Оториноларингология тиббиёт мутахасислиги сифатида - Медицина - Рефераты

Оториноларингология тиббиёт мутахасислиги сифатида

Загружено в:

17.10.2023

Скачано:

0

Размер:

79 KB

Оториноларингология тиббиёт мутахасислиги сифатида Режа: 1. Эндоскопик текширув усули 2. Болалар касалликларининг ўзига хос хусусиятлари

Оториноларингология (ЛОР - юнонча о t о s -қулоқ, rhinos -бурун, laryngos - хиқилдоқ, logos - таълимот, ўрганиш деган маъноларни англатади). Бу тиббиётнинг мустақил фани бўлиб, қулоқ, бурун, томоқ касалликлари ҳамда ушбу аъзоларнинг тузилиши ва фаолиятини ўрганади. Оториноларинголог доимий равишда қизилўнгач, кекирдак, бронх касалликларини, бўйин соҳасидаги нуқсонларни, юқори жағ, оғиз бўшлиғи ва ҳаттоки мия ва миячага яқин бўлган аъзолар касалликлари билан тўқнашади. Оториноларинголог мутахассиси кўпинча мия ҳўппози ва менингити, трахеобронхит ва зотилжам, кўз косаси касалликлари ва шикастланишлари, аллергик касалликлар билан боғлиқ текширув ва даволаш муаммоларини ҳал қилади. Отоларингология айниқса педиатрия билан чамбарчас боғланган ҳисобланади. Бу ҳатто ЛОР-педиатрия қўшалоқ атамасини ташкил топишига, болалар отоларингологиясини алоҳидаланишига, умумий қоидалар асосида ўз ифодасини топган. Бизнинг ихтисослигимизнинг ҳамжиҳатлиги энг аввало бурун, қулоқ, томоқ касалликларининг ўзаро узвий муносабатларига асосланади. Кўз ёки оғиз бўшлиғи аъзолари касалликларини ўрганиш офтальмология ва стоматология фанининг предмети бўлиб, ушбу кўрсатилган аъзолар нафақат анатомик қўшни, балким бу соҳалар ЛОР-аьзолари билан бевосита боғланган ҳисобланади. Бурун ва бурун ёндош бўшлиқларининг (БЁБ) касалликлари қулоқдаги яллиғланиш жараёнларининг асосий сабабидир; ҳалқумнинг яллиғланишлари эса дастлаб ҳиқилдоқ ва кекирдакка тез тарқалади. Эшитиш фаолиятининг пасайишини олдини олиш (профилактикаси) кўпинча бурун бўшлиғи ва бурун-ҳалқум ҳолатининг меъёрий даражада бўлишига боғлиқдир. Шифокорларни отиатр, ринолог ёки фаринго-ларингологларга ажратиш ва бўлиш мақсадга мувофиқ бўлмасада, бироқ ото, рино ва ларингология сохаларидаги илмий текширувларга қизиқиш тақиқланмайди. Бизнинг аьзоларимиз соҳаларида бурун, ҳалқум ва ҳиқилдоқ анатомик жойлашишдан ташқари ташқи мухит билан узвий боғлайди. Бу аьзолар биринчи навбатда турли хил салбий ҳарорат, токсик, кимёвий ва бактериологик таъсирларга учрайди. Организмга зарарли моддалар ва жисмларни киришини олдини олиш учун эволюция

