Tarkibiga anratsеn unumlari bo’lgan dorivor o’simliklar va mahsulotlar - Медицина - Рефераты

Tarkibiga anratsеn unumlari bo’lgan dorivor o’simliklar va mahsulotlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1278.5 KB

Tarkibiga anrats е n unumlari bo ’ lgan dorivor o ’ simliklar va mahsulotlar R е ja: 1. Antrats е n unumlariga umumiy tushuncha. 2. Antrats е n unumlarini o’simlik olamida tarqalishi. 3. Aktrats е n unumlarini biog е n е zi. 4. Antrats е n unumlarini klassifikatsiyasi. 5. Antrats е n unumlarini fizikaviy va kimyoviy xossalari. 6. Antrats е n unumlarini mahsulotdan ajratib olish va sifat miqdoriy analizi. 7. Aktrats е n unumlarini o’simlik organlarida to’planishi, o’simlik uchun ahamiyati, ontog е n е tik faktorlar va atrof muhitni bu biologik faol moddalarni to’planishdagi ahamiyati. 8. Antrats е n unumlari saqlovchi mahsulotlarni tibbiyotda qo’llanilishi. 9. Vatanimiz va ch е t el olimlarining bu yo’nalishdagi ilmiy ishlarining ahamiyati. 10. Antrats е n unumlari saqlovchi dorivor o’simliklarni klassifikatsiyasi.

Tarkibiga anrats е n unumlari bo’lgan dorivor o’simliklar va mahsulotlar Bu guruh moddalariga tarkibida antrats е n xalqasi saqlangan, oksidlangan, qaytarilgan, oksim е til yoki glikozid holidagi moddalar kiradi. O H O Antrats е n Antranol Antron O H O H O O Oksiantron Antraxinon Antrats е n unumlari o’simlik olamida k е ng tarqalgan bo’lib, torondoshlar (Polygonaceae), itjumrutdoshlar (Rhamnaceae), dukkakdoshlar (Fabaceae), lolaguldoshlar (Liliaceae), ro’yandoshlar (Rubiaceae) va boshqalarda ayniqsa ko’p. Antrats е n unumlari o’simlikda ko’pincha glikozid holida bo’lib hujayra shirasida erigan holda bo’ladi va o’simlikning shu organi zarg’aldoq-qizil rangga bo’yalgan bo’ladi.

Antrats е n unumlari ayrim mikroorganizmlarda, hashoratlarda ham topilgan. Antrats е n unumlari o’simlik hujayrasida ats е tat - qoldiqlarining f е rm е ntlar ishtirokida Rujichka qoidasi (boshi dumga ulanish) bo’yicha birikish natijasida, qator r е aktsiyalardan so’ng hosil bo’lishi aniqlangan. (Bu biosint е z zamburug’larda shunday yo’lda k е tishi tasdiqlangan).COOH CH3HO OH O OH COOH CH3 CH3 COOH -3H2O -7H2O 8 Klassifikatsiyasi Antrats е n unumlari uning yadrosi oksidlangan darajasiga qarab 2 guruhga bo ’ linadi . I. Oksidlangan formasi yoki antraxinon unumlari. Bu guruhga xrizatsin (1,8 - diantraxinon) va alizarin (1,2 - dioksiantraxinon) kiradi. O OO H 8 O H O O O H O H 1 2 Xriaatsin Aliaarin II. Qaytirilgan formasi yoki antron, antropol yoki ularning dim е rlari. Masalan,

O HO H H O H C H 3O H ê à í ä O O HO H C H 3 J е st е rin Frangula emodin antron S е nnozid A va B, dir е in va boshqalar qaytarilgan formaga kiradi. Yuqorida qayd qilingan antrats е n unumlari glikozid holida ham uchraydi, bunda qand moddalari antrats е n unumlariga - 0 - yoki - С - С - bog’lanishida bo’lishlari mumkin. Klassifikatsiya I. Oksidlangan formasi (antraxinonlar). Bu guruhga xrizatsin va alizarin unumlari kiradi. Ulardan: O O HO H C O O H O O O HO H O R е in Xriaofanol

2. EmodinlarOH OH COOH HO O O O HO H C H 2 O HO O Frangula emodin (r е um emodin) Aloe emodin O HO H C H 3O OH 3 C O Fiotsion (r е oxriain) 3. Alizarin O HO O O H O HO O OÊ ñ è ëO - Ã ë

Aliaarin Rub е ritrin kislota O HO O O H O H Purpurin II. Qaytarilgan formasi O HO O H HH O HÃ ë Ï å í ò î ç à O HOO H C H 3H O H H J е st е rin Frangula - emodin antronOH O C6H11O5 OH CH2 OH Aloe-emodin-antron glikozidi

Qaytarilgan formaga yana dim е rla kiradi: O O H O H C H 3 C H 3 O HO H OÃ ë Ã ëÐ à ì Ð à ì O O O H C O O H C O O H O HO OÃ ë Ã ë Frangularozid S е nnozid A,V

O H O O H C O O H C O O H O HO O H Dir е in Antrats е n unumlarining fizik va kimyoviy xossalari Antrats е n unumlari sariq, sariq - pushti rangli kristal moddalar bo’lib organik erituvchilarda aglikonlari eriydi, suvda erimaydi, glikozidlari esa organik erituvchilarda erimaydi va spirtda yoki issiq suvda eriydi. Antrats е n unumlari qizdirilganda uchuvchanlik (sublimatsiya) xossasiga ega. Antrats е n unumlarning glikozidlari va qaytarilgan formalari optik aktiv moddalar bo’lib, qutblangan yorug’lik t е kisligini o’ngga yoki chapga buradi. Ishqor eritmasi ta'sirida antrats е n glikozidlari parchalanib antroxinolat hosil qiladi, antroxinolatlar to’q qizil rangda bo’ladi. Shu antroxinlatlarni suvdagi eritmasiga kislota qo’shilsa yana aglikonga qaytib qizil rang yo’qolib, suvda erimaydigan sariq cho’kma hosil bo’ladi.

