Teri va ayrim organlarning yosh xususiyatlari va gigiyenasi - Медицина - Рефераты

Teri va ayrim organlarning yosh xususiyatlari va gigiyenasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Teri va ayrim organlarning yosh xususiyatlari va gigiyenasi Reja: 1.Terining tuzulishi va uning organizmdagi vazifasi 2.Chaqaloqlardsa teri va teri osti yog’ qatlamining yosh xususiyatlari 3. Bolalarda uchraydigan teri kasalliklari 4.Teri gigiyenasi 5.Maktabgacha yoshdagi bolalar libosiga qo’yiladigan gigiyenik talablar

Tirik organizm ichki mo’hit barkarorligini saqlash uchun organizmga kirga oziqa moddalar, suv, xavo va boshqa moddalarning almashinish qoldiklarini tashqi muhitta chiqarib turishi shart. Chunki moddalar almashinuvi qoldiqlari siydikni, siydik kislota, kreotinin va shunga uxshash moddalar mikdori qonda ortib ketsa organizm zaxarlanadi. Organizmga dori sifatida yoki boshqa vaziyatda kiritilgan yot moddalar tashqari, organizm ichki mo’xiti muvozanatini saqlash uchun kerakli moddalari chiqarishi ham shart. Organizmdan tashqariga ajraluvchi chiqindi moddalarni ekskrentlar ataladi. Ajratuvchi organlarni ekskretor deyiladi. Ekskretor organlarga naf yo’li, teri, ichak yo’li va buyrak kiradi. O’pka orqali karbonat angidrid, qisman suv, efir, xloroform va eng o’ychuvchi gazlar ajraladi. Teri orqali qisman suv, tuzlar, mikroelementlar, azot almashini qoldiklari va siydikchil moddalar ajraladi. Hazm yo’li orqali esa hazm bo’lmagan oziqa moddalar qoldiklari, og’ir met to’zlari, qisman suv, ba’zi dorilarning va organik buyoqlarning qoldiklar ajraladi. Bo’yrak orqali esa organizmdan ortiqcha suv, to’zlar, mineral moddalar tuqima va hujayralarda modda almashinish qoldiklari, siydik kislota, mochevina, kreotinin va iste’mol qilingan dori qoldiklari ajraladi. Teri – odam tanasini tashqaridan koplangan a’zo bo’lib, u organizmni himoya qiladi va turli fiziologik faoliyatni bajaradi. Terinig sthi odamning yoshi, jinsiga qarab 1,5 – 2,0 m2 chamasida, o’rta xisobda 1,73 m2 bo’ladi. Uepidermie, derma va teri osti, yog katlamlaridan iborat. Teri qon, limfa tomirlari va nerv uchlariga boy. Organizmning ba’zi a’zo va tizimlari bilan aloqador. Teri himoya, sezuvchi, nafas, so’rish, tana xaroratini idora etish, almashinish, qonnig kayta taksimlanishi jarayonlarida ishtirok etadi.

