Нерв тизими ўсмалари - Медицина - Рефераты

Нерв тизими ўсмалари

Загружено в:

17.11.2022

Скачано:

0

Размер:

26.63671875 KB

Нерв тизими ўсмалари Режа: Пешона бўлаги ўсмалари.  Олдинги марказий пушта ўсмалари.  Орқа марказий пушта ўсмаси.  Қадоқсимон тана ўсмаси  Субтенториал ўсмалар

Бош мия ўсмаларига бош мия тўқимаси, пардалари ва қон томирларидан ўсувчи ҳосилалар киради. Булар ҳамма бош мия касалликларининг 4,5% ини ташкил қилади. Таснифи. Ўсмаларнинг клиник таснифи қуйидаги мезонларга асосланиб тузилган: 1. Келиб чиқишига қараб: Бирламчи (яхши сифатли, ёмон сифатли, бир ва кўп сонли). 2. Жойлашувига қараб: Миядан ташқарида (мия пардалари, бош мия нерв илдизлари ўсмалари) Мия ичи (глиомалар). Бунда мия ташқарисидаги ва ичидаги ўсмалар жойлашувига қараб 3 та катта гуруҳга бўлинади: 1. Супратенториал (бош мия ярим шарлари) 2. Субтенториал (мияча, устун) 3. Гипофизар соҳа ўсмаси. 3. Гисталогиясига қараб: 1. Нейроэктодермал (глиомалар - медуллобластомалар, астрацитомалар, эпендимомалар, невриномалар). 2. Парда-томирли ўсмалар (арахноидоэндотелиомалар - менингиомалар, ангиоретикуломалар) 3. Аралаш ўсмалар 4. Аденомалар, аденокарциномалар 1993 йил ЖССХ томонидан ўсмаларнинг янги гистологик таснифи қабул қилинди. Бунда ўсмаларнинг гистологик кўриниши батафсил ва аниқ ёритилган. Марказий нерв системаси ўсмаларининг халқаро гистологик таснифи.

1. Нейроэпителиал ўсмалар (глиомалар) астроцитома, глиобластома, олигодендроглиома, эпендимома, астробластома, спонгиобластома 2. Қон томир чигалларидан ўсувчи: хориоидпапиллома, хориоидкарцинома. 3. Нейро ва глиадан ўсувчи: ганглиоцитома, ганглиоглиома, нейроцитома, нейробластома. 4. Эмбрионал нейроэпителиал ўсмалар: нейробластома, медуллобластома, медуллоэпителиома. 5. Эпифиз ўсмалари: пинеоцитома, пинеобластома. 6. Бош мия ва орқа мия нервлари ўсмалари: Шваннома, нейрофиброма. 7. Мия пардалари ўсмалари: менингиома, липома, хондросаркома, меланлоцитома. 8. Гипофиз ўсмалар: аденома, аденокарцинома, краниофарингиома. 9. Метастатик ўсмалар. 10.Мия кисталари ва ўсмасимон жараёнлар. Бош миянинг бирламчи ўсмаси хам битта тугун, хам бирламчи- кўпсонли бўлиши мумкин (мультицентрал). Невринома, менингиома, ангиоретикулома бирламчи-кўп сонли ўсмалар бўлиши мумкин. Глиомалар ичида бош мияни диффуз ўсмалари ҳам учрайди - диффуз астроцитома, олигодендроглиома, спонгиобластома. Ўсмалар экспансив (кўпроқ миядан ташқаридаги: менингиома, бош мия нервлари илдизчаларининг невриномаси) ва инфильтратив (глиомалар) ўсиши мумкин. Баъзи ўсмалар (медуллабластомалар) калла суяги ичидагина ликвор йўли билан метастаз беришга қодир. Ўсмаларнинг ўзида баъзан тўқималарнинг оҳакланиши ва ўсма моддасига қон қуйилишлар кузатилади.

