logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Медицина
  4. Периферик нерв тизимининг касалликлари

Периферик нерв тизимининг касалликлари

Загружено в:

17.11.2022

Скачано:

0

Размер:

157.2197265625 KB
Скачать
Периферик нерв тизимининг касалликлари Режа: Периферик нерв тизими касалликларининг таснифи  Патоморфологик ўзгаришлар.  Уч шохли нервнинг невропатияси.  Бел-думғаза радикулопатияси.  Полирадикулоневропатиялар ёки полиневритлар  Дифтерия (бўғма) полиневропатияси.  Плексопатия ёки плекситлар  Юздаги оғриқлар.  Милк нервларининг невропатияси.  Одонтоген оғриқлар.  Тил нервининг невропатияси.  Гассер тугунининг зарарланиши.  Стомалгия ва глоссалгия  Чайнов мушакларининг миофасциал синдроми  Тиззачали тугун ганглиопатияси (хант синдроми)  Тил-халқум нервининг невропатияси  Адашган нерв невропатияси  Каротид синуси периартериити (толос-хант синдроми  Нерв тизимининг вертеброген  Касалликлари  Илдизча синдроми. Бел радикулопатияси.  Илдизча - спинал синдромлар. Периферик нерв тизими касалликларининг таснифи (периферик нерв тизими касалликлари бўйича Бутун иттифоқ муаммо риёзати 1982-1984 й.) Этиология ва жараённинг локализацияси: Вертеброген зарарланиш: Бўйин соҳаси; Рефлектор синдромлар; Цервикалгия; Цервикокраниалгия (орқа бўйин симпатик синдроми ва бошқалар); Цервикобрахиалгия мушак-тоник синдроми ёки вегетатив - қон томир ёки вегето-дистоник белгилар билан. Илдизларни зарарланиш синдромлари; Дискоген (вертеброген) зарарланиш (“радикулит”); Илдизқон томир синдромлари (радикулоишемия); Кўкрак соҳаси: Рефлектор синдромлар: Торокалгия мушак-тоник ёки вегето-висцерал ёки нейродистрофик белгилар билан; Илдизларнинг зарарланиш синдромлари; Дискоген зарарланиш (“радикулит”); Бел-думғаза соҳаси: Люмбаго; Люмбалгия; Люмбоишалгия мушак-тоник ёки вегето-қон томир ёки нейродистрофик белгилар билан; Илдиз синдромлари: Дискогенли зарарланиш (радикулит); Илдиз-қон томир синдромлари (радикулоишемия) Нерв илдизларини, тугунларини, чигалларини зарарланиши Менингорадикулитлар, радикулитлар (бўйин, кўкрак, белдумғаза); Радикулоганглионитлар, ганглионитлар (спинал симпатик), трунцитлар; Плекситлар; Чигалларнинг жароҳати: Бўйин; Юқориги елка (Эрба-Дюшен фалажи); Пастки елка (Дежерин-Клюмпке); Елка (тотал); Бел-думғаза. Кўп сонли илдизлар, нервларнинг зарарланиши: Инфекцион-аллергик полирадикулоневритлар (Гийен-Барре ва бошқалар); Инфекцион полиневритлар; Полиневропатиялар: Токсик; Сурункали маиший интоксикациялар (алкогол, свинец, хлорофос ва бошқалар); Токсикоинфекциялар (бўғма, ботулизм); Медикаментозли; Бластоматозли: меъда, ўпка раки ва бошқалар; Аллергия (вакцинал, зардобли, медикаментозли ва бошқалар); Дисметаболик: витаминлар етишмаганида, эндокрин касалликларида - қандли диабет ва бошқалар, жигар, буйрак касалликлари ва бошқалар; Дисциркулатор - тугунли периартериит, ревматик васкулитлар ва бошқалар; Идиопатик ва ирсий шакллари. Айрим орқа мия нервларининг зарарланиши Жароҳатли: Қўлларда: билак, тирсак, оралиқ, мушак-тери ва бошқа нервлар; Оёқларда: сон, қуймич, кичик болдир, катта болдир ва бошқа нервлар; Компрессион-ишемик (мононевропатиялар): Қўлларда: Билакузук канали (панжадаги оралиқ нервни зарарланиши); Гийен канали синдроми (панжадаги тирсак нервини зарарланиши); Кутибал канални синдроми (тирсак нервини зарарланиши); Тирсак соҳасида билак ёки оралиқ нервни зарарланиши, курак усти, қўлтиқ ости нервларини зарарланиши; Оёқларда тарзал канал синдром, кичик болдир нерви, соннинг ён тери нерви (пупарт бойлами остида эзилиш - Рот- Беригарднинг парестезия мералгияси); Мононевритлар яллиғланиши. Бош мия нервларини зарарланиши Уч шохли нерв ва бошқа нервларнинг невралгияси; Юз нервининг неврити, невропатияси; Бошқа бош мия нервларнинг неврити; Прозопалгиялар: Ганглионитлар (ганглионевритлар: қанот, танглай, киприк, қулоқ, жағ ости ва бошқа тугунлар); Прозопалгияларнинг турли шакллари ва аралаш турлари; Стоматалгия, глоссалгия. Кечиш хусусиятлари: Ўткир; Ўткир ости; Сурункали: Прогредиент; Стабил (давомли); Рецидивлашувчи; Тез-тез; Гоҳо; Регредиент.Стадияси: Қайталаш; Регресс; Ремиссия: Бутунлай; Бутунлай эмас. Функцияларнинг бузилиш даражаси ва характери: Оғриқ синдромини акс этиши: Енгил ривожланган; Ўртача ривожланган; Кучли ривожланган; Жуда кучли ривожланган; Ҳаракат бузилишини локализацияси ва даражаси; Сезги бузилишини локализацияси ва қайси даражада эканлиги; Вегетатив - қон томир ёки трофикани бузилиши қайси даражада эканлиги; Пароксизмларни частотаси ва оғирлиги. Асаб тизимининг органик касалликлари ичида периферик нервларни турли хил сабаблар натижасида зарарланиши 30-50% ташкил қилади. Периферик нерв тизими касалликларини 30 фоизини бел-думғаза қисмини зарарланиши, 8-15% неврит ва невралгиялар, невропатиялар, 2% полиневритлар ҳосил қилади. Периферик нерв тизими касалликларини келиб чиқадиган сабаблари қуйидагича: 1. Инфекцион факторлар. 2. Микроциркуляцияни бузилиши 3. Токсик /эндо ёки экзо/ касалликлар. 4. Қон етишмовчилиги натижасидаги касалликлар. 5. Ўсмалар. 6. Периферик нерв тизимини шикастланиши (лат ейиш, эзилиш, чўзилиш). 7. Механик ўзгаришлар (суяк тешикларини, каналларини торайиши, остеохондроз). Периферик нерв тизими касалликлари, клиник белгиларни кўриниши ва асаб ўзакларидаги кечадиган гистологик ўзгаришларга қараб қуйидагиларга бўлинади: 1. Невритлар - туб маъноси периферик нервни яллиғланиши дегани. Бу патологик зарарланган периферик нервни иннервация қиладиган соҳасида доимий оғриқ, сезги, ҳаракат, вегетатив ўзгаришлар кузатилади. 2. Невралгиялар - лотинча “оғриқ” сўзидан олинган бўлиб, зарарланган нерв соҳасида жуда қисқа муддатли оғриқ ҳуружи билан характерлидир. Оғриқ хуружи даврида парестезия ва вегетатив қон-томир ўзгаришлар бўлади. Невралгияда асаб толасини вазифасини “тушиб” қолиши, яъни маҳаллий вазифасини сусайиши ёки йўқолиш белгилари кузатилмайди, аксинча сезги доирасида зарарланиш соҳасида гиперестезия кузатилади. 3. Невралгоневрит - невралгияни невритга ўтган даври ҳисобланиб, клиник белгилари иккала патологик жараёнга хосдир, яъни оғриқ хуруж кўринишида бўлиб, периферик нерв вазифасини бузилиш белгилари билан кечади. 4. Невропатия - микроциркуляция ва метаболик бузилишлар натижасида периферик нерв тизимини зарарланиши. Патоморфологик ўзгаришлар. 1. Интерстициал невритда асаб толасининг пардасида гиперемия ва шиш, қон томирларининг торайиши ёки кенгайиши, нуқтасимон қон қуйилиши, майда тромбозлар каби гистологик ўзгаришлар кузатилиб, кейинги даврида бириктирувчи тўқима ўсади ва пардалар катталашиб, кенгайиб кетади (фиброз). Паренхиматоз невритда асаб толасини ўзагида ўзгариш кетиб, миелин пардани емирилиши (демиелинизация), ўқ цилиндрини шишиши, парчаланиши (фрагментация) ва бириктирувчи тўқимани ўсиб кириши кузатилади. 2. Зарарланган нерв соҳасида сезги ўзгаришлари; анестезия; гиперестезия, кўринишида “ҳаракат” ўзгаришлари: атрофик ёки периферик фалаж ёки парез кўринишида, вегетатив трофик ўзгаришлар эса маҳаллий ҳароратни, терлашни, дермографизмни, тери трофикасини бузилиши билан характерланади. 3. Невралгияда асаб толаси ўзагида гистологик ўзгаришлар бўлмайди, кўп ҳолда томирларда ангиоспазм ва ангиодилятация натижасида асаб толасида интерстициал ўзгаришлар кузатилади. Периферик нервни зарарланиши соҳасига қараб қуйидаги касалликларга бўлинади: 1. Радикулитлар - орқа мия илдизларини яллиғланиши. 2. Фуникулитлар - орқа мия илдизларини умуртқалараро тугундан то чигалгача бўлган соҳасини яллиғланиши. 3. Ганглионитлар - тугунларни /ganglion/ яллиғланиши. 4. Плекситлар - нерв чигалларини /plexus/ яллиғланиши. 5. Невритлар - бирорта периферик нервнинг яллиғланиши. 6. Полиневритлар, кўплаб периферик нервларнинг дистал қисмини зарарланиши. Охирги текширишлар периферик нервни зарарланиши ҳамма вақт ҳам яллиғланиш сабабли бўлмаслигини кўрсатади. Шунинг учун ҳозирги вақтга терминга “ия” қўшимчаси қўшилади. Масалан, невропатия, полиневропатия ва бошқалар. Ёш болаларда периферик нервни шикастланиши, катталарга қараганди камроқ учрайди. Бунга сабаб ёшлардаги қон айланиши ва метабализмни компенсатор- адаптацион хусусиятини юқорилиги ва периферик нерв ўтадиган суяк тешикларини торайиши ва веналарни кенгайиши деб тушунтириш мумкин. Алоҳида клиник шакллар Невропатия - бу алоҳида периферик нервларнинг зарарланиши бўлиб, функцияларининг бузилиши билан намоён бўлади. Невропатияларда патоморфологик ўзгаришлар парда ва ўқ цилиндрда бўлади. Касалликнинг белгиси периферик нервларнинг функциясига боғлиқ. Улардан кўпчилигини таркибида харакатлантирувчи, сезувчи ва вегетатив толалар бўлганлиги сабабли невропатияларда парезлар, атрофиялар, ҳамма турдаги сезгини йўқолиши ва вазамотор-трофик бузилишлар кузатилади. Кўпинча невропатиялар оғриқ ва парезтезиялар билан бошланади. Бошида юзаки сезги йўқолади кейинчалик эса периферик парезлар ва чуқур сезгини йўқолиши кузатилади. Ҳар бир нервнинг зарарланиши ўзига хос клиник манзарага эга. Хидлов нервининг шикастланиши бир томонлама аносмия билан, кўз нервининг шикастланиши кўриш ўткирлигининг пасайиши, кўрув майдонининг ўзгариши билан намоён бўлади. Кўзни харакатлантирувчи, узоқлаштирувчи нервлар зарарланганда, кўзни харакатлари бузилади; уч шохли нерв зарарланиши сезги бузилишлар, чайнов мушакларини парези билан кечади. Агар патологик жараён юз нервида юз берса - унда мимика мушакларининг параличи ривожланади, агар эшитув-чиғаноқ нерви шикастланса- эшитиш пасаяди ва мувозанат бузилади. Тил-ютқин ва адашган нерв зарарланганда ютиш, фонация, артикуляция ва таъм бузилишлари кузатилади. Қўшимча нерв зарарланганда бошни харакатлари чегараланади. Тил ости нерви шикастланганда эса тил зарарланган томонга қийшайиб, тил мушакларининг гипотрофияси рўй беради.