Tabletkalar. tavsifi, tasnifi. Tabletka mashinalari - Медицина - Рефераты

Tabletkalar. tavsifi, tasnifi. Tabletka mashinalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61 KB

Tabletkalar. tavsifi, tasnifi. Tabletka mashinalari Reja: 1. Qisqacha tarixiy ma’lumot. 2. Tabletka dori turini ifodasi. 3. Tabletka dori turini ijobiy va salbiy tomonlari. 4. Tabletkani ishlatish yo’llari. 5. Tabletka mashinalari. .

Tabletka so’zi lotincha –“tabula” “taxta”,”tabella” “taxtacha” so’zidan olingan bo’lib, dorining taxtakachlangan turidir. XIX asrning birinchi yarmidan boshlab oziq-ovqat sanoatida choyni saqlash, tashish va ishlatish qulay bo’lgan taxtakach shakli ishlab chiqarila boshlandi. Bu afzalliklardan dorixona sharoitida katta hajmni egallaydigan dori turlari uchun ham foydalanish mumkinligi aniqlandi. G.Ya. Koganning ma’lumotiga qaraganda, dorilarning tabletka holida ishlatilishi 1844 yilda Brokedon tomonidan taklif qilingan. L.F.Ilin keltirgan ma’lumotlarga qaraganda, tabletka dori turini birinchi marta Germaniyada 1874 yilda Rozental taklif qilgan. Aslida rozental 1882 yilda e’lon qilgan maqolasida tabletka holida dorilarning berishning sababi va ahamiyatini izohlagan. Jumladan Rozental ta’biricha, dorivor o’simliklarni tabletka holiday chiqarilishi ularning hajmini kamaytiradi, turg’unligini oshiradi, ishlatilishini osonlashtiradi. Shu davrlarda dorixonalarda tabletkalar hususiy retseplarga binoan eng soda taxtakachlash asboblari yordamida tayyorlanar edi. Shunga qaramasdan bu yangi dori turiga qiziqish va talab kundan-kunga oshib bordi. Bu esa o’z navbatida tabletka tayyorlash jarayonining asta-sekin takomillashuviga, uning sifatini yahshilash uchun kerakli choralarni ko’rishiga hamda dastgohlarning mexanik usulida ishlashini ta’minlaydigan tadbirlar qo’llanishiga olib keldi. Garmaniya va Shveytsariyada XIX asrning oxirlariga kelib qo’l kuchisiz ishlaydigan dastgohlar taklif qilindi. Rossiyaga birinchi marta shunday dastgoh 1895 yilning 24 martida Shvertsariyadan keltirildi va Sankt Peterburg shahrida xozirgi “Oktyabr” ishlab chiqarish birlashmasiga o’rnatildi. Bu sohadagi bo’lgan hamma ma’lumotlarni to’plab tartibga slogan birinchi rus olimi L.F.Ilin 1900 yilda “Taxtakachlangan dorilar to’g’risida yoki tabletkalar” mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi. 1910 yilda esa rus olimi I.I.Budzko “Ko’zga ishlatiladigan tabletkalar” to’g’risida doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan. Oktyabr inqilobidan so’ng sobiq ittifoqda birinchi bo’lib 1962 yili S.M.Maxkamov tabletka dori turidan

