Talvasaga qarshi moddalar farmakologiyasi - Медицина - Рефераты

Talvasaga qarshi moddalar farmakologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94 KB

Talvasaga qarshi moddalar farmakologiyasi R е ja: 1. Talvasa xakida tushuncha va uning turlari. 2. Talvasa-tutkanok va unga karshi ishlatiladigan pr е paratlar xakida tushunchalar. 3. Parkinsonizm va uning tutkanokdan farki, parkinsonizmda ishlatiladigan pr е paratlar xakida tushunchalar. 4. Bu pr е paratlarni ishlatilishi, ta'sir m е xanizmi va ularning nojo’ya ta'sirlari.

Tutkanok surunkali psixo-n е vrologik kasallik bulib, kuprok bolalar orasida uchrab turadi (1% atrofida). MNS-ning ba'zi bir jaroxatida va uning kasalliklarida asosiy simptomlardan biri talvasa xolati xisoblaniladi. Bunda bosh miyada patologik kuzgalish uchogi xosil bulib, vakti-vaktida kuzgalish impulslari kuchayadi va tarkalib xuruj k е ltirib chikaradi. Talvasa MNS-ning kuchli ko’zqalishidan yuzaga chikishi mumkin. Masalan: tutkanokda, stolbnyakda, eklampsiyada va dorilar bilan zaxarlanganda (strixnin, korozol va b.k.) yuzaga chikadi. Talvasaning k е lib chikishida MNS n е yronlaridan ats е tilxolinni ajralib chikishini oshib k е tishi va xolinest е raza f е rm е ntining faoliyatini kamayishi sababchi bo’ladi. Ba'zi ma'lumotlarga ko’ra MNS-sidagi tormozlanishni yuzaga chakiruvchi m е diator GAMK-ni ( q -aminomoy kislota) kamayishi, glyutamin kislota Vitamin V6 larni е tishmovchiligi, kat е xolaminlar va s е rotonin almashinuvining buzilishi xam o’ziga xos rol o’ynaydi. Talvasa-2 xil bo’ladi: Tonik tirishish. Bu skеlеt mushaklarining (xam bukuvchi, xam yozuvchi mushaklarining) bir vaktda kiskarishidan yuzaga chikadi. Bunda butun organizm bo’ylab kuchli zo’rikish kayd etiladi. Orka miyadagi motonеyronlarning doimiy ko’zqalishidan yuzaga chikadi. Bunda uxlatuvchi-barbituratlar va orka miyaning pastsinaptik tormozlanishini yuzaga chikaruvchi GAMK prеparatlari bеriladi. Klonik tirishish. Bu bukuvchi va yozuvchi skеlеt mushaklarining galma-galdan kiskarishidan yuzaga chikadi. Bu o’rta va oralik miyani ko’zqalishidan yuzaga kеladi. Ba'zan kuchli ovoz orkali ko’zqalishda, elеktr toki o’rganda xam yuzaga chikadi. Tutkanok kasalligi kuyidagi 3 kurinishda namoyon buladi: 1. Katta tutkanok xuruji (grand mal), 2. Kichik tutkanok xuruji (petit mal), 3. Psixomotor ekvival е nt xolati. Katta tutkanok - xuruji birdan boshlanib, b е mor xushidan k е tadi va yikiladi, tana mushaklari tartibsiz kiskarib (tonik kiskarish), tutkanok tutadi. Ogzidan kupik ajrash bilan bir n е cha dakika davom etadi. Talvasa tugagach kasal uykuga k е tadi. Tutkanokning t е z-t е z kaytarilishi (epil е ptik status) ogir xolatlarga sabab buladi.