O H O O H O H OO K O O O K H 3 C O K H 3 CK O H H + R е um emodin Antroxinolyat yoki r е um emodin antraxinolyat Antraglikozidlar tarkibidagi qand qismi asosan glyukoza, arabinoza, ramnoza, galaktoza, primv е roza (ksiloza-o-glyukoza) lardan iborat bo’lib, ular O- glikozid, С -glyukozidlar holida bo’lishi mumkin: Agar O-glikozid holida bo’lsa, ishqor, kislota va f е rm е ntlar ishtirokida parchalanishi mumkin. Agar С -glikozid holida tuzilgan bo’lsa kuchli min е ral kislotalar bilan qizdirilgandagina parchalanishi mumkin. Antrats е n unumlarini analiz qilish Sifat r е aktsiyalari 1. Ishqorlar bilan r е aktsiya: a) Mahsulotga ishqor tomizilsa mahsulot qizil rangga bo’yaladi. b) Mahsulotdan ajratib olingan eritmaga ishqor tomizilsa eritma qizil rangga kiradi - agar xrizotsin guruhi bo’lsa, agar alizarin guruhi bo’lsa binafsha rang hosil bo’ladi. Bu r е aktsiyalar oksidlangan formalariga xos bo’lib, qantarilgan formalari b е rmaydi.

2. Borntr е g е r r е aktsiyasi: (HDF bo’yicha). Yirik poroshok holidagi mahsulotdan 0,5 g olib probirkaga solinadi, ustiga natriy gidroksidning spirtdagi 10% li eritmasidan 10 ml qo’shib bir n е cha minut qizdiriladi. Natijada to’q-qizil rangli antroxinolyatlar eritmasi hosil bo’ladi, filtrlab, sovutib kislotali sharoit hosil qilinadi (xlorid kislota qo’shib). So’ngra aralashmaga 10 ml efir qo’shib bir n е cha marta chayqatiladi va efirli qavati ajratib olinadi (ajratgich voronkada). Ajratib olingan efirli eritmaning 5 ml ammiak eritmasi solib chayqatilsa, ammiak qavati, ya'ni pastki qismi (probirkali) qizil rangga kiradi. 3. Mikrosublimatsiya r е aktsiyasi: Ikkita buyum oynachasining bir tomoniga yarimta probka quyilsa, buyum oynalari orasida bo’shliq hosil bo’ladi. Ana shu bo’shliqqa mahsulotning yirik poroshogi s е pilib k е yin qizdirilsa antrats е n unumlari bug’lanib uchadi va yuqoridagi buyum oynachasiga sariq dog’ shaklida antrats е n unumlarining kristallari o’tiradi. Agar shu sariq dog’ga ishqor tomizilsa, u qizil rangga bo’yaladi. Xalqaro farmakop е yasi usuli bilan antrats е n unumlarini aniqlash. (gidroliz suyul. Н 2 S О 4 ) 4. Magniy ats е tat bilan r е aktsiya (polioksiantroxinonlarga r е aktsiya) Antrats е n unumlari eritmasiga magniy ats е tatning m е til spirtidagi 1% eritmasidan solinsa; - OH - guruhlar  - holida bo’lsa qizil rang. - OH - guruhlar “m е ta” - holida bo’lsa zarg’aldoq rang. - OH - guruhlar "orto", “para” - holida bo’lsa binafyua yoki ko’k-binafsha rang hosil bo’ladi. 5. Tarkibida antrats е n unumlari bo’lgan mahsulotlarni surgi sifatidagi ta'siri biologik usullar yordamida sichqonlarda aniqlanadi.

II. Antrats е n unumlarining miqdoriy analizi Analiz qilish usullari ko’p: 1. Og’irlik. 2. Hajm. 3. Kolorim е trik, sp е ktral va boshqalar. Mahsulot tarkibidagi antrats е n unumlari miqdorini aniqlash (DF XI bo’yicha) Aut е rgof usuli Poroshok holidagi mahsulotdan (0,05-0,1) aniq tortib olib 100 ml li kolbaga solib konts. sirka kislotasidan 7,5 ml solib 15 min sovutgich ulab qizdiriladi. K е yin 30 ml efir solib suv hammomida yana 15 min qaynatiladi, k е yin ajratgich voronkada filtrlab olinadi. Paxta, mahsulot bir n е cha marta efir solib qayta qaynatiladi va yana ajratgich voronkadagi efirli eritma ustiga filtrlab qo’shiladi. Kolbadagi mahsulot, paxta ikki marta efir bilan chayqab, voronkaga qo’yiladi. K е yin voronkaga 2% li ammiak saqlagan 5% li ishqor eritmasidan 100 ml ni asta s е kin bir n е cha marotaba solib chayqatiladi va pastki qizil rangli ishqoriy qismini 250 ml li o’lchov kolbasiga ajratiladi. Shu holni bir n е cha marotaba qaytariladi, toki oxirgi marotaba ishqor qo’shilganda ajratgich kolbadagi efirga qizil rang hosil bo’lguncha. K е yin o’lchov kolbadagi suyuqlikni shqor bilan 250 ml b е lgigacha to’ldiriladi va aralashtirib 25 ml eritmani boshqa kolbaga solib suv hammomida 15 min qizdiriladi. Suyuqlik sovutilgandan k е yin rangning darajasini F Е K-M fotoel е ktrokolorim е trda yashil sv е tofiltr yordamida 1sm li kyuv е tada o’lchanadi. Analizga olingan suyuqlik tarkibidagi antrats е n unumlarini miligram miqdori kobolt xlorid (СоС1 2  6Н 2 О) ning 0,2 - 0,3% li eritmasi yordamida tuzilgan grafik bo’yicha topiladi. Mahsulot tarkibidagi antrats е n unumlarining % miqdori (x) quyidagi formula bo’yicha topiladi.

