli pardani ikkita muskul – sfinkter va dilyatator harakatga keltiradi. Gistologik jihatdan rangli pardada tashqi endoteliy, oldingi chegarali qavat (pigmentli hujayralar joylashgan), tomirli qavat, keyingi chegarali qavatlar ajratiladi. – siliar yoki kipriksimon tana – tomirli traktining o’rta qismi. U rangli va xususiy tomirli parda o’rtasida joylashgan kamar shaklida bo’lib, eni 10 mm. Kipriksimon tanada kipriksimon muskul joylashadi, unga sinn paychalari yordamida ko’z gavhari birikadi. Muskul qisqarganda uning kipriksimon o’simtalari gavharni siqadi va u ko’proq yumaloqlashadi, natijada ko’zga predmetlarni uzoq va yaqindan ko’rishga imkon yaratiladi. – xususiy tomirli parda tomirli traktning 3/2 qismini tashkil qiladi. Sklera va to’r parda o’rtasida joylashgan. Rangi to’q qo’ng’ir (melanin moddasi). Pardaning dorsal tomonida nur qaytaruvchi qavat bo’lib, tuzilishi itlarda hujayrali, o’simlikxo’r turlarda esa fibrozli. Otlarda uning rangi ko’k – yashil, qoramollarda yashildan – ko’kgacha, itlarda tilla –sariq rang. Uning fiziologik vazifasi – yorug’lik effektlarini kuchaytirish. Tomirli parda 5 qavatdan iborat: тashqi (subraxorioidal), katta tomirlar qavati, nur qaytaruvchi qavat (tapetum), kapillyar qon tomirlar qavati, shishasimon yoki asosiy plastinka qavati. Bu plastinka ko’z soqqasining ichki qismlarini oziqlantirishda asosiy ahamiyatga ega.

Ko’rish – nerv apparati yoki ko’zning to’r pardasi. U nerv to’qimasidan tuzilgan bo’lib, markaziy nerv sistemasining davomi hisoblanadi. To’r parda oldingi ko’rmaydigan va orqa ko’radigan qismlardan iborat. Ko’rish nervining to’r pardaga o’tadigan qismi ko’rish g’uddasi deb ataladi. Gistologik tuzilishi jihatidan to’r parda 10 qavatdan, funksional jihatdan esa ikki qavatdan iborat: tashqi – nur qabul qiluvchi va ichki – nur o’tkazuvchi. Nurning asosiy qabul qiluvchi elementlari tayoqcha va kolbochka hujayralari. Tayoqcha (130 mln) – yorug’likni, kolbochkalar (8 mln) rangni ajratish uchun xizmat qiladi. Ko’rish nervi . Bosh miya nervlarining ikkinchi jufti. Kalla suyagining bosh miya bo’shlig’ida ikkala ko’rish nervlari o’zaro birlashib xiazmani hosil qiladilar. Buning fiziologik ahamiyati quyidagicha: impulslar ikkala to’r pardaga tushib miyaning bitta yarim sharida birlashadi, bu esa ikkala ko’z uchun bir ko’rish maydonini hosil qilishga imkoniyat yaratadi (binokulyar ko’rish). Nurni sindiruvchi muhitlar – ularga ko’z ichi suyuqligi, ko’z gavhari va shishasimon tana kiradi. Ko’z ichi suyuqligi tiniq, rangsiz. Tarkibida suv, 0,02 % oqsil, mineral tuzlar, vitaminlar, asetinholinlar mavjud. Suyuqlikni kipriksimon tana ishlab chiqaradi. Suyuqlik oldingi kameraning burchagidagi fontanov protokdan sirkulyar kanalga va u orqali venalarga tushadi. Ko’z suyuqligi so’rilishining buzilishida xavfli kasallik – glaukoma rivojlanadi. Shishasimon tana – dildiroq massa bo’lib, tarkibida 98,5 % suv, qolgani esa zich modda. Shishasimon tana ko’z ichi bosimini hosil qilib, to’r va tomirli pardani normal holatda ushlab turishda xizmat qiladi. Ko’z gavhari – rangli pardaning orqa tomonida joylashib, ikki tomonlama qavariq linza shaklida bo’ladi. Uning orqa devori nisbatan ko’proq qavariq shaklga ega. Gavharning usti kapsula bilan qoplangan, parenximasi esa zich yadro va qobiqli qismdan iborat. Ko’zning qon bilan ta’minlanishi 3 juft tomirlar sistemalari orqali amalga oshiriladi: qovoqlar arteriyalarining sistemasi, sillyar sistema va to’r pardaning markaziy arteriyasi sistemasi.