патологик жараён диафрагма нервида бўлса -хансираш, қовурғалар орасида оғриқлар кузатилади. Оралиқ нервнинг невропатиясида қўл панжасини 1-3 чи бармоқларини букилишини бузилиши. Панжанинг ички радиал томонида сезгини йўқолиши билан характерланади. Тирсак нервининг невропатиясида 3-5 бармоқларда букиш, бир-бирига бирлаштириш бузилади, атрофия ва панжа деформацияси кузатилади. Билак нерви невропатиясида - панжа ва бармоқларнинг ёзишни бузилиши, кафт орасида сезгининг пасайиши бўлади. Ўтирғич нервини зарарланиши оёқларда оғриқлар, ҳолсизлик, ҳамда болдир ва товонда сезгини бузилиши билан намоён бўлади. Кичик болдир нерви жароҳатланганда - товонда юриш бузилади ва товонни букувчи мушакларини парези кузатилади. Энди ҳар периферик нервни шикастланишини алоҳида алоҳида кўриб чиқамиз. Юз нервининг невропатияси Юз нервининг зарарланиши бош мия нервларини касалликлари ичида биринчи ўринни эгаллайди, клиникаларда ётган беморларни 28-33% ташкил қилади (Белла фалажи, прозоплегияси). 72- расм. Юз нервининг невропатияси. Юз нервини зарарланиши (Белла фалажи) кўп ҳолатда совуқ таъсирида, грипп ва бошқа инфекциялар, фаллопиев канали аномалияси, яъни периостит ва вена қон томирларида димланиш билан кечадиган туғма Фаллопиев каналининг торлиги натижасида келиб чиқиши мумкин. Белла фалажи кўпчилик ҳолатда иккиламчи жараён бўлиб, ўрта қулоқ ва чакка суягини яллиғланишидан, калла суягини лат ейишидан, бош мия асосининг пардаларини яллиғланишидан, паротит ва мияча-кўприк ўсмаси натижасида юзага келиши мумкин. Юз нервини зарарланиши ёш болаларда полиомиелитни понтин турида, энцефалитда, катталарда эса қон айланиши етишмовчилигида/гипертония, атеросклероз касалликларида/ учраши мумкин. 73- расм. Юз нервини неврити. Клиник белгилари - юз нервини зарарланиши ҳамма мимика мушакларини фалажи ёки парези билан характерланади. Юзда ассиметрик ҳолат кузатилади. Зарарланган томонда юздаги физиологик бурмалар текисланади, оғиз бурчаги пастга тушади, пастки жағ соғ томонга тортилиб кетади. Бу ассиметрия айниқса бемор кулганда, йиғлаганда ва мимика синовларини бажарганда (пешонани тириштириш, қошни кўтариш, хўмрайиш, кўзни юмиш, тишини иржайтириш, лунжни шиширтиришлар) яққол кўринади. Юқори мимика мушакларини зарарланиши натижасида кўз охиригача юмилмайди (лагофтальм), кўзни юмилганда кўз олмаси юқори ва ташқи томонга қийшайиши (Белла симптоми), бемор юқорига қараганда зарарланган томонда кўз олмаси юқорига кўтарилиб шох парда ва пастки қовоқ ўртасида кенг оқ йўл бўлиши (Негро симптоми), кўзни қаттиқ юмилганда, киприкларни тери бурмаси ичига кирмаслиги (киприк симптоми), окустик пальпебрал рефлексни йўқолиши (Бриннер симптоми) зарарланган томонда кўзни юмилиши секин ва кам бўлиши (Вартенберг симптоми), коньюктивал, корнеал рефлекслари йўқолиши каби белгилар пайдо бўлади. Пастки мимика мушакларини фалажи натижасида суюқ овқатлар зарарланган томондаги оғиз бурчагидан оқиб кетиши, лунжини нафас олиб чиқарган вақтда елканга ўхшаб ҳаракат қилиши (елкан симптоми) оғиз бурчаги пассив ҳаракатда зарарланган томонда юқорироқ кўтарилиши (Русецкий симптоми) ва бошқалар ҳосил бўлади. Юз нервини зарарланиши клиник белгилари кўп ҳолларда жуда яққол ва равшан бўлиб ташҳис қўйишда катта қийинчилик туғдирмайди. Аммо патологик ўчоқни юз нервининг қайси соҳасида жойлашганлигини билиш учун қўшимча клиник белгиларини билиш лозимдир. Кўп ҳолларда юз нерви калла суягидан ташқарига чиққандан сўнг (экстракраниал) зарарланади ва бу ҳолда юқорида кўрсатилган белгилар шикастланган томонда ижобий бўлади. Юз нерви Фаллопиев каналда chorda tympani дан юқорида шикастланса тилнинг олдинги 2/3 қисмида таъм билиш бузилади, n.stapedius дан юқорида зарарланса гиперакузия (товушларни баланд эшитиш), n.petrosus major дан юқорида зарарланса - кўз ёши ажралмай, кўзда трофик ўзгаришлар кузатилади. Патологик ўчоқ юз нервининг тиззасимон тугуни (ganglion geniculi) соҳасида шикастланса, мимика мушаклари фалажига, қулоқ супрасида, ташқи эшитув йўлида, танглайни орқа ва тилнинг олдинги юзасида тошмалар (herpes) қўшилади (Хант синдроми). Юз нерви мияча-кўприк соҳасида зарарланса мимика мушаклар фалажига VIII нерв ва миячани шикастланиш белгилари қўшилади. Юз нервини ўзаги зарарланса МиярГублерни альтернацияланувчи синдроми пайдо бўлади. Юз нервини неврити билан оғриган ҳар бир беморни бошқа патологик жараённи белгисидан фарқлаш учун жуда чуқур текшириш лозим. Диагноз ёки таққослаш диагнозини қўйишда клиник текширишлардан ташқари электромиография, рентгенбиохимик ва бошқа текшириш усулларидан фойдаланиш керак. Даволаш. Юз нервини инфекцион этиологияли невритини даволаш икки босқичда олиб борилади. Ўткир даврида яллиғланишга қарши ва кейинги даврда нервни фаолиятини тиклаш учун муолажалар қилинади. Касалликнинг ўткир даврида антибиотиклар, сульфаниламид дорилари, кальций хлорид ёки кальций глюконат, антигистамин дорилари, салицилатлар, уротропин ва дегидратация қилувчи дорилар (лазикс, гипотиазид, фуросемид) ҳамда витамин С берилади. Баъзи ҳолларда жуда зарур бўлганда кортикостериодлар тавсия этилади. Бу даврда қуруқ иситувчи муолажалар (УВЧ, соллюкс, кварц) берилади. 7-10 кундан сўнг нейрометоболитлар (ноотропил,церебролизин) гальванизация, салицилатларни Бергонье услуби билан юбориш, парафин, массаж бериш мумкин. Бу вақтга келиб биостимулятор (алоэ, гумизол, фибс, витамин В гуруҳи, 2-3 хафтадан сўнг антихолинэстераз дорилар) галантамин, прозерин, калимин, оксазил ва физиотерапия комплекс муолажа ҳамда нина билан даволаш лозим. Юз нервини невропатияси артериал гипертония, атеросклероз сабабли келиб чиқса, антисклеротик, гипотензив дорилар тавсия этилади. Симптоматик юз нервини невритида касалликни асосий сабабини аниқлаб, уни даволаш лозим. Даволаш жараёнида юмилган кўзни антисептик суюқликлар (фурацилин, бор кислатаси) билан ювиб туриш лозим. Агар касалликларни сабаби юз нервини калла суягидан чиқиш (for.stylomastoideus) тешикни торайганлигини натижасида бўлса, декомрессия жаррохлик муолажаси қилинади. Симтоматик муолажалар (оғриқ қолдирувчи, транквилизаторлар берилади). Юз нервини невропатиясига тўғри диагноз қўйилиб, ўз вақтида даволанса асоратсиз тўлиқ тикланади. Баъзи оғир ҳолларда мимик мушакларни фаолияти тикланмай уларда контрактура пайдо бўлади. Бу ҳолатда лидаза, мидакалм, никотин кислотасини маҳаллий юбориш керак бўлади. Касалликни кечиши. Юз нервини хасталигини кечишида тўртта давр кузатилади: ўткир даври-1,5 ойгача, ўткир давридан кейинги-3 ойгача, тикланиш даври ва сурункали ёки қолдиқ даври. Профилактика. Юз нервини қайтадан яллиғланмаслиги учун, шамоллашдан эхтиёт қилиш, организмдаги инфекцион ўчоқли касалликларни охиригача даволаш ва болаларни чиниқтириш, бадан тарбия машғулотлар билан шуғулланиш тавсия етилади. Уч шохли нервнинг невропатияси. (trigeminal невралгия) Уч шохли нервнинг невропатияси жуда оғир, беморларни ногиронликка олиб келадиган касаллик бўлиб, периферик асаб тизими хасталигини 15-20% ташкил қилади. Бу касалликни клиник белгиларини ёзилганлигига 200 йил бўлган жуда кўп илмий мақолалар, китоблар чоп етилганига қарамай, ҳозирги кунга келиб этиологияси, айниқса патогенези ва даволаш усуллари ўз ечимини топган. Этиология ва патогенези: касалликни чақирадиган сабабларни 4 гуруҳга бўлиш мумкин. 1.Инфекцион: грипп, безгак, захм, бруцеллез, сил, паротит, ревматизм, тонзиллит. 2. Захарланиш: (эндо, экзоген). 3.Маҳаллий: пастки ёки юқори жағни, милкни, тишларни касалликлари, (одонтоген), бурун атрофи бўшлиқларини яллиғланиши (гайморит, фронтит, синусит) глаукома, юз соҳасидаги лат ейишлар, уч шохли нервни йўли бўйича суяклардаги канал тешикларини туғма торлиги ва бошқалар. 4.Уч шохли нерв тўқимасида қон айланишини бузилиши: ҳафақонлик, экстракраниал ва интракраниал қон томирлари атеросклерози, бўйин умуртқаларини остеохондрози, васкулитлар ва бошқалар. Юқорида кўрсатилган сабаблар уч шохли нервнинг невропатияси, ҳақиқий ўзига хос сабаблар қаторига киради. Булардан ташқари уч шохли нервни симптоматик-иккиламчи зарарланиши учрайди. Бу ҳолларда невралгик оғриқлар асосий хасталикни белгиси сифатида намоён бўлади. Шундай хасталикларга калла суягини орқа чуқурчасини лептоменингити, Gasseri тугунидаги ўсмалар, вена томиридаги кенгайиш натижасида нервни эзиб қўйиши, ёйилган склероз, сирингобульбия ва бошқалар киради. Уч шохли нервнинг невралгиясини симптоматик /иккиламчи/ тури ҳам мавжуд. Уч шохли нервни невралгиясининг патогенези хозирги вақтгача қандай ҳосил бўлишини тушунтириб берувчи исботга эга бўлган тушунчалар йўқ. Кўп авторларнинг фикрича касалликдаги оғриқни, Павлов ва Ухтомскийларни бош мия пўстлоғида ҳосил бўладиган доминант ўчоқ назарияси билан тушунтирилади. Бу назарияга асосан бош мияни сенсор сохаларида уч шохли нервнинг периферик қисмларда ҳосил бўлган патологик импульслар йиғилади ва бу импульсларни ўсиши юқори даражага етгач “очилиб” сезиш марказига тушади ва бемор оғриқни сезади. Кейинги оғриқ хуружи пайдо бўлиш учун яна пўстлоқда патологик оғриқ импульслар етарли даражада йиғилиши лозим. Бу назарияни нақадар тўғри эканлигини исботлаш қўшимча текширишларни талаб этади. Клиник белгилари. Уч шохли нервнинг зарарланишини клиник белгилари комплекс субьектив ва объектив симптомларини ўз ичига олади. Субьектив: беморлар қисқа муддатли бир неча секунддан 1-2 минутгача бўладиган жуда қаттиқ ҳуружсимон оғриққа шикоят қиладилар. Бу оғриқ уч шохли нервни зарарлаган шохини иннервация қилувчи соҳасида бўлиб, бошқа шохни соҳасига ҳам иррадиация қилиши мумкин. Оғриқнинг характери “ток урганга”, пичоқ тиқилганга ўхшаш бўлиб, одатда 3 минутдан ошмайди. Агар оғриқ ҳуружи шу вақтдан кўп давом этса невралгия ташхисини эҳтиёт бўлиб қўйиш керак. Баъзи беморларда зарарланган шохни соҳасида чумоли юрганга ўхшаш жимирлаш, қичиш каби парестезиялар яқинлашиб келаётган оғриқ ҳуружини бошланиши ҳисобланади. Оғриқ ҳуружини асосан мимика мушаклардаги ҳаракатлар, чайнаш, ютиш, аксириш, юз терисига тегиб кетиш, совуқ шамол тегиши кабилар чақиради. Шунинг учун оғриқ ҳуружи кучайган вақтда беморлар, овқат тамадди қилишдан, ювинишдан, гапиришдан, тишини тозалашдан ўзларини эҳтиёт қиладилар. Кўп беморларда ҳуруж совуқ шамол тегиши туфайли улар ҳатто ёзнинг иссиқ кунларида ҳам иссиқ рўмол ва бош кийимини кийиб юрадилар. Тригеминал невралгия ҳуружини сони енгил турда кунига 1-5 дан 10-15 тагача, оғир турда 100-200 ундан ортиқ бўлиши мумкин. Типик тригеминал невралгия учун “тригер” ёки “тепки” нуқталар жуда хосдир. Бу нуқта юзнинг шу