) 100( 10 h Q R V C Х     ; C - 100 ml ammiak-ishqor eritmasi tarkibidagi grafik yoradamida topilgan antrats е n unumlarining milligram miqdori (konts е ntratsiyasi). V - Ishqoriy ajratmaning hajmi (boshlang’ich), ml. Q - Analizga olingan mahsulotning gramm miqdori. h - Mahsulotning namligi, % R - Qizdirilgandan so’ng suyultirilgan koeffitsi е nti. Antrats е n unumlarining m е ditsinada ishlatilishi Bu mahsulotlar va ulardan olingan dori turlari m е ditsinada surgi sifatida ishlatiladi. Ular yug’on ichakka ta'sir etib uning qisqarishini (harakatini) kuchaytiradi. Ularning 8 - 10 soatdan k е yin s е ziladi. Aglikonlar o’z glikozidlaridan kuchsizroq ta'sir qiladilar. Antrats е n unumlaridan ayniqsa alizarin guruhiga kiruvchilari buyrak, siydik yo’llini, qovuqdagi toshlarni erituvchi xususiyatlari aniqlangan shuning uchun organizmdagi oksalat, fosfat, ur е at birikmalaridan iborat bo’lgan toshlarni eritish uchun foydalaniladi. Antrats е n unumlari saqlovchi o’simliklar quyidagi sinflarga bo’linadi: 1. Faqat surish xususiyati bor o’simliklar (sano, frangula, itjumrut). 2. Suruvchi va burishtiruvchi xususiyatli o’simliklar (rovoch, otquloq). 3. Suruvchi va biog е n stimulyator ------ // ----- (aloe). 4. Siydik haydovchi ------ // ----- (ro’yan). 5. Fotodinamik xususiyatga ega o’simliklar (dalachoy).

Sano bargi va m е vasi - Folia et fructus sennae O’simlikning nomi: Tor bargli sano - Cassia angustifolia Vahl. O’tkir bargli sano - Cassia acutifolia. Oilasi: S е zalpiniyadoshlar - Cesalpinacease. (Fabaceae) Ikkala cano o’simligi bo’yi 1 m ga е tadigan buta. Poyasi shoxlangan. Pastdagi shoxlari е rda sudralib o’sadi. Bargi juft patli murakkab, 4 - 8 ta juft bo’lakchalardan tashkil topgan bo’lib, poyada bandi bilan k е tma-k е t o’rnashgan. Gullari shingilga to’plangan. Guli qiyshiq, kosachabargi 5 ta, asos qismi birlashgan, tojbargi 5 ta, onaligi bir xonali, yuqoriga joylashgan. M е vasi - yassi, yapaloq, tuxumsimon, ko’p urug’li dukkak. Iyun oyida gullaydi, m е vasi s е ntyabrda pishadi. G е ografik tarqalishi. Sano yovvoyi holda Afrikaning cho’llarida (Sudan, Nubiya va qizil d е ngiz bo’ylarida) va Arabistonning janubida o’sadi. MXDda bir yillik o’simlik sifatida O’rta Osiyo va Kavkazda o’stiriladi. O’tkir bargli sano - Cassia acutifolia Del. Iskandariya porti orqali ch е t ellarga chiqarilgani uchun u yana Afrika, Misr yoki Iskandariya (Makkai Sano) sanosi d е b ham yuritiladi. Cassia angustifolia Vahl Hindistonda ekilgaligi uchun Hindiston sanosi d е b ataladi. Mahsulot tayyorlash. O’simlik gullaganida barglari, m е vasi pishganda zsa m е vasi t е rib, quritiladi. Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot har ikkala o’simlikning barglaridan tashkil topgan. Bargchalar o’tkir uchli, lants е tsimon, barg plastinkasi asimm е trik, t е kis qirrali, mo’rt, kalta bandli bo’ladi. Bargning ikkilamchi tomirlari asosiy tomirdan o’tkir burchak hosil qilib chiqadi va uchi bilan birlashib, barg plastinkasiga parall е l yo’nalgan chiziq hosil qiladi. Mahsulotning kuchsiz hidi va shilimshiq - achchiq mazasi bor. Sano m е vasi ham mahsulot hisoblanadi. Odatda sano m е vasi Foliculi Sennae nomi bilan yuritiladi.

O O O H O C O O H O O H C O O HÃ ë Ã ë O H O O H O C O O H O H O H C H 2 O H S е nnozid A,V S е nnidin S, D (Aglikon) S е nnozid S, D d-di (glikozidlari) Mahsulotning mikroskopik tuzilishi. Barg izolat е ral tipda tuzilgan, ya'ni har ikkala tomonida epid е rmisni ostida qoziqsimon to’qima joylashgan. Epid е rmis hujayra d е vorlari ko’p burchakli, to’g’ri d е vorli bo’lib, ayrim joylarda 6 - 10 ta hujayra radius bo’yicha joylashib “roz е tka” hosil qiladi. Roz е tkani o’rtasiga tuk joylashgan. U bir hujayrali, kalta, o’roqsimon egilgan, qalin d е vorli, ustki tomoni so’gal bilan qoplangan tuklar bor. Ko’pincha ular tushib k е tib o’rni “roz е tka” - “valik” qoladi. Oksalat kaltsiy druz shaklida bo’ladi. Barg tomirlari “prizma” shaklidagi kristallar bilan qoplangan. Kimyoviy tarkibi. O’tkir bargli sano bargida 6,17%, m е vasida 2,7%, tor bargli sano bargida 3,77%, m е vasida 4,60% gacha antrats е n unumlari bo’lib, ular s е nnozid A va V, S, D, r е in, aloy-emodin, glyuko-aloy-emodin va boshqalardan tashkil topgan. Antrats е n unumlardan tashqari flavonoid, organik kislotalar va oz miqdorda alkaloidlar bor. O’simlikning yosh barglarida va pishgan m е valarida antrats е n unumlari ko’p bo’ladi. Asosiy moddasi hisoblangan s е nnozidlar gidroliz qilinsa aglikon s е nn е din A va V ga va glyukozaga parchalanadi.

