Сурма ва мишяк элементларини сақловчи бирикмалар, уларни токсикологик аҳамияти. Минерализатдан сурма ва мишякни таҳлил усуллари - Медицина - Рефераты

Сурма ва мишяк элементларини сақловчи бирикмалар, уларни токсикологик аҳамияти. Минерализатдан сурма ва мишякни таҳлил усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

175 KB

Сурма ва мишяк элементларини сақловчи бирикмалар, уларни токсикологик аҳамияти. Минерализатдан сурма ва мишякни таҳлил усуллари Тоза сурма - осон майдаланувчи мўрт, ялтироқ металл, қиздирилганда тез оксидланиб ёнади. Стибин- SbН 3 - рангсиз газ ҳолидаги модда, қисман сулфид кислота ҳидини эслатади, сувда ёмон эрийди, спиртда бир оз яхшироқ эрийди. Оддий шароитда аста-секин водород газига ва сурма элементига парчаланади, қиздириш эса уни тез парчаланишига олиб келади. 2 S b H 3 2 S b + 3 H 2t o Сурманинг тиббиётда қўлланиладиган бирикмалари эса асосан кристалл ҳолдаги моддалардан иборатдир. Токсикологик аҳамияти . Сурма бирикмалари билан заҳарланиш ҳоллари ҳозирги вақтда кам учрайди. Лекин адабиётларда унинг ҳосилалари билан боғлиқ бўлган бахтсиз воқеалар, чунончи, одамни қасддан заҳарлаш, сурма препаратларини янглишиб кўп миқдорда қабул қилиш каби маълумотлар ёзилган. Сурма бирикмаларининг суд кимёдаги аҳамияти уларнинг асосан тиббиётда ва халқ хўжалигининг кўп тармоқларида ишлатилиши билан тушунтирилади. Тиббиётда сурма препаратлари асосан тропик касалликлардан ҳисобланган лейшманиоз ва гелминтоз хасталикларига қарши қўлланилади, бу мақсад учун унинг неостибазон, сурмин, солюсурмин, стибенил, фуадин, қустирувчи тош (вино кислотасининг калийлик ва сурмалик тузи) қўлланилади. Ўрта асрда эса, сурма бирикмалари балғам кўчирувчи дори сифатида винога қўшиб ҳам ишлатилган. Сурма бирикмаларидан унинг сулфидлари турли резина маҳсулотларини тайёрлашда, Sb 2 S 5 пиротехника ва гугурт, брезент материаллар ишлаб

чиқаришда кенг миқёсда ишлатилади; булардан ташқари, сурма ва унинг бирикмалари эмаллик идиш-товоқлар, кулолчилик моллари, махсус ойна ва ҳар хил қаттиқ қотишмаларни тайёрлашда, типография шрифтлари олишда керакли хом ашё бўлиб ҳисобланади. SbCl 3 металларни занглашдан сақловчи қоплама сифатида ишлатилади. Бу элементнинг организмга таъсири кўпроқ мишяк моддаларини эслатади. Сурма бирикмалари ичида энг заҳарлиси сурманинг водород билан ҳосил қилган бирикмаси - стибин ҳисобланади, у аввал марказий асаб тизимини ишдан чиқаради, сўнг эса қон таркибига ҳам салбий таъсир қилади. Қонга тушгач сурма бирикмалари юрак мушаклари ва жигарни ишдан чиқаради. Бу модда билан заҳарланганда бош оғриши, кўнгил айниш, нафас олишнинг қийинлашиши, пешоб ажратишнинг кўпайиши каби аломатлар юз беради. Патологик текширувда ўпка тўқималари ва қизил ўнгачда қон қуйилиши сезилади. Организмдан буйрак орқали чиқарилгани сабабли нефрит касаллигига сабаб бўлади. Организмга тушган сурма элементининг уч валентли бирикмалари унинг беш валентли ҳосилаларига қараганда кучлик таъсир этади: Организмга киритилган сурма бирикмаларининг асосий қисми қалқонсимон безда, жигарда ва талоқда тўпланади. Сурма бирикмаларини ашёвий далиллар таркибидан ажратишда одатда объектнинг миқдорига қараб ёки сулфат кислота билан нитрат кислоталар аралашмаси ёрдамида ёки сода ва натрий нитрат ёрдамида қуруқ усул билан минерализациялаш усуллари қўлланилади. Чинлигини аниқлаш . Минерализатдан сурмани аниқлаш учун малахит яшили билан ион ассоциати ва натрий тиосулфат билан чўкма ҳосил қилиш реакцияларидан фойдаланилади. 1. Малахит ёки бриллант яшили билан реакция . Ушбу реакция сурмани ацидокомплекси (SbCl 6 ) Sb +5 малахит ёки бриллант яшили билан толуол ёки

