Нерв системасининг функционал ҳолати - Медицина - Рефераты

Нерв системасининг функционал ҳолати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

125.5 KB

Нерв системасининг функционал ҳолати Режа. 1.Нерв системаси ҳақида тушунча. 2.Марказий нерв системаси. 3.Вегетатив нерв системаси. 4.Шартли рефлекслар ҳақида тушунча. 5.Шартсиз рефлекслар ҳақида тушунча.

Нерв ва мушак системасининг функционал ҳолати баҳо бериш жисмоний машқларнинг тайёргарлиги, балки машғулотларга ва муносабатларига қатнаши спорт машғулотларининг планини, умумий ва спорт режими каби муаммоларни ҳал қилади. Нерв системасининг функционал ҳолати маълум даражада спортчининг ҳаракати машғулотларни,чанқоқлигини,ҳаракат координациясиниинг қанчалик пухта эгаллаганлигини аниқлайди. Бу системанинг яхши функционал ҳолат машғулотларининг яхши ўтказишини,спортчини эса узоқ вақт спортчи формасини ушлашга ёрдам беради. Спорт билан доимий шуғилланиши ҳаракат автомат тизимини ишлаб чиқишига,бунда эса ҳаракат машқларини мустаҳкам бўлишига олиб келади. Нерв системасини текшириш учунклиник текширувлардан ва махсус инструментал усуллардан фойдаланилади. Марказий нерв системаси. Марказий нерв системасини текшириш қуйидагиларни ўз ичига олади.Сўраб-суриштириш калла, мия нервларининг ҳолати,харакат, бош мия катта ярим шарлари пўстлоғининг биотокларини ўз ичига олади. Сўраб суриштириш-неврологи ва шикастларга қаратилган неврология анализ ўз ичига нерв системасининг касалликлари ҳақида кенгроқ маълумотларни нейроинфекционлар ўтказганлигини кала, ва умуртқа поғонаси травмалари ҳақида улардан кейинги даъво муддати, машғулотлардан ва муносабатлардан озод этганлиги кабиларни қамраб олади. Махсус неарологик анализ умумий ва спорт анализ билан бевосита боғлиқ, уасосан спортчининг шикастланишларига, унинг умумий ҳолатга уйқу характерига, иштаҳасига кайфиятларига, ишқобилятига ,бундан ташқари ҳаракат,сезги органларининг холатига қараб тўлдирилади. Спортчининг шикоятларни аниқлашда бош оғриш ва бош айланишга

катта эътибор берилади. Спортчининг баъзида каллада ёпиқ травма олгандан кейин объектив ўзгаришлар аниқланади. Бу аегетатив вестубляр аппаратга талуқли бўлади. Агар спортчи бош оғриш ва бош айланишга шикоят қилса ундан оғриқ характери пайдо бўлиши вақти физик ва эмоционал зўриқишларга боғлиқлиги аниқланади. Бундан ташқари қайси машқлардан кейин бош оғриш, шу вақтда қисқа вақт хушини йўқотиш ва мувозанатини йўқотиш ҳақида маълумотлар йиғилади. Олинган маълумотлар спортчининг олий фаолияти хусусиятларини аниқлашга, нерв прцесларининг харакатчанлигини,бир хил меъёрга ушлаб туриши кабиларни аниқлашга ёрдам беради. Нерв процеслариниинг кучли қатъийлик, ботирлик,активлик мағсадга интилиши билан харакатланади. Ундан спорт натижаларининг ўсиш динамикаси, спортга оид маҳоратларини қатъийлик билан эгаллашга ёрдам беради. Нерв процеслариниинг бир хил меъёрда ушлаб туриши учун қуйидаги критерийлар, яхши кайфият, оилага муносабатли,коллективдаги хулқ атвори муносабатларга ва машғулотларга муносабати киради. Нерв процесларининг харакатчанлиги техник прёмларининг пухтачилик билан ўзлаштириш,нотўғри ўрганилган прёмларни тезда унитиш ва хокозо билан характерланади. Экспериментал маълумотлар ва кузатишлар шуни кўрсатадики спорт машғулотлари прцесида нерв прцесларининг кучли ва ҳаракатчанлиги ошиши кузатилади. Кала, мия нервлариниинг холатини текширишда асосий эътиборни кўриш,кўзни харакатга келтирувчи уч шохли юз эшитиш нервларга қаратилади. Ҳаракат координатаси-ҳар хил пробалар ёрдамида аниқланади. Статик координация оддий ва ромберг пробаси ёрдамида аниқланади. Чайқалиши ва мувозанатни йўқолиши (Ромберг холатини кўриш) координациясиниинг аниқлаш учун бармоқ-бурун ва бошқа пробалардан фойдаланади. Бармоқ-бурун пробаси кўзлари Юмуқ ҳолда кўрсаткич бармоқ билан бурун учига текизиш керак. Бармоқларнинг каттароқ ва