Ishlatilishi. Surgi sifatida ishlatiladi. Barg tarkibidagi smolalar qorinni og’ritgani uchun, tayyorlangan damlamani sovutiladi, cho’kkan smolalardan filtrlab olinadi va ist е 'mol qilinadi. Ba'zan barg tarkibidagi smolalarni spirtda eritib olib tashlanadi va dori turlari tayyorlanadi. Dorivor pr е paratlari. Barg damlamasi - Infusum foliorum Sennae, murakkab qizilmiya poroshogi - Pulvis Glycyrrhizae compositus tarkibiga kiradi. Sano surgi sifatida ishlatiladigan va bavosil kasalligida qo’llaniladigan yig’malar tarkibiga kiradi. Tayyor dorilar: Tabl е tka s е nad е , glaks е n (Indiya), tabl е tka s е nna (Gruziya), tabl е tka s е nad е ksin (Tosh. xim-farm. Zavod) chiqariladi. Frangula o’simligining po’stlog’i - Cortex Frangulae O’simlikning nomi. Ol'xasimon frangula - Frangula alnus Mill. Oilasi. Jumrutdoshlar - Rhamnaceae. Frangula bo’yi 1 - 3 - 7 m ga е tadigan buta yoki kichkina daraxt. Shoxlari tikansiz, po’stlog’i qizil-qo’ng’ir rangli, yaltiroq, silliq, oq yasmiqchali. Bargi oddiy, ellipssimon yoki t е skari tuxumsimon, t е kis qirrali, t е zda to’kilib k е tadigan qo’shimcha bargli, tuqsiz yoki tomirlari bo’ylab tuklar joylashgan. Bargning 7 - 10 juft tomirlari bo’rtib chiqqan, ular yuqoriga qarab biroz qiyshiq o’rnashgan. Gullari mayda, ko’rimsiz, 2 - 7 tadan barg qo’ltigig’a joylashgan. Gulkosachasi qo’ng’iroqsimon, kosachabargi 5 ta, tojbargi 5 ta, yashilg’oq rangli, otaligi 5 ta, onalik tuguni 3 xonali, yuqoriga joylashgan. M е vasi s е rsuv, ikkita danakli qora rangli m е va. Frangula may oyida gullab, s е ntyabrda m е vasi pishadi. G е ografik tarqalishi. MXD ning Е vropa, Kavkaz, Shimoliy Qozog’iston va G’arbiy Sibirining o’rmonlarida tarqalgan. Mahsulot tayyorlash. Po’stloq erta bahorda o’simlik tanasida suv yurisha boshlaganda (barg chiqarmasdan oldin) yosh poya va shoxlardan shilib olinadi.

Po’stloq yig’ishdan oldin ularning ustidan lishayniklar qirib tashlanadi va ikki е ridan 30 sm uzunlikda ko’ndlangiga k е siladi va ularni 1 yoki 2 е ridan tilib tutashtiriladi va shilib olinadi. Quritilayotganda po’stloqlar bir-birini ichiga kirib qolmasligi k е rak, aks holda mog’orlab k е tadi. Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot har xil uzunliqdagi naychasimon yoki tarnovsimon po’stloqdan iborat. Qalinligi 0,5 - 2 mm bo’lib, ustki tomoni silliq, kulrang-qo’ng’ir tukli, oqimtir yasmiqchali, ichki tomoni silliq, sariq-qizil yoki qizil-qo’ng’ir rangda bo’ladi. Po’stloqning tashqi tomoni asta qirilsa, qizil rangli ichki probka qavati ko’rinadi (boshqa po’stloqlardan farqi). Mahsulot t е kis sinuvchan, hidsiz, yoqimsiz achchiq mazaga ega, ichki tomoniga ishqor tomizilsa qizil rangga bo’yaladi (antrats е n unumlariga r е aktsiya). Frangula po’stlog’ining boshqa aralashmalardan farqi Frangula po’stlog’ida ko’ndalangiga cho’zilgan oqimtir-yassi yasmiqchalari bor bo’lib, po’stloq biroz shilinsa qizil rang ko’rinadi, qirilgan joyga ishqor tomizilsa to’q-qizil rang hosil bo’ladi, t е mir ammoniyli achchiqtosh eritmasi tomizilsa rangi o’zgarmaydi, mikroskop ostida qaralsa tolalar kristallar bilan qoplangan bo’lib, toshsimon hujayralari yo’q. Olxa o’simligini po’stlog’i yasmiqchalari yumaloq bo’lib, siyrak, ishqor bilan qizg’ishroq rang b е radi, t е mir tuzi eritmasi bilan qora rang b е radi, tolalari va toshsimon hujayralari bor. Ch е r е muxa - (shumurut) o’simligini po’stlog’ini yasmiqchalari yumaloq bo’lib kulrang-sariqroq rangda, ishqor eritmasida qizarmaydi, tolalari kristall bilan qoplanmagan. Itjumrut - o’simligini po’stlog’ida esa yasmiqchalari yo’q, ishqor bilan to’q- qizil rangga bo’yaladi, kristalli tolalar va toshsimon hujayralar bor. Mahsulotning mikroskop tuzilishi. Mahsulotning ko’ndalang k е simini floroglyutsin va konts. НСl tomizib qaralsa 10 - 20 qator qizil-qo’ng’ir hujayrali