ксилолда яхши экстракцияланувчи кўк ҳаво рангли бирикма ҳосил қилишга асосланган. Минерализатда сурма уч валентлик ҳолатда бўлгани учун уни HCl ва NaNO 2 таъсирида оксидлаб беш валентли ҳолатга ўтказилади: HSbO 2 + 2NaNO 2 + 2HCl  HSbO 3 + 2NO + 2NaCl + H 2 O Ҳосил бўлган HSbO 3 хлорид кислотаси билан ион ассоциатини [SbCl 6 ] - ҳосил қилади: HSbO 3 + 6HCl  H[SbCl 6 ] + 3H 2 O Ҳосил бўлган ацидокомплекс малахит яшили (ёки брилиант яшили) билан қуйидаги комплексини ҳосил қилади:(H3C)2N C N+ (CH3)2 SbCl6- ҳосил бўлган бирикмани яхши экстракцияланиши учун натрий сулфат қўшиб ксилол ёки толуол билан экстракцияланади. Минерлизатда сурма бўлса органик эритувчи қатлами мовий рангга бўялади. Реакцияни Fe +3 бериши мумкин, уни фарқлаш учун 5 н H 2 SO 4 билан чайқатилганда ранг йўқолади. Ранг сақланиб қолса сурмани қўшимча реакция билан текширилади. 2. Натрий тиосулфат билан олиб бориладиган реакция . Минерализатга кислотали муҳитда натрий тиосулфатнинг тўйинган эритмаси қўшиб, 1-2 дақиқа қайнатилганда уч валентлик сурма бўлса зарғалдоқ рангли чўкма ҳосил бўлади (таллийдан фарқи). Ортиқча реактив реакцияга ҳалақит беради ва ундан олтингугурт оқ чўкмаси ҳам тушиши мумкин. 2Sb +3 + 3Na 2 S 2 O 3 + 3H 2 O  Sb 2 S 3 + 2Na 2 SO 4 + 6H + Реакцияни боришига ҳалал берувчи темир катионларини фторидлар қўшиб, мис эса (ДДТК) 2 Рb билан экстракциялаб йўқотилади. Миқдорини аниқлаш. Сурманинг миқдорини малахит яшили билан ҳосил қилган рангни толуол билан экстракциялаб фотометрик усулда аниқланади. МИШЯК

Мишяк - оқиш кулранг, жуда ҳам мўрт ялтироқ модда, 615° да порланади, сувда эримайди, ҳавода оксидланиб оқ мишяк (Аs 2 О 3 ) ни ҳосил қилади. Оқ мишяк- оқ, оғир, чиннисимон бўлакчалардан иборат, совуқ сувда эрувчанлиги кам, иссиқ сувда 1:15 нисбатида, кислота ёки ишқор қўшилган сувларда жуда ҳам яхши эрийди. Аs 2 О 3 + 6НСl → 2АsСl 3 + 3Н 2 О Аs 2 О 3 + 2КОН → 2КAsО 2 + Н 2 О Оқ мишяк юқори ҳароратда порланади. Токсикологик аҳамияти. Мишяк бирикмалари жуда ҳам қадим зомонлардан бери кучли заҳарли модда сифатида танилган. Унинг бирикмаларидан, айниқса, оқ мишяк- Аs 2 О 3 кўп асрлар давомида қотиллар томонидан одамларни ўлдириш мақсадида ишлатилиб келинган. Бу модда билан заҳарланиш XIX асрнинг бошларига қадар барча мамлакатларда ниҳоятда кўп учраб турган. Фақатгина 1836 йилга келиб, инглиз олими Марш томонидан мишяк элементини суд кимё объектларидан аниқлаш усули топилгандан сўнг, бу модда билан заҳарланиш ҳоллари бирмунча камайди. Лекин шунга қарамасдан, мишяк бирикмалари токсикологик аҳамиятини тўлиқ йўқотгани йўқ. Профессор Н.В. Попов келтирган статистик маълумотларга кўра умумий заҳарланишнинг 8-13% мишяк бирикмаларига тўғри келади. Булардан ярмиси қасддан ўлдириш учун қотиллар томонидан ишлатилса, учдан бири ўз - ўзини ўлдириш “суицид” мақсадлар учун ва 15% тасодифан янглишиш орқасида келиб чиққан заҳарланишларга тўғри келади. Мишяк бирикмалари халқ хўжалигида дератизация, тиббиётда, қурилиш материалларини ясраш, инсектицид препаратларини тайёрлаш каби мақсадлар учун кенг миқёсда қўлланилади. Мишяк бирикмалари билан заҳарланган ҳолатларнинг 50% ўлим билан тугайди.