nomzodlik dissertatsiyasini yoqladi. 1972 yilda E.E.Borzunov, 1980 yilda esa S.M.Maxkamov “Tabletka dori turining nazariy va amaliy sohalari bo’yicha doktorlik dissertatsiyasini yoqladi. Shu kungacha bu dori turiga bag’ishlab 40 dan ortiq nomzodlik va 5 ta doktorlik dissertatsiyalari yoqlandi. Bu izlanishlar natijasida tabletka ishlab chiqarish jarayoning nazariy va amaliy tomonlari boyidi. Hozir bu soha texnologiyaning nazariy tomonidan eng puxta asoslangan qismi bo’lib qoladi. Tabletkalar dozalarga bo’lingan dori moddalar yoki ular bilan yordamchi moddalar aralashmasining taxtakachlangan qattiq dori turi bo’lib ichish, surtish, til ostiga, teri ostiga va inyektsiya uchun ishlatishga mo’ljallangan bo’ladi. Bu dori turi tayyor dori vositalari ichida bir qancha afzalliklarga ega bo’lganligi tufayli 80% dan ortiqrog’ini tashkil qiladi. Yiliga sanoatimiz ishlab chiqarayotgan tabletkalar miqdori taxminan 500 nomda bo’lib 5 milliard shartli qadoqni tashkil qiladi. Bu dori turi quyidagi afzalliklari tufayli tez rivojlanadi: 1. Jarayonning to’liq mexanizatsiyalashganligi, ish unumdorligining yuqoriligi, ozodaligi. 2. Ta’sir qiluvchi moddaning aniq dozalarga bo’linganligi va tabletka massasining aniqligi. 3. Mualajada saqlash va tashishda qulayligi. 4. Noxush maza va hidlarni birmuncha kamaytirish mumkinligi . 5. Ta’siri uzaytirilgan va kerakli a’zoga mo’ljallangan holda bo’lishi mumkinligi va hokazo. Bu afzalliklari bilan bir qatorda bu dori turi kamchilillardan ham holi emas: 1. Saqlanish natijasida eruvchanligi va parchalanuvchanligi kamayishi. 2. Yordamchi moddalar ishlatilishi. 3. Hamda dori vositalardan tabletka tayyorlash imkoniyatlari yetarli ishlab chiqilmaganligi. Tabletkalar ikki tomoni yassi, qabariq yoki hoshiyali, cilindr shaklida bo’lib, diametric 3-25mmgacha bo’lishi mumkin. 25mmdan ortiq diametrga ega

bo’lganlari shartli ravishda briket deb yuritiladi. Ba’zan tabletkalar qobiqli holda, tarkibida zaxarli modda bo’lgan tabletkalar eosin bilan bo’yalgan bo’ladi. Hazirgi vaqtda tibbiyotda turli hil tabletkalar ishlatiladi, jumladan ta’siri uzaytirilgan qayta va ko’p marta ta’sir qiluvchi tabletkalar-“retard” va “durul”lar, qattiq dispers asosli tabletkalar, sublingval, mikrotabletkalar va hokazo. Tabletkalarni qabul qilsh usullariga rioya qilinmaganda xar hil nohushliklar kelib chiqadi. Shuning uchun ularni qabul qilishni quyidagi usullari tavsiya etiladi: 1. Butunligicha qabul qilinadigan tabletkalar. Bularga usti qobiqli tabletkalar, kichik massali, nohush hid va mazali tabletkalar, og’iz bo’shlig’ida so’rilib ta’sir qiluvchi, ta’siri uzaytirilganva ma’lum a’zoga ta’sir etishga mo’ljallangan hamda teri ostiga ishlatiladigan tabletkalardir. 2. Oldindan maydalab yoki eritib ichiladigan tabletkalar. Tabletka tayyorlanadigan mashinalar. Tabletka tayyorlanadigan mashinalar ishlash jarayoni bo’yicha ekscentrikli yoki zarb bilan ishlovchi va rotatsion yoki revolver guruhlarga bo’linadi. Ular uchta asosiy qismdan: harakatlantiruvchi, uzatuvchi va ish bajaruvchi sozlamalardan tashkil topgan bo’ladi. Mashinaning boshqa qismlari yuqoridagilarning maqsadga muvofiq ravishda avtomatik ishlashini ta’minlaydi. Zarb bilan ishlaydigan mashinalar. Bu mashinalar tuzilishi juda soda bo’lib, ish bajaruvchi sozlamasi qolip, ostki va ustki puansonlar va xampadan iborat. Xampaning ish jarayoniga qarab, bu turdagi mashinalar boshmoqli va sirpanchiqli bo’ladi.(rasm) Qolip maxsus po’latdan tayyorlangan cilindrsimon qism bo’lib, unda bir yoki bir necha o’ta silliqlangan teshikchalar bo’ladi. Qolip taxtakachlash lozim bo’lgan moddalarni o’kchashga va shakl brishga mo’ljallangan. Qolip tabletka tayyorlaydigan mashinaning stoliga maxsus burama mixlar yordamida maxkamlab qo’yiladi. Bunda qolip yuzasi stol yuzasiga mos bo’lishi va xampa harakatiga xalaqit bermasligi kerak.