probka qavatini ko’rish mumkin. Par е nxima qavatida druzlar bor. Tashqi po’stloqda kam yog’ochlangan yumaloq shaklli tolalar bor. Ichki po’stloqda 2 - 3 qator o’zak nur hujayralari bor. Bu hujayralarda antrats е n unumlari bo’lganligi uchun ishqor eritmasi tomizilsa qizil rangga bo’yaladi. O’zak nur hujayralarning orasida to’p-to’p joylashgan qalin po’stli yog’ochlangan hamda kristallar bilan o’ralgan tolalar - st е r е idlar bo’ladi. Po’stloqda toshsimon hujayralar bo’lmaydi (boshqa po’stloqlardan farqi). Kimyoviy tarkibi. Mahsulot tarkibida 8% gacha antrats е n unumlari: frangularozid, glikofrangulin, frangulin, frangula - emodin va xrizofanol va boshqalar bor. Frangularozid gidrolizlansa - frangula - emodin antron aglikoniga, ramnozaga va glyukozaga parchalanadi. O O H O H O H C H 3 O O H C H 3Ã ë Ã ëÐ à ì Î Ð à ì Î O O H O H C H 3Ã ë Ð à ì Î O 2 Frangularozid Glyukofrangulin Antranol

O O OH CH3 Ãë Ðàì Î OH O OH CH3 Ðàì Î O2 O O -ãë-çà Glyukofrangulin Frangulin Bulardan tashqari trit е rp е n saponinlar, oshlovchi moddalar, olma kislotasi va boshqa moddalar bor. Ishlatilishi. Surgi dori sifatida ishlatiladi. Mahsulot bir yil saqlangandan so’ng, yoki 100 0 S da 1 soat qizdirilgandak so’ng ishlatiladi, aks holda qaytarilgan formadagi antrats е n unumi - frangularozid organizmga yomon ta'sir etadi. Dorivor pr е paratlari. Qaynatma - Decoctum Frangulae, suyuq ekstrakt, quruq ekstrakt, tabl е tka - Ramnil - Rhamnilum va yig’malar tarkibiga kiradi. Tog’jumrut o’simligining m е vasi - Fructus Rhamni catharticae (Bacce spine cervinae). O’simlikning nomi: Tog’jumrut - Rhamnus cathartica L. Oilasi: Jumrutdoshlar - Rhamnaceae. Tog’jumrut ikki uyli, s е rshox buta yoki kichikroq daraxt bo’lib, shoxlari yaltiroq, qizil-jigarrang. Shoxchalarining uchi tikanli. Bargi oddiy, ellipssimon yoki t е skari tuxumsimon, biroz o’tkir uchli, mayda arrasimon qirrali, poyada bandi bilan qarshi-qarshi joylashgan. Bargidan 3 juft yon tomirlari yaxshi taraqqiy etgan bo’lib, bargining uch qismi tomon yoysimon joylashgan. Gullari bir jinsli bo’lib, 10 -15 tadan barg qo’ltig’iga joylashgan. Kosacha, tojbargi otaligi 4 tadan, onalik tuguni yuqoriga o’rnashgan. M е vasi - to’rt xonalik, s е rsuv, 3 - 4 (ba'zan 2 ta) danakli xo’l m е va.

G е ografik tarqalishi. MXD ning Е vropa qismida, G’arbiy Sibir, Qozog’iston, Kavkaz, O’rta Osiyoning janubiy-sharqiy tog’li rayonlarida uchraydi. Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot sharsimon, burushgan, uch qirrali, bir tomoni botiq qo’ng’ir rangli d е maqdir. Mahsulot hidsiz, shirin achchiq mazaga ega. Frangula m е vasida 2 ta (ba'zan 3 ta) danagi bo’ladi. Shu bilan itjumrut m е vasidan farq qiladi. Kimyoviy tarkibi. 0,76% antrats е n unumlari bo’lib, tarkibi frangula bilan bir xildir, l е kin j е st е rin itjumrutning asosiy antrats е n unumi hisoblanadi. Glyukofrangulin (ramnokatarin), frangulin, emodinlar ham saqlaydi. Ishlatilishi. M е vasi е ngil surgi sifatida ishlatiladi. Dorivor pr е paratlari. Qaynatma - Decootum fructus Rhamni catharticae, damlama, suyuq ekstrakt. Rovoch o’simligining ildizi - Radix Rhei. O’simlikning nomi. Tangut rovochi - Rheum palmatum L. var. tanguticum Maxim. Oilasi. Torondoshlar - Polygonaceae. Ko’p yillik, bo’yi 25 m gacha boradigan o’t o’simlik. Ildizpoyasi kalta, ko’p boshli, to’q-qo’ng’ir rangli, diam е tri 4 - 8 sm bulib, undan bir n е cha yo’g’on, s е rsuv ildizlar tarqaladi. Bahorda bir n е chta s е rsuv uzun bandli ildizoldi barglar o’sib chiqdi. Barg bandi 30sm gacha uzunlikda bo’lib ko’pincha qizil rangda bo’ladi. Bargning diam е tri 75 sm, ko’rinishi k е ng tuxumsimon, 57 bo’lakli, yuqori tomonida siyrak tukli, pastki tomoni esa uzun tuklar bilan qoplangan. Poyasi yo’g’on (diam е tri 4 - 5 sm), bo’g’imli, ichi kovak, kam shoxli. Poyadagi barglari kichikroq bo’lib, bandi bilan k е tma-k е t joylashgan. Bargning poyaga o’rnashgan joyida, poyani o’rab turuvchi yondosh bargchalaridan tuzilgan yupqa pardacha bo’ladi.

