Тиббиёт тадқиқотларида ва касалликларга ташхис қўйишда изотоплардан фойдаланиш - Медицина - Рефераты

Тиббиёт тадқиқотларида ва касалликларга ташхис қўйишда изотоплардан фойдаланиш

Загружено в:

29.11.2023

Скачано:

0

Размер:

13764.408203125 KB

Тиббиёт тадқиқотларида ва касалликларга ташхис қўйишда изотоплар дан фойдаланиш Режа: 1. Ионлаштирувчи нурланишнинг моддага таъсири 2. Ионлаштирувчи нурланиш энергияси, изотоплар

Ионлаштирувчи нурланишнинг моддага таъсири Радионуклидлар (радиоактив кимёвий элемент изотоплари) – таркибида вақт ўтиши давомида парчаланиш хоссасини намоён қилувчи, беқарор ҳолатдаги ядрога эга бўлган кимёвий элементлар ҳисобланади. Ер биосфераси таркибида ~80 дан ортиқ табиий радионуклидлар мавжуд бўлиб, бирламчи ва космоген радионуклидлар гуруҳларига ажратилади. Бирламчи радионуклидлар – ўз навбатида, ярим парчаланиш даври 3×10 –7 йилдан (масалан, 84 212 Po ) 1,41×10 10 йилгача (масалан, 90232 Th ) бўлган 43 та оғир радионуклидлар ва ярим парчаланиш даври 1,3×10 9 –1,4×10 21 йилни ташкил қилувчи – узоқ вақт давомида мавжуд бўлувчи радионуклидлар гуруҳларига ажратилади. Космоген радионуклидлар – асосан, атмосферада космик нурланиш таъсирида хосил бўлувчи, ярим парчаланиш даври 37,3 минутдан (масалан, 1738Cl ) 7,4×10 5 йилгача (масалан, 1326Al ) бўлган, 20 та радионуклиддан ташкил топади ( 13H , 47Be , 614C , 1122Na ва бошқалар). Одатда, табиий радионуклидлар – оғир ва енгил радионуклидлар гуруҳларига ажратилади. Енгил радионуклидлар гуруҳига – 13H , 614C , 1940K каби радиоактив изотоплар киритилади. Тритий ( 13H ) – ярим парчаланиш даври 12,34 йилни ташкил қилади. Углерод – табиатда 614C радиоактив изотоп шаклида учрайди, ярим парчаланиш даври 5730 йилга тенг, литосфера, биосфера, гидросферада фаол тарзда миграцияланиш хоссасига эга ҳисобланади. Калий – 1940K изотопининг ярим парчаланиш даври 1,28×10 9 йилга тенг, тупроқ қатламининг табиий радиоактив фонида муҳим ўрин тутади. Оғир радионуклидлар гуруҳи – 92 238 U , 90232 Th , 88 226 Ra , 84 210 Po , 82208 Pb , 86222 Rn каби радиоактив изотоплардан ташкил топади.

