Mikroblarga va viruslarga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologiq tavsifi - Медицина - Рефераты

Mikroblarga va viruslarga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologiq tavsifi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

455 KB

Mi k roblarga va viruslarga qarshi dori vositalarining klini k va farmakologiq tavsifi Antibiotiklar mikroorganizmlar, o‘simliklar yoki hayvon mahsulotlaridan olinadigan mikroblarga qarshi ta’sir qilish xususiyati bo‘lgan biologik faol moddalardir. Dori preparatlari sifatida yarimsintez yoki ularning sintetik (o‘xshashlari) turlari ham ishlatiladi. Penitsillinlar: quyidagi guruh penitsillinlari (tabiiy penitsillinlar, izoksazol penitsillinlar, amidinopenitsillinlar, aminopenitsillinlar, karboksipenitsillinlar, ureidopenitsillinlar) farqlanadi. Farmakodinamikasi. Yuqorida sanab o‘tilgan guruhdagi penitsillinlar farmakodinamikasi jihatdan bir xil. Ular hujayra devori orasida peptidlararo ko‘prik hosil bo‘lishini nazorat (kataliz) qiluvchi transpeptidaza fermentlarni falajlab, mikrob hujayrasining ko‘payishi mitoz davrida mikrob devori hosil qilishini buzadi. bundan tashqari, ular mikroblarni makroorganizm bilan bog‘laydigan ipchalarni o‘rab oluvchi oqsil adgezinlar hosil bo‘lishini buzadi. Mikrob makroorganizm bilan bog‘langan holdagina ko‘payishi mumkin. Ular bakteritsid ta’sir qiladi. Yuqorida sanab o‘tilgan penitsillin guruhlari o‘z ta’sir doirasi va farmakokinetik xaarakteristikasi bilan birbiridan farq qiladi. Tabiiy peitidlar ta’sir doirasi grammanfiy stafilokokklar (betalaktamaza ishlab chikarmaydigan mikroblar), streptokokk, pnevmokokklar, neysserlar, klostridiylar, korinebakteriyalar, kuydirgi batsillalari, spiroxetalarga ta’sir qiladi. Izoksazolpenitsillinlar sanab o‘tilgan mikroblardan tashqari, gram ()) stafilokokklarga xam ta’sir qiladi, amidinopenitsillinlar — esherixiyalar, shigellalar, salmonellalar, klebsiyella, gram (±) proteylarga tarqaladi; Karboksipenitsillin va ureidopenitsillinlar yuqoridagi guruhlar ta’sir doirasidagi mikroblardan tashqari, psevdomonad va bakterioidlarga ham tarqaladi. Aminopenitsillinlar ta’sir doirasi: gram (—) stafilokokklar, streptokokk, pnevmokokk, neysserlar, klostridiylar, korinebakteriyalar, kuydirgi batsillalari, spiroxetalar, esherixiylar, shigellalar; salmonella, klebsiyella va gram (±) iroteylarga tarqaladi (3rasm). Tabiiy penitsillinlar (benzilpenitsillinlar, bitsillinlar, fenoksimetilpenitsillin) kiradi. Tabiiy penitsillinlar — tor doiradagi antibiotiklar. Ular gram ( + ) bakteriyalar va kokklarga juda kam miqdorlarda: qon plazmasidagi eng kichik miqdori (PQM <0,OX—O.OOX mkg/ml) ta’sir qiladi, bu ko‘rsatkich boshqa guruhdagi penitsillinlarga qaraganda ancha yuqori hisoblanadi. Farmakokinetikasi. Benzilpenitsillinning natriyli tuzini (Gpenitsillin) mushakka, venaga, endolyumbal va turli bo‘shliqlarga yuborish mumkin. Benzilpenitsillinning kaliy va novokain tuzlari faqat mushakka yuboriladi. Mushakka yuborilganda o‘rtacha qon plazmasida samarali miqdori 15 daqiqa (novokainli tuzi yuborilganDa 30—40 daqiqada) kuzatiladi.

Yuborilgan miqdorning 40—60% plazma oqsillari bilan bog‘lanadi, qolgan 50% sof holda bo‘ladi, shu sababli penitsillinlar tez yordam dori vositasi qatoriga kiradi. Dori qondan shilliq pardalar, o‘pka, buy 3rasm. Penitsillinlarning ta’sir doirasi Betalaktamaza ishlab chiqaruvchi — stafilokokklar .(+). ** Betalaktamaza ishlab chiqarmaydigan — stafilokokklar (—). Proteylar, — ipdol ishlamaydigan ( —) va indol ishlaydiDigan (+). Yurak, miokard, ichak devorlariga, plevra va sinovial bo‘shliqlarga yaxshi o‘tadi va uning qondagi miqdorining 25—50% atrofida to‘planadi. Orqa miya pardasidan kam o‘tganligi sababli uning miya suyuqligidagi miqdori qon plazmasidagi miqdorining 10% ini tashkil qiladi. Qondagi terapevtik (samaraln) miqdori 3—4 soat davomida saqlanadi. Shu sababli uni 1 haftalik bolalarga — 2 marta, 1 oylikkacha bolalarga — 3—4 marta (bu yeshdagi bolalar buyragining

anatomofiziologik xususiyatlariga ko‘ra) yuboriladi. Benzilpenitsilliilar siydikning kislotali muhitnda o‘z ta’sirchanligini saqlaydi. Bitsillinlar — uzoq (dyurant) ta’sir qiluvchi bezilpenitsillin dorilari. Bitsillin1 (Gbenzatinpenitsillin) — benzilpenitsillinning dibenziletilendiaminli tuzi. Faqat mushakka 1 haftada bir marta yuboriladi. Bitsillin3 — benzilpenitsillin natriyning novokainli tuzlari va bitsillin—1 ning teng miqdoridagi (100000 TB) yig‘indisi. Faqat mushakka 1 haftada bir marta yuboriladi. Bitsillin5 — benzshshenitsillinning novokainli tuzi va bitsillin1 ning 1:4 nisbatdagi yig‘indisi. Mushakka 2 haftada bir marta yuboriladi. Yuqorida nomi keltirilgan penitsillinlar oshqozon shirasi tarkibidagi xlorid kislota ta’sirida va ichakdagi betalaktamaza fermenti ta’sirida buzilishi sababli ichishga berilmaydi. Betalaktamaza (o‘z tarkibida betalaktam halqa saqlovchi penitsillinlar hamda sefalosporinlar, karbapenem va monobaktrimlar) betalaktam xalqasini buzuvchi r—laktamaza fermenti ta’sirida parchalanadi. Shu sababli bu antibiotiklar guruhi betalaktam antibiotiklari deb nomlangan. Fenokisimetilpenitsillin (penitsillin—V) tabiiy penitsillinlardan kislotaga chidamligi bilan farqlanadi. Uning biologik o‘zlashtirilishi 30—60% ni tashkil qiladi. Uning qon plazmasi oqsillari bilan bog‘lanish darajasi 80% ga yaqin, faqat 20% sof holda qoladi. Shu sababli uni kam ishlatiladi. Izoksazolpenitsillinlar (bularga oksatsillin, kloksatsillin, flukloksatsillin)lar kiradi. Bu guruhdagi dorilarni stafilokokklarga qarshi penitsillinlar deb ham yuritiladi. Yuqorida ko‘rib chiqilgan betalaktam penitsillinlar singari, bular ham metitsillinga chidamli stafilokokklarga ta’sir qilmaydi. Ularning ta’sir doirasi tabiiy penitsillinlarga o‘xshaydi, ulardan farqli o‘laroq, bular betalaktamaza ishlab chiqaruvchi stafilokokklarga ko‘proq ta’sir qiladi. Tabiiy penitsillinlardan o‘zining quyidagi farmakokinetik ko‘rsatkichlari bilan farqlanadi: 1) ularni venaga, mushakka, ovqatdan 1 —1,5 co ax oldin ichishga ham berish mumkin. Kislotaga chidamsiz, shunyang uchun ularny Yuqbrida ko‘rsatilg‘an §aq*La> da ishlatish lozim va shu sababli ularning biologik o‘zlashtirilishi keng diapazonda (30—50%) bo‘ladi. 2) ularning plazma oqsili bilan bog‘lanishi (90% dan) yuqori. 3) Bular, ayniqsa oksatsillin organizmdan chiqishi ko‘proq jigar orqali bo‘lganligidan, buyrak yetishmovchiligi bor bemorlarda ularning miqdori korreksiya qilinmaydi. Amidinopenitsillinlar (amidinotsillin, pivamdinotsillin, bakamdinotsillin, atsidotsillin)lar kiradi. Yuqoridagi guruh penitsillinlari singari bular ham ta’sir doirasi tor penitsillinlar hisoblanadi, biroq bularning ta’sir doirasi gram (—) enterobakteriyalarga qaratilgan Bularni