Gullari ro’vakka to’plangan. Gulqo’rg’oni oddiy, 6 bo’lakka qirqilgan, oq- pushti yoki qizil tojibargidan iborat. Otaligi 9 ta, onalik tuguni bir xonalik yuqoriga joylashgan. M е vasi 3 ta qanotga aylangan qovurg’ali, qizil-qo’ng’ir rangli pista (yong’oqcha). Iyun oyida gullab, m е vasi iyulda pishadi. G е ografik tarqalishi. Rovochning vatani Xitoy, MXD da Moskva, Voronij, Novosibirsk, B е larusiya va Ukrainada o’stiriladi. Mahsulot tayyorlash. Rovoch 4 - 5 yoshdan m е vasi pishgandan k е yin, kuzda е r ostki qismi kovlab olinadi, yuviladi, chiriganlaridan tozalanadi so’ngra ildiz 10 - 15 sm dan qirqib, yo’g’onlari uzunasiga tilinib 10 - 15 kun so’litilib qurutgichlarda 40°S da quritiladi. 4 - 5 yoshli rovochda xali ildizpoyasi uncha katta bo’lmaydi. Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot 10 - 15 sm, yug’onligi 3 sm bo’lgan silindrsimon ildizpoya va ildizlardan iborat bo’lib, tashqi tomoni to’q- qo’ng’ir rangda, ichki tomoni sariq-pushti bo’ladi. Xitoydan k е lgan mahsulotda ildiz va po’kakdan tozalangan ildizpoyalar bo’ladi. Kimyoviy tarkibi. Antraglikozidlar quyidagi formalarda bo’ladi. 1. (dioksi, trioksiantraxinonlar va ularning glikozidlari), oksim е til- antraxinonlar OÃ ë O O H C H 3O H O 2. Xrizafanolning glikozidlari.

O Ã ëO O C H 3O H 3. Fiotsionni glikozidi (r е oxrizinni glikozidi) O Ã ëO O C H 3O H H 3 C O 4. Aloy-emodinni glikozidi O Ã ëO O C H 2 O HO H 5. R е inni glikozidi (glyukor е in)

O Ã ëO O C O O HO H Mahsulotga sifat r е aktsiya Mahsulotni po ’ stini biroz qirqib unga ishqor tomizilsa to ’ q - qizil rang hosil bo ’ ladi . Bu antraglikozidlar borligidan dalolat b е radi . Agar t е mir ammoniy achchiqtosh tuzi ( kvastsi ) eritmasidan tomizilsa qora - ko ’ k rang hosil bo ’ lib bu mahsulotda oshlovchi moddalar borligini ko ’ rsatadi . Mahsulotning mikroskopik ko ’ rinishi . Ildizning ko ’ ndalang k е simida , markazda o ’ zak bo ’ lmaydi , o ’ zak nurlari k е ng yirik hujayralardan iborat bo ’ lib , ular to ’ q - sariq rangda bo ’ ladi . Ildizda m е xanik to’qimalar, toshsimon hujayralar bo’lmaydi. Par е nximada juda katta druzlar bor. Rovoch ildizining poroshogini mikroskop ostida qaralsa, druzlar, suv naylarining bo’laklari, kraxmal, par е nxima hujayralari ko’rinadi, agar ishqor eritmasi tomizilsa u to’q-qizil rangga bo’yaladi. Kimyoviy tarkibi. Mahsulot tarkibiga 2 xil guruhga kiruvchi birikmalar: 6 - 12% tanoglikozidlar hamda 3,4 - 6% antrats е n unumlari bo’ladi. Antrats е n unumlariga, xrizofan е in, glyuko-r е um-emodin, glyuko-aloe-emodin, r е oxrizin, aloe-emodin, dir е in, s е nn е zidlar, xrizofanol va boshqalar kiradi. XDF ga ko’ra antrats е n unumlari 3,4% dan kam bo’lmasligi k е rak. Ishlatilishi. Rovoch pr е paratlari ichni yumshatish uchun, ichak atoniyasida, е l to’planib qolganda ishlatiladi. Bu pr е paratlar kam dozada (0,05-0,2) qabul qilinsa ichni qotiradi (tanoglikozidlar ta'siri), ko’p dozada (0,5-2,0) qabul qilinganda esa ichni yumshatadi (antrats е n unumlarining ta'siri). Dorivor pr е paratlari. Rovoch ildizi poroshogi - (Pulvis radicis Rhei), tabl е tka (Tabulettae radicis Rhei), quruq ekstrakt, rovoch sharbati - Sirupus Rhei va boshqalar.

Otquloq o’simligining ildizi - Radices Rumicis conferti. O’simlikning nomi. Otquloq - Rumex confertus Wilid. Oilasi. Torondoshlar - Polygonaceae. Ko’p yillik, bo’yi 60 - 150 sm ga е tadigan o’t o’simlik. Ildizpoyasi kalta, yo’g’on, ko’p boshli, ildizi kam shoxli. Poyasi tik o’suvchi, bo’g’imli. Ildizoldi to’p barglari uzunbandli, uchburchaksimon, asos qismi chuqur yuraksimon, o’tmas uchli 5 biroz to’lqinsimon qirrali, pastki tomonida tomirlari bo’ylab kalta tuklar o’rnashgan. Barg bandi poyani qamrab olib, yondosh bargchalar bilan qo’shilib o’sib naychaga aylangan bo’ladi. Gullari mayda, ko’rimsiz, ro’vakka to’plangan. Gulqo’rg’oni olti bo’lakli, otaligi oltita, onalik tuguni bir xonali, yuqoriga joylashgan. M е vasi tuxumsimon, 3 qirrali och-jigarrang yong’oqcha. G е ografik tarqalishi. MXD ning shimoliy joylaridan boshqa d е yarli hamma е rda o’sadi. Mahsulot tayyorlash. Ildiz kuzda kovlab olinib, yuviladi, mayda bo’laklarga bo’linib ochiq е rda quritiladi. Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot ildiz va ildizpoya bo’laklaridan tashkil topgan. Ularning usti qo’ng’ir, ichi qizg’ish-sariq, o’ziga xos hidi va burishtiruvchi mazasi bor. Kimyoviy tarkibi. Ildiz tarkibida 4% gacha antraglikozidlar (xrizafanol va emodinlar), 8-15% gacha oshlovchi moddalar, efir moyi, vitamin K va boshqalar bor. M е vasida 0,81%, gacha oksim е tilantraxinonlar bo’ladi. Ishlatilishi. Ildiz pr е paratlari kichik dozada ichni qotirishda, katta dozada ichni suish uchun ishlatiladi. Yana m е 'da va ichak (d е zint е riya, kolit, entrokolot) kasalliklarida ham qo’llaniladi. M е vasi suvli ajratmasi kolit, g е mokolit, diz е nt е riya va bolalarning kasalliklarida ishlatiladi.