Уран – одатда, табиатда 3 та радиоактив изотоплар: 92234 U , 92 235 U ва 92 238 U шаклида учрайди. Айниқса, 92 238 U изотопи радиологик нуқтаи назардан муҳим аҳамиятга эга бўлиб, ярим парчаланиш даври 4,5×10 9 йилга тенг, табиий радиоактив фон таркибида уран изотоплари асосан Ер қатламида тарқалган. Торий – табиатда 6 та радиоактив изотоплар шаклида учрайди, радиологик нуқтаи назардан 90232 Th изотопи муҳим аҳамиятга эга ҳисобланиб, ярим парчаланиш даври 1,41×10 10 йилга тенг, тупроқлар қатлами таркибида миқдори ~31,1 Бк/кг ни ташкил қилади. Радий – асосан, 4 та радиоактив изотопга эга бўлиб, улардан асосийси 88 226 Ra ҳисобланади ва унинг ярим парчаланиш даври 1622 йилга тенг, тупроқ қатламида кенг тарқалган. 88 226 Ra (Radium) элементи 26.12.1898–йилда Мария Склодовская– Кюри ва Пьер Кюри томонидан аниқланган бўлиб, 1910–йилда Андре Дебьерн билан биргаликда тоза ҳолатда ажратиб олинган. 1918–йилда Россияда Рентген институтида радиоактив элементлар, жумладан биринчи навбатда радиоактив 88 226 Ra (radius–нур) хоссаларини ўрганишга ихтисослаштирилган – Радий бўлими ташкил қилинган. Табиатда 88 226 Ra жуда кам учрайди, 92 235 U , 92 238 U ва 90232 Th изотопларининг радиоактив парчаланиши натижасида хосил бўлади. Радиоактив 88 226 Ra изотопи биологик организмга фавқулотда даражада ҳавфли таъсир кўрсатади, жумладан суяк илиги ҳужайраларида тўпланиши, остеопороз, қон хосил қилувчи ҳужайралар функцияси бузилиши, ўсма касалликларига олиб келиши аниқланган.

Ионлаштирувчи нурланиш энергияси, изотоплар Радиоактив 88 226 Ra изотопининг салбий таъсири аниқлангунга қадар, ундан пардоз–андоз кукунлари ва суртмалари таркибида фойдаланилган. Полоний – табиатда 7 та радиоактив изотопга эга бўлиб, улардан бири – 84 210 Po ярим парчаланиш даври 138,4 суткага тенг, Ер қобиғи таркибида унинг ўртача концентрацияси ~2×10 –14 %ни ташкил қилади. Шунингдек, 84 210 Po минерал ўғитлар таркибида мавжудлиги қайд қилинади, жумладан апатит таркибида – 30 Бк/кг ни ташкил қилади. Қўрғошин – табиатда 4 та радиоактив изотопга эга бўлиб ( 82204 Pb , 82206 Pb , 82207 Pb , 82208 Pb ) тупроқ қатламида кенг тарқалган. Радон – радиологик нуқтаи назардан 86222 Rn изотопи муҳим аҳамиятга эга бўлиб, ярим парчаланиш даври 3,825 суткага тенг. Суъний радионуклидлар антропоген–техноген тавсифда хосил қилинувчи радиоактив изотоплар ҳисобланади. Тупроқ қатламида 2659Fe , 3065Zn , 3890Sr , 4195Nb , 55137 Cs , 88 226 Ra , 90232 Th , 92 238 U , 84 212 Po ва бошқа радионуклидлар табиий радиоактив фонни белгилаб беради. Тупроқ таркибида радионуклидлар катион шаклида ион алмашинув тавсифидаги адсорбцияланиш асосида органик ва анорганик коллоид адсорбент моддалар билан биргаликда қайд қилинади. Бунда адсорбция жараёни Фрейндлих тенгламаси билан ифодаланади: Q = mC n