натижасида уларда ҳимоя механизми ривожланади. Бунга кўплаб мисоллар бордир. Ҳилпилловчи эпителийлар бурун бўшлиғи томонига ҳаракати чанг заррачалари ва микроб таначаларини йўқ қилади.Тумовда шиллиқ қаватлар шиши ва пастки нафас йўлларига совуқ ҳавони киришига тўсқинлик қилади. Ҳаттоки акса уриш бурун бўшлиғидаги каттароқ ёт жисмларни чиқариб, шиллиқ ажралмадан тозалайди. Ҳиқилдоққа ёт жисм тушиб қолганда кучли йўталга сабаб бўлиши, бу билан эса ёт жисмни йуқ қилиши мумкин. Бодомсимон безлар эса ҳалқум лимфоид ҳалқасининг бир қисми, бир қатор касалликлари ва бошқаларда ҳимоя вазифасини бажарадиган иммун таначалар ишлаб чиқаради. Бурун бўшлиғи, ҳалқум, ҳиқилдоқ шиллиқ қавати сезувчи нерв хужайралари охирларига жуда бой, нафақат ташқи таъсирларга жавоб берибгина қолмасдан, балки организмнинг кўпгина тизим ички аъзолар билан рефлектор боғлангандир. Бурун-ҳалқум, томоқ, тил илдизи соҳасида халқумнинг лимфоид ҳалқаси жойлашган. Бу соҳаларда патологик ҳолатларда, хусусан сурункали тонзиллитда, юрак қон томир тизими, бўғимлар, буйраклар касалланади. Бурун тўсиғи қийшиқлиги бронхиал астма хуружини қўзишига олиб келиши мумкин. Оториноларингология ўрганадиган аъзолар тор, баъзан жуда ҳам кичик бўшлиқлардир, бу уларни текширишга қийинчилик туғдиради. Албатта текшириш учун функционал усуллардан ҳам фойдаланилади (эшитишни текшириш, ҳидлов, вестибуляр аъзолар). Масалан невролог ва терапевтдан фарқли равишда оториноларинголог шикастланган аъзони бевосита ёритувчи ва махсус асбоблар ёрдамида кўриши мумкин. Бу усул эндоскопия деб аталади, оптик қурилма эса эндоскопдир. Эндоскопик текширув усули ўз ичига ото, рино, фаринго ва ларингоскопларни олади. Оддий эндоскопни қўллаш 100 йилдан ортиқроқ вақт мобайнида мавжуддир, оториноларингологияда қўлланилган мавжуд асосан пешона рефлектори, қулоқ воронкаси, бурун кенгайтиргич (бурун ойначаси), шпатель, бурун, халқум ва хиқилдоқ ойнасини қайта ривожлантириши билан боғлиқ.

Кундалик тиббиёт амалиётида бу усуллар ҳали-ҳамон ҳеч қандай ўзгаришларсиз қўлланилмоқда. Бироқ ЛОР аъзоларини эндоскопик текшириш, сўнгги йилларда янги технологиялардан кенг фойдаланиш чексиз имкониятларни яратиб бермоқда. Кучли ёритувчи оптик асбобларнинг пайдо бўлиши ва эгилувчан фиброскоплардан кенг фойдаланиш билан унинг йўналишини ўзгартириш орқали нафақат тўғридан- тўғри диагностик кўрув, балки нозик жаррохлик аралашувларни кам инвазив тарзда бажариш имконини бермоқда. Тиббиёт амалиётида дастлаб қулоқнинг энг кичик элементлари, масалан эштув суякчаси - узангиси, максимал хажми атиги 2мм га етадиган жаррохликларни бажарадиган микроскопларни ишлаб чиққан ва амалиётга қўллаган Оториноларингология соҳаси ҳисобланади. Албатта умумий амалиёт шифокори ва педиатр бундай жаррохлик амалиётларини бажариши шарт эмас. Қулоқ, томоқ ва буруннинг кўплаб касалликлари ва патологик ҳолатларини (бурундан қон кетганда, нафас етишмай қолганда ва бошқаларда) билиш жуда мухимдир, бу эса шошилинч тиббий ёрдам талаб қилади. Ҳамма зарур мутахассис етиб келгунгача, оддий биринчи ёрдамни кўрсата олиши шарт. Лекин бундан ҳам муҳими, вақтни бой бермасдан вазиятни баҳолаш, беморга ёрдам бериш учун тўғри тактикани танлашдир. Касалликни манбасини бартараф этиш учун тезда жаррохликка кўрсатма бўлувчи ҳолатлар: мисол учун қулоқ ва буруннинг калла ичи асоратларида (менингит, сепсис, мия ва мияча ҳўппозлари) беморлар биринчи навбатда умумий амалиёт шифокорига мурожат қиладилар, ва афсуски хар доим ҳам касалликни сабабини аниқлашга ҳаракат қилинмасдан менингит ёки зотилжамни (тарқоқ шакли) консерватив давоси билан шуғулланилади. Юқорида таъкидлаганимиздек қулоқ, бурун, ҳалқум ва ҳиқилдоқлар ягона битта тизимдир, бироқ текширув ва даволаш усуллари, шунингдек жаррохлик амалиётлари катта эътиборни талаб қилади. Оториноларингология амалиёти кўлами жуда кенг соҳадир. Мисол қилиб: ҳиқилдоқ саратонида тил илдизи ва ҳалқумдан циркуляр резекция ўтқазиш билан (ларингоэктомия) бўйин лимфа тугунлари, икки томонлама кўкрак сўрғичсимон мушагини олиб ташлаш ва бошқалар ўтқазилиши зарурияти вужудга келиб қолади.