ta’sir doirasini kengaytirish uchun izoksazolpenitsillinlar va tabiiy penitsillinlar bilan qo‘shib bersa bo‘ladi. Benzilpenitsillinlardan farmakokinetik jihatidan farqi: 1) Amidinotsillindan tashqari hammasini ichishga bersa bo‘ladi. Ularning biologik o‘zlashtirilishi yaxshi (40%). Ichishga beriladigan dori shakllari ichak bo‘shlig‘ida faol emas, amalda disbakterioz chaqirmaydi. 2) Tarqalish hajmi ko‘p. Gematoensefal to‘siqdan yaxshi o‘tadi, hujayra ichiga kira olmaydi. 3) Bularga mikrrblarning ikkilamchi chidamliligi kuzatilmaydi. Aminopenitsillinlar (bularga ampitsillin, amoksitsillin, talampitsillin, bakampitsillin, pivampitsillin) lar kiradi. Ta’sir doirasi keng (yuqorida sanab o‘tilgan guruhdagi penitsillinlar ta’sir qiladigan mikroblarga ta’sir qiladi) antibakterial moddalar (4rasm). Ular qo‘shimcha listeriyalar, enterokokklarga, gemofil tayoqchaga, bordetellarga, pilorik xelibakter va gram (+) bakteriyalarga ko‘proq sezgir, biroq ular rlaktamaza ishlab chiqaruvchi stafilokklarga ta’sir qilmaganligi, «gospital» infeksiya masalasini hal qila olmaganligi sababli ularning aralashmasini tutuvchi dori shakllari ishlab chiqilgan. Ampioks (ampnsillin+oksatsillin), klonakolR (ampitsillin + kloksatsillin), unazin va uning ichishga beriladigan dori shakli sulatsillin, sultamitsin (ampitsillin +sulbaktam) rlaktamazani falajlaydi. Aminopenitsillinlar benzilpenitsillinlardan quyidagi asosiy farmakokinetik ko‘rsatkichlari bilan farqlanadi: 1) By guruhdagi dorilarning haMMasyni ichiSHga berish mumkin. Ampitsillin ovqatdan 1 —1,5 soat oldin beriladi. Uning biologik o‘zlashtirilishi 40% ga yaqin; amoksitsillinni ichish ovqatga bog‘liq emas, biologik o‘zlashtirilishi 70—80%. Uni flemoksin solyutab dori shaklining biologik o‘zlashtirilishi 90% ni tashkil qiladi. Yuqori biologik o‘zlashtirilishi sababli, dori ichak florasiga kam ta’sir qiladi, ya’ni disbakterioz chaqirmaydi. Dorining ichak shilliq pardasiga qitiqlovchi ta’sirini qisqartiradi, ya’ni dispeptik hodisalar chaqirmaydi. Ichishga berilgan dori miqdori samarasi shu miqdorni parenteral yuborilgandagiga teng. Solyutab tabletkasini sindirish, chaynash va eritib ham ichish mumkin, bu uning qabulini osonlashtiradi, ya’ni qabul qilish tartibi buzilmaydi. Antibiotikni qabul qilish tartibining buzilishi uning samarasizligiga olib keladi. Tal, bak va pavampitsillinlar yetarli biologik o‘zlashtirilishga ega, ichak bo‘shlig‘ida faol emas, shu sababli disbakterioz va dispeptik hodisalar chaqirmaydi. 2) Ampitsillinlar 80% qon plazmasida sof ko‘rinishda bo‘ladi, ko‘p to‘qima va suyuqliklarga yaxshi kir>adi. Meningitda ularning miya suyuqligidagi miqdori qon plazmasidagi miqdorining 70—95% ini tashkil qiladi. 3) Sutka davomida kombinatsiyalashgan dori shakllari kiritilishi 2—3 martaga teng.

Karboksipenitsillinlar (karbenitsillin, karfetsillin, karindatsillin, tikarsillin) ko‘kyiring bakteriyalarga qarshi antibiotiklardir. Stafilokokk bularga sezgir emas hisoblanadi. Shu sababli bularni izoksazolpenitsillinlar bilan qo‘shib berish lozim: Masalan, timetin (tikarsillin+klavulon kislota). Farmakokinetik farqi/ 1) karfetsillin va karindatsillin karbenitsillinning fenol va indanil efiri hisoblanadi. Bular ichishga beriladi, biologik o‘zlashtirilishi 40%ga yaqin. Karbenitsillin va tikarsillin ichakdan so‘rilmaydi. 2) bular gematoensefal to‘siqdan kam o‘tadi, 3) sutka davomida 4 marta beriladi, 4) bularga mikrob tezda o‘rganib qoladi. Ureidopenitsillinlar (azlotsillin, mezlotsillin, piperatsillin) kiradi. Ko‘k rangli tayoqchaga ta’sir qiluvchi antibiotiklar, eng faoli piperatsillin, uning preparati tazotsin (kileratsillin+tazabaktam) tazabaktam Laktamaza ingiyoitori. Ta’sir doyrasi Jyhatdan karboksipenitsillinlarga yaqin. Farmakokinetik farqi: 1) hammasini mushakka, venaga yuborish mumkin. Piperatsillin 16% qon oqsillari bilan bog‘lanadi, 2) ularning chiqib ketishida buyraklar va jigarning o‘rni katta, 3) sutka davomida 3 marta yuboriladi, 4) bularga mikroblarning ikkilamchi o‘rganishi yuz beradi. Qarboksi va uredinopenitsillinlar boshqa penitsillinlardan mikroblarning ikkilamchi o‘rganib qolishi bilan farq qiladi. Penitsillinlarning boshqa guruhdagi dorilar bylan o‘zaro ta’siri. Penitsillinlar — ishqorlar, og‘ir metall va ishqoriy metallar, geparin, gentamitsin, linkomitsin, levomitsetin, tetrasiklin, amfoteritsinV; immunoglobulinlar, barbituratlar, eufillin va boshqa qator dorilar bilan farmatsevtik ziddiyatda bo‘ladi. Shu sababli ularni alohidaalohida shpritsda yuboriladi. Makrolidlar, tetrasiklinlar, polimiksinM (samarasini kamaytiradi) bilan farmakodinamik ziddiyat ega, Penitsillinlar aminoglikozidlar, sefalosporinlar, monobaktamlar bilan sinergist hisoblanadi. Meningokokk, pnevmokokk yoki Vtipidagi gemofil tayoqchasi chaqirgan meningitda aminopenitsillinlar levomitsetin bilan sinergist hisoblanadi. Levomitsetin kasallikni keltirib chiqargan mikroblarga o‘ldiruvchi ta’sir qiladi. Butadion, furosemid va glyukokortikoidlar penitsillinlar ajralib chiqishini tezlatadi (farmakokinetik mos kelmaslik). Salbiy ta’sirlari. Tabiiy penitsillinlar, izoksazolpenitsillinlar, amidopenitsillinlar, aminopenitsillinlar — keng terapevtik diapazondagi kam zaxarli moddalar bo‘lgani tufayli ularni katta miqdorlarda yuborish mumkin. Biroq katta miqdorlarda orqa miya va miya suyuqligiga o‘tib neytrotoksik ta’ssir: gallyutsinatsiya, alaxsirash, arterial bosimni nazorat qilishning buzilishi, talvasa tutishi kabi salbiy ta’sirlar ko‘rsatishi mumkin. Ularning bu ta’siri ostida gammaaminomoy kislota bilan raqobati yotadi.