бармоқ учининг бурунга нотўғри олб борилиши динамик координатасининг бузилганлигидан далолат беради. Бу ўзгаришлар кала- мия травмаларидан кйин келиб чиқади. Координацион пробалар спортчининг мусобақа ва машғулотлардан олдин ва кейинги зўриқиш даражасини белгилайди. 1,1- Спорт тиббиёти олдида туган муҳим масала. 1.Киши соғлигини, жисмонан ривожланишини текшириб бориш спорт машғулотлари билан боғлиқ ҳолда. 2. Организмнинг функционал ҳолатини текшириш. 3. Спорт травмаларининг диагностикаси, касллиги ва профилактикаси. 4.Касалликларга ўз вақтида ташхис қўйиш ва даволаш. 5.Шуғулланиш режимини тўғри йўлга қўйиш, тўғри овқатланишни ташкил қилиш, санитария гигиена режимига риоя қилишни таъминлаш. 1,2- Бўғим касалликларнинг асосий клиник белгиларига бўғимлар соҳасидаги оғриқЛар, ҳаракатнинг чекланиши маҳаллий тана ҳароратининг кўтарилиши, шиш қизариш каби белгилар киради. Атрозларда тоғайлар ингичкалашиб боради, бўғим юзларида суяк тўқималари ўсиб чиқади. Бўғим ва бўғим бошчасининг шакли ўзгаради. 1,3- Врач спортчининг функционал ҳолати баҳо бериши, жисмоний машқларнинг тайёргарлиги ва бундан ташқари тор мутахасислар неврополог, хиругр, акулист, отарларинголог каби врачлар кўради. Текширишлардан кейин врач спортчи ҳақида хулосани ёзади (форма 227) шундан сўнг спортчига машғулот ва мусобақалар рухсат этилади. 1,4- Бронхиал астма- бу касаллик инфекцион аллергик касаллик бўлиб, хуруж билан кечади ва хуруж билан кечади ва хуруж оқибатида бронхлар

деворининг шишиши пайдо бўлади, бемор нафас етишмаслиги келиб чиқад ива бўғилиб қолиши мумкин. Даволаш физкультура машқлари хуружлар орасида амалга оширилади. Нафас машқлари ва машқларни бўшаштирувчи машқЛар галма-галдан алмаштирилиб бажарилади. Нафас машқлари нафас олиш вақтини узайтириш учун тез айтишлар ва баъзи бир харфлар ва бўғинлардан фойдаланилади,масалан ж-ж-ж, бр-бр-бр ва хокозо. Бронхлар ўтказувчанлигини ошириш учун беморга бурун билан нафас олиш буюрилади. Нафас олишни узайтириш учун оғиз орқали нафас олиш машқлари амалга оширилади. МашқЛар беморнинг ўтирган ёки тик турган ҳолатларида бажарилади. Уларнинг давомийлиги беморнинг холатига қараб белгиланади. 1,5 Ҳафталик дам ва хафта давомида текшириш. а) ҳар куни эрталаб. б) эрталаб ва кечқурун. в) Бирор микроциклик машғулот бошида ёки охирида. Бунда биронта энг куч кўп сарфланадиган машғулот олинади ва кейин ўзига келиши учун қанча вақт сарфланиши аниқланади. Дам олишдан сўнгги текшириш 2-3 хафта ўтказиб текширилади. Эрталаб овқат едирмай, бадантарбия қилмасдан текширилади. 1,6- Ўз-ўзини бошқаришнинг объектив маълумотлари. Энг оддий ва кенг тарқалган методлардан бири пульсни аниқлашдир. Пульсни аниқлаш ҳеч қандай қийинчиликларни келтириб чиқармайди. Пульс частотаси асосий объектив кўрсаткич хисобланади. Асосий эътиборни юрак ритмига қаратиш керак. Нормал ритмда пульс турткилари бир хил бўлиши керак. Баъзида пульс уришдаоралиқлари бир хил бўлмайди, яъни аритмик бўлади. Кўпгина спортчилар ўз-ўзини бошқариб,ортостатик пробани мустақил равишда ўтказишади.

Нафас частотаси қориннинг пастки қисмига кафтни қўйиб аниқланади. Тана оғирлиги бутун кун давомида ўзгариб туриши мумкин. Шунинг учун эрталаб ич васийдик пуфаги бўшатилгандан сўнг кейин ўлчанади. 1,7- Физик факторлар (гидро, бальнео, элеро, ёруғлик, иссиқ муолажалар, массаж,аэроинвазия) Рационал овқатланиш, витаминизация, баъзи тиббий ўсимлик ва фармокологик воситаларни қўллаш, суткалик режимни тўғри ташкил қилиш. Тикланиш мураккаб процесс бўлиб, кечиши бир қанча факторларга хар хил функциянинг фазали ва гетерохранизми билан характерланади. шунинг учун организмнинг функционал бўлинмларига бир вақтда таъсир қилиш, яхши натижа бериши, бундан ташқари иш қобилятини психик, соматик сфера, ҳаракат аппарати, нерв тизими вегетатив органларни таъминлаб, асаб ва жисмоний чарчашни чиқаради. 1,9 Чаноқ суяклари синганда бемор чалқанча ётиши керак. Тизза бўғимлари тагига қаттиқ болиш қўйилади. Даво машқлари 3-4 кундан кейин бошланади. Аввал лка ва тана соҳаларига машқ қилинади, оёқларини суяб туриб харакат қилдириш мумкин. Икки ҳафтадан кейин оёқЛар машқлари кучайтирилади, лекин оёқ тизза бўғими тагига болиш тураверади. Икки ойдан кейин оёққа туриш мумкин машқЛар тик турган холда қисман бажарилади. 1,10- Семизлик-ёғлар алмашинуви бузилиши натижасида касаллик келиб чиқади. Семизлик ички секреция безларининг бузилиши, кўп овқатланиш, жисмоний харакатнинг камлиги туфайли хам келиб чиқади. Даволаш гимнастикаси организмда энергия сарфланишига, бемор организминиинг иш фаолиятининг ошишига олиб келади. МашқЛар асосан барча мускуллар иштирокида эркин олиб барилади. Асосан қорин машқлари олиб борилади. Айлана харакатлар, катта бўғимларнинг машқлари хар хил машқдан кейин юриш, чопиш машқлари амалга оширилади. Машқ давомийлиги 45-60 минут.

2,1- Этиология-бу каслликнинг келиб чиқиши сабаблари ва ривожланишидир. Касалликни келтириб чиқарувчи сабаблари: эгзоген ва эндоген турларга бўлинади. Касллик юққандан кейин организмда унинг ривожланиши учун шарт-шароитлар яратилиши керак. 2,2- Бўғим касалликларининг асоратларига контрактура киради. Бу бўғим касалликларни даолашда комплекс даво чоралари қўлланилади. Бундан дори-дармонлар билан бирга физотерапевтик даво муолажалар, жарроҳлик операциялари, даволаш гимнастикаси машғулотлари усулларидан фойдаланадилар. Бўғим касалликларининг олдини олишда инфекцион ва ноинфекцион касалликларни ўз вақтида даволаш, асоратларини ўз вақтида олдини олиш муҳим ўрин тутади. 2,3- Нерв ва мушак системасининг функционал ҳолати баҳо бериш жисмоний машқларнинг тайёргарлиги, балки машғулотларга ва муносабатларига қатнаши спорт машғулотларининг планини, умумий ва спорт режими каби муаммоларни ҳал қилади. Нерв системасининг функционал ҳолати маълум даражада спортчининг ҳаракати машғулотларни, чанқоқлигини, ҳаракат координациясиниинг қанчалик пухта эгаллаганлигини аниқлайди. Бу системанинг яхши функционал ҳолат машғулотларининг яхши ўтказишини, спортчини эса узоқ вақт спортчи формасини ушлашга ёрдам беради. Спорт билан доимий шуғилланиши ҳаракат автомат тизимини ишлаб чиқишига, бунда эса ҳаракат машқларини мустаҳкам бўлишига олиб келади. 2-4 Ўпка эмфиземаси-бу касалликда ўпка тўқимасининг эластиклик ҳолати пасаяди, бронхлар ўтказувчанлиги пасаяди, натижада нафас етишмовчилиги кеоиб чиқади. Бу касалликда қўл ва оёқ машқлари кучли ҳолатда ва қорин машқларининг таранглигини ошириш мақсадида машқЛар ўтказилади. Нафас машқлари нафас олиш вақтини узайтирилган холда ўтказилади. Кўкрак типида нафас

олиш сусайган вақтда диафрагма нафас машқлари харакатлари амалга оширилади. МашқЛар беморнинг ётган ёки ўтирган холатларида амалга оширилади. Агар касаллик билан юрак етишмовчилиги бирга кечса юрак етишмовчилигида ўтказиладиган машқлар хам ўтказилади. 2,5 Текшириш усуллари 2 хил бўлади. 1. Оддий усулда аппаратларсиз текшириш. а) анамнез ва визуал кузатувлар (сўров, субъект ива чарчашини кузатиш) б) Тана массасини ўлчаш. в) Пульсини аниқлаш. г) Қон босимини ўлчаш. д) Аростатик проба. е) нафас частотаси. з) ўпканинг тириклик сиғимини ўпка вентеляцияси. ж) нафас кучи, нерв системаси, мускуллар стандарт специфик зўриқишлар. 2. Мураккаб тиббий аппаратлар ёрдамида текшириш. Булар а ва б подгруппаларга бўлинади. а) ЭКГ, полиандиаграф, ансигенометрия, хлонансиметрия, мистонометрия, электромиграфия. б) Радиотелеметрик кузатувлар. 1. Юрак қисқаришини, частотасини синаш (текшириш) 2. Ўпка частотасини аниқлаш 3. ЭГК 4. Электромиография. 2,6- Спорт тиббиётида мусобақаларни тиббий таъминлаш қуйидаги бўлимлардан иборат: 1. Спортчиларни мусобақага қатнашишга қўйиш учун врачларнинг мандат комиссиясида қатнашиши, врач келтирилган форма ва талабларга биноан берилган талабномаларнинг тўғрилигини назорат

қилиб боради. Талабномада қатнашувчиларнинг ёши ва квалификацияси кўрсатилади. Врач ўз хулосасини мусобақада 10-15 кун олдин бериш лозим. Ҳар бир қатнашувчининг қоғозида тиббий ходимнинг имзоси ва мухри бўлиши шарт. Агар имзо ва мухр бўлмаса, улар мусобақага қўйилмайди. Қатнашувчиларнинг ёши қайси спорт турига қатнашишига қараб аниқланади. 2. Қатнашувчиларнинг тайёргарлиги, овқатланиши, жойлашиши,машғулот ва мусобақалар ўтказиладиган жойнинг санитария холатини назорат қилиш. Мусобақадан олдин бош врач ёки СЭС ходими жойнинг санитария холатини текшириб чиқади, қатнашувчиларнинг овқатланиши, яшаш шароитлари, эпидемиология холат,трасс, ечиниш хоналарини, ювиниш хоналарининг санитария аҳволи кўриб чиқилади. Шунингдек,ичимлик суви билан таъминлаш, хоналарни юқумсизлантириш ҳам текшириб чиқилади. Агар бирон бир камчилик бўлса, уни дарҳол бартараф қилиш шарт. 3. Мусобақа вақтида қатнашувчилар устидан шифокор назорати, касаллик ва травманинг олдини олиш. Шифокор ва тренер хамкорликда қатнашувчиларнинг саломатлиги ва ўзини хис қилишларини кузатиб боришади. Қатнашувчи ҳақида тиббий хулосалар ёки тўғри келмаса, касаллик ва травмалар, ўта зўриқиш холлатлари ва етарли жисмоний тайёргарлик бўлмаса спортчи мусобақаларга қўйилмайди. Агар спортчи травма олган бўлса, фақат шифокор рухсати билан мусобақаларга қўйилади. Асосий эътибор уларнинг овқатланишига қаратилади. Шифокор СЭС ходими билан озиқ- овқатлар сақланиши жойининг санитария холатини, овқат блоки ходимларини тиббий текширувдан ўтказади. 4. Мусобақа иштирокчиларига тиббий ёрдам ташкил қилиш бунда тиббий пунктлар ташкил қилиниб,спортчиларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатилади. Тиббий ходимлар навбатчиликда туришади ва барча қатнашувчилар мусобақада қатнашиб бўлмагунча ўз жойларини ташлаб

кетмайди. Тиббиёт таъминотиниинг йиғини ва шифокор ва ўрта тиббийходим ва врачлик-жисмоний диспансери қўлида тузилади. Тренер врач билан биргаликда спортчининг тиббий маълумотномасини текшириб, кўриб кейин рухсат беради. Йиғин бошида ва охирида тиббий текширув ўтказилиб, врач педагог кузатувлар доимий назорати ўрнатилади. Йиғиндан кейин тренер ва врач томонидан врачлик-физкультура диспансерига кузатув натижаларини бериб юборилади. 2,7- Тикланиш воситалари спортчининг умумий тайёргарлик режасига киритиши зарур. Улар қуйидагилар: 1. Оддий моддаларнинг кунлик қўлланилиши (машғулотларнинг рационал тузилиши, дам олиш ва яшаш режимини, шахсий гигиена, рационал овқатланишни, витаминизация, гидромуолажалар, массаж ва бошқаларни тўғри ташкил қилиш) 2. Тикланиш воситаларини махсус таъминланган спорт базаларида ўтказиш. 3.Спортчиларнинг махсус тикланиш марказларида чарчаш хиссини йўқотиш- бу организмнинг тикланганлигидан далолат бермайди. Шунинг учун доимий равишда тикланиш қандай кечаётганлигини объектив назорат қилиш, уни амалга ошириш учун хар хил воситаларни қўллаш керак. 2,8- Ички 1.Чарчаш толиқиш, зўриқиш холатлари спортсимен орагнизмида айрим системаларнинг функционал холатидаги ўзгаришлар. Спартсименларни мураккаб машқларни бажаришга жисмоний жихатдан тайёр эмаслиги. Таянч харакат аппарат ива тери шикастланиши. Тери касалликларига тери чақаланиши, тилиниши, шилиниши, яралар, эзилишлар киради. Тери чақалганда ўша соха қизаради ва ачишади оғрийди, пуфак хосиил бўлади.

Тери шилиниши-тери эпидермик қаватининг шикастланиши билан кечади, шикастлашган жойда оғриқ пайдо бўлади, қон лимфа оқади. Яра тўқималариниинг тери бутунлигини бузилиши билан шикастланишига айтилади. Яралар қон оқиши, четлари ажралиши, оғриқ функцияларнинг бузилиши билан характерланади. Тери эзилиши тўқима ва шикастланиши билан характерланади. Эзилишлар қандайдир ўтмас анжомлар ёрдамида урилишдан келиб чиқади. Шикастланиш сохасида қонталаш оғриқ пайдо бўлади. Қон қуйилишлар баъзида бўғим сохаларида содир бўлади. 2,9- Ампутация қилинган беморларда даволаш гимнастикасининг қўлланилиши. Ампутация этилганда даволаш гимнастикасини қўллашдан мақсад бемор умумий аҳволини яхшилаш, чўлтоқнинг контрактура ва атрофия бўлишининг олдини олиш, уларни бартараф қилиш, соғлом оёқ-қўлларни мускулларини максимал даражада чиниқтириш ва ривожлантиришдан иборат. Оёқ ампутация қилинганда вестибуляр аппаратни машқ қилдириш керак, чунки бундай беморни мувозанатини сақлаш учун бошқача шароитлар пайдо бўлади. Кўлни ампутация қилишганда йўқотилган малакаларни ўрнини босувчи малакалар хосил қилиши керак. даво гимнастикалари ампутациядан кейин 3-4 кундан кейин бошланади, нафас машқлари соғлом қўл-оёқни мустаҳкамловчи машқлардан бошланиб, кейин шикастланган қўл- оёқнинг қолган бўғимлари учун машқ қилинади. 2,10-Овқат хазм қилиш органлари касалликларида даво гимнастикаси. Жисмоний машқЛар овқат хазм қилиш органларининг харакат ва сектетор функцияларига стимулция таъсирини кўрсатади, ички ва меъда фаолиятиниинг нерв регуляциясини яхшилайди, қорин мускулларини кучайтиради.

3,1- Эгзоген-сабабларга:физик,химик,биологик,социал,психик ҳолатлар, ҳаракатнинг ошиши, ёки пасайиши сабаб бўлади. 1.Физик факторларга темпратура,нур,элктр токи,атмосфера босим киради. 2. Механик факторларга: урилиш, босилиш, сиқилиш, лат ейиш, сини шва чиқишлар киради. 3. Химик факторларга: кислота ва ишқорлар таъсири, ўз-ўзига қасд қилиш. 4. Биологик факторларга: касалликни чиқарувчи микроблар, эхинококлар,вируслар, замбуруғлар таъсирида организми ҳимоя функциясининг пасайиши натижасида касаллик риожланади. 5. Социал факторлар. 6. Гипокинез ва гиперкинез 7. Психоген факторлар,ятрген касалликлар. 3,2- Анамнез йиғиш-врачлик теширувнинг асосий усулларидан бири ҳисобланади. Бу усулни мадицина практикасига буюк рус врачи, ўган асрда яшаб ўтган Г.А Захарьин киритган. Г.А Захарьин беморга ташхис қўйишга объект текширувдан ташқари беморни сўраб суриштириш усули билан касаллик сабабини, кечиш характерини унинг ривожланишини асосий симптомларини аниқлаш унинг ташқи мухит билан боғлиқлигини аниқлаш катта аҳамиятга эга. Спорт тиббиётида ҳам анамнез катта эътибор берилади. Спорт анамнезини йиғишда унинг характери, режими, методикаси ва спортда эришган натижаларга эътибор берилади. 3,3- Марказий нерв системасини текшириш қуйидагиларни ўз ичига олади. Сўраб-суриштириш калла, мия нервларининг ҳолати,харакат, бош мия катта ярим шарлари пўстлоғининг биотокларини ўз ичига олади. Сўраб суриштириш-неврологи ва шикастларга қаратилган неврология анализ ўз ичига нерв системасининг касалликлари ҳақида кенгроқ маълумотларни нейроинфекционлар ўтказганлигини кала, ва умуртқа поғонаси травмалари