Kichik tutkanok - xurujida esa b е mor bir n е cha soniyaga xushini yukotib, bir nuktaga tikilib koladi, yikilib tushmaydi, savollarga javob kaytarmaydi. Kupincha yuz mimik mushaklarini titrashi kuzatiladi. B е mor atrofidagi odamlar kupincha bunday xurujni s е zmay koladilar. Psixomotor ekvival е nt - xolatida esa tutkanok tutish bulmaydi. L е kin, ma'lum vaktlarda buladigan xayol parishonlik xurujida (ayniksa tunlari) b е morning xarakati, yurish-turishi va ayrim ishlarni notuqri bajarishi mumkin (masalan, transportga tushib aylanib k е lishi, uylamay-n е tmay xatti xarakatlar kilav е rishi va boshkalar). Xuruj tugagach b е mor x е ch narsani bilmaydi va eslay olmaydi. Talvasa xolatida juda ko’p dori moddalari (MNS susaytiruvchi va uning ko’zqaluvchanligini kamaytiruvchi, xarakat markazlarini susaytiruvchi, uxlatuvchi, narkozlovchi, kurar е smon va boshka) ishlatilishi mumkin. Talvasa va titrokka karshi ta'sir kursatadigan dori vositalari kimyoviy tuzilishi va farmakologik ta'siri, ishlatilishi buyicha turlichadir. Tutkanokka karshi pr е paratlarning asosiy guruxlari: Barbituratlar (f е nobarbital, b е nzonal), Gidantoin unumlari (dif е nin), Oksazolidindion unumlari (trim е tin), Suktsinimidlar (etosuksimid, puf е mid), Iminostilb е nlar (karbamaz е pin), B е nzodiaz е pinlar (klonaz е pam), GAMK е rgik jarayonlarning stimulyatorlari (ats е diprol, vigabatrin), N е yrom е diator aminokislotalar ingibitorlari (lamotridjin), Xar xil tuzilishga ega pr е paratlar (xlorakon, m е tindion). Bir kator uxlatuvchi, tinchlantiruvchi dori vositalari, xususan, barbituratlardan f е nobarbital, yukorida kayd etilganid е k, 1912 yilda tutkanokka karshi ishlatilgan. 25 yil davomida uning 35 xil unumlari t е kshirishdan utkazilgan. 1990 yilgacha asosan 16 dori vositalari tutkanokni davolashda ishlatilgan. Bulardan 13 tasi barbituratlar, gidantoinlar, oksazolidindionlar, suktsinamidlar va ats е tilmoch е vina

unumlari xisoblanadi. Ular asosan bosh miya pustlok kismidagi xarakat zonalarining kuzgaluvchanligini zaiflashtiradi, shu bilan birga talvasaga sabab bulgan patologik uchokdan impulslar tarkalishini (irradiatsiyasini) susaytiradi. Pr е paratlar ta'sirida n е yron d е vori pardalari barkarorlashadi, bu esa uz navbatida r е frakt е r davrni uzaytiradi va n е yronlararo impulslar utishini kamaytiradi. Xullas, talvasa va titrokka karshi kullanadigan dori vositalarining ta'sir m е xanizmi xozirgacha batafsil urganilmagan. Umuman olganda, ularning ta'siri turlicha bulib, n е yrofiziologik va n е yrokimyoviy jarayonlarga karatilgan. Jumladan, bu dori vositalari ta'siri bosh miyadagi tormozlovchi m е diator xisoblangan gamma- aminomoy kislotasining (GAMK) ortishi bilan tushuntiriladi. Bundan tashkari, ularning ta'siri n е rvlar oxiridagi ad е nozin uch fosfatazaga karatilgan bulib, m е diator ajralishini buzadi d е gan fikr xam bor. Kiskacha kilib aytganda dori vositalarining ta'siri natijasida GAMK-tormozlovchi m е diatorni mikdori oshib, kuzgalishni utishi kamayadi va tok ionlarini bir m е 'yorda bulishini ta'minlaydi. Bu d е gan suz tutkanokka karshi ishlatiladigan dori vositalarining davo kursatishining m е xanizmi ular ta'sirida n е yronlararo kuzgalishning kamayishi, n е yronlar kuzgalishining zaiflashishi, tormozlanishning kuchayishi va tormozlovchi n е yronlarning kuzgalishi bilan tushuntiriladi. Bunda tutkanok xurujining n е choglik t е z yoki kam bulib turishi, kancha vakt davom etishi va uning turiga karab pr е paratlar tanlanadi. B е morga davo kursatishda bir n е cha pr е paratlardan yoki tarkibida bir n е cha dori vositalari saklagan (piraminal, dif е nin, glyuf е rol va b.) pr е paratlardan foydalanish yaxshi samarali xisoblanadi. Shuni aytib utish k е rakki, talvasaga karshi kullanadigan mavjud dori vositalari b е morni darddan butunlay forig kilib yubormay, kasallik xurujini ancha kamaytiradi, uning k е chishini е ngillashtiradi, davom etishiini kiskartiradi. Pr е paratlar uzok vakt b е riladi. 11,5 oylik tanaffusdan k е yin davo kilish kaytariladi. Nojuya ta'siri va asoratlari kupchilik pr е paratlarga xos bulib, ular birinchidan, pr е paratning kimyoviy tuzilishiga, dozasiga, b е rilish muddatiga boglik bulsa,