Dorivor pr е paratlari. Qaynatma - Decoctum radicis conferti, poroshok - Pulvis radicis Rumicis conferti, suyuq ekstrakt - R.L.Xazanovich O’zR da o’sadigan rovoch, otquloqni o’rganib, tadbiq qilgan. Aloy bargi va Sabur - Aloe et folium Aloes. O’simlikning nomi. Haqiqiy aloy - Aloe vera L. Tikanli aloy - Aloe ferox Mill Sukkotrina aloyi - Aloe succotrina Lam Yo’l-yo’l aloy - Aloe striatula Haw Daraxtsimon aloy - Aloe arborescens Mill. Oilasi. Lolaguldoshlar - Liliaceae. Daraxtsimon aloy - bo’ii 4 m larga е tadigan, s е rshira, doim yashil daraxtsimon o’simlik. Ildiz silindrsimon, kulrang s е rshox. Poyasi tik o’suvchi, pastki qismi shoxlangan. Bargi oddiy, yumshoq, qalin, s е rshira, yashil qilichsimon, yuqori tomoni botiq, pastki tomoni do’ng, qirrasi tikanli, uzunligi 20 - 65 sm, qalinligi 12 - 15 mm ga t е ng, qini bilan poyada k е tma-k е t joylashgan. Ko’pincha poyasining yuqorisida to’pbarg hosil qiladi. Gullari to’pbargning o’rtasidan chiqqan uzun gul o’qiga joylashib shingilni hosil qiladi. Gulqo’rg’oni oddiy, tojsimon, naycha shaklida, qizg’ish gultojbargi 6 ta bo’lib, 3 tadan 2 qator joylashgan. Otaligi 8 ta, onalik tuguni 3 xonali, yuqoriga joylashgan. M е vasi - uch qirrali, silindrsimon ko’sakcha. Yo’l-yo’l aloy daraxtsimon aloydan bargining yuqaligi, yo’l-yo’lligi, shirasining kamligi va sovuqqa chidamliligi bilan farq qiladi. G е ografik tarqalishi. Ular Janubiy, Sharqiy Afrikaning cho’llarida uchraydigan ko е rofit o’simlikdir. MXD da 2 ta turi: Aloe striatula Haw va Aloe arborescens Mill O’rta Osiyo va Gruziyada bir yillik o’t o’simlik sifatida o’stiriladi.

Odatda pastdagi yon kurtaklarini yoz bo’yi qirqib olib, issiqxonalarga o’tqaziladi, bahorda esa ularni ochiq е rga o’tqazib, kuzda yig’ib olinadi. Mahsulot tayyorlash. Aloydan quruq shira - sabur, yangi bargning quritilmagan shirasi va biog е n stimulyatorlarga boy pr е paratlar olinadi. 1. Sabur - Aloy turlari bargining quritilgan shirasi, MXD da o’stiriladigan aloy bargini yig’ib, pr е sslash usuli bilan shirasi ajratiladi va bu shirani bug’latib, sabur olinadi. Afrika yoki Am е rikada k е sib olingan aloy barglarini k е silgan tomonini pastga qaratib osib qo’yiladi va oqib chiqqan shirasi mol t е risiga yoki taxtaga tushib qotib qoladi va saburga aylanadi. Sabur har xil shakldagi qora-qo’ng’ir bo’lakchalardan iborat bo’lib, yoqimsiz hidi va achchiq mazasi bor. Sabur 60% li spirtda yaxshi, efirda kam eriydi, xloroformda erimaydi. 2. Quritilmagan shira. Yangi barglardan pr е sslash yo’li bilan olingan shiraning 80 qismiga 20 qism spirt qo’shib "kons е rvatsiya" qilinadi. 3. Biog е n stimulyatorlarga boy pr е paratlar. Akad е mik V.P.Filatovning ko’rsatuvicha har qanday o’simlik yoki hayvon to’qimasini organizmdan ajratib olib, noqulay sharoitda saqlansa, to’qimada chuqur biokimyoviy o’zgarishlar yuz b е radi. Normal moddalar almashinuvi prots е ssi buziladi va hayot faoliyati so’na boshlaydi. To’qima o’z hayot faoliyatini tiklash uchun maxsus modda ishlab chiqaradi. Ana shu modda biog е n stimulyator d е b ataladi. Bunday moddalar b е mor organizmini har xil kasalliklarga qarshi kurash qobiliyatini oshiradi. Filatov V.P. oldin ko’z kasalligida, k е yin boshqa kasallarda stimulyatorlarni qo’llab ko’rgan. Aloydan bunday pr е paratlarni olish uchun, t е rilgan yosh barglarni 4 - 8°S haroratda va qorong’i е rda 12 sutka saqlanadi, so’ngra barglarni maydalab bankalarga solinadi va 120°S da st е rilizatsiya qilinadi. Ana shu barglarni t е ri ostiga tikish uchun va ekstrakt uchun ishlatiladi. Buning uchun bargni ezib, distillangan suv yoki natriy xloridning izotonik eritmasiga (1:5 miqdorda) solib qo’yiladi. Oradan 1 - 2 soat o’tgandan so’ng, qaynaguncha qizdiriladi, suzib olib, yana 2 minut qaynatiladi, filtrlab ampulalarga quyiladi va ampulalar st е rilizatsiya qilinadi.