ҳақида улардан кейинги даъво муддати, машғулотлардан ва муносабатлардан озод этганлиги кабиларни қамраб олади. 3-4 Ўпка туберклёзи-бу касалликнинг сил таёқчалари чақиради. Касаллик вақтида нафас етишмовчилиги ва организмнинг умумий етишмовчилиги ва захарланиши содир бўлади. Даволаш гимнастикаси касалликнинг ўткир давридан бошқа хамма даврида тана харорати тушган ва умумий аҳволи яхшилангач палаталарда ўтказилади. МашқЛар беморнинг умумий аҳволи яхшилашга қаратилган бўлиб, аввалига қўл-оёқ машқлари кейин нафас машқлари ўтказила бошланади. Эрталабки гигиеник ва даволаш гимнастикаси юриш машқлари қўлланилади. Кейинчалик санаторий шароитида спорт машқлари, ўйинлар ва саёҳатлар уюштирилади. Санторий шароитдаги режим: 1.Эрталабки гигиеник массаж 1-2 км юриш. 2.Кейинчалик юришни 3-4 км га ошириш, сувда сузиш,спорт машқлари, валейбол ва стол тенниси ўйинларини ташкил қилиш. 3. Юришни 10 км га етказиш, 10-15 мин югуриш, спорт машқлари ва ўйинларни ташкил қилиш. 3,5 Врач-педагогик кузатувларнинг вазифалари қуйидагилардан иборат: Шароит билан танишиш, машғулотларни ташкил эти шва методикаларни ташкил этиш, мусобақала рва тренировкаларнинг организмга таъсирини ўрганиш,тренировкалар режалари жараёнини масалаларини аниқлаш,жисмоний нагрузкалар ҳажмини аниқлаш,ўқитувчи ва тренер ўртасида хамкорликни ташкл этиш,врач педагогик кузатувларини тренировка режим ива методларни индивидуаллаштириш соғликни сақлашнинг асосий шартларидан биридир. 3,6- Ўсмир ёшлар устидан шифокор назоратини ўрнатиш қуйидагиларни ўз ичига олади:

а) 1 йилда 2 марта диспансер кузатувини ўтказиш. Бунинг учун спортчининг диспансер кузатуви журнали тутилади ва юритилади. (227- а форма) б) Тренер йўлланмаси билан касалликёки травмадан, мусобақалардан олдин қўшимча тиббий кўриклар ўтказилишини ташкил қилиш. в) Қўшимча ва қайта нагрузкаларни қўллаган холда шифокор педагог кузатувлврини ўтказиш. г) Мусобақа ва машғулотлар ўткаиладиган жойда, кийим бош ва пойабзаллар устидан керакли санитария тиббиёт назоратини ўрнатиш. д) Ёш спортчиларнинг овқатланиши устидан зарур бўлган назоратни ўрнатиш. е) Қайта тиклаш воситаларини қўллаш. ж) Шифокор томонидан берилган кўрсатмаларни тренер томонидан қатъий бажарилиши, машғулот методикаси ва режаси, машғулот ва мусобақаларга рухсат бериш вақтини белгилайди. 3,7- Уқалаш турлари: 1.Умумий уқалаш. 2. Махаллий уқалаш. Асосий усуллари: 1.Силаш (поглаживание) 2. Уқалаш (постирание) 3. Ийлаш. 4.Қоқиб қўйиш (вибрация) 1. Силаш уқалашнинг бошқа турларини бошлашдан олдин ва тугаллаш арафасида қўлланилади. 2. Уқалаш бир мунча тез бажарилади,бунда тер ива тери остидаги тўқималар турли йўналишда жойидан қўзғатилади ёки чўзилади. 3. Ийлаш уқалашнинг мураккаб усули бўлиб, бунда фақат юза тўқималар эмас, балки чуқур жойлашган мускуллар ҳам таъсирлантирилади.

4. Қоқиб қўйиш танага тебранувчи харакат беришдан иборат. Уни қўл ёки махсус аппаратлар ёрдамида амалга оширилади. Уқалашнинг турлари. 1. Спорт массажлари. 2. даво массажлари. 3.гигиеник массажлар 4. косметик массажлар 5. Рефлектор-сигментар нуқтани массаж қилиш 6. Шарқона ўзбек массажи. 3,9-ташқи. 1. Спорт машғулотларнинг ташкил этишдаги хатоликлар 30-60 % травмаларниинг келиб чиқишига сабаб бўлади. 2. Машғулотларни ва мусобақаларни ташкил этишда, хамда ўтқазишда камчиликлар. Ўқув-машқ машғулотларини ўтқазишда инструкция, техника хавфсизлигига амал қилмаслик сабаб бўлади. 3. Машғулотларни ўтқазишда моддий-техник жихатдан таъминлашнинг паслиги (15-25 %) 4. Гигиеник ва об-хаво шароитларнинг ноқулайлиги (2-6 %) 5. Спортсименнинг ахлоқи,ўзиниинг тутишиниинг ёмонлиги (5-15%) 6. Врач талабларининг бузилиши. 3,9- Юмшоқ тўқималар зарарланганда даволаш гимнастикасининг қўлланилиши. Шикастланган тўқималарни хирургик обработка қилингандан кейин даволаш гимнастика умум мустаҳкамловчи машқлари, мехнат билан даволаш турлари қўлланилади. Иккиламчи чок солингандан кейин тикилган тўқималарни йиртиб юбормаслик учун амплитудаси унча катта бўлмаган секин темпда

бажариладиган машқЛар буюрилади. Чок иплари олингандан кейин машқЛар тўлиқ маплетудасида бажарилади. Умумқувват машқЛар соғ қўл-оёқЛарга машқЛар буюрилади. Даво гимнастикаси чандиқ тўқиманинг нормал ривожланишига ёрдам беради. 3,10- Меъда ва 12-бармоқли ичакнинг яра касаллиги. Меъда ва 12-бармоқли ичакнинг яра касаллиги билан оғриган беморларда даво гимнастикаси вазифаси организмни умуман мустаҳкамлаш, марказий нерв системаси фаолиятини ва трофика жараёнлари кечишининг, омаллаштириш асоратларга қарши курашишдан иборат. Касалликнинг ўткир даврида даволаш гимнастикасини қўллаш мумкин эмас, бемор ахволи яхшиланганда бир қанча оддий нафас машқлари (беморда ўрнида ётганда) бажаради. Беморни машқларни бажариш билан бирга чуқур нафас олишга ўргатилади. Қорин мускулларига мўлжалланган машқларни тайинлаш мумкин эмас. 4,1- Эндоген факторлар-1.Ирсият. 3.Реактивлик. 2.Конституция. 4.Иммунитет. 5. Аллергия. Патогенез-бу касалликнинг механизм ива патологик ҳолатининг ривожланишидир.

Травматик-артритлар турли эзилишлар, шикасланишлардан кейин хосил бўлади. 4,2- Паспорт маълумотлари-касби, вазифаси,маълумоти, оилавий шароити, турмуш тарзи каби маълумотлар йиғилади. Тиббиётга оид анамнез-спортчи томонидан қандай касалликлар травма- хирург операцияларини ўтказганлиги, оиласи ва қариндош уруғидаги касалликлар сўраб-суриштирилади, зарарли одатлари аниқланади, (чекиш, алькогол қабул қилиш) Спортга оид анамнез спорт билан шуғулланиб юрган даврда текширувчидан спорт машғулотларини қачон бошланганлиги, методикаси тренировка режими ҳақида маълумотлар олинади. 4,3- Махсус неарологик анализ умумий ва спорт анализ билан бевосита боғлиқ, уасосан спортчининг шикастланишларига, унинг умумий ҳолатга уйқу характерига, иштаҳасига кайфиятларига, ишқобилятига ,бундан ташқари ҳаракат,сезги органларининг холатига қараб тўлдирилади. Спортчининг шикоятларни аниқлашда бош оғриш ва бош айланишга катта эътибор берилади. Спортчининг баъзида каллада ёпиқ травма олгандан кейин объектив ўзгаришлар аниқланади. 4,4- Спортчиларнинг врач кузатуви асосида асосан диспансер назорати ётади. Бунда врач спортчиниинг саломатлигини доимий равишда кузатиб боради. Табийки спорт ва жисмоний тарбия билан шуғулланувчилар мунтазам равишда соғликлари назорат қилиб борилиши, жисмоний машқларнинг организмга таъсири аниқланиши мақсадида диспансер текширувлари ўтказилади. Бу текширувлар махсус врачлик физкультура диспансерида амалга оширилади. Диспансер назоратида турган спортчиларга

врачлар ўзларининг тавсияларини бериб боради, улар ўртасида методик илшарни ташкил этиб боради. 4,5- Врач-педагог кузатишларини олдига қўйган мақсадига боғлиқ равишда қўйидаги ташкил этиш формалари бор: 1. Бевосита тренировка машғулотлари пайтида (тренировкагача, тренировкадан кейин, айрим машқЛар бажаришдан кейин) Текшириш, тренернинг машғулотни тўғри режалаштиргани, машқларни бирлаштириш вариантлари,дам олиш орқали вақтларини билиш, қизиқтирган вақтда врачдан маслахат сўрайди. 2.Тренировкадан кейин ва 30-40 дақиқадан кейин жисмоний нагрузкаларнинг организмга таъсирини текшириш. 3. Тренировкагача ундан 20-30 дақиқа ва 24-28 соатдан кейин тикланиш даражасини текшириш. 4. Трнировка куни эрталаб, кечқурун жисмоний нагрузкаларни организмга таъсирини текшириш. 5. Жисмоний нагрузкаларни тўғри режалаштириш мақсадида 1 хафта мобайнида қайта нагрузкалар бериш. 6. Ўрганилган тренировка этапларини баҳолаш мақсадида 2-3 хафта дам олишдан кейин текширишдан ўтказилади, врач педагог кузатишларида оддий ва мураккаб методлардан қўлланилади. 4,6- Ўрта ва катта ёшдаги шахслар жисмоний тарбия ва спорт билан қанчалик кўпшуғуллансалар шунчалик уларнинг саломатликлари учун фойдадир. Ўрта ва катта ёшдаги шахсларнинг жисмоний тарбия ва спорт билан шуғилланишларига қараб қуйидаги гурухларга бўлинади: Аёллар учун ўрта ёш-35-54 ёш Эркаклар учун ўрта ёш-40-59 ёш Аёллар учун катта ёш-55-74 ёш