Бу ерда: Q – адсобцияланувчи модда миқдори; C – мувозанат ҳолатидаги концентрация; m ва n – эмпирик ўзгармас ( const .) қийматларни ифодалайди. Радон радиоактив изотопи 1899–йилда Мария Склодовская–Кюри ва Пьер Кюри радий ( 88 226 Ra ) радиоактив изотопи билан тегиш соҳасида газ бир неча ой давомида радиоактивлик хоссасига эга бўлиб қолишини аниқлашган. Шунингдек, 1899 –йилда Эрнест Резерфорд ва Роберт Оуэнс томонидан торий ( 90232 Th ) изотопининг радиоактив препаратларининг радиоактивлик хоссаси вақт ўтиши билан ўзгариши аниқланган ва кейинчалик, Эрнест Резерфорд 90232 Th изотопининг радиоактив парчаланиши жараёнида α–заррачалардан ташқари 90232 Th изотопининг атрофида ҳаво таркибининг радиоактивлик хоссасига эга бўлиб қолишни белгилаб берувчи қандайдир ноъмалум моддани хам хосил қилишини қайд қилган ва бу моддани Em ( emanatio – тугаш ) символи билан белгилашни таклиф қилган. 1901–йилда Э.Резерфорд 88 226 Ra изотопи препаратларида ҳам эманация ҳодисаси кузатилишини қайд қилган ва навбатдаги тадқиқотларда бу модда – инерт газ, радиоактив 86222 Rn ( Radon ) изотопи ҳисобланиши аниқланган. 1908–йилда W.Ramsay ва R.W.Gray томонидан ушбу модда тоза ҳолатда ажратиб олинган ва Niton ( nitens – шуълаланувчи ) деб номлаш таклиф қилинган. Бу элемент 1923–йилда 86222 Rn ( Radon ) деб номланган. 1 грамм 88 226 Ra изотопи радиоактив парчаланиш натижасида 1 сутка давомида ~1 мм 3 86222 Rn хосил қилиши аниқланган. Ер планетасида одам организмига сезиларли даражада таъсир кўрсатувчи табиий радиоактив манбалардан бири – бу радон ( 86222 Rn ) изотопи ҳисобланади. 86222 Rn изотопи атмосфера ҳавосидан ~7,5 марта оғир

бўлган, газсимон шаклда қайд қилиниб, атомосфера ҳавоси таркибида ~100 Бк/м 3 концентрациядан бошлаб, одам организми саломатлиги учун жиддий ҳавфли ҳолатни юзага келтиради. Вақт (минут ) 0 32 Радонконцентрацияси(Бк/м3) 5500 2770 Ювиниш хонаси Душ ишга туширилган Душ ишга туширилмаган Ер ости сувлари Тупроқ Тоғжинслари Қудуқ Оқова сув тармоғи Rn 22 286 Rn22286 Радон ( 86222 Rn ) радиоактив изотопининг турар–жой биносига кириб келиш манбалари ва ювиниш хонасида сув очилган ҳолатда концентрациясининг ортиб бориши. Радон изотопи қурилиш материаллари таркибида, тупроқ қатламида, ер ости сувлари, табиий газ, тошкўмир, қудуқ суви таркибидан одам истиқомат қилувчи бинолар атмосферасига кириб келиш эҳтимоллиги даражаси юқори ҳисобланади. Жумладан, ювиниш хонаси ҳавоси таркибида радон ( 86222 Rn ) радиоактив изотопининг ўртача концентрацияси қиймати 8,5 Бк/м 3 , ошхонада 3 Бк/м 3 ва яшаш хонасида 0,23 Бк/м 3 ни ташкил қилиши қайд қилинади. Айниқса, ер ости қазилма бойликлари қазиб олинувчи шахталар ҳавоси таркибида ушбу радиоактив изотоп концентрацияси етарлича даражада юқори бўлиши қайд қилинади. 86222 Rn радиоактив изотопи одам организмига нафас олиш йўллари орқали киради ва нафас йўллари ўсма касалликларини келтириб чиқариши аниқланган.

Тупроқ таркибидаги радионуклидлар таъсирида (~8%) Космик нурланиш таъсирида (~8%) Рентген аппарати (диагностика ) таъсирида (~11%) Ички радионуклидлар таъсирида (~11%) (~54,8%) Радиацион тиббиёт амалиёти таъсирида (~4%) Ядро ёқилғиси таъсирида (~0,1%) Озиқ –овқатлар таркибидаги радионуклидлар таъсирида (~0,1%)Одам организмига таъсир кўрсатувчи турли хил радиацион манбалар таъсирида юзага келувчи нурланиш дозасининг фоиз қиймати . 1789–йилдан бошлаб, XX асрнинг бошларигача қазилма конлардан олинган уран турли хил маъданлар таркибида сопол ва шиша буюмларнинг устини бўяшда ишлатилувчи бўёқ махсулотлари ишлаб чиқаришда фойдаланилган. 1939–йилдан бошлаб, атом бомбаси ишлаб чиқариш дастури асосида йирик уран фойдали қазилма конлари ишга туширилган. Қазилма конлари қатламларида маъданлар таркибида уран элементи 0,1–0,5%ни ташкил қилади. Фақат, Канада ҳудудида жойлашган айрим фойдали қазилма конларида маъдан таркибида ураннинг миқдори ~10%ни ташкил қилиши аниқланган. Фойдали қазилмалар, жумладан олтин қазиб олинувчи шахталар – ер остида, маълум чуқурлик қатламида жойлашган, ўзига хос биотик ва абиотик омиллар ва меҳнат шароитлари билан тавсифланувчи экологик тизим сифатида қараб чиқилиши мумкин.