Terining himoya faoliyati hilma – hil bo;lib, u mustaxkam biriktiruvchi to’kimadan iborat bo’lib, organizmni mexanik ta’sirlasdan saklaydi. Teri infrakqizil, ultrabinafsha va ma’lum mikdorda radiaktiv nurlarni o’tkazmaydi. Kimyoviy moddalar uchun ham ishonchli tusikdir. Shikastlanmagan teri orqali mikroblar uta olmaydi. Teri yuzasida lizosim, oleyn kislota va boshqa bakterisid moddalar bo’lib, unga tushgan mikroblar 15 – 30 dakikada o’ladi. Terida organizmni tashki muxit bilan bog’lovchi bir necha hil teri zezgilari bir – biridan farklanadi. Ogrikni sezish reseptorlarini, mexanik, termik, elektrik, kimyoviy ta’sirlanishi natijasiga yuzaga chiqadi. Haroratni sezish issiq va sovikni sezuvchi reseptorlarning kuzgalishiga bog’lik. Odamning terisi orqali bir kechayu kunduzda 7,0 – 9,0 g. CO2 ajratilib, 3,0 – 4,0 g. kislorod o’zlashtiriladi. Bu mikdor gaz almashinuvining 2% teng bo’ladi. Odamning terisi orqali issiq xaroratda, ovqat eyilgandan keyin, jismoniy ish vaqtida va boshqa sharoitlarda jadallashadi. Teri moddalar almashinuvida ancha keng ishtirok etadi. Gazlar almashinuvidan tashkari oksillar, yog’lar, uglevodlar, vitaminlar almashinuvida muhim rol uynadi. Teri boshqa a’zolarga nisbatan ko’p mikdorda suv yitadi va qonga ajratadi, teri orqali yukotiladigan suv nafas bilan chiqariladigan suv mikdoridan ikki barobar ko’p. Tuzlar muvozanztida ham terining axamiyati katta. Ter bezlari maxsuloti bo’lmish, ter modda almashinuvi qoldiklarini chiqarib tashlashda ma’lum axamiyatga ega. Ter ta’mi shur bo’lgan rantsiz tinik suyuklik. Xona xaroratida katta yoshli odam bir kunda 400 – 600 ml. ter ajratadi. Tarkibida: 99% suv, siydikchil moddalar, siydik kislotasi, amiak va boshqa moddalar bo’ladi. Terining to’zilishi. Teri asosan 2 qavatdan: ustki yuza qavati epidermi va chukur qavat yoki asl qavat ( chukur qavat ) dan tashqil etadi. Xamma yoshdagi bolalarda teri usti pardasi yoki epidermis katta yoshdagi odamlardagiga karaganda yupkarok bo’ladi, bir – biri bilan

bo’shrok bog’langan. Ko’pi bilan 2 – 3 qavahujayrasi bor. Bu hujayralar o’lib, ko’chib, to’shib tu’radi. Ularning u’rniga bir muncha hukurrokda joylashgan qavatlardan, bir muncha bakuvvatrok hujayralar paydo bo’ladi. Teri o’sti pardasining chukur katlamida pigment hujayralari qavati bo’ladi. Asl teri bi;lan ter o’sti pardasi o’rtasida asosiy membrana joylashgan. Bu membrana bolalarda juda yushmoq va yaxshi rivojlanmagan bo’ladi. Asl teri bir talay elastik va elim beruvchi tolalardan iborat biriktiruvchi tukimadan tashqil topgan. Unda oziklanish va almashinish jarayonlarining ta’minlab to’radigan qalib qon tomirlar turi bor. Ayniksa bolalar kapilyar turi ayniksa yaxshi rivojlangan, bu terining qon bilan yaxshi ta’minlanishiga, qon tomirlarning qon bilan to’lishib to’rishiga imkon yaratadi va bola terisiga pushti rang berib to’radi. Asl teri osti kastchatkasi qavatiga ylanadi, teri oasti kastchatkasi biriktiruvchi tukima tolalari dastalaridan iborat bo’lib, ularning orasi yog’li hujayralar bolan to’lib to’radi. Teri osti kletchatkasi organizmning ortikcha issiklik yukotishi va mexanik shikastlardan saklaydi. Yog’ kletchatkasi zapas ozika xom ashyosi xisoblanadi. Shu kletchatkada va kisman asl terida ter bezlari va jun uldizlari joylashgan. Yangi tug’ilgan va emadigan bolaning terisida asosan quyidagi anatomic xususiyatlar bo’ladi. Shoh qatlami yupqa, epidermisi umuman shirador, yumshoq, bazal membranasi yetilmagan, nozik yumshoq bo’ladi. Qon tomirlari odatda rivojlangan va mo’l ko’l bo’ladi. Emadigan sog’lom bolaning terisi nim pushtirangda, baxmalday muloyim, silliq nozik bo’ladi. Ter bezlari yaxshi rivojlanmagan, bu bezlar 3 – 4 oyligida borib ishlaydi. Chaqaloqlarning teri osti yog’ qatlami mo’l ko’l rivojlangan bo’ladi. Chaqaloq, do’mboq va chov, tirsak boshqa bukimlardagi burmalarning chuqur-chuqur bo’lishi ham shunga bog’liq.