Оқ мишяк - Аs 2 О 3 моддасининг одамларни ўлимга олиб борадиган летал дозаси 0,06 г дан 0,2 г гача ҳисобланади. Мишяк бирикмалари билан заҳарланишни икки хил турга бўладилар: 1) паралитик заҳарланиш ва 2) ошқозон ва ичакларнинг заҳарланиши. Баъзан эса бу иккала ҳолдаги заҳарланиш бирга учрайди. Заҳарланишнинг биринчи тури - паралитик заҳарланиш одамлар томонидан кўп миқдорда мишяк бирикмаларини қабул қилинганда ва жуда тез организмга сўрилганида келиб чиқади. Бунда заҳарланган шахсда қаттиқ бош оғриғи, умумий қувватсизлик, ваҳима босиш, чанқаш, эсини йўқотиш каби ҳоллар пайдо бўлади, сўнг нафас олишнинг тўхташи натижасида одам ўлади; заҳарланишнинг иккинчи тури - ошқозон ва ичаклар орқали заҳарланганда одамларда ярим - бир соатлардан сўнг оғизда металлик таъм пайдо бўлади, оғиз қурийди. Ошқозон қаттиқ оғриб қусади, сўнгра оғриқ билан ич кетади - ахлати худди оқшоқ аталасини эслатади, сўнгра юрак ритми сусайиб, тиришиш ҳолатлари пайдо бўлади ва заҳарланган вақтдан 1-2 кун ўтгач бемор ўлади. Беморнинг қусуғида баъзан мишяк бирикмаларига хос кристалл ҳолидаги моддаларни кўриш ҳам мумкин. Мишяк бирикмалари нафас йўллари орқали ҳам организмни заҳарлаб ҳалокатга олиб келиши мумкин. Ҳалокатли ҳодисалар юз берган тақдирда мурданинг ички аъзоларида мишяк бирикмалари учун характерли аломатларни аниқлаш қийин. Шунинг учун ҳам биообъектларни суд кимёвий таҳлил қилиш алоҳида аҳамиятга эга. Заҳарланиш юз берганда ашёвий далиллар сифатида мурданинг ички аъзоларидан овқат ҳазм қилиш йўлларининг қисмлари, паренхиматоз аъзолардан жигар, талоқларни суд кимё таҳлилига юборилиши яхши натижаларга олиб келиши мумкин. Агар мишяк бирикмалари билан сурункали заҳарланиш юз берган бўлса мишяк суякларда, соч толаларида, тирноқларда тўпланган бўлади. Организмга тушган мишяк бирикмаларининг асосий қисми ошқозон ичак йўллари орқали, пешоб ва сут билан бирга чиқарилади.