Ko’z fiziologiyasi. Ko’z o’zining barcha xislatlari (yorug’lik, og’riq, taktil, harorat sezuvchanligi), baroretsepsiyasi va boshqa turli bog’lanishlari orqali markaziy nerv sistemasini tashqi muhit bilan bog’lovchi muhim organ hisoblanadi. Ko’zning anatomik tuzilishi fotokamerani eslatadi. Obyektiv rolini tiniq muhitlar – shox parda, suyuqlik, gavhar, shishasimon tana o’ynaydi. Ko’z optik sistemasining tinch holatda parallel yorug’lik nurlarini sindirib, bir nuqtada yig’ish qobiliyati “refraksiya” deb ataladi. Normal refraksiyada yorug’lik nurlari to’r pardada yig’iladi va bu holat “emmetropiya” deb nomlanadi. Noto’g’ri refraksiyada (ametropiya) nurlar fokusi to’r pardadan oldinda yoki orqada yig’iladi. Refraksiyaning buzilishi ikki xil – yaqindan ko’rish (miopiya) va uzoqdan ko’rish (gipermetropiya) bo’ladi. Miopiyada parallel nurlar to’r pardaga yetmasdan bir fokusga yig’iladi. Gipermetropiyada parallel nurlar to’r pardadan o’tib, uning orqasida bir fokusga to’planadi. Ayrim paytlarda bir ko’z normal, ikkinchisi esa noto’g’ri ko’radigan bo’lishi mumkin, bu holat “anizometriya” deyiladi. 4. Ko’z kasalliklarida birinchi navbatda anamnez ma’lumotlarini to’liq yig’ish lozim. Bu ayniqsa infeksion va invazion etiologiyali, modda almashinuvining buzilishi (gipovitaminozlar) yoki boshqa, yoppasiga ko’p hayvonlarga ta’sir qiladigan omillar bilan bog’liq bo’lgan kasalliklarda muhim ahamiyat kasb etadi. Kasallangan ko’zni tekshirganda kasallik birlamchi, ya’ni uni chaqirgan sabablar bevosita ko’zga yoki uning himoya a’zolariga ta’sir qilishida yoki ikkilamchi – organizmning barcha a’zolari kasallanishida ekanligini hisobga olish lozim. Hayvonning umumiy ahvolini alohida a’zolar va sistemalarini diagnostika kursida keltirgan sxema bo’yicha tekshiriladi. Ammo ko’zni tekshirishda bir nechta xususiyatlar mavjud va ularga alohida e’tibor beriladi. Ko’rish qobiliyatini tekshirish. Hayvonni tekshirganda uning ehtiyotkorlik bilan harakatlanishiga e’tibor beriladi. Masalan ko’r hayvon oyoqlarini va boshini

baland ko’taradi, ko’zlarini katta ochadi, quloqlarini doim qimirlatadi. Bir ko’zi ko’rmaganda hayvonning boshi bir tomonga qiyshayib turadi. Katta hayvonlarni tekshirganda ularni biror to’siqqa yetalash lozim. Ko’rmaydigan hayvon unga uriladi, ko’radigani esa ungacha bormasdan to’xtaydi. Boshqa usulni qo’llaganda hayvonning yonida turib, qamchi yoki tayoqni uning ko’zi oldida siltab yengil urish, ya’ni shartli refleks ishlab chiqish lozim. Undan keyin tayoqni hayvon ko’zining oldida ko’targanda ko’rmagani indamay turadi, ko’radigani esa o’zini olib qochadi. Kichik hayvonlarni tekshirganda ularni har xil predmetlar qo’yilgan xonaga erkin qo’yib yuborish lozim. Ko’rmaydigan hayvon albatta shu predmetlar bilan to’qnashadi. Ko’z soqqasi va uni himoya qiladigan a’zolarni tekshirish. Ko’zni va atrof to’qimalarni yorug’likda, ularga qo’l tekkizmasdan tekshirish lozim. Bunda jarohat, ekzema, shish mavjudligi, ko’z yoshi oqishi, qovoqlar va kipriklar holatiga e’tibor beriladi. Qovoqlarning shishi yallig’lanishda yoki o’smada kuzatiladi. Yallig’langanda u shishgan, qizargan va og’riqli bo’ladi. Mahalliy harorati oshadi. Shish yuqori qovoq ostida joylashsa, bu ko’z yoshi bezining yallig’lanishidan darak beradi. Ko’z yoshining oqishi kon’yunktiva, shox parda, sklera, tomirli trakt, to’r parda, ko’rish nervi kasalliklari bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Surunkali oqish ko’z yoshi yo’llarining o’tkazuvchanligining buzilishida kuzatiladi. Blefarospazm (qovoqlarning yopilib qolishi) yoki oddiy qilib aytganda yorug’likdan qo’rqish, kon’yunktiva, shox parda, sklera, tomirli trakt, to’r parda, ko’rish nervi kasalliklariga javoban reflektor reaksiya shaklida hosil bo’ladi. Uni yuqori qovoqning tushib qolishi bilan adashtirmaslik lozim. Undan tashqari qovoqlarning ichkariga yoki tashqariga qayrilib qolishi, ko’z soqqasi bo’rtib chiqishi, ko’z atrofiyasini kuzatish mumkin. Og’ir holatlarda kon’yunktivani tekshirish uchun uning atrofiga 0,5 % li novokain eritmasi yuboriladi. Kon’yunktivani tekshirganda uning rangi, quruq