Terining asosiy funksiyasini himoya, bolalarda bu funksiya mukammal rivojlanmagan bo’ladi. Shuning uchun har qanday yorilgan, shilingan joylardan infeksiya kirishi mumkin. Terining yana bir funksiyasini ham yaxshi rivojlanmagan bo’ladi shu sababdan xavo temperasi pasayganda bola badani tez sovqotib qoladi va temperature ko’tarilganda issiqlab ketadi. Teri kasalliklari. Kutir – teri kasalligi bo’lib, uni kutir kanallari paydo qitadi. Kana teriga qirib o’ziga yul ochadi va badanni xaddan tashqari kattik qicishtiradi, qicinish issik paytda va kechasi kuchayada. Teri qichinish jarayonida tirnalib, usha joylarida ba’zan ekzema, yiringa toshmalar, chiqonlar paydo bo’ladi. Odamga qutir kasalligi hayvonlardan qishilarga yaqin bo’lganda yoki o’sha kishilarning buyumlaridan yuqadi. Kal va temiratki zamburutlar kuztatadngan kasallik bo’lib, teri va sochlarni, gohida tirnoqlarni shikastlantiradi. Bu kasalliklar juda yuqumli bo’lib, o’zoq vaqtgacha davolanishni talab etadi. Kal va temiratki kasalligini kuzgatuvchilari kasal uy hayvonlari, mushuk, it, quyon va boshqa hayvonlarni junida bo’ladi. Kasallar darhol kasalxonaga yotkiziladi. Teri va soch kasalliklar oldini olish badan terisi, ichki va tashki kiyimni ozoda saklashga doir gigiena chora – tadbirlariga amal qilinishi talab qilinadi. Epidermofitiya – kasalligi. Epidermisning shox qavatiga parazitlik qilib yashaydugan va junga ta’sir qilmaydigan xar xil turdagi zamburuglar keltirib chiqaradi. Bu kasallik oyoq gumbozlari, barmokaro burmalar, chov burmalari terisi va boshqa joylar terisi shikastlanadi. Kasallik kichishi bilan davom etadi. Terlash kuchayib shox qavati uvalanib to’radi. Shuning natijasida kasallik kuzgatuvchilarining chukurrok qirishi va qupayishiga kulay sharoit tugiladi.

Badaning qichib turadigan joylarida suv bilan tulib, bir – biriga qushilib ketishga moyil bo’ladigan yaltiroq pufakchalar yuzaga keladi. Ular yorilib, bezillab turadigan katta – katta eroziya qoldiradi Kasallik surunkasiga davom etadi va davo xamisha ham qor kilavermaydi. Avvaliga qichishish va og’rik bartaraf qilinadi, sungra esa parazit yuqotiladi. Kasallikni oldini olish shaxsiy gigiena koidalariga rioya qilishdan iboratdir. Chiniqtirish-bu organizmning atrof-muhitning noqulay omillariga, ayniqsa, sovuqqa bardoshliligini oshirishga yo’naltirilgan tadbirlar kompleksidir. Tana sovuganda dastlab teri tomirlari torayadi, qon ichki organlarga qo’yiladi, teri oqaradi, shu bilan bir vaqtda yurak qisqarishlari tezlashadi va kuchayadi, qonning arterial bosimi ko’tariladi, issiqlik mahsulini kuchaytirishga olib boruvchi titrash paydo bo’ladi (muslullar beixtiyor qisqaradi); bu vaqtda tana temperaturasi ko’tariladi. Shundan keyin teri qizaradi va butun tana bo’ylab issiqlikni sezish holati paydo bo’ladi, chunki issiqlik mahsuli issiqlik yo’qolishini oshira boshlaydi. Keyinchalik soviganda teri qaytadan oqaradi, lablar ko’karadi, tana bo’ylab titroq boshlanadi, bu organizm haddan tashqari soviganligining belgisidir. Sovuqning har kungi ta’siriga organizm o’rganadi va kamroq ta’sirlanadi; sovuq birmuncha uzoq vaqt va intensiv ta’sir etgandagina haddan tashqari sovish belgilari paydo bo’ladi. Shu bilan bir vaqtda organizmning yuqumli kasalliklarga bardoshliligi oshadi. Organizmni chiniqtirish-o’ta davolovchi vosita bo’lib, talaba sog’ligini mutadil ushlab turish vazifasini bajaradi. Ilmiy tekshirish tadqiqotlari keyingi payt shuni ko’rsatmoqdaki, organizmni chiniqtirish har xil surunkali xastaliklar bilan chalinishni oldini oladi, uzoq umr kechirish va aqliy hamda jismoniy ish qobiliyatini me’yoridan saqlab turish imkonini oshiradi.