Суд кимё амалиётида мишяк бирикмаларини таҳлил қилишда бу элемент ер юзида кенг тарқалган моддалардан бўлиб, у одам органларида микроэлемент сифатида доимо учраб туришини унутмаслик керак. Macaлан А.О.Войнарнинг кўрсатишича, мишякнинг миқдори аъзоларда 0,008-0,020 мг гача етиши мумкин, соч толаларидаги мишякнинг миқдори 100 г объектда 600 мг гача боради. Шунинг учун ҳам бундай текширишлар, албатта, миқдорий аниқлаш билан тугамоғи лозим. Мишякнинг токсикологик аҳамиятга эга бўлган, халқ хўжалигида кенг тарқалган баъзи бирикмалари тўғрисида қисқача тўхталиб ўтамиз. Оқ мишяк - Аs 2 О 3 Acidum arsenicosum anhydricum. Бу модда тиббиётда тиш касалликларини даволашда, Фаулер эритмаси (Liquor arsenicalis Ғowleri) ни тайёрлашда, ойна ишлаб чиқаришда, териларни ошлашда ишлатилади. Натрий ва калцийли арсенитлар Nа 3 АsО 3 , Са(AsО 2 ) 2 - чивин на шунга ўхшаш юқумли касалликларни тарқатувчи воситачилар - сичқон, юмронқозиқларга ва қишлоқ хўжалигида чигирткага қарши қўлланилади. Давидов препарати – Са 3 (АsО 4 ) 2 билан талк аралашмаси ва Швейнфурт ёки париж яшили моддалари Сu(СН 3 СОО) 2 ·3Сu(АsО 2 ) 2 юқори самарали инсектицид ҳисобланади. Мишякнинг доривор бирикмаларидан атоксил-Nаtгium arsenilicum, миарсенол - Myarsenolum, натрий арсенат - Natrium arsenicicum, новарсенол - Novarsenolum, осарсол - Osarsolum ва бошқаларни кўрсатиш мумкин. Бу препаратлар касалликни даволашда самарали таъсир кўрсатишларидан ташқари жуда ҳам заҳарли моддалардан ҳисобланадилар. Шунинг учун ҳам уларни ниҳоятда эҳтиёт бўлиб қўллаш керак. Биологик объектлар таркибидаги мишяк бирикмаларини ажратиб олиш учун тавсия этилган минерализация усуллари ичида, олимларидан Ф.В. 3айковский, П.Р. Равданикисларнинг кўрсатишича, энг қулай ва яхши натижаларга олиб келадиган усул биологик объектни сулфат ва нитрат кислоталари ёрдамида минерализациялашдир. Бу усул ёрдамида

минерализатдаги мишяк бирикмаларининг 40-60% миқдорини ажратиб олиш мумкин. Мишяк элементига текшириш учун юборилган биообъект кам ва юборилган биобъектда мишякнинг органик бирикмалари бўлганда NaNO 2 ва Na 2 CO 3 билан қуруқ усулда минерализациялаш тавсия этилади. Чинлигини аниқлаш . Минерализатдаги мишякнинг кимё-токсикологик таҳлил усуллари уни арсинга ўтказиб, сўнг аниқлашга асосланган. Арсин учувчан ва ўта заҳарли модда, шунинг учун ҳам бу реакцияларни бажаришда алоҳида эҳтиёткорлик талаб этилади. Минерализат таркибидаги мишяк катионларини олдин Зангер-Блек усулида, сўнг реакция натижасига қараб Марш таклиф этилган усул ёрдамида аниқланади. 1 Зангер-Блек реакцияси . Бу усулда мишяк бирикмаларини AsH 3 (арсин) гача қайтариб, сўнг филтр қоғозига шимдирилган симоб хлориди ёки симоб бромиди билан ҳосил қилган бирикма ёрдамида аниқлашга асосланган. Реакция махсус асбобда олиб борилади(1-расм). Бунинг учун Зангер-Блек мосламаси колбасига 2 мл минерализат, SnCl 2 нинг сулфат кислотадаги эритмаси ва 2 г мис билан қопланган рух бўлакчалари солинади, ҳамда махсус тиқин билан ёпилади. Тиқинда қўрғошин ацетати шимдирилиб қуритилган пахта бўлаги ва симоб тузи шимдирилиб, қуритилган филтр қоғози жойлаштирилади. Мишяк бирикмаларини қайтарилиши, сулфат кислота ва рух иштирокида ажралиб чиқаётган атомар водород [ Н ] ҳисобига содир бўлади: Zn + H 2 SO 4  ZnSO 4 + 2 H Рух ва кислота орасидаги реакция секин кетади . Ушбу реакцияни тезлаштириш 1-расм . Зангер - Блек аппарати. 1-колба; 2- қўрғошин ацетат шимдирилган тампон; 3- симоб (II) хлорид ёки бромиди шимдирилган қоғоз