Эркаклар учун катта ёш-60-74 ёш Аёллар учун қарилик ёши-75-89 ёш Эркаклар учун қарилик ёши-90 ваундан ортиқ ёш хисоблаади. 4,7- Спорт массажи-спортга яроқлиликни сақлаб қолиш, чарчоқни босиш,куч-қувватни тиклаш мақсадида қўлланилади. Шифобахш уқалаш асосан таянч харакат аппарати, бўғим касалликлари ва шикасталинишларда радикулит, контрактура ва бошқаларда комплекс даво мақсадида қўлланилади. Гигиеник уқалаш-жисмоний машқЛар, сув муолажалари, эрталабки гимнастика билан бирга олиб борилади, хубичим ва бардам бўлишга имкон беради. косметик массаж-косметолог шифокорлар томонидан бажарилади, териниин очиқ жойларида (асосан қўл, юз бўйин) холатини яхшилаш, бошдаги сочларни мустаҳкамлаш ва косметика нуқсонларни йўқотиш, қариликнинг олдини олиш ва теридаги бурмаларни, тишларни йўқотиш мақсадида амалга оширилади. Спорт массажи-машғулотлар ўтказишда (тренировка, саломатликни тиклаш, асабга , баданга дам бериш,қўзғатувчи восита сифатида қўлланилади) Рефлектор-сигментар тананинг маълум қисми ёки нуқтаси,ички органларининг проекциясига қараб, бунда умумий массаж харакатлардан ташқари «сверленис», «накативание», «сотрясение» усулларидан ҳам қўлланилади. Хитойча усул «Чжень-дзю-терапия», (игна билан даволаш) тормоз, қўзғаш усулларидан ҳам фойдаланилади. Бунда тормоз усули оғриққа қарши,қўзғаш эса коллапс ва обморок холатларда қўлланилади. 4,8-Плевритлар. Қуруқ, экссудатив ва йирингли плевритларда даво физкультурасидан фойдаланиш қуйидаги мақсадларда назарда

тутилади. Яллиғланиш жараёнини йўқотиш, плевритда сизиб чиққан суюқлик шимилиб йўқотилишига чандиқЛар пайдо бўлишиниинг олдини олишга ва функцияси бузилишларининг қайта тикланишига ёрдам беради. Қуруқ плевритда даво гимнастика t -тушгандан кейин,оғриқЛар камайгандан сўнг тавсия этилган. МашқЛар секин суратда 3-4 марта такрорланади, борган сари машқЛар 4-6 марта такрорланади. Қуйидаги машқЛар қўлланилади: икали кўлни ёки бир кўлни ёнга, тепага,орқага, харакатлантириш билан бирга гавдани ёзиш, ёнларга буриш, четга эгилиш. Экссудатив плевритда оддий гимнастика машқлари аввал ётган ҳолатда, кейин ўтирган ва тик турган холда бажарилади. Машғулотлар 15-20 минут давом этади. Даволаш охирида умум мустаҳкамловчи ва нафас машқларидан валейбол, чанғида юриш, эшкак эшиш қўйилади. 4,9- Куйишлар ва совуқ уришда даволаш гимнастикасини қўлланилиши. Куйишлар юқори Т таъсирида,химиявий, нур энергияси таъсирида организмниинг тўқималарниинг шикастланишига айтилади. Куйишнинг 4 даражаси тафовут қилинади. даволаш гимнатикасини машқлари асоратларини олдини олишда , контрактура, мускуллар атрофиясини олдини олишда, трофиянинг яхшилашда яраларни тезроқ битишига, функцияларни тиклашда ,компенсация қилишда катта ёрдам беради. Совуқ уриши – паст Т таъсирида тўқималарнинг зарарланишига айтилади. Даволаш гимнастикасининг машғулотлари трофикани яхшилашда бўғимлар кам

харакатлигини олдини олишда мускуллар атрофиясини олдини олишда ёрдам беради. 4,10- Ич қотиш. (қабзият) Одатдаги ич қотиш кўпроқ организмнинг умумий тонуси сусайганда ва кўп ўтирганда пайдо бўлади. Даволашда умумий ва овқатланиш режими хамда даво гимнастикасидан катта роль ўйнайди. МашқЛар комплнксига: умумий чиниқтирувчи машқЛар ва қорин мускулларига мўлжлланган машқЛар киради. Қорин процессини кучайтириш учун оёқЛар тана билан машқЛар бажарилади, уларни чалқанча ётиш, қоринда ётиш, ёнбошда, ётиш, ўтириш, тик тури шва бошқалар. Ички перистальтикни яхшилаш учун, чанғида юриш, яъни ичакни силкитадиган машқЛар фойда қилади. 5,1- Касалликнинг даврлари қуйидагилар: 1.Яширин давр. 3.Авж олиш даври. 2. Юзага чиқиш даври. 4. Соғайиш даври. Касалликнинг юқиш йўллари: нафас орқали, сийдик йўли орқали, лимфоген йўл билан, гемотоген йўл билан юқади. 5,2- Врачлик текширувининг методлари ва вазифалари. Спортчи текшириш вақтида спортчи врач бир қанча вазифаларни ечади: унда спортчининг соғлигининг холати жисмоний ривожланиш, организмнинг функционал ҳолати ва ҳокозо врач ўзининг доимий текширувлари натижасида спортчидаги ўзгаришларни ўрганади. Спорт машғулотлари спортчи организмига яхши таъсир қилаяптими ёки ёмон таъсир қилаяптими, шуларни кузатиб боради.