Шу тариқа оториноларингология микрохирургияни кашфиётчисига айланади. Отосклероз амалиёти учун микроскоп остида дастлабки жаррохлик 50-йилларнинг бошларида амалга оширилди. Микрохирургияда эшитишни яхшиловчи жаррохлик аралашуви мутлақо янги йўналишни юзага келтирди. Оториноларингологияда энг аввало апликацион ва махаллий оғриқ қолдириш усулларидан кенг фойдаланилади, бу ҳиқилдоқ, ҳалқум ва бурун шиллиқ қаватларининг юқори рефлектор сезгирлиги билан боғлиқ. Бироқ сўнгги йилларда умумий оғриқсизлантириш (наркоз) оториноларингологияга тобора муваффаққиятли кириб келди. Ниҳоят биз талабаларнинг оториноларингология тўғрисида соф амалий мутахассислик ёки маьлум даражада ”ҳунармандчиликка оид” мутахассислик дея фикр билдиришларини истамас эдик. Қулоқ, томоқ ва бурун касалликлари тўртта мурраккаб анализаторлар: эшитув, мувозанат, ҳидлов ва таъм билишнинг бузилишига олиб келади, уларни текшириш жуда мураккаб бўлиб, албатта тўғри ташхислаш ва даволаш учун шифокордан катта малака талаб қилади. Энг замонавий асбобларни қўллашда компьютер технологияси, оптик толали фиброскоп, нур тарқатувчи лазерлар, ультратовуш текширувларини ўтқазиш каби амалиётлар учун фундаментал соҳаларда юқори билим ва кўникмалар зарурдир. Болалар касалликларининг ўзига хос хусусиятлари қадимги машхур битикларда келтиришича “болалар касалликларининг аксарияти ўпка, ошқозон ва қулоқ касалликларига тўғри келади”. Бу педиатрияда ЛОР- аъзолари касалликлари муҳим ўринда эканлигини таъкидлайди. Табиийки, болалар оториноларингологияси биз ўқувчининг этиборини жалб қилмоқчи бўлган бир қатор хусусиятларга эга. Энг аввало ҳар бир касалликни ўрганишда ёшга оид ҳолатлар кузатилади. Биринчидан эрта ёшда учрайдиган касалликлар (чақалоқлар юқори жағ остеомиелити, стридор) катта ёшдаги одамларда кузатилмайди. Аксинча катталардаги баъзи бир ЛОР касалликлари ва касб касалликлари болаларда учрамайди (отосклероз), ёки шунчаки анатомик хусусиятлари туфайли пайдо бўлиши мумкин эмас: масалан асосий бўшлиқни касалликлари эрта ёшдаги болаларда кузатилмайди (ўсмирлар бундан мустасно). Бир қатор оғир туғма касалликлар болаларга етук ёшгача яшашга имкон бермайди, аммо туғма

нуқсонларнинг аксариятини болаларда табиий равишда бартараф этиш мумкин, бу болалар оториноларингологиясининг ваколатига киради (хоана атрезияси, чандиқли ларинго-трахеал стеноз, юмшоқ ва қаттиқ танглай ёриқлари, ташқи эшитув йўли атрезияси, ўрта қулоқнинг ривожланмаслиги). Болаларда баъзи бир касалликларни билиш учун ёшини ҳисобга олиш зарур. Масалан кўкрак ёшли ва бироз каттароқ ёшдаги болаларда ўрта қулоқнинг ўткир яллиғланиш касалликларининг кечиши турли хил бўлади. Болалардаги айрим касалликларнинг ўзига хос севимли ёши мавжуд бўлиб, булардан энса хўппози, қайталанувчи ўткир отитлар 2- 3 ёшдаги болаларда учрамайди, аденоидлар вегетацияси максимал ривожланиши 4-6 ёш, сурункали тонзиллит ва бошқалар асосан мактаб ёшдаги болаларда намоён бўлади. Гестацион давр, хомиладорлик ва туғиш жараёнлари маълумотларининг аҳамиятини алоҳида таъкидлаш лозим. Бу даврда эшитиш анализаторларига зарар етиши мумкин бўлиб, бола туғилишидан бир қанча фурсат олдин ҳам эшитиш қобилятини бузилиш хавфи бўлиши мумкин. Болалар оториноларингологиясида, умуман педиатрияда ўзига хос қийинчиликлар асосан ташхислаш билан боғлиқдир, чунки анамнез маьлумотлари ва шикоятлар кўпинча минималдир. Оғриқни баҳолаш боланинг сабр тоқатига боғлиқ, шунингдек баъзида эса, бу текширувлардан қочиш учун бола ҳис туйғуларини яшириши мумкин. Ота-онаси ва қариндошлари сўзлари асосидаги махаллий шикастланиш ва умумий холатлари шифокорнинг объектив кузатуви вақтида синчиклаб таққослашда ўта мухимдир. Баъзи ҳолатларда масалан ёт жисм қизилўнгач ва нафас йўлларига тушганда, ота-оналар томонидан ёт жисм хусусиятларини, умуман пайдо бўлиш вақтини, биринчи аломатларини тасвирлаш (йўтал, нафас олишнинг қийинлиги, овознинг ўзгариши) педиатрни асосий иш кўламини аниқлашга ёрдам беради. Болалар оториноларингологиясида бу ҳолат билан боғлиқ субъектив маьлумотлар объектив диагностик текширувини ўрни каттадир. Мисол учун кўкрак ёшдагилар, гўдаклик давридаги болаларни ҳали нутқи бўлмаса ҳам, эрта болалик давридаги болаларда боланинг эшитиш функциясининг ҳолати тўғрисида, боланинг жавоби асосида малакали хулоса қилишнинг имкони бор. Бироқ айнан шу ёшда эшитиш