мақсадида рухни мис сулфат сақловчи эритмага туширилиб, усти мис билан қопланади. СuSO 4 + Zn  ZnSO 4 + Cu Ажралиб чиқаётган водород мишяк бирикмаларини AsH 3 гача қайтаради. AsO 2 - + 7H  AsH 3 + 2H 2 O AsO 3 -3 + 9H  AsH 3 + 3H 2 O AsO 4 -3 + 11H  AsH 3 + 4H 2 O Мишяк 5 валентли бирикмалари 3 валентлигига нисбатан қийин қайтарилади . Шунинг учун ушбу реакция Fe(II) ва Sn(II) реактив лари иштирокида As ( III ) валентли ҳолатга қайтарилиб, сўнг аниқлана ди . AsO 4 -2 + Sn +2 + 4H  AsO 2 - + Sn +4 + 2H 2 O AsO 2 - + 7H  AsH 3 + 2H 2 O Ажралиб чиқаётган AsH 3 филтр қо ғ оздаги HgCl 2 (HgBr 2 ) билан реакцияга киришиб, қоғозда сариқ ёки қўнғир рангли доғ ҳосил қилади. AsH 3 + HgBr 2 (HgCl 2 ) → HBr + AsH 2 (HgBr) AsH 2 (HgBr) + HgBr 2 → HBr + AsH(HgBr) 2 AsH(HgBr) 2 + HgBr 2 → HBr + As(HgBr) 3 AsH 3 + As(HgBr) 3 → 3HBr + As 2 Hg 3 Реакция тугагандан сўнг филтр қоғозини калий йидидни кучсиз эритмаси билан ювилади, бунда симоб хлориди қизил рангли симоб йодидга, сўнг рангсиз бирикмага ўтади HgCl 2 + KI  HgI 2 + KCl HgI 2 + 2KI  K 2 [HgI 4 ]

Мишякнинг симобли комплекслари эса ўз рангини сақлаб қолади. Зангер- Блек реакциясини аниқлаш чегараси 0,1 мкг миқдор мишякка тенг. Реакция манфий суд кимёси аҳамиятига эга. Реакция чиққан ҳолда мишяк Марш усулида текширилиши шарт. Реакция чиқмаса мишяк учун текшириш тўхтатилади. 2. Марш реакцияси . Марш усули ёрдамида мишякни аниқлаш ҳам учувчан AsH 3 ҳосил қилишга ва уни парчалаб металл ҳолидаги мишякка ўтказишга асосланган. Мишякни Марш реакцияси ёрдамида аниқлаш уч босқичда олиб борилади: а) реактивлар тозалиги текширилиш; б) текширилувчи минерализатдаги мишяк Марш мосламаси да аниқла ш ; в) ҳосил қилинган мишяк доғи хақиқийлиги қўшимча реакциялар билан текшири ш . Аниқлаш Марш асбобида олиб борилади. Асбоб 150 мл хажмдаги реакция колба, томчиловчи воронка, хлор калцийли найча ва Марш қайтарувчи найчаси қисм лар дан иборат ( 2 -расм). Колбага 10 г мис билан қопланган рух бўлакчалари солинади, хлор калцийли найчага сувсизлантирилган калций хлорид жойлаштирилади. Асбобда аввал реактивларда мишяк йўқлигига текшириш ўтказилади. Бунинг учун томчиловчи воронкага 30 мл 10% (ёки 4н) сулфат кислота эритмаси солиниб, мис билан қопланган рух сақлаган Марш колбасига томчилаб қўшилади. Воронкада доимо 3-4 мл сулфат кислота эритмасидан қолдириш керак (Марш найчасига ҳаво ўтиб кетмаслиги керак, чунки найчани қиздирилганда аппаратни портлашга олиб келиши мумкин). 20-30 дақиқа ўтгач, ҳаво чиқиб кетгандан сўнг, герметиклик текширилади ва минерализат қўшмасдан реактивлар тозалиги текширилади. Мишякка хос ҳеч қандай реакция чиқмаслиги талаб қилинади. Агар реактивларда мишяк аниқланса бундай мишяк сақлаган реактивни таҳлил учун ишлатиб бўлмайди.