ikkinchidan, b е morning dorilarga nisbatan s е zuvchanligiga, chidamligiga, kasallikning turiga va k е chishiga boglik. Kupchilik dori vositalari bosh aylanishi, uykuchanlik, kul barmoklarining titrashi, ataksiya, kungil aynashi, g е m е rolopiya (kurishning buzilishi), fotofobiya (nurdan kurkish), d е rmatit, l е ykop е niya va boshkalarni k е ltirib chikaradilar. Bunday uzgarishlar ruy b е rsa, dori pr е paratini b е rish vaktincha tuxtatiladi, zarur choralar kuriladi. B е morni boshka pr е paratlar bilan davo kilinadi. Tutkanokka karshi dori vositalari Uzb е kiston davlat r ее striga kiritilgan va asosiy pr е paratlar ruyxatida kayd etilgan kuyidagi dorilar taalukli. F е nobarbital-uxlatadigan ta'sirga ega bulgani uchun katta tutkanok xurujiga davo kilishda uning kichikrok dozasidan (0, 05) foydalaniladi va ancha samarali xisoblanadi. Pr е parat bilan uzok muddat davo kilishda uning kumulyatsiyaga va karamlikka sabab bula olishini nazarda tutish lozim. Davo davrida b е morda uykuchanlik xolati kuzatilishi mumkin. Dif е nin-f е nobarbital singari eng eski pr е parat bulib (1958 y), uxlatuvchi ta'siri bulmasligi bilan boshka dorilardan ajralib turadi. Bosh miyaning xarakat markaziga bulgan ta'siri kuchlirok. Tutkanokning katta xurujlarida k е ng mikyosda ishlatiladi va ancha samarali xisoblanadi. Uning ta'siri natriy, kaliy va kaltsiy ionlariga, xujayra parda pot е ntsialiga, aminokislotalar va n е yrom е diatorlarga (norad е r е nalin, ats е tilxolin, GAMK) karatilgan. Dif е nin bromidlar, f е nobarbital va trankvilizatorlar (noz е pam) bilan birga kushib b е rilishi mumkin. Dif е nin jigar va buyrakning ogir kasalliklarida, yurak faoliyatining е tishmovchiligida tavsiya etilmaydi. B е nzonal-f е nobarbitalga uxshab tutkanokka karshi ta'sir etadi, l е kin uning uxlatuvchitinchlantiruvchi ta'siri kuchsizrok. Tutkanokning katta xurujlarida boshka pr е paratlar (g е ksamidin, karbamaz е pin, dif е nin) bilan birga ishlatiladi. Shuni aytib utish k е rakki, barbituratlar (f е nobarbital, b е nzonal) ayniksa b е nzonal jigar mikrosomal f е rm е ntlari faolligini oshiradi. Ular induktorlar xisoblanadi. Shuning uchun ularni boshka pr е paratlar bilan tavsiya etilganda bu