Karboksi, ureidopenitsillinlar fop doiradagi penitsillinlarga kirib, ularga allergik reaksiyalar, neyrotoksik simptomlar, o‘tkir interstitsial nefrit, disbakterioz, trombotsitopeniya, leykopeniya, eozinofiliya, gipokaliyemiya va gipokaligistiya, gipernatriyemiya chaqirishi mumkin. Shu sababli ularni miqdorlash qat Klavulon kislota saqlovchilari jigarni o‘tkir zaharlashi mumkin. Ishlatilishi. Penitsillinlar ularga sezuvchan mikroblar chaqirgan kasalliklar (yuqori nafas yo‘llari kasalliklarida, angina, skarlatina, otit; sepsis; septik endokarditlar, zaxm, so‘zak, meningit; siydik yo‘llari kasalliklarida) ishlatiladi. Sefalosporinlarning 4 xil guruhi farq qilinadi. Ularni bunday guruhlarga bo‘lish asosida ularning ta’sir qilish doirasi va farmakokinetik ko‘rsatkichlari asosiy o‘rin tutadi. Shu bilan bir vaqtda ular rlaktam stafilokokklarga chidamliligi bilan xarakterlanadi va benzilpenitsillinlarga chidamli mikrob shtammlariga ta’sir qiladi. Sefalosporinlar bilan boshqa betalaktam antibiotiklar o‘rtasida allergiyarivojlanish xavfi bor (penitsillinlar, karbopenem, monobaktamlar). Bularning farmakodinamikasi bir xil. Ular penitsillinlar singari mikrob hujayra qobig‘i sintezini bo‘linish davrida buzadi. Sefalosporinlar ta’siri keng doirali antibiotiklar hisoblanadi. Sefalosporinlarga ikkilamchi rezistentlik astasekin taraqqiy qiladi. Har xil turdosh sefalosporinlar birbiridan farqlanadi. I avlod sefalosporinlari. 1) sefaloridin (seporin)*, sefalotin (keflin), sefalozin (kefzol), sefapidin, sefatsitril (sefalospor)lar kiradi. Yuqorida nomi keltirilgan dorilar asosan mushakka, venaga yuboriladi. 2) ichish uchun beriladigan sefalosporinlar sefaleksin (kefleks, ospeksin, seporeks), sefadroksil (ultratsen, duratsef), sefradin (velotsef). So‘nggi dorini mushak va venaga ham yuborish mumkin. I avlod sefalosporinlar ta’sir doirasi 4rasmda keltirilgan I avlod sefalosporinlarga gram (+) bakteriyalar va kokklar, kamroq gram (—) bakteriyalar sezuvchan hisoblanadi. Samaradorligi va ta’sir doirasini kengaytirish uchun ularni amidopenitsillinlar, monobaktamlar, aminoglikozidlar va boshqa antibakterial dorilar bilan birga ishlatish mumkin. II avlod sefalosporinlari. 1) mushakka, venaga yuborish uchun: sefuroksim (ketotsef, zinatsef), sefamandol (mandol, lekatsef), sefoksitin (mefoksin, mefoksitin), * Kitobda dorilarning gvnerik, qavsda esa patentlangan nomi keltirilgan.

* Metitsillinga rezistent stafilokokklardan tashqari Enterokokklardan (Sir. faecium, ntr. faecalis) tashqari *** Cl. difficile dan tashqari Sefotetan (setofan), sefotiam (galospor), sefonitsYD (monotsid), seforanid (pretsef), sefmetazol, sefatidin, sefaloglitsin, sefatrizin. 2) ichishga beriladiganlari: sefuroksim (zinnat), sefaklor (seklor, seflor, versev, alfatset), sefaprozil, lorakarbef. II avlod sefalosporinlarining ta’sir doirasi I avlodnikiga o‘xshash, biroq gram (—) mikroblorga tasiri kuchliroq. Undan tashqari, sefoksitin va sefotetanda bakteroidlarga, sefamandolda esa metilpenitsillinlarga chidamli ta’siri aniqlangan. Ta’sir doirasini kengaytirish va samaradorligini oshirish uchun ularni izoksazolpenitsillinlar, aminoglikozidlar va boshqa antibakterial dorilar bilan qo‘shib ishlatiladi.

III avlod sefalosporinlari. 1) parenteral yo‘l bilan yuboriladiganlari sefataksim (klaforan), seftazidim (fortum, kefadim, tazidim, tizatsef), seftriakson (rotsefin, longatsef), sefaperazon (sefobid), seftizoksim (epotselin, sefizoks), moksalaktam (moksam, lamoksef), sefmenoksim (sefmaks), sefsulodin (sefomonid), sefodizim, latamoksef, 2) ichishga beriladiganlari sefiksim (sefspan), sefetamet pivoksil, sefpodoksim, proksetil, seftibuten (sedeks). III avlod sefalosporinlari ta’sir doirasi I va II avlod sefalosporinlariga nisbatan keng va gram (—) bakteriyalar tomon kengaygan (3rasm). III avlod sefaporinlari ham gram (—) betalaktamaza bakteriyalariga yaxshi ta’sir qiladi. Bularning ko‘pchiligiga psevdomonadalar,serratsiyalar va anaeroblar sezuvchan. III avlod sefalosporinlari ta’sir doirasini kengaytirish va samaradorligini oshirish uchun ularni tabiiy penitsillinlar, izoksazolpenitsillinlar, aminopenitsillinlar, karboksi va ureidopenitsillinlar bilan qo‘shib ishlatish kerak. IV avlod sefalosporinlari: sefpirom (keyten), sefepim, sefklidin, sefkvinom, sefozopran, sefozeliz. Hammasi mushakka va venaga yuboriladi. Ularning ta’sir doirasi I, II va III avlod sefalosporinlardan keng (3rasm). Gram (+) va gram (—) bakteriyalarga bir xil samarali ta’sir qiladi. IV avlod sefalosporinlari ko‘p dorilarga o‘rganib qolgan mikroblarga ta’sir qiladi. Mikrob devoridagi penitsillin bog‘lovchi oqsillarga juda o‘xshashligi sababli ular bilan birikib, zardob oldi periplazmatik bo‘shliqda yuqori miqdor hosil qiladi. Ular bakteroidlarga ta’sir qilmaydi, shu sababli ta’sir doirasini kengaytirish uchun ularni karboksi va ureidopenitsillinlar va metronidazol bilan birga qo‘shib ishlatish mumkin. Psevdomonadlarga ta’sirini kuchaytirish uchun ularni aminoglikozidlar, karboksi va ureidopenitsillinlar bilan qo‘shib ishlatiladi. Farmakokinetikasi. Ichishga beriladigan sefalosporinlarning biologik o‘zlashtirishi 50% dan 90% gacha boradi va ovqat qabuliga bog‘liq emas. Biroq, ular qon oqsili bilan bog‘lanish darajasi bo‘yicha birbiridan farq qiladi. Masalan, sefotaksim va seftriokson (III avlod sefalosporinlari) sefotaksim qon oqsili bilan 20—40% ga bog‘lansa, seftriakson — 80—95% ga bog‘lanadi. Avlod ichidagi dorilarining tarqalish hajmi ham katta farq qiladi. Umuman olganda III avlod sefalosporinlari IV avlod, ayniqsa II avlod vakillariga nisbatan to‘qimalarga (masalan, suyak va gematoensefalik to‘siqlardan) yaxshi o‘tadi. Ular qondagi samarali miqdorini saqlanish davomiyligi bilan ham farq qiladi. Shunday qilib, I avlod vakillarini to‘qimalardagi saqlanish vaqti 3—4 s (sutkasiga 6 marta yuboriladi). II avlod vakillariniki 6—8 s (ularni 3 marta beriladi), III avlod vakillariniki 12—14 soat (1—2 marta) va nihoyat IV avlod vakillariniki 8—12 soat 2 —3 marta yuboriladi. Faqat sefalotin (30%) va sefotaksim (40%) jigar va buyraklarda qisman faol metabolitlar hosil qilib, deatsetillanadi. I avlod vakillari kanalchalar sekretsiyasi yordamida chiqarilgani sababli ular birmuncha nefrotoksik hisoblanadi. II va IV avlod dbrylari koptokchalar filtratsiyasi yordamida chiqariladi.

IV avlod vakillarining organizmdan chiqishida jigar ham ma’lum darajada o‘rin tutadi. III avlod dorilari jigar va buyraklar orqali chiqadi. Shu sababli buyrak yetishmovchiligi bor bemorlarda ular miqdorini korreksiya qilish shart emas, faqat og‘ir buyrak yetishmovchiliklarida (S1kr<30 ml/daqiqa) bo‘lganda IV avlod dorilari miqdorini kamaytirish kerak bo‘ladi. Sefalosporinlarving boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri. I avlod sefalosporinlari nefrotoksik dorilar (polimiksinlar, amfoteritsin V, furosemid, etakrin kislotasi, indometatsinlar) bilan birga tavsiya etiladi. Sefalosporinlao va aminoglikozidlarni bitta shpritsda yuborib bo‘lmaydi, o‘zaro kimyoviy ta’sir natijasida faolsiz metabolitlar hosil bo‘ladi. Eufil Lin va sefalosporinlar birga berilganda cho‘kmaga tushadi. Salbiy ta’sirlari. I avlod sefalosporinlarining terapevtik ta’sir doirasi katta, xavfi kam, shu sababli poliklinika sharoitida ishlatiladi. II, ayniqsa III va IV avlod sefalosporinlarni miqdorlash chegaralangan bo‘ladi. 1) teridagi toshmalar, tana haroratining ko‘tarilishi, eozinofiliya ko‘rinishidagi allergik reaksiyalar 18% bemorlarda uchraydi. Qesishma allergiya xavfi ham bor. 2) parenteral (mushakka yuborilganda og‘riq bo‘ladi, novokainda eritib yuborish kerak), venaga yuborilganda flebitlar kelib chiqadi, shu sababli dorini sekin, yaxshisi tomchilab yuborish kerak. Ichishga berilganda ko‘ngil aynishi, qayt qilish, oshqozon sohasida og‘riq, ich ketish ko‘rinishidagi dispeptik belgilar kuzatilishi mumkin. 3) nefrotoksik ta’siri I avlod dorilaridan sefaloridin va sefalotin ishlatilganda uchr.aydi (bu dorilar kanalchalar reabsorbsiyasi ishtirokida ajratiladi). Bunda monooksigenaza tizilmasi ta’siri ostida proksimal kanalchalar epiteliysini buzuvchi epoksidlar hosil bo‘ladi. 4) nistagm, nerv o‘tkazuvchanligining buzilishi, gallyutsinatsiya, talvasa tutish kabi neyrotoksik simptomlar uchrashi mumkin (gammaoksimoy kislotasi bilan sefalosporinlar orasidagi mos kelmaslik natijasida) va trombotsitopeniya, neytropeniya, koagulopatiyalar ro‘y beradi, bu dorilarning to‘planib qolishidan bo‘ladi. Qon oqishi sefalosporinlarning Kvitamini siklida qatnashuvchi epoksidreduktazalarning II va III avlod sefalosporinlari falajlashi natijasida kelib chiqadi. 5) gepatotoksik ta’siri. ALT, ACT, 1PF fermentlari va bilirubinning qonda ko‘payishi (ayniqsa 1 yoshgacha bo‘lgan bolalarda), sariqlik bilan namoyon bo‘lishi mumkin. 6) antabusga o‘xshash ta’siri. Atsetilaldegidni parchalovchi degidrogenaza faolligini buzadi. Shu sababli sefalosporinlar qabul qilinayotganda spirtli ichimliklar ichish mumkin emas. 7) sefalosporinlar ichishga berilganda disbakterioz kuzatilishi mumkin. Ishlatilishi 1. Nafas yo‘llari kasalliklari (pnevmoniya, o‘pka

214 abseslari, plevritlar), jumladan benzilpenitsillinlarga chidamli stafilokokklar keltirib chiqargan kasalliklar. 2. Meningokokklar, pnevmokokklar, gemofil tayoqchalar, Vguruhi streptokokklari chaqirgan meningitlar. Gematoensefal to‘siqdan yaxshi o‘tadigan III avlod sefalosporinlari ishlatiladi. 3. Chaqaloqni intensiv davolashda enterokokklar va listeriylarga ta’sir doirasini kengaytirish maqsadida aminopenitsillinlar bilan birgalikda ishlatiladi. 4. Suyaklar, bo‘g‘imlar, teri va yumshoq to‘qimalar yuqumli kasalliklari. III va IV avlod (to‘qimalarga yaxshi kiruvchi) sefalosporinlari tavsiya etiladi. 5. Ichak tayoqchalari, klebsiyella, protey, streptokokk va boshqa mikroblar chaqirgan siydik yo‘llari kasalliklarida II va III avlod vakillari, chunki bu avlod dorilari siydik bilan o‘zgarmagan holda yaxshi ajralib chiqadi. 6. Kasalxona infeksiyasini davolash uchun qo‘zg‘atuvchisi aniq bo‘lmagan septitsemiyalar va tana haroratining ko‘tarilishi. Bu vaziyatlarda tanlov dori IV avlod sefalosporinlari hisoblanadi. Karbapenemlar. 2 guruhga bo‘linadi. I avlod dorilariga (imipenem, tiyenam, primaksin). II avlod dorilariga meropenem (meronem). Tiyenam va primaksinlar (imipenem va silastatinni 1:1 nisbatdagi) aralashmasi. Silastatin imipenemni buyraklarda buzadigan 1degidrogenaza fermentini falajlaydi. Meropenem esa bu ferment ta’sirida buzilmaydi. Farmakodinamikasi. Karbapenemlar mikrob hujayrasining bo‘linish (mitoz) davrida buzadigan betalaktam dorilardir. Bularning boshqa guruxdagi dorilardan farqi quyidagilar. Bular boshqa guruh betalaktam dorilariga nisbatan mikrob hujayrasiga yaxshi kiradi. Karbapenemlar, penitsillinlar, sefalosporinlar, monobaktamlar, tetrasiklinlar, levomitsetin singari faqat Fporin membrana oqsillarini emas, balki maxsus (spetsifik) D2oqsillarni ham bog‘laydi, chunki bularning molekulalari maydaroq. Ular penitsillinlarni bog‘lovchi oqsillar turlariga juda yaqin. Ba’zi bir mikrob shtammlari (enterokokklar, pnevmokokklar) ishlab chiqaradigan 2raqamli penitsillin bog‘lovchi oqsillarni ham bog‘lab oladi. Yuqorida keltirilgan karbapenemlar ta’sir mexanizmining o‘ziga xosligi ular ta’sir doirasining kengligiga mosdir. Bular bakteriotsid ta’sir qiladi, Karbapenemlarning o‘ziga xos tomonlaridan biri ularning doridan keyin 7—10 soat davom etadigan samarasi bo‘lib, bu davrda mikroorganizm ko‘paya olmaydi, makroorganizm esa mikrobga qarshi himoya kuchini safarbar qilib infeksiyani yengadi. Boshqa betalaktam antibiotiklardan farhli o‘laroq, karbapenemlarning «doridan keyingi samarasi» gram (+) va (—) bakteriyalarga qaratilgan. Yana bir farqi, karbapenemlarning gram (—) bakteriyalarni endtoksin

ishlash va chiqarish qobiliyatini to‘xtatishi bo‘lib, bu o‘z navbatida turli og‘ir gemodinamik buzshshshlarga olib kelmaydi. Ta’sir doirasi. Karbapenemlar juda keng doiradagi antibakterial moddalar hisoblanadi. Ular gram (+) va (—) aerob va anaerob bakteriyalarga, hatto enterokokklar, listeriyalar va CI. difficile larga ham ta’sir kiladi. Tiyenam primaksinga nisbatan tillarang, epidermal, saprofit, koagulonegativ stafilokokklarga 2—4 marta kamroq samarali bo‘lsada, gram (—) entobakteriya va psevdomonadlarga nisbatan 2—8 marta yuqori samaraga ega. Biroq, xlamidiyalar., mikoplazmalar, korinebakteriyalar, sil va lepra tayoqchalarida flavobakteriyalarda Enterococcus faecium, psevdomonad (Pg. cepacia va Xanthomonas maltophilia), metilrezistent stafilokokklarda va zamburug‘larda karbapenemlarga nisbatan birlamchi (tabiiy) chidamlilik mavjudligini e’tiborga olish kerak. Karbapenemlarga psevdomonadlar, tilla rang va epidermal stafilokokk va atsinetobakterlardan tashqari, mikroblarda ikkilamchi chidamlilik kam va sekin taraqqiy qiladi. Qarbapenemlar boshqa betalaktam antibiotiklarga nisbatan xromosom betalaktamazalar hosil bo‘lishini kuchaytiradi. Shu sababli ularni sefalosporinlar, penitsillinlar va monobaktemlar bilan birga berib bo‘lmaydi va shuningdek karbapenemlar olgan bemorga yuqoridagi guruhdagi antibiotiklarni berib bo‘lmaydi. Karbapenemlar gram (+) flora va bakteroidlarga qarshi eng kuchli antibiotiklar, gram (—) floralar uchun ftorxinollarga nisbatan kuchsizroq. Farmakokinetikasi. Ularni vena, mushakka yuboriladi. Yuborish oldidan natriy gidrokarbonat bufer eritmasida eritiladi va 5—7 daqiqa davomida yubo^ riladi. Dorini tomchilab yuborish uchun uni osh tuzining yoki glukozaning izotonik eritmasida eritiladi va 30— 60 daqiqa davomida yuboriladi. Mushakka yuborilgan dorilar faqat mushakka yuborilishi kerak. Yuborishdan oldin dorini 1 % lidokash yoki firma tomonidan chiqarilayotgan maxsus erituvchida eritiladi. Tayyorlangan suspenziya sovutgichda 4 soatdan ortiq saqlanmaydi. Mushakka yuboriladigan dorining biologik o‘zlashtirilishi 75% ga teng. Tiyenam 15—25%, primaksin va meropenem 20% gacha qon oqsillari bilan birikadi. Shu sababli dori yuborilgach qonda uning yuqori darajada sof miqdori kuzatiladi va to‘qimalarga yaxshi kiradi. Ularning tarqalish hajmi katta, gemodializ davrida organizmdan tez chiqariladi, bu dorilardan zaharlanganda buni yodda tutish kerak. Meropenem boshqalariga nisbatan markaziy asab tizilmasiga yaxshi kiradi, Yarim chiqib ketish vaqti venaga yuborilganda 1 soatga (chaqaloqlarda 2 s), mushakka yuborilganda esa 2,6 soatga teng. Tiyenam, primaksin venaga 4 marta, meropenem esa 3 marta, mushakka 2 marta yuboriladi. Imipenem buyrak proksimal

kanalchalari jiyagidagi ishqoriy muhitli degidropeptidaza ta’sirida zaharli metabolitga aylanadi. Shu sababli tarkibida degidrogenaza 1 ingibitori saqlovchi tiyenam va primaksin ishlatiladi. Morepenem o‘zining kimyoviy tuzilishiga ko‘ra nefrotoksik metabolitlar hosil qilmaydi. Tiyenam, primak 50%, meropenem 70% koptokchalar filtratsiyasi va kanalchalar sekretsiyasi yordamida o‘zgarmagan ko‘rinishda buyraklar orqali chiqariladi. Buyrak yetishmovchiligida venaga yuborilayotganda, Q Kr <80 ml/daqiqa; mushakka yuborilayotganda S1kr <30 ml/daqiqa bo‘lganda dori yuborish tartibini o‘zgartirish kerak. Biroq, karbapenemlarni kreatinin klirensi (S1kr <5 ml/daq.) bo‘lgan holatlarda, bemorga gemodializ o‘tkazilayotganda yuborsa bo‘ladi. Karbapenemlarning boshqa dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Mos kelmasligi bois karbapenemlarni boshqa betalaktamaza antibiotiklari bilan yuborilmaydi. Bitta shpritsda boshqa dorilar bilan (farmatsevtik ziddiyat sababli) yuborib bo‘lmaydi. Salbiy ta’sirlari. Ular katta terapevtik ta’sir doirasiga ega bo‘lgan, kam zaharli dorilar. 1. Mushakka yuborilgan joyda og‘riq, venada — vena qon tomirlarining qattiqlashuvi, tromboflebitlar kuzatiladi. 2. Toshmalar, eozinofiliya ko‘rinishidagi allergik reaksiyalar. Boshqa betalaktam antibiotiklardan keyin bularga chidamlilik kam kuzatiladi. 3. Kandidalar. 4. 1 % ga yaqin bemorlarda siydik qizil rangga bo‘yaladi. 5. Imipenem ko‘proq nefrotoksik ta’sir qiladi. 6. Tiyenam yoki primaksshni venaga yuborilganda buyrak va markaziy asab tizimi faolligi buzilgan bemorlarda bo‘shashish yoki mushaklar tonusining oshishi, sezgining o‘zgarishi, talvasalar, ensefalopatiyalar kuzatilishi mumkin. Ishlatilishi. Boshqa antibakterial dorilar samarasiz bo‘lgan hollarda bular zahira dorilari hisoblanadi. 1. Jarrohlik amaliyotida uchraydigan aerobanaerob mikroblar assotsiatsiyasi chaqirgan abdominal kasalliklar. 2. Tug‘ruqdan, abortdan, gvnekologik jarrohlik operatsiyalaridan keyin uchraydigan infeksiyalar. 3. Chaqaloqlarni intensiv davolash (tana haroratining 38°S dan yuqori, Sreaktiv oqsil mikdori 2 mg/dl, yetilmagan neytrofillarni yetilganlariga nisbatiO,2ga teng bo‘lganda, meningit borligiga shubha qilinganda). 4. Siydik yo‘llarining asoratli infeksiyalari. 5. Asoratli suyaklar, bo‘g‘imlar, teri, yumshoq to‘qima infeksiyalari. 6. Zotiljam, sepsis, neytropeniyasi bor bemorlarda uchraydigan infeksiya, meningit.