қобилятини йўқотишнинг долзарб хусусиятларини ва даражасини аниқлашда муҳим аҳамиятга эга, чунки ақл ва нутқнинг ривожланиши шу билан боғлиқ. Болаларда бурун, томоқ ва қулоқ касаликларининг кечиши катталарникидан фарқланади. Организмнинг функционал етуклиги қанчалик паст бўлса, умумий реакция кучлироқ намоён бўлади, клиник белгиларининг пайдо бўлиши шунчалик очиқроқ намоён бўлади (юқори ҳарорат, интоксикация). Шу билан бирга ушбу жараёнлар ўз вақтида замонавий ва тўғри даволаш орқали орқага ривожланиши мумкин. Мия қутисини тўлиқ ривожланмаганлиги туфайли яллиғланиш жараёни мия пардасига кўз косасидан, бурун ва қулоқ соҳаларидан осон тарқалади, гематоэнцифалитик тўсиқни ўтқазувчанлигини ошиши ва шишган тўқима узунчоқ мияни эзилишига олиб келади. Гўдаклар ва эрта ёшдаги болаларда қулоқ, томоқ ва буруннинг яллиғланиш касалликлари кўпинча боланинг инфекцион касалликлари кўринишида юзага келади. Бундай боғланиш уларнинг ўзига хос кечишига ва тули хил асоратларга сабаб бўлади (скарлатина, қизамиқ, дифтерияли отит) ва махсус даво усулларини талаб қилади. Сўнгги йилларда педиатрия амалиётида атипик микроорганизмлар анаэроблар, вирусларларнинг ўсиши кузатилмоқда (хламидия, микоплазма), шу сабабдан иерсиниозлар, муковисцидозли беморларни сони ортмоқда. Аллергик касалликнинг таъсир кучининг ортиши ва унинг кўринишида ўткир синусит, ларинготрахеитнинг кечиши ёмонлашмоқда. Ўз навбатида болаларда, катталарга қараганда ЛОР аьзоларнинг аллергик ҳолатлари (шикастланишлари) бронхиал астманинг кечишини оғирлаштиради. Болалар ЛОР аьзолари ва бошқа аъзолар касалликлари билан боғланиши, патогенези ўта мураккабдир, бироқ боғлиқлиқ кўпинча яққол кўзга ташланади. Буларга мисол қилиб, ошқозон ичак йўллари касалликларида кўп холларда ўткир ўрта отит ривожланади. Бундай вазиятларда бирламчи жараённинг аниқлашнинг имкони йўқ, қулоқ касалликларини тозалов муалажаларини педиатр шифокор ҳамрохлигида ўтқазиш мақсадга мувофиқ. Болалар ЛОР аъзолари соҳасида жаррохлик амалиётларидан олдин айрисимон безнинг холати аниқ бахоланади, акс ҳолда оғир иммун қўзғалиш ва асорати адренал кризга олиб борувчи, ўлим билан тугашига олиб келади.