2-расм. Марш асбоби . 1-қайтарувчи колба; 2-томчиловчи воронка 3-кальций хлоридли найча; 4-Марш найчаси. Минерализат таҳлили. Марш асбобини қайтарувчи колбасидаги 10 г мис билан қопланган рух устига воронка орқали 30 мл 4 н сулфат кислота эритмаси томчилаб туширилиб, ҳаво чиқариб юборилгандан сўнг колбага 20 мл минерализат ва 2мл 10% қалай хлориднинг (SnCl 2 ) сулфат кислотадаги эритмасидан қўшилади. Бир вақтда Марш найчасини кенгайтирилган қисмини қиздириб турилади. Найчани тор қисмини совитиш мақсадида хўл дока пилик билан ўралади. Пилик ҳар доим ҳўл бўлиши керак. Мишяк борлигини қуйидаги аломатлар орқали текшириб турилади: 1. Асбоб учидан чиқаётган газ аралашмаси аста ёқилади (эҳтиёт бўлиш керак, ҳаво аралашмаси бўлса, портлаш содир бўлиши мумкин). Минерализатда мишяк бўлса аланга кўк рангга бўялади. 2. Найча учидан чиқаётган газ аралашмаси аста ҳидланса, мишяк бўлса саримсоқ пиёз ҳиди келади. 3. Ёнаётган алангани совуқ чинни идишга текказилса идиш юзасида кул ранг ялтироқ доғ ҳосил бўлади.

4. Минерализатда мишяк бўлса найчанинг совитилаётган қисмида ялтироқ доғ ҳосил бўлади. 5. Аппарат учидаги аланга ўчирилиб, найчани эгилган қисмини 180 0 га буриб, сўнг AgNO 3 нинг аммиакдаги эритмасига туширилганда қора чўкма ҳосил бўлади. Минерализатда мишяк миқдори кўп бўлса юқоридаги реакциялар 20-30 дақиқада аниқланиши мумкин. Мишяк кам бўлган ҳолда найча ичида мишякни ялтироқ доғини ҳосил бўлиши бир соатгача чўзилиши мумкин. Доғ ҳосил бўлса у ҳолда доғни қуйидаги реакциялар ёрдамида қўшимча текширилади. Доғни таҳлил қилиш. Найчада доғ ҳосил бўлиши минерализатда мишяк борлигини билдириувчи асосий белги ҳисобланади, аммо найча ичидаги доғ сурма, селен, олтингугурт ва кўмир моддалари ҳисобига ҳам ҳосил бўлиши мумкинлигини унутмаслик керак. Ашёвий далилни минерализациялаш охиригача етказилмаган бўлса, унда қолган органик моддалар куйиб кўмирга айланиши мумкин ва бунда найча ичида қора доғ ҳосил бўлади. Мишяк доғи қорамтир-қўнғир рангда ялтироқ бўлади, сурма доғи қорамтир рангда бўлиб, ялтироқлиги сезилмайди. Селен доғи қўнғир рангли, олтингугурт эса сарғиш ёки оч қўнғир рангда бўлиши мумкин. Мишяк доғи найчани ингичкалашган қисмини ўзида, найчани аланга билан қиздирилаётган қисмидан кейин ҳосил бўлади, сурма эса қиздирилаётган қисмини олдида ҳамда қисман кетида доғ ҳосил қилади. Бу сурминни (SbH 3 ) қиздирилганда AsH 3 га нисбатан осон парчаланиши билан изоҳланади. Ундан ташқари сурма мишякка нисбатан ёмон учади. Найчадаги доғни қўшимча текшириш учун уни асбобдан ажратиб олинади ва бир неча қўшимча таҳлилилар ўтказилади. Марш найчаси ичидаги доғ ҳосил бўлган қисми қиздирилиб, унга яқин бўлган бўлакчаси хўл мато билан ўраб совитилади. Бунда найча ичидаги доғ оксидланади. Кўмир ва олтингугурт доғи йўқолиб кетади, чунки улардан