Monobaktamlar. Aztreonam (azaktam) kiradi. Farmakodinamikasi. Aztreonam ko‘payish (mitoz) davrida mikrob qobig‘i sintezini buzadi. Bakteriotsid ta’sir qiladi. Keng rN intervalida faol hisoblanadi. Ta’sir doirasi. Top, gram (—) bakteriyalar (gemofil tayoqchasi, neysseriylar, moraksellar, morganellar, proteylar, providensilar, klebsiyellalar, esherixiyalar, salmonellalar, shigellalar, enterobakter, serratsilar, iyersinozlar, psevdomonadlar). Ikkilamchi rezistentlik (chidamlilik) kam uchraydi. Sefalosporinlar bilan kesishma chidamlilik yozilgan. Farmakokinetikasi. Aztreonam mushakka va venaga goboriladi. Biologik o‘zlashtirilishi 100%. Qon plaz* masi bilan bog‘lanishi — 60% ga teng. Preparat a’zo lar va to‘qimalarga yaxshi tarqaladi, Miya to‘qimasidagi miqdori qon plazmasidagi miqdorining 17% iga teng, bronxlar shilimshig‘i, homila oldi suyuqligiga ham kam kiradi. Gemodializ va peritoneal dializ davrida qon zardobidan yaxshi chiqadi. Yarim chiqish vaqti 2,4 soat (chaqaloqlarda 5,7 s). Sutkasiga 3x4 marta (2 haftalik chaqaloqlarga 2 marta) yuboriladi. Buyraklar orqali o‘zgarmagan holda chiqib ketadi. Buyrak yetishmovchnligida, chaqaloqlarda kiritish tartibini yoki miqdorini kamaytirish kerak. Uzaro ta’siri. Aztreonamni boshqa dorilar bilan bitta shpritsda yuborib bo‘lmaydi (farmatsevtik mos ziddiyatlik kuzatiladi). Aztreonam aminoglikozidlarga qaraganda aminopenitsillinlar samaradorligini ko‘proq kuchaytiradi. Salbiy ta’sirlari. Qam zaharli. 1. Toshmalar, eozinofiliya ko‘rinishidagi allergik reaksiyalar; 2, Protrombin indeksining susayishi (kamayishi); 3. Jigar fermentlarining (ALT, ACT, SHF) faollashuvi; 4. Venaga yuborilganda flebit; 5. Ko‘ngil aynishi, ich ketishi; 6. Disbakterioz; 7. Psevdomembranoz kolit. Ishlatilishi. Aztreonam kam zaharli bo‘lgani uchun aminoglikozidlar o‘rnini to‘lato‘kis bosishi mumkin. Uni boshqa antibiotiklar bilan birga sepsis, peritonit, siydik chiqarish a’zolari kasalliklarida, yumshoq to‘qima, teri, bronx, o‘pka infeksiyalarida, ba’zan meningitda ishlatiladi. Makrolidlar. 3 avlodi: 1avlod eritromitsin, oleandomitsin; 2avlod spiramitsin (rovamitssh), roksitromitsin (rulid), klaritromitsin (klatsid), midekamitsin (makropen), diritromitsin (dinabak); 3avlod azitromitsin (sumamed)*. Aziromitsin kimyoviy tuzilishiga ko‘ra azamidlarga kiradi. Bularning bo‘linishi asosida ularning ta’sir doirasi, farmakokinetik xarakteristikasi va salbiy ta’sirlari yotadi. Farmakodinamikasi. Makrolidlar ribosomalar 50S subbirlik atrofida RNK sintezini bloklab, bakteriostatik ta’sir ko‘rsatadi.

Ta’sir doirasi keng. Yuqori sezuvchan mikroblarga bakteriotsid ta’sir ko‘rsatadi, gram ( + ) kokklar (metitsillinga sezuvchan stafilokokklar, streptokokklar, pnevmokokklar), gram (+) bakteriyalar (korinebakte * Kitobda dorilarning generik, qavsda esa patentlangan nomi keltirilgan. riyalar), gram (—) bordetellilar, maroksellilar, xlamidalar va mikoplazmalar. Qolgan mikroblar (neysseriyalar, leginellar, gemofil tayoqchalar, brutsellalar, trepanemalar, klostridiyalar va rikketsiyalarga) bakteriostatik ta’sir qiladi. 2 va 3avlod makrolidlar ta’sir doirasi kengroq. 2avlod doirasi djozamitsin va kloritromitsinlarga gelikobakter pilorining yuqori sezuvchanligi aniqlangan; spiramitsinga — toksoplazmalarning yuqori sezuvchanligi aniqlangan. 2 va 3avlod dorilari gram (—) bakteriyalar; kampilobakter, listeriy, gardnerell kabi ba’zi mikobakteriyalar sezuvchan. Makrolidlarga ikkilamchi rezistentlik tez kuzatiladi, shu sababli bularni 7 kungacha (qisqa muddatga) yuborish tavsiya etiladi, yoki boshqa guruhdagi antibiotiklar bilan birga ishlatish kerak. Mikrob bularning bittasiga chidamli bo‘lib qolsa, bu xodisa boshqalariga, hatto boshqa guruh dorilariga: mikomitsin, klindamitsii va betalaktamazadan buziladigan streptokokklarga ham xos. Farmakokinetikasi. Eritromitsin fosfat, spiramitsinlarni venaga yuborish mumkin. Hammasini ichishga berish mumkin. Biologik o‘zlashtirilishi 30—70%. Bulardan oleandomitsin va 2, 3avlod dorilari kislotaga chidamli, shu sababli ularni ovqatdan oldin yoki keyin berishning farqi yo‘q. Tabletkasini «borjomi» yoki soda eritmalari bilan ichish tavsiya qilinadi. Ichilganda dorining qondagi yuqori miqdori 1,5—2 soatdas keyin kuzatiladi. Ko‘p makrolidlar qon plazmasi bilan 60—70% ga bog‘lanadi. Biroq dorilar oqsildan oyeon ajraladi va to‘qimalarga o‘tadi. 2 va 3avlod dorilari eritromitsin va oleandomitsiiga nisbatan to‘qimalarga yaxshi tarqaladi. Makrolidlar adenoidlar va bodomcha bezlar to‘qimasiga, o‘rta va ichki quloq suyuqliklariga, bronxlar sekretiga, balg‘amga, plevral, peritoneal, sinovial suyuqliklarga, teriga yaxshi kiradi. Ular fagotsitar hujayralarda to‘qimadan tashqari suyukliklarga nisbatan 13—20 marta ortiq to‘planadi. Makrolidlar fagotsntozni tezlashtiradi. Bu holsizlangan bemorlarda kasallik qaytalanishining oldini oladi, makrolidlarningmakrofaglar bilan boglanishini ularni infeksiya o‘chog‘iga tashlashda katta amaliy axamiyatga ega. Makrolidlar yo‘ldosh orqali o‘tadi, ularning homila qonidagi miqdori ona konidagi miqdorining 20—25% ini tashkil qiladi. Kam zaharliligi uchun ularni ke rak bo‘lganda hbMiladOr onada qo‘llash mumkin. Ko‘krak sutiga yaxshi to‘plangani uchun emizishni vaqtincha to‘xtatishni talab qiladi. 1avlod dorilarining qondagi ta’sir miqdori — 6 soat; 2avlodniki 8— L2 soat; 3avlodniki 20 soatdan keyin kuzatiladi. Shu sababli bularni sutka davomida kiritishlar soni 4,2 (3) va 1 martani tashkil qiladi. 2 va 3avlod dorilarini qonda uzoqroq