Фойдали қазилмалар қазиб олиш давомида тоғ жинслари ва маъданлар таркибида мавжуд бўлган табиий радионуклидлар одам организмининг радиацион нурланиш олиш эҳтимоллиги ҳавфини юзага келтиради. Жумладан, амалга оширилган тадқиқотларда кечки палеозой ва карбон даврларида шаклланган гранитлар қатлами таркибида радиоактив 92 235 U , 90228 Th изотоплари концентрацияси юқорилиги ва радиацион нурланиш интенсивлик қиймати 232 мкР/соат ни ташкил қилиши аниқланган. Россия ҳудудида жойлашган 142 та тошкўмир шахталарида амалга оширилган текширишлар натижасида, шахталарда радиоактив 86222 Rn солиштирма фаоллик қиймати 226 Бк/кг га тенглиги ва ушбу шахталарда ишловчи ишчи–ходимлар организмида 0,2–0,1 мЗв/йил радиацион нурланиш олиши қайд қилинган. Шунингдек, тоғ жинслари таркибида 88 226 Ra , 86222 Rn изотоплари радиацион фон шаклланишида муҳим ўрин тутиши қайд қилинган. Ҳозирги вақтда дунёнинг кўпгина давлатларида электр энергиясининг сезиларли даражадаги қисми айнан, атом электр станцияларида хосил қилинади. Масалан, Францияда ~75% электр энергияси АЭСларда ишлаб чиқарилади ва «Areva» компанияси томонидан радиоактив ёқилғи сифатида ураннинг асосий қисми Нигерияда (Африка) жойлашган уран қазилма конларидан қазиб олинади. ©http ://deadbees.net ... Уран қазиб олиш конларида 1 кг U3O8 маъдани таркибида ~4 мКюри (1,5×10 8 Бк ) радиация дозаси қайд қилинади. Шунингдек, бу шахталарда

ишчи–ходимлар организмига радицаион ҳавф туғдирувчи асосий манба – бу радиоактив 86222 Rn гази ҳисобланади. Уран кони (Россия ) ©http ://click02.begun.ru 1980–йилларда Собиқ Иттифоқ дунё миқёсида йилига ~16 000 тонна уран сақловчи маъдан қазиб олинган. Жумладан, асосий уран конлари Қирғизистон, Қозоғистон, Ўзбекистон, Украина, Россия, Болгария ҳудудларида жойлашган. Ҳозирги вақтда ушбу конларнинг кўпчилиги тугатилган бўлсада, атроф–муҳитнинг сезиларли даражада радиацион ифлосланишини келтириб чиқарганлиги қайд қилинади. Уран қазиб олиш вабойитиш комплекси (Россия ) Радиацион ҳавфсизлик нуқтаи назаридан, шахталарда радиоактив 86222 Rn гази ва бошқа радионуклидлар юқори концентрацияда тўпланиши аниқланган бўлиб, шахтада ишловчи ишчи–ходимларнинг ўпка касалликлари, ўсма касалликларига ( саратон ) чалиниш эҳтимоллиги даражаси нисбатан юқори ҳисобланади. Шунингдек, уларнинг организмида муддатидан олдин қариш жараёни, жинсий безлар функцияси сусайиши, авлоднинг генетик–ирсий нуқсонлар билан туғилиш эҳтимоллиги ортиши аниқланган. Шунингдек, ҳозирги вақтда тиббиёт амалиётида одам организмининг умумий ҳолатини яхшиловчи ноанъанавий даволаш услубларидан бири