Organizmni chiniqtirishni doimiy olib boruvchilar orasida har xil xastaliklar 24 barobar kam uchrar ekan. Bundan tashqari, chiniqish organizmning umumiy quvvatini oshirish xususiyatiga ham ega. Organizm tonusini oshiradi, markaziy nerv tizimini mo’tadillashtiradi, qon aylanishi doirasida qon oqish harakatini yaxshilaydi, moddalar almashinuvini jadallashtiradi, organizmni har xil tashqi ta’surotlarga chidamliligini oshiradi. Chiniqish, bundan tashqari organizm termoregulyatsion apparatiga ijobiy ta’sir etib, har xil meteofaktorlar salbiy ta’sirini oldini oladi. Buning natijasida organizm o’zini mo’tadil ichki holatini bir me’yorda ushlab turadi. Meteofaktorlarni keskin o’zgarishi natijasida ham organizm o’z mo’tadilligini saqlay oladi. Chiniqish asosan MNTga ta’sir etib, organizmdagi barcha a’zolarni faollashtirish, boshqarish qobiliyatiga ega. Chiniqish muolajalari ayniqsa, organimni jismoniy hamda aqliy ish faoliyatini, sog’liqni takomillashtirish va kasalga chalinishiga chidamlilikni oshiradi. Organizmni chiniqrtirish asosan, jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanish vaqtida ba’zi bir chiniqtirish muolajalari bilan amalga oshiriladi. Organizmni chiniqtirish turli yoshda ham o’z samarasini beradi, ammo chiniqtirish qancha vaqtli boshlansa, shuncha maqsadga muvofiq bo’ladi. Ammo shuni esda tutmoq kerakki, o’tkir kasalliklarda va surunkali xastaliklarni kuzatish paytida chiniqish muolajalarini qo’llamaslik lozim. Chiniqtirish usullari . Cho’milish-chiniqishning eng yaxshi usuli. Havo harorati 24-25 0 va suv harorati 20 0 dan past bo’lmasa, cho’milish tavsiya etiladi. Suvda 10-15 minutdan ko’p turmaslik kerak. Cho’milishni yozdan boshlab organizm moslashib olguncha 3-5 minut o’tgach, suvdan chiqilgani ma’qul. Ovqatlangach darhol

cho’milish yaramaydi. Ovqatlangandan 1-1,5 soat o’tgach suvga tushish mumkin. Qizib turib suvga tushish yaramaydi. Havo bilan chiniqtirish (havo vannalarini qabul qilish)=- yoqimli hamda xavfsiz chiniqtirish muolajasi hisoblanadi. Bu chiniqtirish usulida havoning harorati katta ahamiyatga ega. Issiqlik sezish qobiliyatiga qarab havo apparati 3 ga bo’linadi: 1. Issiq(iliq)-bunda havo harorati 20-30% 0 C bo’ladi. 2. Sovuqroq-bunda havo harorati 14-20 0 C bo’ladi. 3. Sovuq-bunda havo harorati 10 0 C dan past bo’ladi. Havo vannalarini eng yaxshi qabul qilish vaqti bu yozdadir hamda atmosferada havosi toza, musaffo joylardadir. Havo vannalarini asosiy yotgan holatda, o’tirib yoki yurib, harakat qilib qabul qilish mumkin. Sovuqroq yoki sovuq vanna qabul qilayotgan vaqtda albatta jismoniy mashqlarni bajarish lozim. Yomg’ir yog’ayotganda, tumanda yoxud shamol tezligi 3m/s dan oshganda havo vannasini qabul qilish man etiladi. Havo vannalarini me’yorda qabul qilish ikki xil yo’l bilan amalga oshiriladi, ya’ni havo haroratini sekin pasaytirish bilan hamda havo vannasini harorati bir me’yorda b’olib, muddatini uzaytirish bilan. Havo vannasini birinchi bor qabul qilayotgan talabalarga 20-30min vaqt mobaynida 15-20 0 C haroratda amalga oshiriladi. Keyinchalik bu ko’rsatkichni uzaytirish mumkin. Sovuq vannalarni faqatgina yaxshi chiniqqan odamlargina olsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Sovuq vannalarni qabul qilish muddati 5-10min dan oshmasligi lozim. Havo vannalaridan tashqari ochiq, toza havoda sayr qilish yoki mashqlarni bajarish ham organizmga ijobiy ta’sirini o’tkazadi. Bolalar kiyimlarini gigiyenik baholash