bo‘lishiga sabab, ularning to‘qimalarga va hujayralarga yaxshi kirishi va uzoq saqlanishi, kuchli enterogepatik sirkulatsiyasidir. Makrolidlar jigar sekretsiyasi va safro suyuqligi bilan chiqariladi. Bu safro suyuqligi reologiyasini buzishi mumkin, 2avlod dorilar^i jigar monooksigenaz fermentlarini falajlashi mumkin, 2avlod dorilari (spiramitsindan tashqari) bu tizilmaga kam, 3avlod dorilari esa butunlay ta’sir qilmaydi. Shu sababli jigar faoliyatining buzilishi ularning to‘planishiga sabab bo‘lishi mumkin. Siydik bilan yuborilgan dorining faqat 2—3% chiqadi. Venaga yuborilganda siydikdagi miqdor 12— — 15% gacha oshishi mumkin. Bu miqdor siydik yo‘llaridagi mikroblar o‘sishini to‘xtatish uchun yetarli, biroq siydikni ishqorlash darkor. Eritromitsinning qondan yarim chiqish vaqti — 1,2—2,6 soat, 2 va 3avlod dorilar uchun bu vaqt biroz ko‘proq. Boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Makrolidlarni V guruh vitaminlari, askorbin kislotasi, sefalotin, tetrasiklinlar, levomitsetin, geparin; difenin bilan bitta shpritsda yuborib bo‘lmaydi (farmatsevtik ziddiyatlik kuzatiladi). Makrolidlarni terfenadin va astemizol bilan ishlatilganda gepatoksik ta’siri kuchayadi. Levomitsetin ham RNK sintezini ribosoma 50—S subbirlik siklida buzgani uchun bular orasida mos kelmaslik kuzatiladi va antimikrob ta’siri susayadi, shuning uchun birga ishlatib bo‘lmaydi. 1avlod makrolidlari o‘tib ketuvchan ototoksik va nervmushak blokini paydo qilgani uchun ularni aminoglikozidlar, polimiksinlar, glikopeptid va poliyen antibiotiklari bilan birga ishlatilganda yuqorida nomi keltirilgan salbiy ta’sirlari ko‘payishi mumkin. 1avlod makrolidlari, kamroq 2 va 3avlod makrolidlari tomonidan jigardagi monooksigenaza fermenti tizilmasi ishi buzilishi mumkin, bular bilan birga ishlatilayotgan ba’zi bir dorilar (teofillin, levomitsetin, bromokriptin, varfarin, simetidin; karbamazeyin, Dy№dr.6ergoTaMyy, aytypyrin, MetalpreDnyzolon va b. lar) ning organizmdan chiqib ketishi susayadi va ularning salbiy ta’sirlari kuzatilishi mumkin. Makrolidlarni boshqa ta’sir mexanizmli bakteriostatik dorilar, masalan, tetrasiklinlar (RNQ sintezini ribosoma 30—S subbirligida buzuvchi) yoki sulfanilamidlar (paraaminobenzoy kislota raqobatchilari) bilan qo‘shib ishlatish mumkin. Salbiy ta’sirlari. Kam zaharli. Quyidagi salbiy ta’sirlari uchrashi mumkin: 1) ko‘ngil aynishi, qayt qilish, ich ketishi; 2) stomatit va gingivitlar; 3) xolestaz; 4) venaga yuborilganda flebitlarning oldini olish uchun dorini osh tuzining yoki glukoza eritmasining izotonik eritmalarida eritib (1 mg preparat 1 ml zrituvchida) tomchilab 30—60 daqiqa mobaynida yuborish tavsiya etiladi. Ishlatilishi. 1) Penitsillinlar va sefalosperinlarni ko‘tara olmaydigan bemorlarga (bronxit, tonzillit, otit, sinusitlar: limfangit, mastitlarda) tavsiya etish mumkin. 2. Ko‘kyo‘tal va difteriya;

3. Xlamidalar chaqirgan konyunktivitlar surtma ko‘rinishida; a) zotiljam, ayniqsa, xlamidalar chaqirgan chaqaloqlar zotiljamida; b) mikoplazmalar zotiljamida; v) legionellalar, maroksellalar chaqirgan zotiljamda; 4. Birlamchi zaxm va so‘zakda; 5. Xoletsistitlar, xolangitlar, enteritlar, kolitlar; 6. Toksoplazmoz (spiramitsin preparati); 7. Urogen infeksiya. Linkozamidlar. Linkomitsin va klindamitsin (dalatsinS)lar kiradi. Linkozamidlar RNQ sintezini ribosomalar 50—S subbirligida buzadi. Ta’sir doirasi keng. Gram (+) kokklar, gram (—) anaeroblar, gram (+) tayoqchalar (gemofil tayoqchalarining ba’zi bir shtammlariga) ta’sir qiladi. Meningokokklar, gonokokklar va mikoplazmalarga sust ta’sir qiladi. Klindamitsin bezgak toksoplazmozi va plazmotsitlariga ham ta’sir qiladi. Klindamitsin bakteroidlarga 5—8 baravar kuchli ta’sir qiladi. Linkozaminlarga ikkilamchi chidamlilik sekin rivojlanadi. Farmakokinetikasi. Linkozaminlar mushakka, venaga va og‘iz orqali beriladi. Biologik o‘zlashtirilishi 50% ga teng. Klindamitsin linkomitsinga nisbatan yaxshi so‘riladi. Mushakka yuborilganda qondagi yuqori miqdori 0,5—1 soatga, ichilganda 2—4 soatga teng. Plazma oqsillari bilan 50% ga bog‘lanadi. To‘qima biosuyuqliklarga yaxshi kiradi (likvordan tashqari). o‘ziga xos sonlaridan biri ular suyak tuqimySyda yaxshi to‘planadi, bundan tashqari, yiring va balg‘amda 40—45% ga yig‘iladi. Ikkala preparat ham yo‘ldosh orqali yaxshi o‘tadi va ona sutida yaxshi to‘planadi. Qondan yarim ajralib chiqish vaqti — 2,4—3 soat. Shifobaxsh miqdorining qonda saqlanish vaqti — 5—• 6 soat, shuning uchun 4 marta kiritiladi. Dorining 80% foizi jigar orqali safro suyuqligi bilan faolsiz ko‘rinishda chiqariladi, shu sababli ularni xoletsistit, xolangitlarda qo‘llashdan foyda yo‘q. Buyraklar orqali 10—20% faol ko‘rinishda chiqariladi. Siydikning ishqorli muhitida ular yaxshi kor qiladi. Linkozamidlarning boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Likozamidlarni nervmushak o‘tkazuvchanligini buzuvchi dorilar (miorelaksantlar, amiioglikozidlar, magniy preparatlari) va gipertenziyani pasaytiradigan dorilar (betaalfaadrenolitiklar, siydik haydovchi dorilar, angiotenzinni falajlovchilar) bilan ishlatib bo‘lmaydi, nafas mushaklari tonusini susaytiradi va qon bosimi birdaniga tushib ketishi mumkin. Salbiy ta’sirlari. Kam zaharli. Biroq to‘planib qolganda, noto‘g‘ri ishlatilganda quyidagilarga sabab bo‘lishi mumkin: 1) Ko‘ngil aynishi, qayt qilish, ich ketish ko‘proq linkomitsin ishlatilganda ro‘y beradi. 2) Venaga yuborilganda — tromboflebitlar. 3) Terida toshmalar, qichish belgilarini qo‘zg‘atadi. 4) Transaminazalarning oshishi, sariqlik, gipotenziv belgilar.