соҳасига тегиб кетилганда оғриқ хуружи пайдо бўлади ва аксинча қаттиқ босилса оғриқ камаяди. Бундай нуқталар оғиз бурчагида, оғизнинг шиллиқ қаватида, бурун қанотида, пешона ва юз терисининг турли ерларида жойлашган бўлади. Кўп ҳолларда тригер нуқталари зарарланган нерв шохини иннервация қилувчи соҳасига тўғри келмайди. Кўрсатилган ўша нуқталарни янгиларини пайдо бўлиши айниқса қон айланиши етишмовчили сабаб бўлган невралгияга хосдир. Тригеминал невралгияни оғриқнинг ҳуружидан сўнг “тригер” нуқталари бир неча дақиқа йўқолиб, беморлар гапиришга, ювинишга, юз терисига тегишга муваффақ бўладилар. Маълум дақиқадан сўнг пайдо бўлган тригер нуқталари яна оғриқ ҳуружи бошланишидан далолат беради. Типик тригеминал невралгияда учрайдиган шу нуқталарни таҳлил қилиш касалликни патогенетик, диагностик ва прогностик аҳамиятини кўрсатиб, уч шохли нервнинг сезги ўзагини функционал ҳолатидир деган хулосага олиб келиши мумкин. Уч шохли нервнинг невропатиясида оғриқ хуружидан Валле нуқталарида оғриқ, рефлектор мушак тортишишлари, сезги, вегетатив ва трофик ўзгаришлар кузатилади. Тахминан 50% тригеминал невралгия билан касалланган беморларда Валле I, II, III нуқталарда /for. supraorbitalе, infaorbitalе, mentalе/ зарарланган шохга қараб пайпасланганда оғриқ бўлади. Сезги ўзгаришлари касалликни типик ҳолларда учрамайди. Касалликнинг ўткир қўзиган вақтда зарарланган шохни иннервация қилувчи соҳада оғриқ гиперестезияси учрайди. Агар беморда алькоголизация услуби қўлланилган бўлса, оғриқ гипестезияси бўлиши мумкин. Кам ҳолларда беморда оғриқ ҳуружидан олдин ёки ҳуруж вақтида мимика ва чайнов мушакларида тортишишлар (оғриқ тикини) кузатилади. Вегетатив, трофик ўзгаришлар - юз терисини қизариб, кўкариб кетиши, “чакка” артериясини уруши кучайиб, кўз ёшини, сўлакни, бурундаги суюқликни ажралиши, юздаги шиш, маҳаллий ҳарорат ва тер ажралишини кўпайиб ёки камайиб кетиши, соч толаларини тўкилиши, юз тўқималарида трофик ўзгариш бўлиши, коньюктивит, экзема, яралар чиқиши билан характерланади. Сурункали қўзғалиш билан давом этадиган тригеминал невралгияда беморларни кайфияти ёмонлашади. Бунга доимий оғриқ ҳуружи сабаб бўлади. Таққослаш ташҳиси. Уч шохли нервнинг невропатиясини қуйидаги касалликлари билан таққослаш лозим: 1. Тил ҳалқум нервини невралгияси (Вединбург синдроми). 2. Қанот-танглай невралгияси (Слудер синдроми). 3. Тиззача тугуни невралгияси (Хант синдроми). 4. Глоссальгия. 5. Мигрень. 6. Чакка-жағ бўғимини артрити. 7. Гаймор бўшлиғини ўткир яллиғланиши. 8. Қулоқдаги ўткир оғриқ. 9. Чакка ва чайнов мушакларини миозити. 10. Глаукома. 11. Гипотиреоз. 12. Ўткир пульпит. 13. Симпаталгиялар. Вединбург синдромида оғриқ ҳуружи тилни ташқи юзасида, ҳалқумида, танглайда бўлиб, қулоққа ўтади. Оғриқ хуружи асосан ютганда, эснаганда, кулганда, гапирганда бўлиб оғизда қуриш ва йўталиш билан бирга кузатилади. Беморлар оғизда аччиқ таъм сезадилар. Кокаинни 10% эритмаси танглай-ҳалқум, тилга сурилганда оғриқ ҳуружи тўҳтайди ва бу асосий таққослаш критерияси бўлиб ҳисобланади. Слудер синдромида оғриқ хуружи буруннинг орқа томонида бошланиб кўзга, қулоққа, энсага, жағга, бўйиннинг ташқи юзасида кузатилади. Ушбу диагнозни тасдиқлаш учун бурун ичидан қанот-танглай тугунига кокаин суюқлиги суриш лозим. Агар оғриқ шу муолажадан сўнг бир неча дақиқа йўқолса, демак бу Слудер синдроми. Хант синдроми оғриқ ташқи эшитув йўлининг олдинги юзасида ва сўрғичсимон ўсимтада бўлади ва у ерларга тошмалар тошиши мумкин. Шу билан бирга оғриқ ҳуружи Хант синдромида бир неча соатдан бир неча кунгача давом этиши мумкин. Глоссальгияда асосан тилни олдинги, ён юзасида ёки илдизида куйиш, қичиш, игна санчганга ўхшаши ҳолатлари бўлиб, оғиз қуриш белгиси билан бирга кечади. Бу оғриқлар кўпроқ беморни руҳий ҳолатига таъсир қилади ва концерофобия билан бирга кечади. Мигрень - /гемикрания/да оғриқ ҳуружи бир неча соатдан бир неча кунгача бўлиб, ҳуруждан олдин аура кузатилади. Оғриқ бошнинг ўнг ёки чап ярмида бўлиб, кўнгил айнаб ва қусгандан сўнг оғриқ кучи камаяди. Мигренда оғриқ кўп ҳолларда куннинг маълум соатига ёки кечаси безовта қилади. Бу касалликда тригер нуқтасида оғриқ бўлмайди. Чакка-жағ бўғимини артритида ҳам оғриқ кузатилади, аммо бу оғриқ шу бўғим атрофида бўлиб, оғизни юмиб очганда кучаяди. Рентгенологик текширишда бўғимда ўзгаришлар кўрилади. Гаймор бўшлиғининг ўткир яллиғланишида - оғриқ доимий бўлади. Гайморит шамоллашдан кейин пайдо бўлиб, бурунга йирингли модда чиқади, бош оғриғи кузатилади, тана ҳарорати кўтарилади, қонда яллиғланиш ҳолати ва рентгенологик текширишда ўзгаришлар кузатилади. Қулоқдаги ўткир оғриқлар - кўп ҳолларда, ҳатто тригеминал невралгия диагнози қўйилишига олиб келади. Чунки ўрта қулоқда йиғилган йиринг қулоқ пардасини босиб, оғриқ пайдо қилади ва бу оғриқ чаккага, жағга узатилиши мумкин. Ўрта қулоқдага яллиғланиш тана ҳароратини кўтарилиши, оғриқни доимийлиги, қондаги ўзгаришлар, тригер нуқтасини бўлмаслиги билан тригеминал невралгиядан фарқ қилади. Албатта отоларингологик текширишнинг аҳамияти катта. Чакка ва чайнов мушаклари миозитида - мушакларда доимий оғриқ бўлади. Пальпация қилинганда кичкина, тугунчалар сезилади. Тригер ва Валле нуқталарида оғриқ бўлмайди. Иссиқ ва массаж қилингандан сўнг оғриқ ўтиб кетади. Глаукома - ўткир глаукомада оғриқ кўз олмасида, пешона қисмида пайдо бўлиб, калланинг тепа, энса қисмларига узатилади. Кўнгил айнийди. Кўз олмаси қизариб, кўриш ўткирлиги камаяди. Тригер нуқталарида оғриқлар бўлмайди. Тригеминал невралгияда бериладиган шифо дорилари фойдаси бўлмайди. Глаукома диагнозини қўйиш учун окулистга кўрсатиб, кўз ички босимини ўлчаш зарур. Гипотиреоз - қалқонсимон без ажратадиган тиреоидин моддасини камайиб кетиши натижасида пайдо бўлади ва юзда, бошда, бўйинда, сурункали ригидивлашган оғриққа олиб келади. Оғриқ доимий бўлиб, қулоқ ва чаккада, бўйин ва энса қисмида, бош соҳасида бўлади. Ташхисни анамнез, асосий модда алмашинувини текшириш, эндокринолог кўриги ҳулосалари асосида қўйилади. Ўткир пульпитда - оғриқ қаттиқ бўлиб, жағ ва уч шохли нерв бўйлаб узатилади, оғриқ ҳуруж характери бўлиб, 15-30 дақиқа давом этади. Оғриқ иссиқ-совуқ текканда пайдо бўлиб, тригеминал невралгиядан асосий фарқи беморларни кечаси безовта қилади. Юз симпаталгияси - невралгияда оғриқ соҳаси уч шохли нервнинг шохларини иннервация соҳага тўғри келмайди ва вегетатив қон томир ўзгаришлари жуда яққол кўзга ташланади. Тригеминал невралгияда оғриқ соҳаси кўп ҳолларда горизонтал бўлса, симпаталгияда вертикал ҳусусиятга эга. Ҳулоса қилиб шуни айтиш керакки, юз соҳасида оғриқ безовта қилган беморларни тригеминал невралгия диагнозини қўйиш учун юқорида кўрсатилган касалликларни эсда тутиб, уларни тўлиқ текшириш лозимдир. Даволаш усули. Уч шохли нервнинг невропатиясини даволаш 3 хил турга бўлинади: 1. Консерватив усул. Биринчи навбатда касалликни сабабини топишга ҳаракат қилиб, уни даволаш лозим. Кўпчилик ҳолларда невралгия катта ёшдаги беморларда учраганлиги ва уларда қон айланиш етишмовчилиги борлигини эътиборга олиб (гипертония, церебрал атеросклероз) вазоактив (никотин кислотаси, кавинтон, сермион, трентал, солкосерил) антисклеротик дориларни (продектин, стугерон, циннаризин ва бошқалар) бериш тавсия этилади. Метаболизмни яхшилаш учун церебролизин, ноотропил, аминолон берилади. Оғриқ қолдирувчилар (аналгин, баралгин, тремол, диклофенак) витаминлар В12, В1, биостимуляторлар (фибс, плацента экстракти, алоэ, гумизол) илон захридан олинган дорилар (випраксин, нояксин) кабилар тригеминал невралгияни даволашда алоҳида ўрин олади. Булардан ташқари специфик патогеник дорилардан- тегретол, финлепсин, карбомазепин кабилар таблетка ҳолида индивидуал миқдорда беморларга берилади. Тригеминал невралгияда игна билан даволаш, физиотерапия муолажалари (соллюкс, парафин, озокерит, электрофорез) ҳам қўлланилади. 2. Кичик жарроҳлик усулларда 0,5% новокаин, витамин В12, гидрокортизон, ёки випраксин қўшиб (1,0-3,0 мл миқдорда) уч шохли нервни зарарланган шохини суяк тешиклардан чиқиш соҳасига юбориш мумкин. (for. supraorbitalе, infraorbitalе, mentalе), спирт новокаин эритмасини (80 фоизли спирт 2,0; 2% новокаин 1,0) юбориш - алкоголизация усули (қайноқ сувни юбориш) гидротерапия усули. 3. Жаррохлик усулларга: нейротомия, нейроэктомия, гассер тугунини экстерпацияси, уч шохли нервни илдизини кесиш, бульбар трактомия, мезэнцефал трактотомия ва бошқалар киради. Касалликни кечиши ва профилактикаси. Уч шохли нервни невралгияси вақти-вақти билан қўзғалиб турадиган сурункали касалликлар қаторига киради. Камдан-кам ҳолларда даволангандан кейин касаллик ўтиб кетиши мумкин. Илиқ ва совуқ ойларда, яъни баҳор ва кузда касаллик қўзғалиши мумкин. Шунинг учун беморлар ўзини совуқ таъсиридан, шамоллашдан, қон босимини кўтарилишидан, эҳтиёт қилишлари лозим. Радикулопатиялар Радикулопатиялар орқа мия илдизларини орқа миядан то тугунларгача шикастланишидир. Радикулопатиялар бирламчи ва иккиламчи бўлади. Бирламчилари инфекцион ва токсик этиологияли, иккиламчилари /симптоматик/ орқа мия илдизларини ўраб турган тўқималардаги патологик жараён, биринчи навбатда умуртқалардаги /дискоз, остеохондроз, шикастланиш, ўсмалар/ ўзгаришлар сабабли пайдо бўлади. Радикулопатияларни ўткир ва сурункали босқичлари бор. Кўпчилик ҳолларда сурункали радикулопатиялар вақти-вақти билан қўзғалиб туриши мумкин. Радикулопатиялар учун хос бўлган умумий белгилар қуйидагилар: оғриқ синдроми, парестезиялар, илдизларни тортиб текшириш белгилари: Лассег, Бехтерев, Нери, Вассерман, Моцкевич, Дежерин ижобий бўлади, ҳамда электр қўзғалувчанлик ўзгариб, вегетатив иннервацияни сегментар арарланиши кузатилади. Зарарланиш жойига қараб менингорадикулопатиялар, радикулоганглиопатиялар, радикулоневропатиялар тавофут қилинади. Менингорадикулопатияларда орқа мия илдизлари билан бир қаторда орқа мия пардалари яллиғланади. Бу касалликда радикуляр ҳамда менингиал белгилар: Кернинг, Брудзинский ижобий бўлади, орқа мия суюқлигида ҳужайралар кўпайиб кетади. Агар патологик жараён орқа мия моддасига ўтса, касалликни менингомиелорадикулит дейилади. Радикулоганглионитда патологик ўчоқ асосан умуртқалараро