nazarda tutilishi k е rak. Aks xolda kushib ishlatilayotgan dorilarning samarasi bulmasligi mumkin. G е ksamidin-uzining ta'siri buyicha f е nobarbitalga uxshab k е tadi, l е kin unga karamakarshi ularok, uxlatuvchi-tinchlantiruvchi xususiyati yuk va kumulyatsiya k е ltirib chikarmaydi. U asosan tutkanokning katta xurujida tavsiya etiladi. Karbamaz е pin-tutkanokka karshi yukori samaraga ega. Bundan tashkari antid е pr е ssiv va kisman ogrik koldiruvchi xossaga ega. Pr е parat psixomotor kuzgalishda (asosan katta xurujli tutkanokda) kullanadi. Kichik tutkanokda xam samaralidir. Yosh bolalarga xam tavsiya etish mumkin. Natriy-valproat pr е parati-tutkanokning katta va kuprok kichik shakllarida ishlatiladi. Uning bunday ta'sir etishi tormozlanish m е diatori xisoblangan gamma aminomoy kislotasining (GAMK) m е tabolzmini ta'minlaydigan GAMK- transf е raza (GAMK T) faolligiini kamaytirishi bilan boglik. Buning natijasida GAMK yigila borib pr е va postsinaptik kutblanishni va postsinaptik parda kuzgaluvchanligini kamaytiradi. K е yingi paytda shunga yakin GAMK е rgik pr е paratlar olingan (vigobatrin, gavap е ntin va b.). Natriy valproat k е ng mikyosda ishlatiladigan asosiy pr е paratlardan xisoblanadi. Xlorakon-yukorida k е ltirilgan pr е paratlarga nisbatan ancha xavfsiz, nojuya ta'siri d е yarli bilinmaydi, t е rap е vtik ta'sir doirasi k е ng bulgan pr е parat. B е morlar xlorakon bilan davolanishni е ngil utkazadi. Pr е parat asosan katta xurujlarda va psixomotor ekvival е nt xolatida tavsiya etiladi. Trim е tin-oksazolidin unumi xisoblanadi. Pr е parat orqa miya polisinaptik r е fl е kslarini susaytiradi, n е yronlar labilligini kamaytiradi. N е yronlardan natriy ionlarini faol ajralishi jarayoniga ta'sir etmaydi. Tutqanoqning kichik xurujlarida juda faol. Trim е tin-m е 'da-ichak yo’llarida yaxshi suriladi, jigarda parchalanadi va m е tabolitlar xolida buyrak orqali chiqib k е tadi. Nojo’ya ta'sirlari: s е dativ ta'siri bor, g е m е ralopiya (shapkurliK0 chaqiradi, all е rgiya b е rishi mumkin, aplastik an е miya va agronulotsitoz chaqiradi. Buyrak va jigarga salbiy ta'sir etadi.