yoki namligi, shish, qon quyilishlar, jarohatlar, o’smalar mavjudligi, yallig’lanish alomatlariga e’tibor beriladi. Ko’zning shox pardasi silliq, yaltiroq, shaffof va bir tekisda bo’rtib chiqqan bo’lishi lozim. Tekshirganda yuzasidagi nuqsonlar, xiralashish, o’sib kirgan qon tomirlar, eroziyalarga ahamiyat berildi. Ko’z yoshi yo’llarini tekshirish. Ko’z yoshi nuqtalari va naychalarining o’tkazuvchanligini Boumen zondi yordamida tekshirish lozim. Ko’z yoshi nuqtalari ko’zning ichki burchagida yuqori va past qovoqlar chetlarida joylashadi. Ular orqali zond 1 sm chuqurliqqa ko’z yoshi beziga qaratilib kirgiziladi. Ko’z yoshi – burun kanalining o’tkazuvchanligini tekshirish uchun kon’yunktival xaltaga 1 % li metilen ko’ki tomizdiriladi. Agar bo’yoq 15–20 daqiqadan so’ng burun teshigidan chiqsa – kanal sog’lom hisoblanadi. Ot va qoramollarda ko’z yoshi – burun kanalini sprinsovka yoki shpris yordamida burun tomondan yuvish mumkin. Shpritsga rezina naycha orqali o’tmas Bobrov ignasi yoki sut kateteri biriktiriladi. Oftalmoskopiya. Oftalmoskop yordamida ko’zning nur sindiruvchi muhitini va uning tubini tekshirish mumkin. Oftalmoskop doirasimon yassi yoki botiq shaklda oynacha bo’lib, markazida teshigi mavjud. Nurni sindiruvchi muhitni tekshirish uchun ko’z qorachig’i kengaytiriladi (atropin sulfati, gomatropin, platifilin), oftalmoskopdan qaytgan yorug’lik ko’z ichiga 0,5 m masofadan yuboriladi va tekshiruvchi oftalmoskopning o’rtasidagi teshikdan ko’z ichiga qaraydi. Tekshirishda holesterin, xiraliklar, qon quyilishlar va boshqalar aniqlanadi. Ko’z ichini to’g’ri va qaytarilgan ko’rinishlar usullarida tekshirish mumkin. To’g’ri ko’rinish usulida tekshirish uchun fokus masofasi 15–20 sm bo’lgan oftalmoskop tekshiruvchining ko’z oldiga qo’yilib hayvon ko’ziga 15–20 sm gacha keltiriladi. Bu usul bilan ko’z tubining faqat ayrim qismlarini tekshirish mumkin. Kichik narsalarni ko’rish uchun oftalmoskopning markaziy teshigi oldiga +15 – 20 D li linza qo’yiladi va ko’z 6–8 sm masofadan ko’riladi. Qaytarilgan ko’rinish usuli bilan tekshirishda ko’z tubi og’darilgan tasvir shaklida bo’ladi. Bunda ko’z tubining barcha joylari ko’rinadi. Tekshirish qorong’i

xonada, 0,5 m masofadan, sun’iy yorug’lik yordamida o’tkaziladi. Oftalmoskop va tekshiruvchining ko’zining orasiga +15 – 20 D linza joylashtiriladi. Kon’yunktiva va shox (muguz) pardadan olingn tamg’alarni tekshirish. Yallig’lanish jarayonining kechishini kuzatish uchun qo’llanadi. Tamg’alar yoki qirmalar kasallikning turli davrlarida olinadi. Bunda epiteliyning deskvamatsiyaga uchragan hujayralar, ularning yadro va sitoplazmasidagi degenerativ o’zgarishlar, mikroflora va gematogen hujayralarning harakteri, ularning miqdori va o’zaro nisbati, fagotsitoz mavjudligi aniqlanadi.

Похожие

Veterinar ortopediya

Pediatriya va bolalar gigiyenasi fanining maqsad va vazifalari

Yosh fiziоlоgiyasi fanining maqsadi, vazifasi, tariхi, tеkshirish оb`еkti

Tibbiy fanlar asosi fanining mazmuni va vazifalari , usullari, qisqacha tarixi

Umumiy veterinariya xirurgiyasi fanining rivojlanish bosqichlari