Бош мия ўсмалар этиологияси ноаниқ. Инфекция, интоксикация, калла суяги ва бош мия жароҳатлари ва ҳомиладорлик патологиялари ўсмалар ривожланишига мойиллик яратиши мумкин. Клиник кўриниши. Ҳар қандай бош мия ўсмаси гистологик тузилишидан қатъий назар ёпиқ калла суяги ичида жойлашганлиги сабабли ёмон сифатли ҳисобланади. Ўсиб бораётган ўсма ликвор айланишини бузиб, ортиқча суюқликнинг қоринчалар тизимида тўпланишига олиб келади, бу эса ўз навбатида калла ичи босимининг ошишига ва мияда шиш- бўкиш ривожланишига сабаб бўлади. Ўсма босиб турган мия соҳаларида деструктив ўзгаришларни келтириб чиқаради. Бир вақтнинг ўзида ўсма атрофида ва ундан узоқда турли ўзгаришлар пайдо бўлади. Ўсма юза жойлашган бўлса, калла суякларида ва мия пардаларида реактив ўзгаришлар кузатилади. Ёмон сифатли ўсмалар ва мия тўқимасининг парчаланиш маҳсулотлари мияга токсик таъсир кўрсатиши мумкин. Организмнинг реактивлигига, ўсманинг жойлашиши ва ўсиш тезлигига қараб: компенсация, субкомпенсацияга ва декомпенсация даврлари фарқланади. Бош мия ўсмаларида кузатиладиган барча симптомлар: умуммия, ўчоқли, масофадаги ва қўшни соҳани эзилиши симптомларига бўлинади. Умуммия симптомлари калла ичи босимининг ошиши, қон ва ликвор айланишининг бузилиши ҳамда ўсма ёки мия тўқимасининг парчаланиши оқибатидаги интоксикация билан белгиланади. Улар мияда ўсма бўлиши мумкинлигидан далолат беради, лекин унинг жойлашган ўрнини кўрсатмайди. Уларга қуйидагилар киради: 1. Бош оғриғи қоринчаларнинг кенгайиши, томир деворларининг эзилиши, мия пардаларидаги оғриқ рецепторларининг таъсирланиши билан боғлиқ. У диффуз ёки махаллий бўлиши мумкин, кўпинча кечаси ёки эрталаб пайдо бўлади ёки кучаяди, бу айнан шу

пайтда калла ичи босимининг ошиши (веноз қон оқиши қийинлашуви) билан боғлиқ. 2. Овқат қабул қилиш ва қориндаги оғриқ билан боғлиқ бўлмаган қусиш. Кўпинча, у бош оғриғининг чўққисида ва тана ҳолатининг ўзгартирганда пайдо бўлиши мумкин. Бундай қусиш IX, X жуфт бош мия нервлари ўзакларининг (4 қоринчанинг туби) таъсирланиши оқибатида келиб чиқади. 3. Кўрув нерви дискининг димланиши тўр парда марказий венасининг босилиши оқибатида келиб чиқади. Маълум вақт ўтгандан сўнг кўрув ўткирлиги пасайиб боради. Субъектив кўришнинг хиралашуви кузатилади. Вақт ўтиши билан дискдаги димланиш кўрув нервининг иккиламчи атрофиясига олиб келади. 4. Аралаш хусусиятли бош айланиши. 5. Генераллашган эпилептик тутқаноқлар. 6. Руҳий ўзгаришлар хотира, онг, хулқ, характер бузилишлари кўринишида. 7. Пульс ва нафас ўзгаришлари (брадикардия аритмия) кузатилиши мумкин. 8. Ликвордаги ўзгаришлар: ликвор босимининг ошиши, оқсил-хужайра диссоциацияси, мультиформ спонгиобластомаларда плеоцитоз кузатилиши мумкин. 9. Рентгенографик ўзгаришлар калла гумбази суякларининг юпқалашиши, томирлар суратининг кучайиши ва бармоқ излари, диплоик веналар каналларининг кенгайиши, турк эгарига кириш соҳасининг кенгайиши ва унинг орқа деворининг юпқалашиши кўринишида намоён бўлади. Болаларда калла суяги чокларининг очилиб кетиш ҳолатлари