5.3- Ҳаракат координатаси-ҳар хил пробалар ёрдамида аниқланади. Статик координация оддий ва ромберг пробаси ёрдамида аниқланади. Чайқалиши ва мувозанатни йўқолиши (Ромберг холатини кўриш) координациясиниинг аниқлаш учун бармоқ-бурун ва бошқа пробалардан фойдаланади. Бармоқ- бурун пробаси кўзлари Юмуқ ҳолда кўрсаткич бармоқ билан бурун учига текизиш керак. Бармоқларнинг каттароқ ва бармоқ учининг бурунга нотўғри олб борилиши динамик координатасининг бузилганлигидан далолат беради. Бу ўзгаришлар кала-мия травмаларидан кйин келиб чиқади. Координацион пробалар спортчининг мусобақа ва машғулотлардан олдин ва кейинги зўриқиш даражасини белгилайди. 5,4- Спорт врачининг вазифалари. 1. Врачлик педагогик кузатувлар (мусобақа ва машқЛар жараёнида) 2. Машғулотлар, ашқЛар ва мусобақаларинг тиббий санитария жиҳатидан таъминлаш. 3. Спорт шикатларива касалликларининг олдини олиш ва даволашни ташкил қилиш. 4. Шикастланишлар ва касалликлардан кейин спортчиларнинг ишга лаёқатлилигини тиклаш. 5. Жисмоний тарбия ва спорт бўйича врачлик тавсияларини бериб бориш. 6. Спортчилар ўртасида санитария маорифи ишларини ташкил қилиб бориш. 7. Жисмоний тарбия ва спортни аҳоли орасида кенг тарғибот ишларини олиб бориш. 5,5- Оддий методларга пульсни санаш, қон босимини ўлчаш,ўпканинг тириклик сиғимини аниқлаш, мускуллар кучини аниқлаш. Бу текшириш усуллари ёрдамида жисмоний машқ бажарувчи ва спортчининг зўриқиш даражаси,чарчоқлик даражаси аниқланади. Визуал кузатувлар ёрдамида тренер,ўқитувчи ва врач спортчида

тренировкалар вақтида ташқи белгиларига қараб чарчоқлик ва толиқиш дараажалари аниқлаади. 5,6- Жисмоний тайёргарлик соғлигига боғлиқ холда 4 та гурухга бўлинади. 1. Соғлом ва жисмоний тайёр одамлар. 2. Соғлигида озгини ўзгаришлар бор ва жисмоний тайёргарлигида хажми унчалик юқорибўлмаганлар. 3. Соғлигида аниқ ўзгаришлар бор ва жисмоний тайёргарлиги суст 4. Касал одамлар. Бундан ташқари ёшлигида шуғулланиб келаётган, узоқ узилишдан кейин яна спорт билан шуғилланмоқчи бўлган қарияларга ва қариликда шуғилланишга ахд қилган қарияларга бўлинади. 5,7- Шарқона массаж турлари. 1. Силаш-наглаживание 2. Сидирма-растирание 3. Уқалаш-разминание 4.Қўл ва оёқ бойламларини тоблаш. Шарқона уқалаш 45-минут давом этади, массажист тана оғирлиги ёрдамида полга ётқизиб массаж қилади. Олдин орқа томон елка, қўл, думба, болдир, товон, кейин олд томон, сон, қорин, кўкрак, елка қисми. 1. Массаж қуруқ баданга қилиниши керак. 2. Харакат фақат марказдан қочиб эмас, балки тескари томонга хам бажарилади. 3. Пастки қисми оёқнинг товонидан юқорига, оёкнинг икки тарафи билан юқорига, юқоридан пастга ташқи тарафи билан. 4. Юқори қисми бармоқдан эгнигача, ташқи томон эгнидан бармоққа ички тараф билан амалга оширилади.

5-8 Зотилжам-(пневмания) даво гимнастикасидан мақсад: беморнинг умумий аҳволини мустаҳкамлаш, лимфа ва қон айланишни яхшилаш, юракни аста-секин жисмоний нагрузкага маослаштириш. Бемор t -тушгандан кейин 2-3 кундан кейин бошланади. Ётишнинг дастлабки холатида оёқ-қўлларни оддий харакатлантируви кунига 2-3 марта нафас машқлари бажарилади. Тана харакатлари 15 минут давом этади. 5,9-Юрак қон-томир касалликлариниинг келиб чиқишига хар- хил омиллар сабаб бўлиши мумкин. Буларга: 1. Наслий факторлар (гипертония) 2. Ревматизм. 3.Жисмоний ва асабий зўриқишлар. 4. ортиқча овқатланиш. 5. Чеки шва хокозолар. Симптомлари: 1. Юрак сохасида оғриқ 2. Юракнинг тез уриши. 3. Хансираш. 4.Шишлар 5. Цианоз. 5,10- Қорин бўшлиғи организмлари қаторига қуйидагилар сабаб бўлади. Организмнинг умумий заифлашуви, қорин девори мускуллариниинг бўшаши, марказий нерв системаси тонуси пасайиши. МашқЛар комплексига умум мустаҳкамловчи машқЛар ва қорин мускулларига мўлжалланган машқЛар киради, бу комплексни бажаришда қорин бўшлиғида босимниинг ортиқча даражада кўтарилишига йўл қўймаслик

керак, яъни кучанмаслик ва нафасни тутиб қолмаслик керак. Ҳар турли бошланғич холатлар қўлланилади, чалқанча ётган холатда ёки каровотнинг оёқ томонини озгина кўтариб, қўйилган холатда силжиган органлар нормал вазиятни эгаллайди.

Похожие

Нерв системасининг касалликлари

Нерв системасининг клиник анатомияси ва физиологияси. Мия пардалари. Ликвор циркуляцияси

Марказий нерв системаси

Нерв тизими ўсмалари

Нерв системаси ва сезги аъзолари. Олий нерв фаолиятининг асослари