Жаррохликка кўрсатма бўлганда боланинг ёшини хисобга олиш зарур, шундай қилиб бурун тўсиғи қийшиқлиги шиллиқости резекцияси одатда 12-13 ёшларда амалга оширилади, фақатгина бу даврда юз сохасининг ўсиши якунланади. Болалар ЛОР жаррохлигида оғриқ қолдириш усулини танлаш мураккаб савол саналади. Албатта катта жарроҳликларни амалга оширишда уни энг аввал ҳал қилинади, уларнинг барчаси наркоз остида ўтқазилади. Болалар оториноларингологиясида бурун бўшлиғи, ҳиқилдоқ ва ҳалқумдаги кўпгина муолажалар ва кичик жаррохликлар (юқори жағ пункцияси, паратонзилляр хўппозни очиш, бурун суякларини тўғрилаш, аденотомия) махаллий оғриқсизлантириш остида ўтқазилади. Афсуски юзага келадиган оғриқни олдини олиш учун махаллий оғриқсизлантириш мақсадида баъзи шифокорларни боланинг бақириши ва йиғлаши саросимага солмайди, қўрқув ва инжиқликлар чақирмайди. Албатта бир қарашда хар бир болада наркоз остида жарроҳлик амалиётини қилиш мумкин, аммо юқори даражадаги замонавий анестезиологияда ҳам маълум миқдорда кутилмаган асоратлардан қочиб бўлмайди. Болалар оториноларингологиясини ўзига хослиги нафақат эмбриогенез, анатомия, физиология, диагностик усуллари ва даволаш балки тиббий ахлоқ, касал болани ҳиссиётларини хурмат қилишдир, кўпинча болаларда оториноларинголог шифокорини кўрганда шифокорни ташқи кўринишидан беморга нисбатан қўрқувни юзага соладиган чораларни йўқотиш лозим.

Адабиётлар: 1. Гултекин М, Зайифоглу Караcа М, Куcукйилдиз И, Дундар С, Бозтас Г, Семра Туран Ҳ, эт ал. Инитиал ресулц оф популатион басед cервиcал cанcер сcреенинг програм усинг ҲПВ тестинг ин оне миллион Туркиш wомен. Инт. Ж. Cанcер. 2018; 142:1952–1958. 2. Густафсон КС, Фуртҳ эЕ, Ҳеитжан ДФ, Фанслер ЗБ, Cларк ДП. ДНА метҳйлатион профилинг оф cервиcал сқуамоус интраепитҳелиал лесионс усинг лиқуид-басед cйтологй спеcименс: ан аппроач тҳат утилизес реcеивероператинг чараcтеристиc аналйсис. Cанcер. 2004;102(4):259–268. 3. Гуятт ГҲ, Охман АД, Вист ГЕ, Кунз Р, Фалcк-Йттер Й, Алонсо-Cоелло П, Счунеманн ҲЖ. ГРАДЕ: ан эмергинг cонсенсус он ратинг қуалитй оф эвиденcе анд стренгтҳ оф реcоммендатионс. Бмж. 2008;336(7650):924–926. 4.ҲеалтҳCоунcил. Сcреенинг фор cервиcал cанcер [Сcреенинг оп баармоедерҳалсканкер], Вол 2011/07 (Ҳеалтҳ Cоунcил, Ден Ҳааг, 2011). 5.Ҳесселинк АТ, Ҳеидеман ДА, Стеенберген РД, Cоупе ВМ, Овермеер РМ, Рижкаарт Д, Беркҳоф Ж, Меижер CЖ, Сниждерс ПЖ. Cомбинед промотер метҳйлатион аналйсис оф CАДМ1 анд МАЛ: ан обжеcтиве триаге тоол фор ҳигҳ-риск ҳуман папилломавирус ДНА-поситиве wомен. Cлин Cанcер Рес. 2011;17(8):2459–2465. 6.Ҳонг ЖҲ, Тсаи CС, Лаи Ч, Чанг ТC, Wанг CC, эт ал. Риск стратифиcатион оф патиенц wитҳ адванcед сқуамоус cелл cарcинома оф cервих треатед бй радиотҳерапй алоне. Инт Ж Радиат Онcол Биол Пҳйс. 2005; 63:492–499. дои: 10.1016/ж. ижробп.2005.02.012.

Похожие

Тиббиёт эритмалари. Тавсифи ва таснифи

Болалар оториноларингологияси тарихи

Тиббиёт тадқиқотларида ва касалликларга ташхис қўйишда изотоплардан фойдаланиш

Кўз қабул қилгич сифатида

Хиқилдоқнинг ўткир ва сурункали яллиғланиш касалликлари. Хиқилдоқ, трахея ва бронхлар ёт жисмлари. Хиқилдоқнинг хавфли ўсмалари