ҳосил бўладиган СО 2 ва SО 2 учиб чиқиб кетади. Мишяк ва сурма доғлари бўлса оксидланиб, 4As+3O 2 → 2As 2 O 3 мишяк октаэдр шаклидаги микрокристаллар ҳосил қилади, сурмадан эса аморф модда ҳосил бўлганлиги сабабли кристаллар аниқланмайди. Октаэдр шаклидаги микрокристалларни ҳосил бўлиши минерализатда мишяк борлигини тасдиқлашда муҳим суд-кимёвий аҳамиятга эга. Марш асбоби найчасидан Н 2 S гази ўтказилса мишяк ёки сурма оксидларидан, рангидан фарқланувчи сулфидлари ҳосил бўлади. As 2 S 3 сариқ, Sb 2 S 3 эса қизил қорамтир рангга эга. Бундай сулфид бирикмаларига концентрик хлорид кислотасини таъсир эттирилса, мишяк сулфиди ранги ўзгармайди, сурма сулфиди эса эриб рангсизланади: SbS 3 + 6HCl → 2SbCl 3 + 3H 2 S Марш қайтарувчи найчасидаги мишяк доғини янги тайёрланган гипохлорит натрий эритмаси билан ювилса, мишяк доғи эриб кетади. 2As + 5NaOCl + 3H 2 O → 2H 3 AsO 4 + 5NaCl Доғ сурмага тегишли бўлса, эримасдан қолади. Найчадаги доғни концентрик нитрат кислотаси ёрдамида эритилиб, микрокристаллоскопик реакция ёрдамида текшириш мумкин. 3As + 5HNO 3 + 2H 2 O  3H 3 AsO 4 + 5NO 3Sb + 5HNO 3  3HSbO 3 + 5NO + H 2 O Ҳосил бўлган эритма буюм ойначасида порлатилади. Буюм ойначасидаги қуруқ қолдиқни 1-2 томчи 10% HCl да эритилиб, устига С sCl кристалларининг кичик бўлакча c и тушурилиб, бироз кутилади. Агар минерализатда сурма бўлса, Сs 2 SbCl 5 кўпқиррали рангсиз микрокристалл ҳосил бўлади. Мишяк бу реакцияни бермайди. Сўнг устига яна калий йодид кристалларидан қўшиб кутилади, мишяк бор бўлса тиниқ қизил рангли Cs 2 AsJ 5 ·2,5H 2 O бирикмаси ҳосил бўлиб, микроскоп остида ўша рангда олтибурчакли тўғри шаклдаги микрокристаллар кўринади. Минеразилатда сурма бўлса, худди мишяк ҳосил қилган кристалларга ўхшаш Cs 2 SbJ 5 ·2,5H 2 O

бирикмаси ҳосил бўлиши мумкин. Лекин сурма хлорид кислотаси иштирокида бундай реакцияни бермайди. Микрокристалларга пиридин таъсир эттирилса мишякдан ҳосил бўлган чўкма эриб кетади ва томчи чеккасидан, янги сариқ-яшил рангли нинасимон тузилишли микрокристаллар ҳосил бўлади. Сурма кристаллари бўлса ранг йўқолади, аммо микрокристалл шакли ўзгармасдан қолади. Реакция билан мишякни аниқланиш чегараси 1 мкг. Марш усулининг афзаллиги ва камчиликлари . 1836 йилда инглиз олими Марш томонидан таклиф этилган мишякни аниқлаш усули бошқа усулларга қapaгaндa жуда ҳам афзал усул ҳисобланади, чунончи: 1) бу усул ёрдамида аниқланган мишяк моддасини кўп такрорланувчи реакциялар ёрдамида текшириб кўриш мумкин; 2) Марш усули юқори сезгирликка эга; 3) олинган натижалар, яъни найчадаги мишяк доғи ёки oқ мишякнинг кристаллари ишончли далил ҳисобланади ва уларни суд муассасаларига ашёвий далил сифатида юбориш ҳам мумкин; 4) усул ёрдамида фақатгина заҳарланган ҳолдагина мишяк элементи аниқланилади, аксинча, организмдаги табиий мишяк бу усулда аниқланмайди. Шунга қapaмacдaн усулнинг камчиликлари ҳам бор: 1) мишяк катиони сурма бирикмаларидан тўлиқ ажратилмаган тақдирда, сурма катиони ҳам Марш асбобида SbН 3 моддасигача қайтарилиб худди AsH 3 газидек, найчанинг қиздирилаётган қисмида парчаланиши ва шу ерда хира доғ ҳосил қилиши мумкин. 2) Марш асбобида реакцияни тез боришидан реакцион суюқлик қизиб кетиб натижада водород сулфиди ҳосил бўлади. Бунда ўз навбатида суюқлиқдаги Мишяк катиони чўкиб қолади ва Марш найчасида мишяк доғи ҳосил бўлмасдан, балки найчада олтингугуртдан иборат доғ пайдо бўлиши мумкин: H 2 SО 4 + 8Н → H 2 S + 4Н 2 О As 2 О 3 + 3H 2 S → ↓Аs 2 S 3 + 3Н 2 О