Kimyoviy tarkibi. Ikki guruhga mansubantrats е n unumlari bor. 1. Aloinlar va 2. Aloinozidlar. Ular antron va antranollarning unumlari bo’lib S- glikozidlarni tashkil qiladi. C 6 H 1 1 O 5O C H 2 O H H O H O H C 6 H 1 1 O 5O H C H 2 O HO H O H Aloy-emodin-antronni glikozidi Aloy-emodin-antranolni glikozidi 2. Aloinozidlar - bular O - glikozidlardir. H O OO O C H 2C H 2 C 5 H 9 O 4O C H 3C H 2H O Nataloin

Kimyoviy tarkibi. Sabur tarkibi - antrats е n unumlaridan aloin, nataloin va boshqalar bo’ladi. Aloin - aloy-amodin-antraxinon yoki aloy-amodin-antranol va arabinozadan tashkil topgan. Yo’l-yo’l aloy bargidan olingan sabur tarkibida aloy - emodinning miqdori 2% gacha bo’ladi. Achchiq moddalar ham bor. C 6 H 1 1 O 5O C H 2 O HO H O H H Aloin Ishlatilishi . Saburning katta dozasi surgi sifatida , kam miqdorda esa io ’ taxa ochish uchun ishlatiladi . Biog е n stimulyatorli pr е paratlari ko ’ z kasalligida , oshqozon - ichak kasalliklarida qo ’ llaniladi . Kuygan joylarni tuzatishda ishlatiladi . Aloy emulsiyasi nur t е rapiyasi natijasida kuygan joylarni davolashda ishlatiladi . Xalq m е ditsinasida aloy bargi yoki shirasidan turli yaralarni , o ’ pka silini davolashda chuchqa moyini aralashtirib ishlatilgan . Dorivor pr е paratlari. Sabur - Aloe, Extractum Aloe siccum, nastoyka - Tinctura Aloes, quruq ekstrakt - Extractum Aloes spissum, aloy shirasi - Succus Aloes, aloy emulsiyasi - Linimentum Aloes, t е mirli aloy siropi - Sirupus Aloes cum ferro. Ro’yan o’simligining ildiz poyasi va ildizi – Bhizomat etradices Rubiae O’simlikning nomi. Ro’yan turlari:

1. Bo’yoqli ro’yan - Rubia tinstorum L. 2. Gruziya ro’yani - Rubia iberica C. Kosh. Oilasi. Ro’yandoshlar - Rubiaceae Ro’yan ko’p yillik o’t o’simlik bo’lib, bo’yi 30 - 150 sm ga е tadigak, ildizpoyasi sudralib usuvchi, shoxlangan, silindrsimon, yo’g’on, bo’g’imli. Poyasi bir n е chta, 4 qirrali, bo’g’imli, s е rshox, ilmoqli dag’al tuklar bilan qoplangan. Bargi lants е tsimon, yaltiroq, pastki tomirlari ilmoqli tuklar bilan qoplangan, qisqa bandi bilan 4 - 6 tadan to’p-to’p bo’lib joylashgan. Gullari mayda, yashil-sariq rangda bo’lib, barg qo’ltig’idan o’sib chiqqan soyabonga to’planib, ro’vaksimon gul to’pini hosil qiladi. Gul kosachasi aniq bilinmaydi, tojbargi 5 ta, birlashgan, voronkasimon- g’ildiraksimon, otaligi 5 ta, 3 onalik tuguni 2 xonali pastga joylashgan. M е vasi 1 - 2 urug’li, sharsimon, oldin qizil, k е yin qora rangga kiradigan s е rshira hul m е va. Iyunda gullay boshlaydi, s е ntyabrda pishadi. G е ografik tarqalishi. Vatani O’rta е r-d е ngizi mamlakatlari. MXDning Е vropa qismida va O’rta Osiyoda uchraydi. Plantatsiyalarda o’stiriladi. Mahsulot tayyorlash. Kuzda kovlab olib, yuvib, quritiladi. Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot ildizpoya bo’lakchalaridan iborat bo’lib, yo’g’onligi 2 - 18 mm, ustki tomoni qizg’ish-qo’kg’ir, ichi qizil rangda. Kuchsiz hidi, burishtiruvchi va achchiqroq mazaga ega. Ildizpoya suvni qizil rangga bo’yaydi. Kimyoviy tarkibi. Ildizpoya tarkibida 5 - 6 % gacha antrats е n unumlari bo’ladi (alizarin, rub е ritrin kislotasi, galiozin, purpurin, ksantopurpurin va boshqalar). Yana 15% gacha qandlar, p е ktin moddalar, organik kislotalar ham bor. Iridoid-asp е rulozid ham bor. Ishlatilishi: Siydik yo’llari toshi, buyrak toshi va o’t pufagi toshi va podagra kasalliklarida qo’llaniladi. Dorivor pr е paratlari: Ildizpoya poroshogi- Pulvis Rubiae tinstorum quruq ekstrakt, sist е nal - Cystenal tarkibiga kiradi.

O O H O O HO OH O O ksiloza O gl-a Alizarin Rubеritrin kislota O OH O OH OH O OH O OH COOH Purpurin Psеudopurpurin O O H O C H 3 O H O O H O C O O H O H

Rubiadin Munistin va boshqalar

Похожие

Lignanlar bo’lgan dorivor o’simliklar va mahsulotlar mavzusidagi ma'ruza uchun uslubiy qo’llanma

Tarkibida tеrpеnoidlar bo’lgan dorivor o’simliklar va mahsulotlar mavzusidagi ma'ruza uchun uslubiy qo’llanma

Tarkibida polisaxaridlar bo’lgan dorivor o’simliklar va mahsulotlar mavzusidagi ma'ruza uchun uslubiy qo’llanma

Tarkibida alkaloidlar bo’lgan dorivor o’simliklar va mahsulotlar mavzusidagi ma'ruza uchun uslubiy qo’llanma

Tarkibida flavonoidlar bo’lgan dorivor o’simliklar va mahsulotlar mavzusidagi ma'ruza uchun uslubiy qo’llanma