кузатилиши мумкин. Шуни эсда тутиш керакки, умум мия симптомлари эрта намоён бўлади ва субтенториал ўсмаларда яққол намоён бўлади. Бу субтенториал соҳа ҳажмининг чегараланганлиги, қоринчалар тизими билан субарахноидал бўшлиқ ўртасида ликвор айланишининг эрта бузилиши билан боғлиқ. Болаларда гипертензион симптомлар узоқ вақт намоён бўлмаслиги ёки кам миқдорда намоён бўлиши мумкин. Ўчоқли симптомлар мия соҳасига ўсманинг бевосита таъсир қилиши билан боғлиқ. Супратенториал ўсмалар мияча чодири устида жойлашиб, катталарда болаларга нисбатан 2 баробар кўп учрайди. Буларга пешона, орқа ва олдинги марказий пушталар, тепа, чакка, энса, қадоқсимон тана, пўстлоқ ости тугунлари, кўрув бўртиғи ва эпифиз ўсмалари киради. Пешона бўлаги ўсмалари. Пешона психикаси энг характерли симптом бўлиб, ўзининг ҳолатига нисбатан танқиднинг пасайиши, ўринсиз ҳазиллари, ақлий фаолиятнинг пасайиши, бефарқлик, эйфория, озодасизлик билан ифодаланади. Шунингдек, пешона атаксияси контралатерал тарафда бўлиши мумкин ва мияча атаксиясидан мушак гипотониясининг бўлмаслиги билан фарқланади. Ўчоққа қарама-қарши тарафда нигоҳ фалажи ва парциал эпихуружлар бўлиши мумкин, улар бош ва кўзни қарама-қарши тарафга буриш билан бошланиб, кейинчалик пароксизмни генерализацияси билан кечади. Баъзан контралатерал марказий моно- ва гемипарезлар кузатилиши мумкин. Баъзан ўсма бор тарафда Янишевскийни ушлаб олиш рефлекси пайдо бўлади. Камдан-кам астазия- абазия синдроми учрайди. Ўсма чап пешона бўлагида (ўнақайларда) жойлашса, мотор афазия пайдо бўлади. Кўпинча юз нервини марказий фалажи ва орал автоматизм рефлекслари кузатилади. Пешона бўлаги асоси ўсмаларида зарарланиш тарафида аносмия (гипосмия), кўрув нерви

дискининг бирламчи атрофияси ва қарама-қарши тарафда димланиши (ФостерКеннеди синдроми) кузатилади. Олдинги марказий пушта ўсмалари. Бунда марказий ҳаракат нейронлар функциясини таъсирланиш ва тушиб қолиш симптомларининг бирга учраши характерли. Биринчи кўринишлар Джексоннинг харакат пароксизмларидан бошланади, улар кейинчалик тарқалиши мумкин. Тушиб қолиш симптомлари марказий контрлатерал моно- ва гемипарезлар билан кечади. Тушиб қолиш ва қитиқланиш симптомлари шу пуштани зарарланиш соҳасига боғлиқ (соматотопик проекция) баъзан оперкуляр ҳуружлар чайнов, ютиш ҳаракатлари, ҳамда лабларни ялаш билан кечади. Орқа марказий пушта ўсмаси. Умумий сезувчанлик пўстлоқ анализаторининг таъсирланиш ва тушиб қолиш симптомлари билан характерланади. Улар аввалига Джексоннинг сезувчи пароксизмларидан бошланиб, локал сенситив бузилишлар кўринишида кечади (турли хил парестезиялар). Тушиб қолиш симптомлари моноанестезия, сенситив астереогнозия, қўл бармоқларида атетоид ҳаракат (псевдоатетоз)лар пайдо бўлиши билан кечади. Тепа бўлаги ўсмалари. Бунда ўсмадан қарама-қарши тарафида сезги бузилишлари - гемианестезия, аутотопогнозия, сезгининг мураккаб турларининг бузилиши (айниқса стереогноз) пайдо бўлади. Агар ўсма чап пастки тепа бўлагида жойлашса ўнақайларда иккала қўлни апраксияси, алексия, амнестик ва семантик афазия, акалькулия келиб чиқади. Чакка бўлаги ўсмаси. Бу ўсмалар таъм, ҳид билиш, эшитув ва кўрув галюцинациялари ёки генераллашган эпихуружлардан олдин шундай ауралар билан кечади. Баъзан хушнинг ўзига хос бўлган ҳолати - “олдин кўргандек” ёки “умуман кўрмагандек” холат кўринишида ривожланади. Бундан ташқари, эшитув агнозияси, гомоним квадрант гемианопсия, ҳидларни ажрата олиш қобилиятининг бузилиши кузатилади. Ўнақайларда чап чакка бўлаги ўсмаларида сенсор афазия пайдо бўлади. Уларни ўнг чакка бўлаги “соқов” соҳа дейилади.

Энса бўлаги ўсмаси . Кўрув анализаторини пўстлоқ қисмининг бузилиши гомоним гемианопсия кўринишида марказий кўрув майдонини сақланиши билан кечади, лекин буни бемор сезмайди. Бундан ташқари, фотопсия, метаморфопсия, кўрув галлюцинациялари, ранг ажратишнинг бузилиши кузатилади. 17-майдоннинг 2 томонлама зарарланишида пўстлоқ кўрлиги пайдо бўлиб, қорачиқнинг ёруғликка реакцияси сақланади, 18-ва 19- майдонларнинг 2 томонлама зарарланиши кўрув агнозияси билан кечади. Баъзан Бурденко-Крамернинг тенториал синдроми ривожланади (кўз олмасига, қош устига узатилувчи оғриқ, ёруғликдан қўрқиш; кўзни ёшланиши). Қадоқсимон тана ўсмаси. Асосан психотик бузилишлар (карахтлик, тормозланиш, алахсираш, ақлий заифлик, конфабуляциялар), ҳушнинг бузилишлари, псевдобульбар симптомлар, чап қўлнинг апраксияси билан характерланади. Пўстлоқ ости тугунлари ўсмалари. Булар учун экстрапирамида гиперкинезлари ёки паркинсонизмдаги тоник синдромлари типик ҳисобланади. Кўрув бўртиғи ўсмаси. Контрлатерал гемигипестезия, гиперпатик тусдаги гемипарестезия, сенситив гемиатаксия, астереогноз, таламик оғриқларнинг бўлиши билан характерланади. Бундан ташқари, гипертрихоз, гиперкератоз кўринишидаги трофик бузилишлар, терининг атрофияси, кўпинча атетоз, депрессия кузатилади. Эпифиз ўсмаси. Эрта жинсий ривожланиш, вақтдан олдин ақлий ривожланиш, ташқи жинсий аъзолар ўлчамининг катталашиши, уйқунинг бузилиши, юқори ва пастга қараш нигоҳини фалажи билан характерланади. Гипофизар соҳа ўсмаси. Аденогипофиз ўсмаси (хромофоб, эозинофил, базофил аденомалар, аденокарциномалар) ва гипофизар йўлнинг эмбрионал қолдиқларидан ўсувчи ўсмалар (краниофарингиомалар) фарқланади. Бу соҳа ўсмалари қуйидагилар билан характерланади: 1. Эндокрин - модда алмашинувининг бузилишлари ўсма турига боғлиқ. Хромофоб

аденомада уйқучанлик, жинсий кучсизлик, ташқи жинсий аъзоларнинг ривожланмаганлиги, аменорея, сон, чаноқ, сут безлари ва энсани семириши, полидипсия, булимия ёки анорексия, қандсиз диабет, терининг рангпарлиги ва қуруқлиги, гипогликемия, тирноқлар синувчанлиги, артериал босимни ошиши кузатилади. Эозинофил аденома акромегалия синдроми (бурни, қош усти равоғи ва энгагининг йириклиги, тилининг катталашиши, кафт ва товонни, ички аъзоларнинг катталашиши, гигантизм) билан кечади. Иценко-Кушинг синдроми гипофизни базал аденомаси учун характерли бўлиб, қоринда, танада, бўйинда ёғни тўпланиши, ойсимон қизил юз, аменорея, сон, қорин ва кўкрак терисида стриялар пайдо бўлиши, артериал босимни ошиши, гипергликемия, эритремия, гирсутизм ва кафтларни остеопорози билан кечади. 2. Хиазма ички қисмини зарарланиш симптомлари битемпорал гемианопсия ва кўрув нерви дискини бирламчи атрофияси кўринишида кечади. 3. Турк эгари тарафидан суяк ўзгаришлар билан кечиб, бу унинг ҳажмини катталашиши, турк эгарига кириш қисмининг кенгайиши ёки деструкцияси кўринишида намоён бўлади. Краниофарингиома кўпинча болалик давридаёқ намоён бўлади. Унинг учун инфантилизм, бўй ва жинсий ривожланишнинг орқада қолиши, аменорея, қандсиз диабет, гипергликемия хос. Ўсма киста хосил қилиш хусусиятига эга. Кўпнча киста ёрилиб, турли даражадаги менингиал симптомлар юзага келади ва тана харорати субфебрилдан то баланд кўрсаткичларгача кўтарилиши мумкин. Бунда ликворда юқори миқдорда оқсил, плеоцитоз ва ксантохромия кузатилади. Кўпчилик холларда ўсманинг баъзи қисмлари оҳакланиб, краниофарингиоманинг муҳим рентген диагностик белгиси бўлиб хизмат қилиши мумкин.

Субтенториал ўсмалар. Болаларда кўпроқ учрайди (70% холларда), уларга мияча, кўприк-мияча бурчаги, 4-қоринча ва мия сўғони ўсмалари киради. Мияча ўсмалари . Мияча ярим шарлари ва чувалчанги ўсмалари фарқланади. Кўпинча, улар астроцитомалар, кам холларда медуллобластомалар ва ангиоретикуломалардир. Мияча чувалчанги ўсмаси учун статик атаксия, юриш атаксияси, икки томонлама гипотония, скандирлашган нутқ, мажбурий бош ҳолати, нистагм хос. Мияча ярим шарлари ўсмасининг энг харатерли белгилари туриш ва юриш атаксияси, оёқ-қўллар атаксияси, адиадохокинез, зарарланган тарафда гипотония, нистагм хос. Кўприк мияча бурчаги ўсмалари . Буларнинг ичида VIII жуфт бош мия нервининг невриномаси, менингиомалар ва холестеатомалар учрайди. Вестибуло-Кохлеар нервининг невриномаси ва менингиома қуйидагилар билан характерланади: 1. Қулоқда шовқиннинг ошиб бориши, эшитишнинг пасайиши ёки аста-секин товуш қабул қилиш тури бўйича карлик ривожланиши. 2. Юзнинг зарарланган тарафида тригеминал оғриқлар, уч шоҳли нервнинг зарарланиш соҳасида сезгининг ҳамма турларини пасайиши ёки йўқолиши, шоҳ парда рефлексларининг пасайиши ёки йўқолиши. 3. Ўсма тарафида узоқлаштирувчи нервнинг фалажи. 4. Мияча гомолатерал ярим шарлар симптомокомплекси кузатилади. 4-қоринча ўсмаси . Бунда кўпинча эпендимомалар учрайди. Бу ўсмалар учун энса соҳасида хуружсимон бош оғриғи, системали бош айланиши, бошни мажбурий холати, хиқичоқ тутиши, қусиш, нафас олиш ва юрак фаолиятини бузилиши, тоник

тутқаноқ хуружлари, бульбар фалажлар (Брунс синдроми), хушни қоронғилашуви, ўтиб кетувчи амавроз бўлиши билан характерланади. Ўша заҳоти ўлим содир бўлиши мумкин. Мия сўғони ўсмалари мия оёқчаларида, Варолий кўприги ва узунчоқ мияда жойлашиши мумкин. Кўпинча, бу астроцитомалар, мультиформ спонгиобластома ва менингиомалар кўринишида бўлади. Бу ўсмалар учун турли альтернирловчи синдромларнинг аста-секин ривожланиши хос. Масофадаги симптомлар. Улар ўчоқли симптомларга нисбатан кеч пайдо бўлади ва нотурғундир, мия шишиши ва мия тўқимасининг силжиши натижасида ликвородинамиканинг бузилиши оқибатида пайдо бўлади. Кўпинча улар 2 турдаги дислокацион синдромлар кўринишида кечади. 1. Ўсма чакка бўлагида жойлашганида гиппокамп пуштасини мия чодири тешигида сиқилиб қолиши натижасида келиб чиқади. Бунда мия оёқчаси ва узунчоқ мия эзилади, хушнинг бузилиши фонида кўзни харакатлантирувчи нервнинг (птоз, мидриаз, ташқарига қараган ғилайлик) шу тарафда зарарланиши билан кечади. 2. Субтенториал ўсмаларида мияча бодомчалари ва мия сўғони пастки қисмлари катта энса тешигига тиқилиши мумкин. Клиник жиҳатдан бу синдромлар хушни, нафасни, юрак фаолиятини бузилиши, тоник тутқаноқлар билан характерланади. Бош мия ўсмасининг қиёсий ташҳиси миянинг авж олувчи томирли касалликлари, аневризма (кўпинча веноз-артериал), мия абсцесси, менингит, энцефалит, туберкулома, гумма, краниостеноз ва миянинг паразитар касалликлари (цистоцеркоз, эхонококкоз) билан ўтказилади.