тугунлар соҳасида бўлади. Радикулоневритда, орқа мия илдизи билан бир қаторда нерв ўзакларини зарарланиши (атрофия, гипо ёки арефлексия, сезги ўзгаришлари) нервни иннервация қиладиган соҳада бўлади. Шикастланиш ўчоғини жойлашганлигига қараб, бўйин, бўйин-кўкрак, кўкрак, бел-думғаза радикулопатиялари фарқланади. Булар ичида кўпроқ бел-думғаза радикулопатияси учрайди. Бел-думғаза радикулопатияси. Этиологияси - бу касалликни ¼ қисмини шамоллаш, ¼ қисмида лат ейиш факторлари, жисмоний зўриқиш, ноқулай ва тез ҳаракат қилишлар ҳам киради. Бундан ташқари инфекционаллергик касалликлар радикулопатияни келтириб чиқаради. Айниқса умуртқаларни аномал ҳолатлари ва орттирилган ўзгаришларни аҳамияти каттадир. Умуртқаларни туғма аномалияларига уларнинг ёйларини бирикмаганлиги (Spina bifida), сакрализация, люмбализация, спондилолистоз ва бошқалар киради. Умуртқаларни орттирилган ўзгаришларига деформациялашган спондилоартроз, остеохондрозлар киради. Клиникаси. Бел-думғаза радикулопатиясининг биринчи белгиси бел соҳасидаги оғриқ синдромидир. Оғриқ доимий характерга эга бўлиб, ҳаракат вақтида кучаяди. Баъзи ҳолларда оғриқ жуда кучли бўлиб, беморни уйқуси, иштахаси бузилади, пешоби рефлектор тутилиши мумкин. Бел соҳасидаги оғриқ кўп ҳолларда думбага, сонга, болдир ва оёқ кафтини ташқи соҳаларига узатилади. Касалликни оғир кўринишларида бемор оғриқ ҳисобига юра олмайди. Ўрнида қийинчилик билан бурилади. Соғ томонида зарарланган оёғини тизза бўғимида буккан ҳолда ётади, совуққа берилувчан бўлганлиги учун оёғини, белини кўрпа билан ўраб олади. Иссиқ кийиниб, қўлларига таяниб, танасини соғ томонга буккан ҳолатда ўтиради. Турган вақтда оёқни фақат учига ва асосан соғ оёққа таянади. Бел соҳасида ҳаракат чегараланиб гомолатерал сколиоз кузатилади, сезги ўзгаришлари: парестезия, гипестезия, кам ҳолда гиперэстезия зарарланган илдиз иннервация қиладиган соҳада кузатилади, анестезия эса жуда кам ҳолларда учрайди. Белдумғаза соҳасидаги Валле, паравертебрал нуқталари, ўтирғич нерв бўйлаб зарарланган томон босилганда оғриқ пайдо бўлади. Бел-думғаза радикулопатиясида нерв ўзакларини рефлектор тортишиш симптомларини ижобийлиги жуда характерлидир. Бу симптомларга Нери, Дежерин, Лассег, Бехтерев (кесишган Лассег) Минор, Секар, Вассерман, Мацкевич, Бойне ва бошқалар киради. Баъзи ҳолларда Кернинг, пастки Брудзинский каби менингиал белгилар пайдо бўлади. Ҳаракат доирасида бўладиган ўзгаришлар думба, болдир мушакларидаги гипотрофия, гипотония билан характерланади. Пай рефлекслари кўпчилик ҳолларда ўзгармайди. Сурункали тез-тез қўзғалиб турадиган белдумғаза радикулопатия ҳолатларида, ахилл рефлекс пасайиши, тизза рефлекси эса кучайиши мумкин. Бу касалликда вегетатив ўзгаришлар, яъни оёқ кафтини музлаши, терини кўкариши, терлашни бузилиши, гиперкератоз, оёқ кафти ташқи юзасида томир урушини пасайиши кабилар кузатилади. Платизмография ва осциллография усуллари оғриқ бор оёқда, қон-томир спастик жавоб реакцияларини кўрсатади. Бел-думғаза радикулопатиясида қон, сийдик ва ахлат таҳлилларида ўзгаришлар бўлмайди. Баъзи ҳолларда ликворда оқсил миқдорини бироз ошганлигини топиш мумкин. Дифференциал ташҳиси. Бел-думғаза радикулопатиясини қуйидаги касалликлар билан қиёсий таққослаш мумкин: 1. Псоит - m.iliopsoas ни йирингли яллиғланиш ҳисобланиб, бу касалликда қоринни пальпациясида оғриқ бўлади. Тана ҳарорати кўтарилади, қонда яллиғланиш ва per rectum текширилганда ҳарорат юқори бўлади. . 2. Орқа миянинг экстрамедуляр ўсмаси /бирламчи, метастатик/. Оғриқ жуда қаттиқ бўлади, даволанишни айтарли фойдаси бўлмайди, аста- секин неврологик белгилар кучайиб боради, иссиқ муолажалар қилинганда оғриқ кучайиб кетади. Бу ҳолларда рентгенологик ва орқа мия суюқлигини текшириш лозим. 3. Сил коксити. Бемор маҳаллий чаноқ сон бўғимидаги оғриққа шикоят қилади. Ҳаракат шу бўғимда чегараланган, товонга урилганда ушбу бўғимда оғриқ бўлади ва тери бурмаси силлиқлашиб қолади. Шу билан бирга рентгенологик ўзгаришлар ва анамнезда сил касаллиги борлиги диагнозни тўғри қўйишга ёрдам беради. 4. Сакролитда - оғриқ думғаза соҳасида бўлиб, доимий ёки ҳуруж характерига эга бўлади. Ўтирганда, турганда оғриқ кучаяди. Айниқса тизза ва чаноқ-сон бўғимида букилганда, оёқни ташқарига бурганда ва ротация қилинганда оғриқ кучайиб кетади. Лассег симптоми текширганда иккала босқичида ҳам оғриқ бўлади. Бемор кичик қадам ташлаб, оғирлигини соғ оёғига ташлаб юради. Агар сакролит икки томонда бўлса “ўрдак” юриш характерлидир. Албатта рентгенологик текшириш ўтказилиши шарт. 5. Миозит, миальгия. Оғриқ диффуз характерга эга бўлиб, нерв ўзакларини тортилиш белгилари ва асаб толаларини ўтказувчанлигини бузилиш белгилари бўлмайди. 6. Аёлларда гинекологик ва буйрак хасталикларини дифференциялаш учун шу касалликларни клиник белгиларини яхши билиш керак, текшириш усулларидан мутахассис кўригидан фойдаланган ҳолда ўтказиш лозим. Даволаш. Биринчи навбатда этиологик сабабни аниқлаб шунга қарши даволаш муолажаларини ўтказиш лозим. Агар касаллик сабаби яллиғланиш натижасида бўлса, антибиотиклар, салицилатлар, сульфаниламид дорилари бериш керак. Интоксикация сабабли бўлса дезинтоксикация дорилари берилади. Модда алмашуви бузилиши натижасида касаллик келиб чиққан бўлса диета, уродон, атофон, умуртқалардаги ўзгариш натижасида бўлса, румалон, ортофен, делагил дорилари тавсия этилади. Касалликни оғир даврида, асаб толаларини шишини қайтариш учун дегидратация қилувчи (лазикс, магнезий сульфат ва бошқа) дорилар берилади. Оғриқни қолдирувчи аналгетиклардан анальгин, антипирин, баралгин, реопирин, тремол, диклонат ва бошқалар инъекция қилинади. 0,5- 1% новокаин 10 мл венага юборилади, ҳамда новокаин, гидрокортизон, витамин В12, анальгин қўшиб паравертебрал, интрасакрал, паранефрал блокадалар қилинади. Шулар билан бир қаторда биоген стимуляторлардан: шишасимон тана, алоэ, гумизол, фибс ва бошқалар, витамин В гуруҳи дорилари, антихолинэстераз препаратлар (прозерин, галантамин, дибазол, оксазил) тавсия этилади. Радикулопатияларни даволашда 7-10 кундан кейин физиотерапевтик муолажалар (парафин, озокерит, гальванизация, диотермия, ультразвук, Бернар токи, дорили ванналар, массаж) ва игна билан даволаш катта ўрин тутади. Агар радикулопатияни сабаби умуртқалараро диск чурраси натижасида бўлса, илдизларни эзилишини камайтириш мақсадида танани тортиш билан даволаш, баъзида люмбал пункция қилиш тавсия этилади, керак бўлса жарроҳлик муолажалар ёрдамида даволанади. Шулар билан бир қаторда дам олиш уйларида табиий муолажалар тавсия этилади, организмни чиниқтириш, гигиеник гимнастика қилиш, оғир жисмоний куч талаб қилинадиган ишларни қилмаслик мақсадга мувофиқдир. Полирадикулоневропатиялар ёки полиневритлар Бу касалликда кўплаб периферик нервлар ва илдизлар шикастланади. Яллиғланиш натижасида келиб чиққан полирадикулоневропатиялар бирламчи ҳисобланиб уларнинг сабаби инфекция, нейровируслар. Иккиламчи полирадикулоневритлар инфекцион касалликларнинг асорати ҳисобланиб тошмали терлама, бўғма, ичбуруғ, бруцеллёз, безгак ва бошқа касалликлар сабаб бўлади. Токсик полиневропатиялар ўткир ва сурункали заҳарланиш оқибатида келиб чиқади. Масалан: экзоген факторлардан - алькогол, симоб, мишяк, қўрғошин ва бошқалар таъсирида заҳарланиш натижасида; Эндоген сабабларига қандли диабет, ҳомилани токсикоз билан ўтиши, ўсма касалликлари киради. Булардан ташқари авитаминозлар, тугунли периартритлар, вегетатив нерв тизими касалликлар ҳам полиневритларни чақириши мумкин. Патоморфологияси - инфекцион полирадикулоневритларда нерв ўзагида миелин пардани емирилиши, ўқ цилиндрни дегенерацияси, пардаларда яллиғланиш жараёни билан бирга орқа мия илдизларида шиш, инфильтрация кузатилади. Бу жараёнда умуртқалараро тугунларда ҳам ўзгариш кечади. Токсик полиневропатияларда нерв ўзакларида дистрофик ўзгаришлар устун бўлиб, мушак тўқимасида дегенератив ўзгаришлар кузатилади. Клиник белгилари. Ўткир инфекцион полирадикулоневрит йилни куз фаслида кўпроқ кузатилади. Касаллик ўткир, тана ҳарорати 38-390С га кўтарилиб, катарал ўзгаришлар: бурун битиши, йўтал, бош оғриғи билан бошланади. Сўнгра оёқ ва қўлларни дистал қисмларида уюшиш, чумоли юрганга ўхшаш, игна санчгани каби парестезиялар ҳамда оғриқ пайдо бўлади. Ҳаракат доирасидаги зарарланиш турли даражада бўлиб, оёқ- қўлларни дистал қисмида енгил парездан то чуқур фалаж, мушаклар атрофияси, гипотонияси, пай рефлексларидан олдин ахилл, карпорадиал, кейин тизза ва тирсак рефлекслари чақирилмайди. Сезгини юзаки ва чуқур турлари, қўл ва оёқларни дистал қисмида “қўлқоп” ва “пайпоқ” кўринишида камаяди ёки йўқолади. Шулар билан бир қаторда нерв ўзакларини тортишиш симптомлари (Лассег, Вассерман, Бехтерев, Нери ва бошқалар) ва менингеал белгилар (Кернинг, пастки Брудзинский) ижобий бўлиши мумкин. Кўп ҳолларда вегетатив ўзгаришлар, териларни юпқалашиши, оёқ-қўл кафтларини музлаши, тери рангини ўзгариши кўринишида бўлиши мумкин. Биохимик анализлардан қонда лейкоцитоз, ликворда эса цитоз ва оқсил титри ошганлиги характерлидир. Қўл ва оёқларнинг зарарланган мушакларида электр қўзғалувчанлик текширилганда тўлиқ ёки қисман дегенерация реакцияси кузатилади. Қайта тиклаш касалликни 2-3 хафтасидан бошланади; оғриқ камаяди, сезги пайдо бўлади, оғир ҳолларда касаллик 4-5 ойгача чўзилиши ва асорати қолиши мумкин. Касалликни кечишига қараб ўткир, ўрта ўткир ва сурункали даврларга бўлинади. Полирадикулоневритни бир турини Гиен-Барре синдроми дейилиб, бунда касаллик ўткир, тана ҳароратини кўтарилиши билан бошланиб, оёқ- қўлларда атрофик фалаж кузатилади, ҳамда бош мия нервларини зарарланиши билан кечади. Орқа мия суюқлигида оқсил миқдори ошиб, ҳужайралари нормада ёки бироз кўпаяди, бироз ксантохромия бўлиши мумкин. Полирадикулоневритнинг - юқорига кўтарилувчи формаси Ландри фалажи бўлиб, бу касаллик жуда тез бошланади. Орқа мия илдизлари зарарланиши олдин оёқларда кейин қўлларда кузатилиб, бульбар бош мия нервлари шикастланади, нафас, юрак, қон томирлар фаолияти бузилади. Ликворда оқсил ҳужайра диссоцияси кузатилади. Вегетатив полиневритлар ҳам учраши мумкин. Булар асосан касбга боғлиқ бўлиб, тебраниш (вибрация), доимий совуқ фактор таъсир қилиш, жисмоний куч талаб қиладиган ва маҳаллий факторлар таъсир қилиш (тикувчилар, сут соғувчилар, чуқур қазийдиган машинада ишлайдиганлар ва бошқалар) натижасида пайдо бўлиб, асосан қўллар шикастланади ва белгилари вазомотор - трофик ўзгаришлар кўринишида бўлади. (кўкариш, музлаш, шиш, терини юпқалашиши ва қуриши, гипергидроз). Дифференциал диагностика. Полирадикулоневропатия касаллигини Шарко-Марининг неврал амиотрофияси, полиомиелит, ён амиотрофик склероз каби касалликлар билан таққослаш керак. 74- расм. Полиневропатия. Даволаш. Инфекцион полирадикулоневритни ўткир даврида ўрин-кўрпа режими қилиниб, яллиғланишга қарши дорилар (антибиотиклар, уротропин, салицилатлар), оғриқ қолдирувчилар, витамин В гуруҳидан В1, В12 катта миқдорда, аскарбин ва никотин кислоталар буюрилади. Асаб мушакўтказувчанлигини яхшиловчи дорилардан прозерин, галантамин, калимин, нивалин бериш тавсия этилади. Физиотерапия муолажалари (қуруқ иссиқлик, Бернар токи, УВЧ, моногальванизация, ванналар) тавсия этилади. Тикланиш даврида биостимуляторлардан алоэ, шишасимон тана, лидаза, гумизол, физиотерапия: озакерит, игна билан даволаш, электростимуляция усулларидан қўлланилади. Қолдиқ даврида физиобальнеологик даволашлардан: олтингугурт, водород, шўр ишқор ванналари ва дам олиш профилакториялари тавсия этилади. Вегетатив полиневритларда юқорида кўрсатилган дори муолажалардан ташқари ганглиоблокатор (пилокарпин, 0,1х3 махал, гексоний 0,25х3 махал) тавсия қилинади. Дифтерия (бўғма) полиневропатияси. Бўғма касаллигини асорати сифатида периферик нерв касалликлари 4- 25% ташкил қилади. Бу шикастланиш нейротроп бўлган бўғма токсини таъсирида рўй беради. Бўғма қўзғатувчисини экзотоксини тўғридан-тўғри нерв толаларини зарарлантириб, периневрал ва лимфатик тизим орқали марказий нерв тизимига тарқалади. Периферик нерв толаларида патоморфологик ўзгаришлар дегенератив-токсик характерга эга бўлади (миелин пардани емирилиши, ўқ цилиндрини парчаланиши) бундан ташқари орқа мия тугунларида, узунчоқ мия ўзакларида, олдинги ва орқа мия илдизларида ўзгариш кузатилади. Бўғма касаллигида периферик нервни шикастланиши эрта (1-2 ҳафтада) ва кеч даврида (3-5 ҳафтада) юз бериши мумкин. Бўғма полиневритида юқоридаги айтилган симптомокомплексга бош мия нервлари (IX-X-XII жуфт) баъзан эса (II, VII, VIII ларни) зарарланиш белгилари (ютиш, товушни бузилиши, юмшоқ танглай осилиб қолиши, ютиш рефлексини йўқолиши, брадикардия, тахикардия, аритмия, аккомадация фалажи) кузатилади. Бўғма полиневритини амиотрофик ва псевдотабетик тури бор. Биринчи тури қўл ва оёқлар дистал қисмларидаги периферик парез ва фалаж, сезги-ўзгариши, иккинчиси эса атаксия билан характерланади (чуқур сезгини бузилиши натижасида). Даволаш. Бўғма касалини маҳаллий турида бўғмага қарши зардоб 5.000-10000 АЕ ва токсик турида 25,00-50.000 АЕ миқдорида, тезликда беморларга юбориш фалажликни олдини олади. Агар фалаж рўй берса қайтадан 15.000-25.000 АЕ миқдорида шу зардобдан юборилади. Қолган муолажалар эса, бошқа полиневропатиялар каби юқорида кўрсатилганидек даволаш усуллари қўлланилади. Плексопатия ёки плекситлар Орқа мия нервларидан ҳосил бўлган чигалларни шикастланишидир. Патологик жараён қаерда жойлашганлигига қараб бўйин, елка, бел- думғаза ва дум чигалларининг плекситлари тафовут қилинади. Шулар ичида кўпроқ елка чигалининг зарарланиши учрайди. Елка чигалининг невропатияси. 75-расм.Елка чигалининг европатияси. Этиологияси - касалликни келиб чиқишида асосий ўринлардан, инфекция, интоксикация ва лат ейиши факторларини кўрсатиш лозим. Бундан ташқари елка чигалини патологик жараёнлар билан эзилиши ҳам шу касалликни келтириб чиқаради. Масалан: қон томирлар аневризмаси, ўсмалар, лимфатик тугунларни шишиши, қўшимча қовурға ва бошқалар шундай факторларга киради. Болани туғилиши даврида, елка чигалини зарарланиши туғилишни патологик кечиши натижасида содир бўлади. Масалан: чақалоқ катта бўлиши, қўлини олдин чиқиши, думба ва оёқ билан туғилиши, ўмров суягини эзилиши ёки синиши каби ҳолатлар елка чигалини зарарланишига олиб келиши мумкин. 76- расм. Елка чигалининг тотал зарарланиши. Клиник белгилари. Елка чигалини шикастланиши ўчоғига қараб 3 хил бўлади: 1. Эрба-Дюшеннинг юқори фалажи, С5С6 бўйин нерв толаларидан ҳосил бўлган ўзакни зарарланиши натижасида келиб чиқади. Бу турда асосан елкани горизонтал ҳолатга кўтарувчи, узоқлаштирувчи, ротация қилувчи ва тирсак бўғимида букувчи,супинацияқилувчимушакларини вазифаси бузилади. Шунингнатижасида қўлни елка ва тирсак бўғимлардаги фаол ҳаракати чегераланади ёки умуман бўлмайди. Сезги елкани ва тирсакни ташқи соҳасида ўзгаради. /гипестезия ёки анестезия/ курак усти, бицепс, трицепс рефлекслар камаяди ёки чақирилмайди. Елка ва қўлнинг проксимал қисмидаги мушакларни атрофияси ва гипотонияси натижасида елка бўғимида чиқиб кетиш ҳоллари учрайди. 2. Дежерин-Клюмпкенинг пастки фалаж тури С7- С8 ва Д1-2 сегментларнинг илдизлардан ҳосил бўлган пастки нерв ўзакларини шикастланиши натижасида келиб чиқади. Бу турда асосан қўлнинг дистал гуруҳи мушаклари, яъни тирсак, кафт, бармоқ мушаклари зарарланиб уларда атрофия, гипотония кузатилади Тирсак, қўл кафти бармоқларида ҳаракатлар чегараланади. 77-расм. Дежерин-Клюмпке плексити. Кафт “қуш” кафтига ўхшаб қолади. Қўлни дистал қисмидаги рефлекслар чақирилмайди. Елка, тирсак, кафтни ички юзасида сезги гипестезияси ёки анестезия кузатилади. Елка чигалини бу турдаги фалажининг кўп ҳолларда Клод-Бернар-Горнер синдроми пайдо бўлади.3. Тотал зарарланишда елка чигалининг ҳамма нерв ўзаклари шикастланганда кузатилади ва қўлда оғриқ бўлади, юзаки; чуқур сезгиларнинг гипестезияси / анестезия/ ва елка, тирсак, кафт, бармоқ мушакларида диффуз гипотония, атрофия, қўлдаги пай, суяк усти рефлексларини гипо ёки арефлексияси биланхарактерланади. Елка чигалини тотал зарарланишида қўпол трофик ўзгаришлар /тирсак, кафтни шишиши, терини юпқалашиши ёки гиперкератоз, тери рангини ва ҳароратини ўзгариши/ хосдир. 78- расм. Тотал елка плексити. Дифференциал диагностикаси. Елка чигали невропатияси диагнозини қўйишда сирингомиелия, прогрессиялашувчи мушак дистрофияси, полиомиелит, елка-кўкрак периартрити касалликлари билан қиёсий диагностика қилиш керак. Сирингомиелиянинг асосий белгилари диссоциялашган сезги ўзгариши кузатилади. Сирингомиелияда периферик фалажи чуқур бўлмайди, трофик ўзгаришлар юқори даражада бўлади. Прогрессирлашувчи мушак дистрофияси-неврологик симптоматика икки томонлама, ирсий характерга эга бўлиши, аста-секин кучайиб бориши билан плексопатиядан фарқланади. Полиомиелит плекситдан сезги доирасини ўзгармаслиги билан фарқланади. Елка-кўкрак периартритида оғриқ асосан шу бўғим соҳасида маҳаллий бўлиб, ҳаракат чегараланиб сезги ўзгаришлари кузатилмайди, рентгенографияда елка бўғимида характерли ўзгаришлар бўлади. Даволаш. Этиотроп даво периферик нерв тизимининг жароҳатланиши чақирган сабабга қаратилган бўлади. Бактериал инфекцияларда антибиотиклар, сульфаниламидлар қўлланилади. Касалликни вирусли этиологиясида вирусга қарши препаратлар, гормонлар, иммуностимулятор тавсия этилади. Токсик невропатияларда дезинтоксикацион терапия қўлланилади. Патогенетик даво учун қўлланилади: Дегидратацион препаратлар Периферик нерв тизимини метаболизмини ва микроциркуляцияни яхшиловча препаратлар Витаминотерапия Биоген стимуляторлар Ностериод яллиғланишга қарши препаратлар (бруфен, вольтарен, бутадион, индометацин, ксефокам ва бошқалар). Периферик фалажларда антихолинэстераз препаратлар тавсия этилади. Оғриқни камайтириш учун анальгетиклар, новокаинли блокадалар, игна рефлексотерапиядан фойдаланилади. Бузилган функцияларни тиклаш ва оғриқни йўқотиш мақсадида физиотерапевтик даволаш тайинланади (касаллик бошлангандан кейин 2-3 ҳафтадан сўнг). Импульсли токлар, электрофорез, ультратовуш, магнитотерапия, электростимуляция, парафинли апликациялар, массаж, ЛФК қўлланилади. ЮЗДАГИ ОҒРИҚЛАР. Юздаги оғриқлар юз соҳасида ва оғиз бўшлиғида сезги, вегетатив ва ҳаракат ўзгаришлари билан характерланади. Юздаги оғриқларнинг невроген ва соматоген турлари фарқланади. Юздаги оғриқларнинг невроген турига уч шохли нерв (V), тилютқин нерви (IX) ва адашган (X) нервларнинг невралгияси хосдир. Юздаги оғриқларнинг соматоген тури кўз, қулоқ, бурун ён бўшлиқлари, чакка-жағ бўғими касалликларида кузатилади ва шу билан бирга чайнов мушаклари зўриққанда, оғиз бўшлиғи, тиш, суяк тўқимаси ва шиллиқ пардаси патологиясида ҳам юздаги оғриқларнинг соматоген тури кузатилади. Юздаги оғриқларнинг сабаби умумий ва маҳаллий ҳарактердаги турли хил жараёнлар бўлиши мумкин: Юқумли касалликлар (грипп, паротит, сил, полиомиелит, герпес, бўғма, қоқшол, безгак, заҳм, ОИТС); Интоксикация (алкоголли, никотинли, оғир металлар билан). Аллергик касалликлар ва аллергик реакция. Системали ва томир касалликлари (артросклероз, гипертония касаллиги, бирламчи ва иккиламчи васкулитлар). Ўсмали жараёнлар (орқа калла чуқурчаси, кўприк-мияча бурчаги ва бошқалар). Моддалар алмашинувининг бузилиши (қандли диабет, уремия, подагра). Бириктирувчи тўқиманинг диффуз касалликлари ва ревматизм. Бош мия жароҳатлари. Организмнинг умумий совқотиши. Тўсатдан берувчи юздаги оғриқларнинг келиб чиқишига сабаб бўлувчи маҳаллий патологик жараёнларга қуйидагилар киради: 1. Одонтоген патология: Тиш ва илдиз қолдиқларининг асоратли олиниши. Тиш ва илдиз каналлари нуқсонли пломбаланганда. Пульпитлар Ёмон тайёрланган протезлар. Пародонтоз. Ўтказувчи анестезия асоратлари. Гингивитлар Жағ соҳасидаги жарроҳлик муолажалари. Пастки жағ остеомиелити. Альвеолит Протезга тайёрлашда уч ва ундан ортиқ тишларнинг бир вақтда олиниши. 2. Кўз касалликлари патологиясида: Глаукома Кўз ички қисмларининг яллиғланиши. Кўз ташқи қисмлари ва унинг ортиқларининг яллиғланиши. Рефракция аномалияси Травматик жараёнлар ва ўсмалар 3. ЛОР патологиясида: Ташқи ва ўрта отит Петрозит (чакка суяги пирамидасининг яллиғланиши). Синуситлар (серозли ва йирингли). Тонзилэктомиядан сўнг қоладиган қўпол чандиқлар. Тил, ҳиқилдоқ, ҳалқум ўсмалари 4. Нерв поялари ўтувчи суяк каналларининг торлиги сабабли компрессион синдромнинг келиб чиқиши. 5. Мия асоси соҳасидаги жараёнлар: Арахноидит, менингит, бош мия ўсмаси, қон томирлар аневризмаси. Юздаги оғриқларнинг патогенезида микроциркуляция ва иммунологик жараёнларнинг бузилиши аҳамиятли бўлиб, бу эса ўз навбатида нерв ўзагининг ишемияси, шишиши, демиелинизация холатлари билан кечади Милк нервларининг невропатияси. Милк нерви невропатиясига олиб келувчи асосий сабаб бўлиб ўтказувчи анестезия асорати ҳисобланади. Кўпинча пастки милк нерви зарарланади. Бу эса унинг анатомик тузилиши билан боғлиқ. Асосий клиник синдром бўлиб пастки ва юқориги жағ соҳасидаги тишларда доимий симилловчи оғриқлар, тишларнинг вертикал перкуссиясида оғриқлар кузатилади. Милк нерви иннервация қиладиган соҳада сезгининг бузилиши оғриқ синдромининг даражасига боғлиқ. Пастки милк нерви зарарланишида зарарланган томондаги пастки лаб ва энгак соҳасида увишиш ва милкларда гиперемия, гиперсаливация кўринишидаги вегетатив ўзгаришлар билан кечиши мумкин. Одонтоген оғриқлар. Тиш-жағ тизимидаги патологик жараёнлар рецептор ва нерв толаларида яллиғланиш ва деструктив характердаги ўзгаришларни чақиради, чунки тишлар соматик ва вегетатив иннервациясига бой бўлганлиги сабабли тиш оғриғи кучли характерга эга бўлиб, оғир ўтади. Тиш оғриғи иррадиация ва реперкуссияга мойиллиги сабабли, оғриқни тиш жағ соҳасидан ташқарига тарқалишига олиб келади. Масалан: ақл тиш жароҳатланганда ёки қийин ёрилганда оғриқ қулоққа иррадиация бериши мумкин. Юқоридаги жағ тишларининг патологиясида оғриқ чакка соҳасига (I-моляр), юқори жағга (I-II-моляр), пастки жағ (II-III- моляр) га тарқалади. Пастки жағ тишларининг касаллиги ҳиқилдоқ ва тепа соҳаларга (III-моляр), тил ости соҳасига (I-II моляр) тарқалади. Кесувчи ва премолярлар тишларни патологиясида оғриқ пешона, бурун, энгакка иррадиация беради. Демак ўрта кариесда (дентин зарарланганда) оғриқ қисқа вақтли, кимёвий қўзғатувчилар таъсирида пайдо бўлади. Чуқур кариесда дентинни чуқур қаватлари зарарланиб, оғриқ давомли, қўзғатувчилар бартараф этилгандан сўнг йўқолади. Пульпит билан асоратланган кариесда хуружсимон, сабабсиз, интенсив оғриқлар кузатилиб, зарарланган тиш босиб кўрилганда оғриқ уч шохли нервнинг шохлари бўйлаб тарқалади, яъни дистал плексалгия кузатилади. Шундай қилиб, одонтоген жараёнларга ўз вақтида ташҳис қўйиб, даволамаса, уч шохли, тил халқум ва юзнинг вегетатив ганглияларининг икки томонлама жарохатланишига олиб келади. Тил нервининг невропатияси. Тил нерви уч шохли нервнинг III-шохидан ажралиб, тилнинг олдинги 2/3 қисмини иннервация қилади. Бу касалликнинг сабаблари бўлиб, тилнинг протез билан тишнинг ўткир қирраси ёки коронка билан таъсирланиши, инфекцион касалликлар (грипп, ангина, сурункали тонзиллит), оғир металларнинг тузлари ва дорилар билан заҳарланиш, мияда қон айланишининг бузилиши, юз ва тилнинг жароҳатлари ҳисобланади. Касаллик хуружсимон оғриқлар, тилнинг олдинги 2/3 қисмида ачишишлар билан бошланиб, ноғора бўшлиғига иррадиация беради. Хуруж тилнинг олдинги қисмларида увишиш, сўлак ажралишининг бузилиши билан кечади. Объектив тилнинг тегишли соҳасида юзаки ва таъм сезиш сезгиси пасаяди. Оғриқ пароксизми овқат истеъмол қилинганда, совуқ сув ичганда, гапирганда, кулганда пайдо бўлади ёки кучаяди. Бу касалликни давоси умумий ёки махалий сабабларни йўқотишга қаратилган бўлиши керак: 1. Оғриқсизлантирувчилар (аналгин, аспирин, баралгин, индометацин, диклонат, вольтарен), десенсибилизацияловчилар (демидрол, пипольфен), тинчлантирувчилар (элениум, диазепам, бромидлар) нейролептиклар (аминазин, тизерцин), вегетатроп воситалар (ганглерон, новокаин) қўлланилади. Булардан самара бўлмаганда антиконвулсантлар (карбамазепин, триметин) тайинланади. Кучли оғриқ бўлганда наркотик анальгетиклар (тримол, спазмовералгин) қўлланилади. 2. Биокимёвий жараёнлар ва нерв структурасини яхшилаш учун витамин В1, В6, В12, никотин кислотаси, биоген стимуляторлар (ФИБС, алоэ) тайинланади. Физиотерапевтик муолажалардан УФО, ДДТ, новокаинли ва калий йодидли электрофорез қўлланилади. Оғриқ узоқ давом этганда ва кучли сезги бузилишларида ганглерон, димексид ёки навокаин, аналгинли апликациялар, иглорефлексотерапия, массаж қўлланилади. 3. Ҳаракат бузилишларини даволаш учун антихолинэстераз препаратлар (прозерин), кичик дозаларда дибазол берилади. 4. Теридаги трофик бузилишларни бартараф этиш, микроциркуляцияни яхшилаш ҳамда вегетатив функцияларни меъёрлаш учун лидаза ёки мумиёли электрофорез, парафин, бўйлама гальванизация ўтказилади. Гассер тугунининг зарарланиши. Гассер тугунининг шикастланиши кўпинча инфекцион характерга эга. Унинг сабаблари фильтрланувчи вирус, герпес, сувчечак, грипп вируси, ОИТС, цитомегаловирус бўлиши мумкин. Гассер тугуни яна интоксикацияларда, жароҳатларда, ўсмаларда, менингитларда шикастланиши мумкин. Кўпроқ 50-70 ёшдаги аёллар касалланадилар. Касаллик ўткир, умумий белгилар: тана ҳароратининг кўтарилиши, умумий ҳолсизлик, қалтираш, кўп терлаш, иштаҳа пасайиши, бош оғриғи билан бошланади. Умуминфекцион белгилар фонида юзда оғриқлар, қичишиш ва ачишиш пайдо бўлади. Бир неча кундан сўнг шу соҳада терининг қизариши, шиши сўнгра эса герпетик, пуфакли тошмалар тошиши мумкин (тошмалар кўз, бурун, оғиз бўшлиғининг шиллиқ қаватларга тарқалиши мумкин). Объектив текширувда юзнинг тегишли соҳасида гиперестезия, гиперпатия ёки гипестезия кўринишида сезгининг бузилиши аниқланади. Уч шохли нерв ҳамма шохларининг чиқиш нуқталарида оғриқ, корнеал, қош усти, энгак ости рефлексларининг пасайиши кузатилади. Тошмалар 1-2 ҳафта сақланиб, секин-аста қуриб, пўстлоқ ҳосил қилиб, унинг остида пигментация қолади. Жараён кучли бўлганда ёки пуфакчалар йиринглаганда чандиқ қолади. Касаллик 1-2 ой давом этади. Пуфакли тошмалар йўқолгандан сўнг юзнинг ярмида сезги бузилишлари узоқ вақтгача сақланади. Қатор беморларда герпетик невралгиядан сўнг бир неча ой давом этувчи оғриқ пароксизмлари кузатилади. Оғриқ уч шохли нервнинг I ёки II шохлари иннервация қиладиган соҳада жойлашиб, тери қичишиши билан кечади. Гассер тугунининг ганглиопатияларини даволашда этиотроп, патогенетик ва симптоматик воситалардан фойдаланилади: 1. Вирусга қарши препаратлар: зовиракс-0,2 кунига 4-5 маҳал (5-10 кун давомида), фамбир (фамцикловир)-0,25 3 маҳал кунига (7 кун), ацикловир-0,2 кунига 5 маҳал (5 кун), медавир-0,2 5 маҳал кунига (5-10 кун), РНКаза 25 мг 4 маҳал мушак орасига (7 кун). 2. Стероид гормонлар: преднизолон (120 мг), дексаметазон (8 мг), гидрокортизон (250 мг) вена ичига томчилаб №5. 3. Микроциркуляцияни яхшиловчи препаратлар (трентал, курантил, кавинтон, актовегин). 4. Яллиғланишга қарши препаратлар (бруфен, вольтарен, бутадион, пирроксикам, аспирин, натрий салицилат, ксефокам). 5. Десенсибилизацияловчи препаратлар (демидрол, супрастин, пипольфен, диазолин ва бошқалар). 6. Дезинтоксикацияловчи препаратлар (гемодез, полидез, физиологик эритмалар, 5% глюкоза эритмаси, реомакродекс). 7. Сийдик хайдовчи препаратлар (урегит, лазикс, триампур). 8. Герпесдан сўнгги невралгияда Гассер тугуни соҳасига рентгенотерапия яхши самара беради. Стомалгия ва глоссалгия Стомалгия (оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватидаги оғриқлар), глоссалгия (тилдаги оғриқлар) бу касаллик оғиз бўшлиғи ва тил соҳасидаги доимий оғриқлар ва парестезиялар билан бирга кечади. Стомалгия ва глоссалгия жуда кенг тарқалган, уларнинг пайдо бўлишига маҳалий ва умумий омиллар сабаб бўлади. Маҳалий омилларга нуқсонли тишларни ва протезларни ўткир учлари билан оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватини таъсирланиши, тиш тошининг кўп миқдорда тўпланиши, аллергик реакциялар киради. Стомалгия ва глоссалгияларга сабаб оғиз бўшлиғи шиллиқ қавати касалликлари (кандидоз, қизил ясси темиратки) V, IX жуфт бош мия нервларини ва вегетатив ганглияларнинг патологияси ҳисобланади. Умумий омилларга ошқозон ичак тизими касалликлари (гастрит, яра касаллиги, холецистит, гепатит, сурункали колит) эндокринопатиялар (диабет, климакс), қон томир касалликлари (атеросклероз, гипертония), стрессларнинг сурункали таъсири бўлиши мумкин. Клиник жиҳатдан стомалгия ва глоссалгия оғиз бўшлиғининг турли соҳаларида ва тилда нохуш сезги, оғриқ ва парестезия билан характерланади. Кўрсатилган бузилишларнинг яққоллиги кучсиздан то чидаб бўлмайдиган даражагача бўлиши мумкин. Баъзан оғриқ ва парестезиялар бутун оғиз бўшлиғини эгаллайди (генераллашган шакли). Касаллик ёшларда ва қарияларда ҳам пайдо бўлади. Бир қатор ҳолларда гиперестезия ва гипералгезия кўринишида сезувчанликни бузилиши, ҳамда таъм билиш бузилиши кузатилади. Кўпчилик беморларда трофик бузилишлар аниқланади. Шуни эътиборга олиш керакки стомалгия ва глоссалгиянинг асосий қиёсий ташхиси бўлиб, овқатланаётган пайтда оғриқ ва парестезияларнинг камайиши ёки тўхташи ҳисобланади. Давоси биринчи навбатда оғиз бўшлиғини санация қилиш, ҳамда тишларни ўткир четларини арралаш ва бошқалар. Микроциркуляцияни ҳамда нерв тўқимасида модда алмашинув жараёнларни яхшиловчи воситалар қўлланилади. Комплекс даво таркибига витамин В1, А, Е, аевит киради. Патологик импульсацияни камайтириш учун ганглиоблокаторлар (ганглерон, бензогексоний) ҳамда десенсибилизацияловчи воситалар тавсия этилади. Иглорефлексотерапия тавсия этилади, акупунктуранинг махаллий ва умумий нуқталарига қўйилади ва бу нуқталар тормозловчи таъсирга эга. Даво курси 10-12 муолажадан иборат. 2-3 ҳафта оралатиб қайта курс ўтказилади. Физиотерапия (новокаин, ганглерон, гепарин, бром билан электрофорез) қўллаш мумкин. Облепиха мойи, ретинол, глицерин ва анестезин билан махаллий апликациялар тавсия этилади. Чайнов мушакларининг миофасциал синдроми Бу чайнов мушакларининг фаолиятининг бузилиши бўлиб, кўпинча шу мушакларнинг ўта зўриқиши билан боғлиқдир. Бироқ бу синдром бошқа касалликлар билан боғлиқ мушакларни бирламчи патологиясида (миопатия, миотония, миалгия, миозит) пайдо бўлиши мумкин ва локал ёки реперкуссив оғриқ феномени билан кечади. Улар ВНСнинг турли қисми зарарланганда пайдо бўлади. 1-босқичда мушакларда қолдиқ таранглашиши пайдо бўлиб, бу кейинчалик турғун локал гипертонусга ўтиши мумкин. Локал мушак гипертонуслар мушакларни қисқа вақтли оғриқли спазмга сабаб бўлиши мумкин. Бу масалан: жағ тил ости мушакларида кузатилиб бунда спазм эснаганда ёки оғзини форсирланган очишида пайдо бўлади. Оғриқли миофасциал синдром мушакларни локал спазми билан характерланади, бу мушакларни пайпаслаганда улар таранглашган бўлади. Таъсирланишга жавобан мушак тортишувлари пайдо бўлади. Кўпинча юзда чайнов мушакларини зарарланиши тризм кўринишида намоён бўлади. Функционал зўриқишларда (чайнов, пальпация) локал ва акс этувчи оғриқлар кўпинча жағ ва тишларда пайдо бўлади. Оғизни очганда пастки жағ харакати траекторияси S-симон (яъни жағ ён томонга силжиган) бўлади. Давомли фиксацияланган гипертонусда мушакларда иккиламчи томирли ва модда алмашинув бузилишлари пайдо бўлади. Чайнов мушакларининг зўриқиши спазмни кучайтиради. Илдиз тишлар бўлмаганда, тишлар емирилганда, прикуснинг вертикал ўлчамини камайиши ҳам маълум бир роль ўйнаши мумкин. Давоси ўта зўриқиш ва прикусни бузилишини олдини олишга қаратилган постизометрик релаксация, қарамақаршиликка нисбатан 3- қадамли машқ ўтқазилади. Оғзи кенг очилгандан кейин бемор 10 секунд давомида оғзини ёпишга харакат қилади, бу пайтда шифокор оғзини кенг очиб туради. Кейин бемор бўшашади ва оғзини эркин очишга харакат қилади бунда кўли билан ёрдам беради. Муолажа охирида қўли оғиз очишга қаршилик қилади, бу эса машқни 3 марта қайтаргандан кейин чайнов мушакларнинг реципрок тормозланишини чақиради. Патогенетик даво сифатида спазмолитиклар, микроциркуляцияни яхшиловчи воситалар, ностероид яллиғланишга қарши воситалар, В гуруҳ витаминлари қўлланилади. Бундан ташқари спазмга учраган мушаклар соҳасига иссиқлик тавсия этилади. Тиззачали тугун ганглиопатияси (Хант синдроми) Тиззачали тугун юз нерви каналида жойлашган бўлиб унинг дендритлари ноғора бўшлиғи, ноғора парда, ташқи эшитув йўлидан умумий сезувчанликни ва тилнинг олдинги 2/3 қисмидан таъмни ўтказади. Тиззачали тугун ганглиопатиясини герпатик вируслар чақиради. Клиникасида эшитув йўли, ноғора парда, муртак ва тилча соҳасида герпетик тошмалар бўлиши. Тилнинг олдинги 2/3 қисмида таъмнинг бузилиши. Қулоқда оғриқ, ташқи эшитув йўли ва ноғора парда соҳасида сезувчанлик бузилиши мумкин. Агар патологик жараёнга юз нерви қўшилса, унда юқоридаги симптомларга мимика мушакларнинг парези қўшилади. Давоси вирусга, яллиғланишга қарши, дегидратацион ва десенсибилизацияловчи дорилар тавсия этилади. Тил-халқум нервининг невропатияси Этиологияси: инфекциялар, (сурункали тонзиллит, тиш жағ аппаратининг илдизчаси инфекцион зарарланиши, хусусан тишнинг) модда алмашинувини бузилиши ва томир касалликлари; бигиз тил ости бойламларининг охакланиши. Клиника: тил илдизи муртаги соҳасида хуружсимон (невралгияда) доимий (невропатияда) бўлган оғриқлар, қулоқ, ютқуннинг юқори соҳасига тарқалади. Оғриқ ютинганда, тилни харакатлантирганда, совуқ ва иссиқ овқатни қабул қилганда кучаяди. Хуруж вақтида оғзи қурийди сўнг гиперсаливация кузатилади. Касалланган тарафда сўлак миқдори пасайган, қуюқроқ, шиллиқ миқдорини ошиши билан кечади. Текширилганда тил илдизи, муртаклар соҳасида оғриқ кузатилади. Муртаклар ва юмшоқ танглай соҳасида ҳамда тилнинг орқа 1/3 қисмида умумий ва таъм сезувчанлигини бузилиши аниқланади. Бир қатор беморларда ютиш рефлекси пасаяди. Гипорефлексия ва юмшоқ танглай харакатининг кучсизланиши аниқланилади. IX жуфт нервининг юқори ва тошсимон тугунчаларнинг зарарланишида худди шу белгилар томоқ, ютқун ва муртаклар соҳасида герпетик тошмалар тошиши билан бирга кечади. Тил-халқум нервини зарарланишида шошилинч ёрдам тил илдизини ва муртаклар 10 % ли дикаин эритмасини суртишдан (ёки апликация) иборат. Бу муолажадан олинган ижобий натижа IX жуфт нервни невралгиясидан далолат беради. Кучли оғриқ бўлганда тил илдизига новокаин (2% -2,0, 5,0) инъекцияси қилинади. Этиологиясига қараб яллиғланишга қарши десенсибилизацияловчи, В гуруҳ витаминлар, биоген стимуляторлар қўлланилади. Баъзи ҳолларда жағ бурчагига ёки зарарланган тишлар (одонтоген невропатияларда) соҳасига физиотерапевтик муолажалар тавсия этилади. Бигизсимон ўсимта ўсганда жарроҳлик давоси ўтказилади. Адашган нерв невропатияси Этиологияси: инфекциялар (дифтерия, ботулизм) интоксикациялар, томирли ва дегенератив бузилишлар, нейроаллергия. Клиника дисфония, дисфагия, ички аъзолар функциясининг бузилиши бемор хаёти учун хавф туғдиради. Муртаклар, юмшоқ танглай соҳасида сезувчанлик бузилишлари аниқланилади. Бир қатор беморларда ютиш ва юмшоқ танглай рефлекси пасаяди, танглай равоқлари харакатчанлиги чегараланган. Дорзал ўзак ва улардан юқорига чиқувчи вегетатив толаларни зарарланиши ички аъзолар функциясини бузилишига олиб келади, биринчи навбатда юрак ва ўпкалар фаолияти бузилиши, агар икки томонлама зарарланиш кузатилса, юрак ва нафас тўхтатиши натижасида ўлимга олиб келади. Давоси этиологиясига қараб тегишли даво (дифтерия, ботулизмга антитоксик зардоблар), В гуруҳ витаминлари, ноотроплар, биоген стимуляторлар қўлланилади. Юрак фаолияти кучсизланганда ва нафас бузилганда юрак фаолиятини ва нафасни яхшиловчи воситалар (кейинчалик ИВЛ га ўтказилади) қўлланилади. Ютиш бузилганда зонт орқали озиқлантирилади. Касаллик оқибати адашган нерв ва унинг ўзагини зарарланиш синдромини характери ва даражасига боғлиқ. Каротид синуси периартериити (Толос-Хант синдроми) Юз соҳасидаги оғриқ инфекцион аллергик жараён таъсирида чақирилаётган артерияларни зарарланишини билан боғлиқ. Кўпинча юздаги оғриқларни пайдо бўлишига чакка артерити ва каротид синуси периартерити сабаб бўлади. Бу патологияни биринчи бор америкалик олимлар аниқлашган ва кейинчалик уларнинг номи билан атала бошланди. Талас-Хант синдроми оғриқли офтальмоплегиянинг ўзига хос симптомокомплекси бўлиб кўз, пешона-чакка соҳасида оғриқ билан характерланади. Оғриқ даракчиларисиз бошланади ва аста секин кучайиб ачитувчи ёки йиртувчи характерда бўлади. Қўшимча қорачиқ бузилишлари, пупиляр мушакларнинг денервацион гиперсезувчанглиги билан боғлиқ. Талос-Хант синдроми каротид сифони, каверноз синуснинг ташқи девори, юқори кўз ёруғи ва кўз косаси соҳасида ҳар хил патологик жараёнлар билан чақирилиши мумкин. Қиёсий ташхис тизимли васкулит, уйқу артерияларининг аневризмаси, орбита ва мия асосининг ўсмалари, каверноз синуснинг тромбози ва сўғони энцефалити билан ўтказиш керак. НЕРВ ТИЗИМИНИНГ ВЕРТЕБРОГЕН КАСАЛЛИКЛАРИ Этиологияси, патогенези, патоморфологияси. Остеохондроз полиэтиологик касаллик бўлиб, унинг асосида дегенератив, травматик, модда алмашинувини бузилиши ва аутоиммун жараёнлар ётади. Остеохондроз кўпинча 30-40 ёшда ривожланади (лекин шу касалликни ўсмирлик даврида ҳам учраши мумкин). Бу, асосан, умуртқалараро дискларнинг ва атрофдаги тўқималарнинг эластиклигини пасайиши билан боғлиқ. Бунда биринчи навбатда энг кўп куч тушаётган умуртқа қисмлари (пастки бўйин, бел) зарарланади. Ёш ошган сари лиқилдоқ ўзакни гидрофиллиги йўқолади, зўриқишда амортизация функциясини бажара олмайди. Кучли зўриқиш натижасида фиброз халқанинг эластиклигини йўқолиши уни сийраклашувига ва у ерда аввал кичик ёриқлар, кейин узилишига олиб келади. Лиқилдоқ ўзак фрагменти ёриқ орқали чиқиб қолиши дискнинг протрузияси деб аталади. Агар фиброз халқадаги йирик тешиклар орқали лиқилдоқ ўзак массалари тўлиқ чиқса, диск чурраси шаклланади, бу эса умуртқа канали, умуртқалараро тешик ёки қўшни умуртқа танаси (Шморли) томон тарқалади. Клиник жиҳатдан орқа чурралари хавфли бўлиб, улар орқа мия пардалари ва илдизчаларни босиши мумкин. Чурра массаларини жойлашувига қараб латерал, парамедиал ва медиал чурралар фарқланади. Кўпинча 2 та энг пастки бел умуртқаси дискларнинг чурраси ривожланади (турли жойлашишдаги чурраларнинг 80%), чунки ҳаракат қилганда асосий куч шуларга тушади, бунда 40% L5-S1 дискига 39% L4L5 дискига тўғри келади. Остеохондрознинг морфологик таснифи қуйидагича: 1. Умуртқалараро остеохондроз Турғунликни сақланиши билан кечадиган ёки ҳаракат қилувчи умуртқа сегментини нотурғунлигини ривожланиши билан кечадиган дегенератив-дистрофик характердаги умуртқалараро дискларининг ички ўзгаришлари. Умуртқалараро дискларнинг силжиши ва умуртқа канали ёриғида протрузия ёки пролапсларни ривожланиши билан. Дискларнинг олдинги ва ён протрузиялари ва пролапслари. Дискларнинг марказий пролапси (Шморли чурраси). Умуртқалараро дисклар ва атрофдаги тўқималарни чандиқли ўзгариши (бу бир қатор ҳолларда ҳаракат қилувчи умуртқа сегментида фиброз анкилозининг ривожланишига олиб келади). 2. Умуртқа поғонасини реактив ўзгаришлари Деформацияланувчи спондилез Спондилоартроз (умуртқа бўғимларидаги ўзгаришлар) Сариқ ва ўсиқлараро бойламларни дегенератив ўзгаришлари Умуртқа остеохондрозини неврологик кўриниши рефлектор - бойламлар, мушаклар, бўғимлар ва мия пардаларига қайтувчи, орқа мия нерви охирларини қитиқланиши натижасида ва компрессион - 1 та ёки 1 нечта илдизчаларини босилиши натижасида ривожланади. Вертеброген синдромлар 1. Рефлектор синдромлар: Бўйин қисмида: цервикалгия, цервикокраниалгия, цервикобрахиалгия Кўкрак қисмида: торакалгия Бел қисмида: люмбаго, люмбалгия, люмбоишиалгия (мушактоник, вегетатив-томир ёки нейродистрофик кўринишлари). 2. Илдизчали синдромлар (радикулопатиялар) - илдизчаларни дискоген шикастланиши (вертеброген). 3. Илдизчали-спинал синдромлар (радикулоишемиялар, радикуломиелоишемиялар). Клиник кўринишлари. Бел рефлектор синдромлари. Люмбаго (бел соҳасида санчувчи оғриқ) умуртқа поғонасининг бел қисмида тўсатдан ўткир оғриқ пайдо бўлиб, бу оғриқ жисмоний зўриққанда (оғир нарса кўтарганда, кескин ҳаракат қилганда, эгилганда, қайрилганда, акса урганда) пайдо бўлади. Бунда бел соҳасида яққол мушаклар таранглиги ривожланиб, бу умуртқанинг бел-думғаза қисмида оғриқга ва ҳаракатларни чегараланишига олиб келади. Бел қисми кўпчилик ҳолларда фиксацияланган бўлиб, шу сабабли турлича анталгик ҳолатлар келиб чиқади. Физиологик лордоз силлиқлашган, ўсиқлараро оралиқ ва паравертебрал нуқталарни пайпасланганда оғриқ бел соҳаси мушакларини кучсиз таранглашуви аниқланилади. Тортилиш белгилари ижобий бўлади. Люмбалгия (бел соҳасидаги оғриқлар). Клиникаси люмбагони эслатади, лекин ўткир ости ёки сурункали кечиши билан характерланади. Бу жисмоний зўриққандан кейин, ноқулай ҳолатда узоқ ўтирганда, музлаб қолгандан, шамоллагандан кейин аста-секин пайдо бўлади. Оғриқ кўпинча тўмтоқ, ҳаракат қилганда кучанганда, узоқ вақт ўтирганда ёки юрганда кучаяди. Люмбоишалгия (бел оғриғи ўтирғич нерви бўйлаб тарқалади). Люмбоишиалгиянинг 3 хил шакли мавжуд: 1. Мушак тоник кўринишида - мушаклар таранглашуви, умуртқа конфигурациясини ўзгариши ва бел соҳасидаги ҳаракатни кескин чегараланиши билан кечади. 2. Вегетатив-томирли кўринишида - оёқда айниқса товонда увишиш, музлаш ёки иссиқни сезиши билан кечади. 3. Нейродистрофик кўриниши - товон терисини ингичкалашиши, гиперкератоз, чаноқ-сон ва тизза бўғимини периартрози, нейроостеофибрози билан кечади. Дискоген люмбоишиалгиясида мушак-тоник шаклини вегетатив- томирли ёки нейродистрофик шакллар билан бирга учраши, кам ҳолларда бошқа шакллари учраши мумкин. Лекин люмболишиалгияда нерв фаолиятини тушиб қолиш белгилари кузатилмайди. Илдизча синдроми. Бел радикулопатияси. Радикулопатияларни рефлектор синдромлардан асосий фарқи умуртқалараро дискнинг илдизчаларини компрессияси билан боғлиқ (ҳаракатлантирувчи ва сезувчи) белгиларни тушиб қолиш белгиларини бўлишидир. S1 илдизчаси синдроми (L5-S1 диски чурраси) умуртқа поғонасининг бел-думғаза қисмидаги оғриқни пайдо бўлиши ва думба, сон ва болдирни орқа ташқи юзаси бўйлаб, товоннинг ташқи юзасига (оёқ панжасининг устки юзаси, товоннинг 5бармоғи) тарқалади. Шу соҳаларда увишиш ва нина санчишни сезиш, юзаки ва чуқур сезгини бузилиши аниқланилади (илдизча типи бўйича). Оёқ панжасини букувчи мушакларнинг гипотрофия ва фалажи, айниқса болдирни орқа гуруҳ мушаклари ва товоннинг 5-бармоғини букувчиларида ривожланади. Ахилл рефлекси пасаяди ёки йўқолади. L5 илдизчаси синдроми (L4-L5 диски чурраси) умуртқа поғонасининг бел қисмида оғриқ пайдо бўлиб, думба, соннинг ташқи юзаси, болдирнинг олдинги ташқи юзаси ва товоннинг пастки юзаси (1-бармоқ) бўйлаб тарқалади. Бу соҳаларда илдизчалар бўйича ҳамма турдаги сезувчанликни бузилиши аниқланилади. Болдирнинг олдинги гуруҳ мушаклари, айниқса бош бармоқни ёзувчи мушакларини кучсизлиги ва гипотрофияси аниқланилади. L5 илдизчаси зарарланганда рефлекслар ўзгармайди. L5 ва S1 илдизи зарарланганида бел лордозини силлиқлашиши, ўсиқлараро оралиқ ва паравертебрал нуқталарда оғриқ аниқланилади. Бу илдизчалар зарарланганда компенсатор анталгик ҳолатлар ва оғриқга қарши сколиоз кузатилади. Йўталганда оғриқни кучайиши (йўтал турткиси ёки Дежерин симптоми) характерлидир. Лассег, Нерининг мушак тоник рефлектор белгилари, ўтириш белгиси ижобий бўлади. Лассег белгиси: орқасига чалқанча ётган беморни оёғи чаноқ ва тизза бўғимида букилади (I фаза), сўнг тизза бўғимида ёзилади. (II-фаза) бунда умуртқанинг бел-думғаза қисмида ва соннинг орқа юзаси бўйлаб оғриқ пайдо бўлади. Лассег симптомида оғриқни пайдо бўлиши бурчакни катталигига қараб аниқланилади (қанчалик бу бурчак кичик бўлса, бу белги жуда яққол бўлади). Нери белгиси - беморни орқасига ётқизилади, оёғи тўғриланади. Бунда беморни бошини пассив эгилтирилганда умуртқада оғриқ пайдо бўлиши билан характерланади. Бунда оғриқ жойлашуви у ёки бу илдизчанинг зарарланишига боғлиқ. Ўтириш белгиси (Боннс) беморнинг ётган жойида оёғини чаноқ-сон ва тизза бўғимида букмасдан ўтирганда умуртқа поғонасида оғриқ пайдо бўлиши билан характерланади. Илдизча - спинал синдромлар. Бел умуртқалараро дискларнинг чурралари билан илдизчалар ёки илдизчали-спинал артерияларни компрессияси натижасида ривожланади. “Паралитик ишиас”, эпиконус, конус ва от думи синдромлари билан кечади. Бундай ҳолларда клиникада ҳаракат ва кучсиз ёки ўрта ривожланган оғриқ фонида сезги бузилишлари кузатилади. Кўпинча, чаноқ аъзолари функциясини бузилиши кузатилади. Ташхис. Умуртқа поғонаси остеоходрозини неврологик кўринишларини ташхисида анъанавий рентгенологик текширув усуллари (умуртқа поғонасини 2 проекциядаги рентгенографияси), контраст усуллар (пастга тушувчи миелография, дискография, пневмоэнцефалография) қўлланилади. Лекин биринчилари етарлича ахборот бермайди ва фақат суяк патологиясини аниқлашга ёрдам беради. Иккинчилари эса ўта инвазив бўлгани учун асорат бериши мумкин. Шу сабабли охирги пайтларда вертеброген патологияни диагностикасида биринчи ўринга компьютер томография ва магнит-резонанс томография каби информатив ва ноинвазив усуллар қўлланилади. Кўпинча клиник манзара даражалари ва умуртқа поғонасидаги рентгенологик ўзгаришлар орасида аниқ параллелизм бўлмайди. Кўпинча илдизча синдроми аниқ бўлганда, рентгенологик ўзгаришлар бўлмайди ва аксинча “ноҳосдан” текширув ўтказилганда умуртқалараро диск чурраси аниқланилади. Даволаш. Касалликнинг ўткир даврида беморни максимал равишда тинчлик билан таъминлаш керак. Ётоғи етарлича қаттиқ бўлиши керак (тагига тахта қўйилади). Оғриқ камайганда корсет ёки махсус камар тақиб юришга рухсат этилади. Оғриқ синдромини тўхтатиш учун оғриқсизлантирувчи аралашма қўлланилади. Хлор этил билан паравертебрал соҳага ишлов берилади. Шу мақсадда м/о 50% аналгин (2,0 мл) эритмаси, реопирин (5,0 мл) ёки баралгин (5,0 мл) қўлланилади. Рефлектор мушак спазмларида айниқса паравертебрал оғриқ нуқталарида новокаинли блокада (0,5% - 40-50 мл) гидрокортизон (50-75 мл) вит. В 12 (400-1000 мкг) билан биргаликда амалга оширилади. Агар оғриқлар симпаталгик характерга (кечқурун кучайса) эга бўлса бу воситаларга аминазин, ганглерон ёки платифиллин қўшилади. Новокаинли, тримекаинли ва лидокаинли блокадалар давомли таъсирга эга. Оғриқ синдромини олиш учун анча интенсив таъсирга эга бўлган умумий оғриқсизлантириш усули қўлланилади. Анальгетик ва яллиғланишга қарши таъсирга эга бўлган ксефокам самарали препарат ҳисобланиб, унинг асосида эркин радикалларни ва простогландинлар синтезини пасайиши ётади. Суткалик дозаси-8 мг кунига 2 марта (зарурият бўлганда дозани 32 мг гача ошириш мумкин), кейин 4 мг га камайтирилади кунига 3 марта; 4 мг дан кунига 2 марта. Мушак орасига коктейл юбориш яхши самара беради: 2,0 мл 50% анальгин + 1,0 мл 1% димедрол эритмаси, + 500 гр вит В12 + 2,0 мл но- шпа. Илдизчада шишни камайтириш учун дегидратацияловчи дорилар (фуросемид, гипотиазид, диакарб) қўлланилади, яққол оғриқ синдромида лазикс парентерал тайинланади. Вертеброген асоратларни даволаш учун физиотерапия усуллари кенг қўлланилади, яъни патологик жараёнга электр, нур, магнит, тракцион, рефлектор таъсир кўрсатилади. Ўткир даврда динамик ток ёки Бернар токи, синусоидал- моделирланган ток (СМТ), ультрабинафша нурланиш (УФО), ультра юқори частотали ток (УВЧ) ва эритема дозасида кварц қўлланилади. Ўткир ости даврида новокаинли электрофорез, анестезин ёки гидрокортизонли ультратовуш, микротўлқинли терапия, магнит терапия, лазер терапия, иглорефлексотерапия қўлланилади. Кучли оғриқлар камайгандан сўнг ва қўпол ҳаракат бузилишлари бўлмаганда қуруқ ёки сув остида тортиш яхши ёрдам беради (илиқ сувда мушакларни яхши бўшашиши анча самаралидир). Тракцион терапиядан олдин паравертебрал мушаклардаги спазмни йўқотиш учун мушак таранглигини пасайтирувчи препаратлар (баклофен, сирдалуд) тайинланади. Умуртқа поғонасининг бел қисмини тортиб даволашда юк 20-40 кг ни ташкил этиши керак. Бўйин қисмини тортишда эса эҳтиёткорлик зарур. Бунда беморни тана массасини, бўйин шаклини ва бўйин мушаклари ҳолатини эътиборга олиш зарур. Тракцион терапияга кўрсатма бўлиб, бўйин, кўкрак ва бел қисмини турли рефлектор синдромларини ҳамда илдизчали синдромларини бўлиши ҳисобланади. Тракцион терапияга қарши кўрсатма бўлиб, умуртқа поғонасининг чиқишлари, синиши, нуқсонлари, ўсмалари, сил спондилити, Бехтерев касаллиги, яққол деформацияловчи спондилит, миелопатиялар, умуртқа сегментларида нотурғунлик ҳисобланади. Касалликнинг сурункали босқичида бальнеологик муложалар (радонли, сульфидли, скипидарли, йодбромли ванналар) ҳамда иссиқ билан даволаш (парафин, озкерит, лойли аппликациялар) тавсия этилади. Комбинирлашган физиотерапевтик даво: гальваник ток, индуктоэлектрофорез, электр ва ёруғлик билан даволаш бальнеотерапия билан бирга қўлланилиши ниҳоят эффектив ҳисобланади. Диск чурраси бўлса кариназин билан электрофорез қилиш яхши терапевтик эффект беради. Даволовчи жисмоний тарбия ва массажни турли усулларини қўллаш катта аҳамиятга эга. Периферик харакат бузилишлари кўринишидаги қолдиқ асоратларда фалажланган мушакларнинг электростимуляцияси ҳамда биостимуляторлар, Е гуруҳ витаминлари ва микроциркуляцияни яхшиловчи (актовегин, трентал) воситалар тавсия этилади. Вертеброген асоратларни даволашда мануал ёки жарроҳлик даво қўлланилади. Лекин буни қўллашга кўрсатмани нейрохирург аниқлаши лозим. Адабиётлар: 1. Герасимова М.М. «Нервные болезни». Дарслик. - Тверь. Триада. 2003й. 2. Жан Айкарди «Заболевания нервной системы у детей» в 2-х томах. Дарслик. – Москва. Бином. Лаборатория знаний 2013 й. 3. Маджидова Ё.Н. «Хусусий неврология».Дарслик. -Тошкент. Sharq. 2012 й. 4. Бадалян Л.О. «Детская неврология». Дарслик. - Москва. Медицина. 2001 й. 5. Маджидова Ё.Н. «Соматоневрология». Ўқув қўлланма. - Тошкент. Навруз. 2018 й. 6. Маджидова Ё.Н., Трошин В.Д., Погодина Т.Г., Хрулев А.Е. «Неотложная неврология». Дарслик. - Тошкент. Навруз. 2018 й. 7. Маджидова Ё.Н., Содиқова Г.К., Нурмухамедова М.А «Катталар ва болалар неврологик статусини қадамма-қадам текшириш бўйича амалий кўникмалар». Ўқув қўлланма. - Тошкент. ТАМАДДУН. 2017 й. 8. Маджидова Ё.Н., Усманова Д.Д. «Тунельные синдромы». Монография. - Тошкент. Baktria press. 2017 й. 9. Маджидова Ё.Н., Нурмухамедова М.А., Хайдарова Д.К., Прохорова А.Н. «Умеренные когнитивные нарушения у больных с дисциркуляторной энцефалопатией». Ўқув қўлланма. - Ташкент. ТАМАДДУН. 2015 й. 10. Маджидова Ё.Н., Нурмухамедова М.А., Азимова Н.М., Ким О.В., Хамидова Н.А. «Частная неврология». Ўқув қўлланма. - Тошкент. Узбекистон миллий энциклопедияси. 2014 й.

Похожие

Нерв тизимининг инфекцион касалликлари
Нерв системасининг касалликлари
Бош мия ярим шарларининг олий фаолияти нерв тизимининг касалликлари
Нерв тизимини ирсий дегенератив касалликлари
Вегетатив нерв тизимининг тузилиши ва физиологияси