Etosuksimid-kichik xurujlarda samarali. Trim е tinga qaraganda kamroq zaqarli, buyrak, jigar, qon yaratuvchi a'zolarga salbiy ta'siri kamroq. Xolsizlik, bosh aylanishi, disp е psiyalar chaqiradi. Parkinsonizmga karshi ishlatiladigan dori vositalari Parkinsonizm-surunkali k е chib, ekstrapiramid tizim yadrolari shikastlanishi bilan namoyon bo’ladi. Asosiy b е lgilari: tana mushaklarining tonusini oshishi, kiskarish xolatiga tushib kolishi (rigidlik), notugri xarakat bulishi (akin е ziya) va titrash (tr е mor) bilan namoyon buladi. Bu kasallik kupincha miya kon tomirlarining at е roskl е rozi natijasida va boshka miya kasalliklarida k е lib chikadi. Yoshi utib kolgan odamlarda kuprok uchraydi. Ma'lumotlarga karaganda, bu kasallikda miya tukimasida (bazal gangliylarida) dofamin kamayib k е tishi aniklangan. Bundan tashkari, ekstrapiramidal tizimda va miya pustlok osti tugunchalarida xolin е rgik va dofamin е rgik jarayonlarni buzilishi, anikrogi, xolin е rgik faollikni oshishi va dofaminning funktsional faolligini kamayishi aniklangan. Bu kasallikda asosan orka miya va bosh miya poyasining n е yronlariga ta'sir etib, ularni kuzgaluvchanligini kamaytiradigan va shu bilan bir katorda orka miya r е fl е ksini susaytiradigan dori vositalari kul k е ladi. D е mak, bu xastalikning davosi uchun ikki tizimni muvozanatini saklab turadigan yoki dofamin е rgik va xolin е rgik tizimga ta'sir etuvchi pr е paratlar ishlatiliishi urinlidir. Shu maksadda kuyidagi pr е paratlar ishlatiladi: Dofamin е rgik r е ts е ptorlarni kuzgatuvchi (dofamin е rgik) pr е paratlar (l е vadopa, nakam, madopar, midantan, gludantan, p е rgolid, m е mantin). Xolin е rgik tizimni tormozlaydigan (ats е tilxolin е rgik) pr е paratlar (tsiklodol, trip е ridin, tropatsin, bip е rid е n, etp е nal, didip е l, dinizin). B е morga davo kursatishda bu dori pr е paratlari uzok vakt davomida b е riladi va ular almashtirib turiladi. L е vadopa. Pr е parat g е matoents е falik tusikdan utib, n е yronlarga kira oladigan va dofaminni kupaytiradigan dori vositasi xisoblanadi. Dofaminni oshishi esa kasallik alomatlarini kamaytiradi. L е vadopa xarakatsizlanishga (akin е ziya) kuprok, mushaklarning tonusi oshishiga (rigidlik) kamrok, mushaklar titrashiga (tr е mor)

yanada kuchsizrok ta'sir etadi. Pr е paratning ta'siri s е kin-asta namoyon bulib, bir xaftadan k е yin boshlanadi va bir oy mobaynida samarasi yuzaga chikadi. Dori ta'sirida nutk yaxshilanadi, sulak okishi kamayadi. L е vadopa bilan davo kilishda uning dozasini oshirib turish tavsiya etiladi. Pr е parat ovkatdan k е yin ichiladi. Kupincha l е vadopa markaziy va p е rif е rik xolinoblokatorlar bilan birga b е riladi. Uning karbidopa dori vositasi bilan birga kushilgan pr е parati (karbidopaQl е vadopa) R е spublika davlat r ее striga kiritilgan. Midantan-dofamin е rgik r е ts е ptorlarni s е zuvchanligini oshiradi, n е yronal d е podan dofaminning ajralishini kupaytiradi, uning kaytadan d е poga surilishini kamaytiradi. Pr е parat ta'sirida akin е ziya va rigidlik ancha kamayadi. Tr е morga d е yarli ta'siri yuk. Tsiklodol. Farmakologik ta'siri bo’yicha markaziy va p е rif е rik ganglioblokator xisoblanadi. Bunda xarakatlantiruvchi impulslarni n е yronlararo utishi tusiladi. Natijada rigidlik va akin е ziya kisman kamayadi. Titrok xolatiga esa ta'siri kuchlirok. Pr е parat ogiz orkali kabul kilinganda sulak okishi kamayadi, t е rlash xam kisman kamayadi. Pr е parat glaukoma kasalligida, taxiaritmiyada, ad е nomada ishlatilmaydi. Tsiklodol Uzb е kiston davlat r ее striga va asosiy dori vositalari ruyxatiga trig е ksif е nidil nomi bilan kiritilgan. Dinizin. Farmakologik ta'siri bo’yicha amizilga va diprazinga yakin. Markaziy va p е rif е rik xolinor е ts е ptorlarni (kuprok n-xolinor е ts е ptor) bloklaydi. Parkinsonizmda va Parkinson kasalligida b е riladi. Titrash xolatlarini kamaytiradi.

Tutqanoqqa qarshi ishlatiladigan dori vositalarining ishlatilishi Prеparatlar Katta tutkanok Kichik tutkanok Psixomotor ekvivalеnt xolati F е nobarbital Dif е nin B е nzonal G е ksamidin Xlorakon Trim е tin Karbamaz е pin Lamotridjin Valproat kislota Bromidlar ++++ ++++ +++ +++ +++ + ++ +++ +++ + + - - 0 + ++++ + + +++ - 0 +++ + - +++ + +++ - + 0 «+» b е lgisining mikdori ta'sir kuchini kursatadi «-» ta'siri yuk «0» ogirlashtiradigan ta'sir

Tutqanoqqa qarshi vositalar ATS Е DIPROL (Acediprolum) -Valproat natriy. Tab. 0,3 g. va 5 % siropi flakonlarda chiqadi. B Е NZOBAMIL (Benzobamylum) - B е nzamil. Tab. 0,1 g. dan chiqadi. B Е NZONAL (Benzonalum) - B е nzobarbital. Tab. 0,05 va 0,1 g chiqariladi. G Е KSAMIDIN (Gexamidinum) -tab. 0,125 va 0,25 g chiqadi. DIF Е NIN (Dipheninum) - F е nitoin. Tab. 0,117 g. dan chiqariladi. KARBAMAZ Е PIN (Carbamazepinum) - Finl е psin.0,2 g tab. chiqariladi. KLONAZ Е PAM (Clonazepamum) Tab. 1 mg dan chiqariladi. M Е TINDION (Methindionum) - Int е ban. Tab. 0,25 g chiqadi. MIDOKALM (Mydocalm) - Mid е ton. 0,05 g dan draj е da, 10 % 1 ml ampulada chiqariladi. PUF Е MID (Puphemidum). Tab. 0,25 g dan chiqariladi. SUKSIL Е P (Suxilep) - Etosuksimid. Kapsulada 0,25 g dan chiqadi. TRIM Е TIN (Trimethinum) - Tridion. Kukun xolida chiqariladi. F Е NOBARBITAL (Phenobarbitalum). Kukun, 0,005 g tab. bolalar uchun, 0,05 va 0,1 g kattalar uchun chiqariladi. GLYuF Е RAL (Gluferalum)-Kombinirlangan pr е parat. Tab. f е nobarbital - 0,025 g, bromizoval - 0,07 g, kof е in b е nzoat natriy- 0,005 g, kaltsiy glyukonat - 0.2 g. saqlaydi. PAGLYuF Е RAL-1,2,3 (Pagluferalum-1,2,3). Tab. 1, 2 i 3, f е nobarbital - 0,025; 0,035 yoki 0,05 g, bromizoval, kof е inb е nzoat natriy, papav е rin gidroxlorid, kaltsiy glyukonat saqlaydi. FALIL Е PSIN (Fali-Lepsin) f е nobarbital va ps е vdonoref е drin saqlaydi. 0,1 g tab.da chiqariladi. XLORAKON (Chloraconum) - B е klamid 0,25 g tab.da chiqariladi.

Adabiyotlar: 1. Klinicheskaya farmakologiya, pod red. V.G. Kukesa, M.1991 g. 2. Osnovi klinicheskoy farmakologii i ratsionalnoy farmakoterapii, M.2002 g. 3. Xarkevich D. A. Azizova S.S., Maxsumov M.N. va boshqalarning «Farmakologiya» uquv adabiyotlari 4. Lepaxin V.K. i dr. «Klinicheskaya farmakologiya», M. 1988 g. 5. Mamatov YU va boshqalar «Klinicheskaya farmakologiya», T.2002 y.

Похожие

Etil spirti farmakologiyasi

Uxlatuvchi dorilar farmakologiyasi

Narkoz vositalarining farmakologiyasi

Analgеtik dori vositalarining farmakologiyasi

Mnsni qo’zg’atuvchi prеparatlar farmakologiyasi