Quyi puanson bir yoki bir necha cilindr shaklidagi o’ta silliqlangan yassi yoki botiq yuzaga ega bo’lib, qolipning tubini tashkil etadi. Ish jarayonida pastki puanson qolipda yuqoriga va pastga harakat qiladi. Qolip ichidagi teshikcha hajmi puansonning tushish darajasini moslash bilan belgilanadi. Puanson qolip ichidagi teshikcha bo’yicha stol yuzasigacha ko’tarilib, taxtakachlangan tabletkani itarib chiqaradi, so’ngra boshmoq tabletkani turtib tushiradi va qolip teshigi yana taxtakachlanadigan modda bilan to’ldiriladi. Yuqori puanson bir yoki bir necha cilindr shaklidagi o’ta silliqlangan yassi yoki botiq yuzaga ega bo’lib, mashinaning ekscentrik moslamasiga ulangan bo’ladi.(rasm). Ish jarayonida u yuqoriga va pastga harakat qiladi. Pastga harakat qilish vaqtida qolip ichiga kirib, moddani taxtakachlaydi. Tabletka tayyorlaydigan mashinalarning bosim kuchi yuqori puansonning qolip ichiga qanchalik chuqur tushish darajasi bilan belgilanadi. Bu ekscentrik yordamida amalgam oshiriladi. Xampa(bunker)-tabletka tayyorlash uchun mo’ljallangan massa joylashtirilgan moslama. Zarb bilan tabletka tayyorlaydigan mashinalarda xampa mashina tanasiga o’rnatilgan bo’lib,ikki qismdan iborat: harakatsiz qismi(massa saqlovchi) va harakatli(massani qolipga uzatuvchi) qismi-boshmoq; sirpanchiqli tabletka mashinalarida esa xampa stol bo’yicha sirpanib oldinga va orqaga harakat qiladi. Ish jarayonida xampa ichidagi massa qavatlanib qolmasligi uchun uning ichiga aralashtirgich joylashtirilgan bo’ladi. Mashinaning hamma qismlari moslashtirilgan ishlash tezligiga binoan xampa qolip teshikchasi ustiga kelib, uni massa bilan to’ldiradi va orqaga qaytadi. So’ng taxtakachlash va taxtakachlangan tabletka itarib chiqarish jarayoni ro’y beradi. Xampa navbatdagi qolipni to’ldirishdan oldin tabletkani turtib to’plagichga tushiradi. Bu jarayon daqiqasiga 80 martadan oshmaydi. Bu turdagi mashinalar soda tuzilganligi uchun oz miqdorda tabletka ishlab chiqarishda laboratoriya sharoitida ishlatish maqsadga muvofiqdir. Kamchiligi: ishlab chiqarish unumdorligining yuqori emasligi, shovqin bilan ishlashi, bosim bir tomonlama zarb bilan bo’lganligi tufayli sifatiga putur yetishi va havoga chang ko’tarilishi.