3) Текширилувчи суюқликда углерод бирикмалари бўлган тақдирда ҳам найчада кўмир доғи ҳосил бўлиши мумкин. Булар тажрибаси кам бўлган суд кимёгарини натижани баҳолашда иккиланишига олиб келади. Лекин шундай бўлишига қapaмacдaн ҳосил бўлган доғ сурма эле- ментими, олтингугурт доғими ёки доғ кўмирга тегишлими, буни билиш учун Аs 2 О 3 ва Cs 2 AsJ 5 бирикмаларни ҳосил қилувчи микрореакцияларни қилиб кўриб аниқ натижага келиш мумкин. 4) Эритмада селен бирикмалари, симоб, мис, темир тузларининг учраши ҳам мишяк катионларини аниқлашга ҳалақит беради. Селен элементи эса мишяк катионлари билан барқарор Аs 2 Sе 3 чўкмасини ҳосил қилиб, уни йўқотилиши мумкин. Мишякни кумуш диэтилдитиокарбомати ва пиридин иштирокида аниқлаш. Бу усулда ҳам минерализатдаги мишякни AsH 3 моддасига ўтказилиб, янги тайёрланган кумуш диэтилдитиокарбоматини пиридиндаги эритмасини сақловчи идишга йиғилади. Мишяк бўлганда барқарор қизил- пушти ранг ҳосил бўлади. Реакцияни боришига намлик ҳалақит беради. Реакцияни аниқлаш чегараси (100г объектда) 0,5 мкг мишякга тенг. Миқдорини аниқлаш . 1. Ҳажмий аргентометрик усулда ҳосил бўлган AsH 3 гази AgNO 3 нинг аммиакдаги аниқ концентрацияли эритмасидан ўтказилади. Ортиқча AgNO 3 эса Fe(NH 4 )(SO 4 ) 2 индикаторлигида NH 4 CNS билан титрланади. AsH 3 + AgNO 3 + H 2 O   Ag + H 3 AsO 3 + HNO 3 AgNO 3 + NH 4 CNS   AgCNS + NH 4 NO 3 Fe(NH 4 )(SO 4 ) 2 + 3NH 4 CNS  Fe(CNS) 3 + 2(NH 4 ) 2 SO 4 қизил ранг 2. Зангер-Блек реакцияси асосида ҳосил қилинган доғларни стандарт доғлар билан солиштириб колориметрик аниқланади.

Похожие

Ксантин хосиласини сақловчи алкалоидлар, токсикологик ва наркологик аҳамияти, ажратиб олиш ва таҳлил усуллари

Индол. Пиридин, пиперидин алкалодлари, уларни наркологик ва токсикологик аҳамияти, таҳлил усуллари

Минерализатни касрли усулда аниқлашда ҳалақит берувчи ионларни ниқоблаш. Заҳарли металл катионларини минерализатдан аниқлаш

Суд-кимёси экспертизаси, бюроси. Суд кимёгарлари, уларнинг вазифалари. Суд кимёси текширув акти

Биологик объектни минерализациялаб (куйдириб) ажратиб олинадиган заҳарли моддалар гуруҳи. Металл катионларини организмдаги фаолияти