Kiyimlar odam organizmini tashqi muhitning noqulay ta’sirlaridan himoya qilib, teri yuzaini mehanik zararlanish va ifloslanishdan saqlaydi. Kiyimlar yordamida tana atrofida tashqi muhit iqlimidan tubdanfarq qiluvchi kiyim osti mikroiqlimi hosil bo’ladi. Uning harorati 28C dan 34Cgacha oraliqda tebranadi, nisbiy namlik 20-24%gacha havoning harakat tezligi judayam sezilarsiz, is gazining miqdori 0,006-0,097% atrofida tebranadi. Kiyim osti mikroiqllimining hosil bo’lib, kiyimlar organizmining issiq, yo’qotish qobiliyatini pasaytiradi, tana haroratini doimiy birligini saqlash xususiyatini taminlaydi, terining termopegulyatsiya faoliyatini yengillashtiradi, teri qoplami orqali gazlar almashinuv jarayonini taminlaydi. Kiyimning bu xususiyatlari bolalar organizmi uchun keraklidir. Bularga: --bolalik davrida issiqlikni boshqarish mehanizmito’la shakllanmagan, organizmning isib ketish va sovib ketish salomatlik holatini o’zgarishiga olib kelishi mumkin; --bolalar yuqori harakat faolligi bilan ajralib turadi va bu o’z o’rnida issiqlik sarflash darajasining 2-4 marta oshishiga olib keladi; --bolalar terisi nozik va tez jarohatlanuvchan; --kattalarga nisbatan bolalar terisida teri orqali nafas olish moddalar almashinuvida katta ahamiyat kasb etadi; Bolalar kiyimi material tuzilishi va fizik-kimyoviy ko’rsatkichlari bo’yicha, organizmning yoshi va anatomo-fiziologik xususiyatlari, faoliyat turi va meteriologik sharoitlarga mos kelishi kerak; bolalarni tez va kiyinib yechinishiga halaqit bermasdan, bolalarning estetik didiga mos kelib, tarbiyalash lozim. Ichki kiyimlar, oqliqlar teri qoplamiga to’g’ridan-to’g’ri yopishuvchi kiyimlar hisoblanib, ular kiyim ostidan almashinuv mahsulotlarini yo’qotishga qaratilishi kerak(gazlar, bug’lar, yog’lar). Ichki kiyimlar yoki oqliqlar erkin va qulay bo’lishi kerak, shuningdek,teri osti bo’shlig’ining

shamollatish xususiyatini hosil qilib, meyoriy darajadagi terining nafas olish vazifasini taminlashi lozim. Yangi tug’ilgan chaqaloqlar va 3 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun ichki kiyimlar toza tabiiy matolardan, ya’ni(ipak, paxta, lyon va viskozalar)dan tayyorlanishi lozim. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar uchun ichki kiyimlar paxta- siblonli (70%li paxta va 30%li siblon) materialdan tayyorlashga ruxsat beriladi. Bolalar kiyimlarida qalin va qo’pol choklarga, to’mtoqli kamarbop tugunlar bo’lishiga ruxsat berilmaydi(tursik tasmalari orqada turishi kerak). Bolalar uchun yozda iqlim va meteriologik sharoitlarni inobatga olib, bir va ikki qavatli kiyimlar tavsiya etiladi. Birinchi qavat - oq, ikkinchi qavatqiz bolalar uchun ko’ylak, yupqa kofta, o’g’il bolalar uchun - ko’ylak va kalta ishton bo’lishi kerak.

Похожие

Sezgi organlarning yosh fiziologiyasi va gigienasi

Nerv sistemasining fiziologiyasi va yosh xususiyatlari

Ayirish va teri

Tayanch harakat aparatining tuzilishi va yosh xususiyatlari

Tayanch-harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigienasi