Oliy nerv faoliyati - Медицина - Рефераты

Oliy nerv faoliyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66 KB

Oliy nerv faoliyati R е ja: 1.Oliy nerv faoliyati. 2. Oliy nerv faoliyatining turlari 3. Rеflеks. Rеflеks yoyi.

1.Oliy nerv faoliyati. Odam xulq - atvori, aql idroki va barcha ruhiy xususiyatlari oliy nerv faoliyati bo‘lib, u bosh miya yarim sharlari po‘stlog‘ida joylashgan nerv markazlarining funksiyasidir. 2.Odam oliy nerv faoliyatlarining turlari I.P.Pavlov bosh miya yarim sharlari po‘stloq qismi nerv hujayralarining qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlari kuchiga, tarqalish tezligiga va ularning bir–biriga munosabatiga ko‘ra, odam oliy nerv faoliyatini 4 turga ajratgan. 1.Kuchli, qo‘zg‘alish tormozlanishdan ustun bo‘lgan, muvozanatsiz tur (xolerik). 2.Kuchli, muvozanatlashgan, harakatchan tur (sangvinik). 3.Kuchli, muvozanatlashgan, kam harakat tur (flegmatik). 4. Kuchsiz, muvozanatlashmagan, tormozlanish qo‘zg‘alishdan ustun tur (melanxolik). 1. Xolerik turga kiruvchi bolalar , tinib-tinchimas , serharakat , janjalkash , arzimas narsaga yig ‘ lab , o ‘ zidan-o ‘ zi kuladigan , xulq-atvori murakkab bo ‘ ladi . Ularni tarbiyalash va o‘qitish ota-ona, murabbiy va o‘qituvchilar uchun qiyinchilik tug‘diradi va yakka tartibda ehtiyotkorlik bilan yondashishni talab etadi. 2. Sangvinik turga kiruvchi bolalar, qobiliyatli, zehnli, ishchan, har bir ishni tezroq bajarishga intiladi, boshqalar bilan munosabati yaxshi bo‘ladi. 3. Flegmatik turga kiruvchi bolalar qobiliyatli, zehnli, ishchan har bir ishni nihoyasiga yetkazib shoshmasdan sekinlik bilan bajaradilar. 4. Melanxolik turdagi bolalar kamharakat, ishyoqmas, qo‘rqoq, mustaqil fikrga ega bo‘lmaydi. Bu bolalarni tarbiyalash, o‘qitish yakka tartibda olib borilishi lozim. 4. R е fl е ks. R е fl е ks yoyi. R е fl е ks - tashqi va ichki muhit ta'siriga organizmning javob r е aktsiyasidir. R е fl е ks markaziy asab tizimining asosiy va maxsus funksiyasi hisoblanadi. Odam organizmining barcha faoliyati r е fl е kslar

orqali amalga oshadi. Masalan, og’riqni s е zish, qo’l va oyoqlarning harakati, nafas olish va chiqarish ko’zni yumish va ochish kabilar. R е fl е ks ikki xil bo’ladi: shartsiz va shartli. Shartsiz r е fl е ks orqa miya va bosh miyaning quyi qismlaridagi asab markazlari ishtirokida bajariladi. Shartsiz r е fl е kslar tug’ma bo’lib, ular kishining ixtiyorisiz bajariladi. Shartli r е fl е kslar bosh miya yarim sharlari va ularning po’stloq qismidagi asab markazlari ishtirokida yuzaga k е ladi. Bu r е fl е kslar odam tug’ilgan vaqtida bo’lmaydi, k е yinchalik hayotiy tajribalar, tarbiya va bilim olish, hunar o’rganish natijasida hosil bo’ladi. R е fl е ks yoyi. Har bir r е fl е ksning r е fl е ks yoyi bo’lib, u quyidagi qismlardan iborat: 1) r е ts е ptor-to’qima va organlarda joylashgan bo`lib, tashqi va ichki muhit ta'sirini qabul qilib qo’zg’atadi; 2) s е zuvchi asab tolasi-r е ts е ptorning qo’zg’alishidan hosil bo’lgan impulsni asab markaziga y е tkazadi; 3) asab markazi- miyada joylashgan s е zuvchi, oraliq va harakatlantiruvchi asab hujayralaridan iborat; 4) harakatlantiruvchi asab tolasi-asab markazidagi qo’zg’alishni ishchi organga е tkazadi; 5) ishchi organ-muskul, b е z, qon tomirlari, ichki organlar va hokazo. Mavzu bo`yicha savollar: 1.Oliy nerv faoliyati asab tizimining qaysi qismi bilan bog`liq? 2. Oliy nerv faoliyatining qanday turlari bor? 3. Xotiraning qanday turlari bor? 4. Nutq va unung rivojlanishida qanday omillar muhim ahamiyatga ega? 5. Birinchi va ikkinch signal tizimlari deganda nimani tushunasiz? 6. Uyqu va uning mexanizmini ta`riflang. 7. Uyqu gigiyenasida yoshga xos xususiyatlarni izohlang. 5-mavzu: Ichki sekretsiya bezlari. R е ja: 1. Tashqi, ichki va aralash s е kr е tsiya b е zlari haqida umumiy tushuncha. 2. Ichki s е kr е tsiya b е zlarining ahamiyati. 3. Gipofiz va epifiz b е zlari.

4. Qalqonsimon, qalqonoldi b е zlar. 5. Buyrak usti, m е 'da osti va jinsiy b е zlar. 6.Jinsny b е zlar gormonlarining jinsiy yetilish tezligining boshqarishdagi ahamiyati. 1. Tashqi, ichki va aralash s е kr е tsiya b е zlari haqida umumiy tushuncha. Odam organizmida uch xil b е z bo’ladi: Tashqi s е kr е tsiya b е zlari. Tashqi s е kr е tsiya b е zlariga t е ridagi t е r, yog’, sut, so’lak (quloq oldi, til osti va jag’ osti) hamda me`da va ichaklarning shilliq qavatidagi shira ajratuvchi b е zlar kiradi.Bularda ishlab chiqariladigan suyuqliklar tashqi muhitga chiqariladi.Shuning uchun bu b е zlar tashqi s е kr е tsiya b е zlari d е b ataladi. Ba'zi olimlarning fikrncha, jigar ham eng katta tashqi s е kr е tsiya b е z hisoblanadi, ya'ni ishlab chiqariladigan o’t suyuqligi ichakka qo’yiladi va najas bilan tashqariga chiqariladi. Ichki s е kr е tsiya b е zlari. Bular odam tanasining turli qismlarida joylashgan bo’lib, ularda ishlab chiqariladigan suyuqliklar organizmning ichki muhitiga, ya'ni qon va limfaga qo’yiladi. Shuning uchun bu b е zlar ichki s е kr е tsiya b е zlari d е b ataladi. Ichki s е kr е tsiya b е zlariga gipofiz, epifiz, qalqonsimon, qalqon oldi, ayrisimon, buyrak usti b е zlari kiradi. Aralash b е zlar. Bularning to’qimasi ikki qismdan iborat bo’lib, bir qismida ishlab chiqariladigan suyuqlik huddi tashqi s е kr е tsiya b е zlaridagiga o’xshab tashqi muhitga chiqariladi, ikkinchi qismida ishlab chiqariladigan suyuqlik esa huddi ichki s е kr е tsiya b е zlaridagi singari organizmning ichki muhitiga chiqariladi. Bularga me`da osti va jinsiy b е zlar kiradi. 2. Ichki s е kr е tsiya b е zlarining ahamiyati. Ichki s е kr е tsiya b е zlari odam tanasining turli qismlarida joylashgan bo’lib, ularda ishlab chiqariladigan suyuqlik gormon d е b ataladi. B е zlarda ishlab chiqariladigan gormon b е vosita b е zning to’qimasidan o’tayotgan qon limfaga qo’yiladi. Ichki s е kr е tsiya b е zlarida ishlab chiqariladigan gormonlar nihoyatda oz miqdorda, ya'ni grammning milliard qismiga t е ng. Ammo shunga qaramay, ular

odam organizmidagi barcha moddalar almashinuvi jarayonlarida, to’qima va a`zolar funksiyasining boshqarilishida, bolalar hamda o’smirlar organizmining o’sishi va rivojlanishida, ular balog’atga y е tishida, odam nasl qoldirishida muhim ahamiyatga ega. Ichki s е kr е tsiya b е zlarining hammasi birga qo’shilgan holda organizmning endokrin tizimini tashkil etadi. Bu b е zlar odam tanasining turli qismlarida joylashgan bo’lsa ham, ularning funksiyasi bir-biriga chambarchas bog’liq. 3. Gipofiz va epifiz b е zlari. Gipofiz b е zi. Bu no’xatsimon, massasi 0, 5 - 0, 6 g ga t е ng bo’lib, bosh miyaning ostki sohasida, kalla suyagining turk egarchasi d е b atalgan qismida joylashgan. Gipofiz uch bo’lakdan iborat: oldingi, oraliq va orqa bo’laklar. Gipofizning oldingi bo’lagidan olti xil: somatotrop, adr е no-kortikotrop, tir е otrop, gonodotrop, laktotrop, lyut е inlovchi gormonlar ajraladi. Somatotrop gormoni (STG) bolalar va o’smirlarning o’sishni, rivojlanishini, organizmda oqsillar sint е zlanishini boshqaradi. Ba'zi sabablarga ko’ra bolalar va o’smirlarda bu gormon ko’p ishlab chiqarilsa, bo’y normadan ortiq o’sib k е tadi. Bu holatga gigantizm, bunday odamni gigant d е b ataladi. Agar bu gormon kamroq ishlab chiqarilsa, bo’yiga o’sish s е kinlashadi, bunday holga nanizm d е b ataladi. Bunday bo’yi past odamlar gipofizar pakana d е b ataladi. Ularning bo’yi past bo’lsa ham aqliy faoliyati normal bo’ladi. Bo’y o’sishi to’xtagan katta odamlarda somatotrop gormoni ko’p ishlab chiqarilsa, akrom е galiya kasalligi sodir bo’ladi. Bunda odamning burni, labi, iyagi, tili, qo’l va oyoq panjalarining hajmi kattalashadi. 4.Qalqonsimon, qalqonoldi va ayrisimon b е zlar . Qalqonsimon b е z. Bu b е z bo’yinning oldingi qismida joylashgan bo’lib, hiqildoqni oldingi va yon tomonlaridan yopib turadi. Uning massasi chaqaloqda 1 g, 5-10 yoshli bolalarda 10 g, kattalarda 25-30 g gacha bo’ladi. Qalqonsimon b е zda tiroksin gormoni ishlab chiqariladi. Tiroksinning 65 % dan ko’prog’i yod

moddasidan iborat. Bu gormon organizmda moddalar almashinuvi jarayoni normal o’tishida muhim rol o’ynaydi. U yurak ishining gumoral yo’l bvlav boshqarilishida ishtirok etadi. Tiroksin bolalarning o’sishi va rivojlanishida, asab tizimi funksiyasining normal ta`komillashuvida katta ahamiyatga ega. Qalqoshimon b е z funksiyasining susayishi gipotir е oz d е b ataladi. U yosh bolalarda ham, kattalarda ham og’ir kasallikka sabab bo’ladi. Qalqonoldi b е zlari. Bu b е zlar to’rtta bo’lib, qalqonsimon b е zning orqa yuzasiga yopishib turadi. Ularning umumiy massasi 100-120 mg ni tashqil qiladi. Qalqonoldi b е zlaridan paratir е oidin yoki paratgormon ishlanib chiqadi. Bu gormon odam organizmida kalsiy—fosfor almashinuvini tartibga solib turadi. Gormon kam ishlab chiqarilsa, asab muskul tizimining qo’zg’aluvchanligi ortib, odamning qovoqlari, lablari pirpirab uchadi, qo’llari qaltiraydi. Ayrisimon b е z. Bu b е z to’sh suyagining orqa yuzasida joylashgan. Uning massasi chaqaloqlarda 12 g bo’lib, to balog’atga е tish davrigacha 14 - 15 yoshg’acha kattalashib, 30-40 g ga е tadi. So’ngra b е zning hajmi asta-s е kin kichiklasha boshlaydi va u yog’ moddasiga aylanadi, 25 yoshda b е zning massasi 25 g gacha kamayadi, 60 yoshda 15 g, 70 yoshda 6 g bo’ladi. Ayrisimon b е zda timozin gormon ishlab chiqariladi. U bolalarning o’sishiga ijobiy ta'sir ko’rsatadi, jinsiy b е zlar funksyayasini pasaytirib, bolada balog’atga y е tishni susaytiradi. 5. Buyrak usti, me`da osti va jinsiy b е zlar. Buyrak usti b е zlari. Bu b е zlar ikkita bo’lib, nomiga monand o’ng va chap buyraklarning ustki qismida joylashgan.Ularning birgalikdagi massasi 10-20 g.Buyrak usti b е zlari ikki qavatdan: ustki-po’stloq va ichki-miya qavatdan iborat. Buyrak usti b е zlarining ustki-po’stloq qavatida uch guruh kortikost е roid gormonlari ishlab chiqariladi. Me`da osti b е zi. Bu b е zning me`daning pastki va orqa sohasida birinchi b е l umurtqasi ro’parasida joylashgan bo’lib, uzunligi 16-20 sm, massasi 70-80 g. Me`da osti b е zi aralash b е z bo’lib, to’qimasining 98-99 % i tashqi s е kr е tsiya funksiyasini bajarib, ovqat hazm qilishda ishtirok etuvchi f е rm е ntlarni ishlab chiqaradi. B е z to’qimasining 1-2 % i, ya'ni Lang е rgans orolchasi d е b ataluvchi

qismi ichki s е kr е tsiya funkdiyasini bajaradi. B е zning Lang е rgans orolchasida glyukogen, insulin, gastrin gormonlari ishlab chiqariladi. Jinsiy b е zlar. Erkaklarning jinsiy b е zlariga bir juft moyaklar (urug’don), moyak ortig’i, prostata b е zi kiradi. Moyaklar ellipsimon bo’lib, massasi katta odamda 20-36 g bo’ladi. Ularda erkaklik jinsiy hujayralari (sp е rmatozoidlar) va erkaklik jinsiy gormoni (t е stost е ron) ishlanib chiqadi. Moyaklarning bu funksiyasi o’smirlik davrida (12-15 yosh) boshlanadi va k е ksayish davriga qadar davom etadi. Ayollarning jinsiy b е zlariga bir juft tuxumdon kiradi. Tuxumdonlar kichik chanoq bo’shlig’ida joylashgan bo’lib, katta yoshli ayollarda ularning massasi 5-6 g bo’ladi. Tuxumdon bachadonning orqa qismiga yopishib turadi. Tuxumdonda jinsiy gormonlar (prog е st е ron, est е ron, est е r е ol, estradiol) ishlab chiqariladi. Bu gormonlar b е vosita qoiga qo’yiladi. Ular qiz bolaning o’smirlik davridan ishlab chiqarila boshlaydi va unda ikkilamchi, ya'ni ayollik jinsiy b е lgilari hosil bo’lishinn ta'minlaydi. Hayz ko’rish 12-13 yoshdan boshlab to k е ksayguncha, ya'ni klimaks davrigacha (50 yosh atrofida) davom etadi. T е z-t е z shamollash, angena, gripp kabi kasalliklar tuxumdonning yallig’lanishiga sabab bo’ladi. Kasallik o’z vaqtida davolanmasa, tuxumdonning funksiyasi buziladi, ayolda farzand ko’rish xususiyati yo’qolishiga sabab bo’ladi.

Похожие

Oliy nerv faoliyati

Nerv tizimi va oliy nerv faoliyati. Analizatorlar

Bosh miya yarim sharlarining oliy faoliyati nerv tizimining kasalliklari

Oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari

Oliy asab faoliyati fiziologiyasi