сифатида – таркибида кам миқдорда радиоактив 86222 Rn изотопи мавжуд бўлган сувда чўмилишдан фойдаланилади. Амалга оширилган тадқиқотларда радиоактив 86222 Rn изотопи парчаланиши натижасида хосил бўлган инерт газлар одам организмига ижобий даволовчи таъсир кўрсатиши аниқланган. Бироқ, радиоактив 86222 Rn изотопи радиацион нурланишни келтириб чиқариш ҳавфи юқорилиги сабабли, бу даволаш курси мутахассис– шифокорнинг қатъий назорати остида амалга оширилиши белгиланган. Бу даволаш услуби айрим давлатларда саломатликни тиклаш сиҳатгоҳларида табиий ҳавзаларда ва шунингдек, даволаш хоналарида, махсус ҳаммомларда амалга оширилади. Бунда 200 мл сув таркибига одам организмида радиацион нурланиш ҳавфини келтириб чиқармайдиган кам концентрацияда (пағона даражасининг қуйи қийматидан ~15 марта кам) радиоактив 86222 Rn изотопи қўшилади ва даволаш курси ҳавфсизлик техникаси қоидаларига қатъий амал қилинган ҳолатда, 30–60 минут давомийлигида 10–15 та сеансдан ташкил топади. Бунда радиоактив 86222 Rn изотопи парчаланиши натижасида хосил бўлган инерт газлар тери орқали одам организмига сингиши ва ички органлар функционал фаоллигига ижобий таъсир кўрсатиши, иммун тизими фаоллигини ошириши, марказий асаб тизимига тинчлантирувчи таъсир кўрсатиши, қон босимини меъёрига келтириши, юрак функциясини яхшилаши қайд қилинади. Албатта, кўплаб соғлом турмуш тарзи

тарафдорлари ҳисобланган экспертлар радиоактив 86222 Rn изотопидан бу кўринишда даволаш мақсадларида фойдаланишга қарши фикр билдиришади.

Фойдаланиладиган адабиётлар: 1. М.Н. Муминова, М.А. Максумова «Касбий этика ва этикет», услубий қўлланма, Т.,2006. 2. И.А.Каримов «Истиқлол ва маънавият» Т.,1994. 3. И.А.Каримов «Ўзбекистон буюк келажак сари» Т.,1998. 4. Н.Э.Муҳаммадиев «Касб этикаси ва эстетик маданияти»- Тошкент,1998 й. 5. М.Абдуллаев, Э.Хакимов «Введение в этику»-Наманган, 1998. 6. Абдулла Шер «Ахлоқшунослик» Маърузалар матни, Тошкент, 2000 7. В.Г. Федцов «Культура сервиса» Учебно-практическое пособие - М., «ПРИОР», 2001. 8. А.А. Авлоний «Туркий гулистон ёҳуд аҳлоқ», Т. 1992. 9. Ю.Ю.Петрунин, В.К. Борисов «Этика бизнеса» М., «Дело»,2000. 10. С.С.Гуломов «Тадбиркорлик ва кичик бизнес» - Т., «Шарк», 2002.

Похожие

Тиббиёт эритмалари. Тавсифи ва таснифи

Аллергологик касалликлар эпидемиологияси. ташхис ва даволаш

Оториноларингология тиббиёт мутахасислиги сифатида

Ёш физиологияси ва гигиена фанининг предмети мақсади вазифалари ва аҳамияти

Юқумли касалликлар ва бўлимларининг тузилиши, вазифаси ва иш тартиби