Бош мия ўсмасини ташҳиси яхши йиғилган анамнез (астасекин касалликни бошланиши, умум мия ва ўчоқли симптомларни ошиб кетиши) ва одатда, умум инфекцион симптомларнинг бўлмаслигига асосланиб қўйилади. Ўсмага шубҳа бўлганда орқа мия пункциясини эҳтиёткорлик билан ўтказилади. Чунки юқорида айтилган дислокацион синдромлар ривожланиши мумкин. Ташҳисий усуллардан энг долзарби бўлиб МРТ, КТ ва краниография ҳисобланади. Даволаш. Ўсма жойлашишига қараб радикал ёки паллиатив жарроҳлик аралашуви ўтказилади. Радикал операцияларга касалликнинг эрта даврида яхши сифатли миядан ташқаридаги ўсмаларни олиб ташлаш киради. Паллиатив операциялар операция қилиб бўлмайдиган ўсмаларда декомпрессион трепанация кўринишида ўтказилиб, бу ликвороциркуляцияни яхшилашга имкон яратади. Консерватив даво: химиотерапевтик ўсмага қарши воситалар (неоцид, тиоТЭФ), гормонлар ва рентгенотерапия ёрдамчи характерга эга. Ҳамма ҳолларда дегидратацион даво ўтказилади. Маннит 10-20% эритмаси в/и 0,5-1,0 г/кг вазнга ҳисобида қўлланилади. Диакарб (фонурит) 0,25 кунига 2 махал, глицерин 0,2-0,5 г/кг вазнга (10-150 мл/сут) ичишга, кортикостериодлар тавсия этилади. Нурли даво операциядан кейин, кам холларда ёмон сифатли ўсмаларни мустақил даволаш учун ишлатилади. Ўсмаларни гистологиясини билиш нурли даво тавсия этишнинг бирдан бир шарти бўлиб ҳисобланади. Оқибати: миядан ташқаридаги ўсмаларни хирургик ва комбинирланган даводан кейин (менингиомалар, невриномалар, холестеатомалар ва бошқалар) тўлиқ тузалиши ёки узоқ давом этувчи ремиссия, мия зарарланишининг қолдиқ белгилари билан кузатилиши мумкин. Мия ичи ўсмаларида операция қисқа муддатга ёрдам бериши мумкин.

Адабиётлар: 1. Герасимова М.М. «Нервные болезни». Дарслик. - Тверь. Триада. 2003й. 2. Жан Айкарди «Заболевания нервной системы у детей» в 2-х томах. Дарслик. – Москва. Бином. Лаборатория знаний 2013 й. 3. Маджидова Ё.Н. «Хусусий неврология».Дарслик. -Тошкент. Sharq. 2012 й. 4. Бадалян Л.О. «Детская неврология». Дарслик. - Москва. Медицина. 2001 й. 5. Маджидова Ё.Н. «Соматоневрология». Ўқув қўлланма. - Тошкент. Навруз. 2018 й. 6. Маджидова Ё.Н., Трошин В.Д., Погодина Т.Г., Хрулев А.Е. «Неотложная неврология». Дарслик. - Тошкент. Навруз. 2018 й. 7. Маджидова Ё.Н., Содиқова Г.К., Нурмухамедова М.А «Катталар ва болалар неврологик статусини қадамма-қадам текшириш бўйича амалий кўникмалар». Ўқув қўлланма. - Тошкент. ТАМАДДУН. 2017 й. 8. Маджидова Ё.Н., Усманова Д.Д. «Тунельные синдромы». Монография. - Тошкент. Baktria press. 2017 й. 9. Маджидова Ё.Н., Нурмухамедова М.А., Хайдарова Д.К., Прохорова А.Н. «Умеренные когнитивные нарушения у больных с дисциркуляторной энцефалопатией». Ўқув қўлланма. - Ташкент. ТАМАДДУН. 2015 й. 10. Маджидова Ё.Н., Нурмухамедова М.А., Азимова Н.М., Ким О.В., Хамидова Н.А. «Частная неврология». Ўқув қўлланма. - Тошкент. Узбекистон миллий энциклопедияси. 2014 й.

Похожие

Марказий нерв системаси

Нерв системасининг касалликлари

Нерв системаси ва сезги аъзолари. Олий нерв фаолиятининг асослари

Мускул ва нерв тузилиши

Нерв системасининг функционал ҳолати