Rotatsion, revolver turdagi tabletka tayyorlaydigan mashinalar(RTM). Revolver yoki rotatsion tabletka mashinalari murakkab tuzilishga ega bo’lib, qoliplar soni 10 dan 65 gacha bo’lishi mumkin. Matritsalar stolga doira bo’lib joylashtiriladi. Sinhron ravishda quyi va yuqori paunsonlar ham matritsalar bilan harakatda bo’ladi. Xampalar soni matritsalar miqdoriga bog’liq, ular bitta, ikkita yoki undan oriq bo’lishi mumkin, lekin amalda ko’pincha ikkita bo’ladi va ular mashina tanasiga qimirlamaydigan qilib maxkamlab qo’yiladi. Hozirgi vaqtda 80 dan ortiq har xil tuzilishga ega bo’lgan shu turdagi mashinalar mavjud. (rasm). Ular qatoriga yuqori unumdorlik bilan ishlovchi, electron qurilmalar bilan jihozlangan, ma’lum dastur asosida ishlaydigan mashinalar kiradi. Bunday qurilmalar yordamida mashinaning ishlash jarayonini boshqarib turish mumkin. Jumladan tabletkaning massasi, bosim kuchi va sifati tekshirib turiladi. Ishlash jarayoni: paunsonlar g’ildirakli paunson ushlagichlarga mustahkamlangan bo’lib, yuqori(kopir) va quyi izlari bo’ylab harakatlanadi.(rasm). Yuqoridagi rolik bosimni moslashtirishga pastki rolik matritsa teshikchasi hajmini, chuqurligini belgilashga hizmat qiladi. Pastki paunson kopirning eng quyi nuqtasiga , yuqorigisi eng baland nuqtaga kelgan vaqtda qolip xampa ostidan o’tib, matritsa teshigi massa bilan to’ladi. Shundan so’ng ikki tomonlama kopir bo’yicha harakatlanayotgan paunsonlar asta-sekin massani taxtakachlaydi. So’ng paunsonlar sekin asta ko’tarila boshlaydi. Shunda pastki paunson tayyor tabletkani stol yuzasiga itarib chiqaradi. Bu tabletka yig’uvchi moslama yordamida qabul idishiga tushadi, ish jarayonida massaning bir me’yorida tushishini ta’minlash va uning qavatlanib qolmasligi uchun xampa aralashtirgichlar bilan jihozlangan bo’ladi. Bu turdagi mashinaning afzalliklari: yuqori unum bilan shovqinsiz ishlashi, bosimning ikki tomonlama bir me’yorida ko’payib borishi, xampadan tabletka massasi tushishida qavatlanish yo’q darajada bo’lishi va hokazo. Kamchiligi: mashinaning murakkabligi, uni sozlash, ishchi qismlarini almashtirish, bir turdan boshqa turga o’tkazish uchun mutahasis talab qilishi. Tabletka tayyorlanadigan mashinaning taxtakachlash jarayonida bevosita ishtirok etadigan qismlari oliy navli po’latdan tayyorlangan bo’lishi kerak. Chunki

bu jarayon murakkab sharoitda o’tadi: kuchli ishqalanish natijasida qoliplar isib ketib kengayishi, yemirilishi, zanglanishi, sinishi mumkin. Kerakli hususiyatga ega bo’lgan material olish uchun po’latning tarkibiga har hil elementlar kiritiladi. Qaysi element kiritilganligiga qarab po’lat yorliqlanadi: u 8, 9XC,12 XH 2, XVG, VK 16, X6VF, TBK va hokazo. Bunda elementlar oldidagi son uglerodning o’rtacha miqdorini belgilaydi, agar ikki honali son bo’lsa uglerodning yuzdan bir ulushi ko’rsatilgan bo’lib, bunday po’lat navi konstruktsion po’lat navi deyiladi. Bir honali son bo’lsa, uglerodning o’ndan bir ulushi ko’rsatilgan bo’lib, bunday po’lat navi instrumental po’lat deyiladi. Element orqasiga qo’yilgan son uning foiz miqdorini bildiradi. Agar uglerod miqdori bir foizgacha bo’lsa, yorliqda ko’rsatilmaydi. Agar elementning o’zi ko’rsatilib, son ko’rsatilmasa shu elementlardan bir foizdan saqlashini bildiradi. Misol: 9XC navli po’lat tarkibida 0,9% uglerod, 1%xrom, 1%kremniy saqlab, instrumental po’lat deyiladi. XVG-bu ligirlangan po’lat bo’lib, tarkibida xrom, volfram va marganecdan 1%dan saqlaydi. 12XN 2-bu konstruktsion po’lat bo’lib, 0,12% uglerod, 2%nikel va 1%xrom saqlaydi. VK-qattiq qotishmali po’lat bo’lib, volfram va kobaltdan 1% saqlaydi. TVK- qattiq qotishmali po’lat bo’lib, tarkibida 1%titan, volfram va kobalt saqlaydi. Bir hil sharoitda XVG navli po’latdan tayyorlangan press formalar VK6dan tayyorlanganga nisbatan bir necha marta kam hizmat qiladi. X6VF xrom, volfram, vanadiy qotishmasidan tayyorlangani esa 10-15 baravar ko’p hizmat qiladi. Press formalar yuzasining o’ta silliqligi paunsonlar va qolip uchun 12-13 sinfga to’g’ri kelishi kerak. Qattiqligi Rokvellr yoki Brinell usullari bo’yicha o’lchanadi. Bunda metal qolip yuzasiga chiniqtirilgan mahrutiysimon po’lat yoki olmos bilan bosiladi. Qattiqlik metal yuzasida qolgan iz chuqurligiga binoan hisoblab chiqariladi va NRV indeksi bilan po’lat zoldir bo’lsa NRV indeksi bilan ifodalanadi. Metal qattiqligi paunsonlar uchunNRV-54-58, qolip uchun esa NRV-58-62 bo’lishi kerak.

Tabletka tayyorlaydigan mashinalarning maqsadga muvofiq, to’g’ri va uzoq vaqt ishlashini ta’minlashda qolip diametric bilan paunson diametrlari o’rtasidagi farq ma’lum darajada bo’lishi kerak. Tabletka tayyorlash o’rtacha 80-120mPa bosimda olib boriladi. Agar modda qayishqoq bo’lsa kamroq, tarang bo’lganda esa yuqoriroq bosimda olib boriladi. Bunda taxtakachlangan tabletkani qolipdan itarib chiqarish kuchi taxtakachlash uchun sarflangan kuchning tahminan 10%ini tashkil etishi maqsadga muvofiq. Taxtakachlash bosimini belgilash: buning uchun quyi paunsonni qolipga asos qilgan holda 0,3-0,5 g massa solinadi. So’ng yuqori paunson kiygizilib, taxtakachlash asbobining plunjeriga joylashtiriladi, ushlagich yordamida asta-sekin ma’lum bosim hosil qilinadi. Masalan: natriy bromidning og’irligi 0,5 g , diametric 9mm bo’lgan tabletkasini tayyorlash uchun 160 mPa (1600kg/sm 52 0) bosim yetarli bo’ladi. Hisoblash: Ppersslash= P man 26,4 S tabl Bu yerda: P-manometr ko’rsatkichi, atm; 26,4-presslash bunkerining plunjerining yuzasi, sm 52 0; Stabl-tabletka yuzasi, 52 0. Tenglamaga qiymatlarni qo’ysak: 160(1600)= Pman 26,4 S tabl 1600 5. 8 7p 5. 0 7r 52 1600 5. 0 3,14 5. 0 (0,45)52 Pman= 5=5 2 0= 5 0 26,4 26,4

= 5 038 8q 0 40atm. Demak,og’irligi 0,5 g, diametric 9mm bo’lgan natriy bromide tabletkasi OST 64-7-170-75 talabiga javob brishi uchun 40 atm bosimda taxtakachlash lozim, bu esa 160 mPa (1600 kg/sm 52 0) ga to’g’ri keladi. Qolip teshikchasidagi tabletkani itarib chiqarish uchun sarflanadigan kuchni aniqlash: P man 26,4 P= ; S yon bu yerda S 4yon- tabletkaning yon sathi, ya’ni 2 7p 0rh; r-tabletka radiusi, sm; h- tabletka balandligi, sm; 7p 0- 3,14.

Adabiyotlar: 1.GF X1 izdaniya M.1990.,vip.2:154-b. 2. Maxkamov S.M., Usubboyev M.U., Nuritdinov A.I. Tayyor dorilar texnologiyasi. Toshkent, 1994, 425-b. 3.Ivanova L.A. Texnologiya lekarstvennix form. M.,1991, tom-2, 542-b. 4. Nosovitskaya S.A. va boshqalar., Proizvodstvo tabletok. M., 1969. 207-b. 5. Maxkamov S.M., Osnovi tabletochnogo proizvodstva. Toshkent. 2004. 280-b. 6. Belausov V.A., Valter M.P.Osnovi dozirovaniya I tabletirovaniya lekarstvennix poroshkov. M.:Meditsina, 1980.214-b.

Похожие

Presslash jarayonini nazariy asoslari. To’g’ridan to’g’ri presslash istiqbollari

Yordamchi moddalarni tabletka ishlab chiqarishdagi ahamiyati

Kukunlarni presslashga tayyorlash

Jinsiy yetuklik davrida sog‘lom oilani shakllantirish va kontratsepsiya

Farmatsevtik omillarni dorilarni terapevtik samaradorligiga ta'siri. dorilarni biologic va kimyoviy noekvivalentligini kelib chiqish sabablari