5) Neytropeniya, trombotsntopeniya, eozinofiliya, kamdankam hollarda agranulotsitozga sabab bo‘ladi. 6) Disbakterioz hisobiga psevdomembranoz kolit. 7) Nervmuskul blokadasida, ayniqsa venaga yuborilganda. Ishlatilishi. Linkozamidlar zahira antibiotiklari hisoblanadi. boshqa antibiotiklarga chidamli mikroblar qo‘zg‘atadigan kasalliklarda tavsiya etiladi. Davolash davomiyligi 7—14 kundan 21 kungacha. Sepsis, septik artrit, septik endokardit, osteomiyelit, kichik chanoq bo‘shlig‘i a’zolari operatsiyalarida (klindamitsin). Nafas yo‘llari kasalliklari, yumshoq to‘qimalar va teridagi yara infeksiyalarida, toksoplazmoz, bezgakda ishlatiladi. Aminoglikozidlar. Bular 4 avlodga bo‘linadi. 1avlod (streptomitsin, neomitsin, kanamitsin, monomitsin). javval: gentamitsin (gar.amitsin). 3avlod: tobramitsin (nebsin, brulamitsin, obratsin), sizomitsin, amiatsin (amikin, biklin), netilmitsin (netillin, neyromitsin), 4avlod: izepamitsin (isepatssh). Bularning bunday guruhlarga bo‘linishi asosida ularning ta’sir doirasi, ikkilamchi chidamlilik rivojlanishi yotadi. Farmakodinamikasi. Bular: 1) sitoplazmatik membranida buzadi; 2) RNQ sintezini 3—5 ribosom subbirligi buzadi. Ular bakteriotsid ta’sir qiladi. Ta’sir doirasi keng. Gram ({) tayoqchalar (esherixiya, klebsiyella, shigella, protey, serratsiya; moraksella; enterobakter, gemofil tayoqchalar) ga va gram (+) kokklarga, tillarang va epidermal metitsillinga sezuvchan stafilokokklarga ta’sir qiladi. 2 va 3avlod aminoglikozidlarining 1avlod vakillaridan farqi Pseudomonad aeruginosa ga ta’sir qiladi. 4avlod vakili izepamitsin (isepatsin) qolgan avlod vakillaridan atsinetobakter, sitrobakter, ayeromanas, morganella, listeriya va nokardiyalarga ta’sir qilishi bilan farq qiladi. Mikroblarning bularga ikkilamchi o‘rganib qolishining sababi ular tomonidan turli aminoglikozid transferazalar, atsetil, fosfonukleotidtransferazalar va boshqa fermentlar ishlab chiqishi yotadi. Ikkilamchi o‘rganib qolish bularga tez rivojlanadi, shuning uchun bularni 5—7 kun kiritish tavsiya qilinadi. Farmakokinetikasi. Bular asosan mushakka, venaga sekinlik bilan bolyus yoki tomchilab yuboriladi, endolimfatik, mahalliy, traxeyaga yoki ichishga berilishi mumkin. Bular moylarda yomon eriydi. Oshqozonichak va bronxlardan biologik o‘zlashtirilishi 1—5% ni tashkil qiladi, ya’ni dori amalda so‘rilmay, mahalliy ta’sir qilishi mumkin. Aminoglikozidlarning qon plazmasi oqsillari bilan birikishi 10% dan 30% gacha. Kanamitsin va tabromitsin qon plazmasi oqsillari bilan amaliy birikmaydi. Tarqalish hajmi 0,15

—0,3 l/kg ga teng, shu sababli ko‘proq to‘qimalar va hujayra tashqarisidagi suyuqliklarda bo‘ladi (likvordan tashqari). Hujayra ichiga kirmaydi. Hujayra ichidagi mikroblarga ta’sir qilmaydi. Aiinoglikozidlar oz miqdorlarda ona sutiga tushadi, biroq ular ichakdan so‘rilmaydi, shunga qaramay antibiotik olayotgan davrda bolani emizishdan to‘xtatishni taqozo qiladi. Ular qon bilan yaxshi ta’min Lyy^an a’zblarga oson kiradi. Shu sababli aminbglikbzidlar yo‘ldosh orqaln homilaga oson (ona qonidagi miqdorning 50%) o‘tadi va ichki quloq va buyrakka bemalol o‘tadi. Dorining bu a’zolarda ko‘p to‘planishiga sabab, ularda aminoglikozidlarni biriktirib oluvchi ligandlar polifosfatidilinozitlarning mavjud ligidir. Bu a’zolarda aminoglikozidlarning miqdori ona qoni plazmasidagi miqdoridan 10 baravar va undan ko‘proq bo‘lishi ham mumkin. Aminoglikozidlarning qonda eng yuqori miqdori, mushak va endolimfatik yo‘l bilan yuborilganda — 0,5—1 soatdas keyin hosil bo‘ladi. Qonda samarali miqdori 8 soat davomida saqlanadi. Shu sababli sutka davomida dori 3 marta (sepamitsin, kattalarga 1 marta yoki 1 oydan 12 yoshgacha bo‘lgan bolalarga 2 marta, amikamitsin 2 marta ) yuboriladi. Aminoglikozidlarning qonda eng yuqori miqdori, mushak va endolimfatik yo‘l bilan yuborilganda — 0,5— 1 soat. Qonda samarali miqdori 8 soat davomida saqlanadi. Shu sababli sutka davomida dori 3 marta (sv’pamitsin, kattalarga 1 marta yoki 1 oydan 12 yoshgacha bo‘lgan bolalarga 2 marta, amikamitsin 2 marta) yuboriladi. Buyrak yetishmovchiligida yarim chiqib ketish vaqti 7 martagacha oshishi mumkin, shuning uchun dori miqdoriii endogen kreatinin miqdoriga qarab aniqlash kerak. Buning ustiga bular terapevtik ta’sir doirasi tor dorilardir. Endogen kreatinin klirensi qondagi kreatinin miqdoriga qarab topiladi, so‘ngra maxsus formula yoki nomogrammalar yordamida yuboriladigan dori miqdori topiladi. Masalan, erishilgan samarani saqlab turuvchi dori miqdori quyidagi formula yordamida aniqlanadi: hisoblab topilgan mikdor x Samarani saqlovchi miqdor = yaya;;— S1 kr bemorni ml/daq S1 kr norma (ml/daq) Dori miqdorini yoki necha marta yuborish sonini qondagi kreatinin miqdoriga qarab ham aniqlash mumkin: hisoblab topilgan miqdor x Samarani saqlovchi mikdor = tana og‘irligi (kg)

Qondagi kreatininning miqdori (mg/100 ml) Dori S1kr — qonda kreatinin miqdori Yuborishlar orasidagi vaqt (soat) = qondagi krea tinin myqdori (mg/100 ml) x8; 8 — empiryk koeffitsiyent (bu koeffitsiyent amikatsin va kanamitsin uchun 9 ga teng). Ichki quloq va buyrakdan aminoglikozidlarii yarim chiqib ketish davri katta, 350 soatgacha yetishi mumkin. Shu sababli bularni qayta kiritish (qayta davolash kursi)ni 2—4 haftadan keyingina o‘tkazish mumkin. Boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Amiyoglikozidlarni penitsillin, sefalosporinlar, geparin, levomitsetin suksinat bilan bitta shpritsda yuborib bo‘lmaydi (cho‘kmaga tushadi, farmatsevtik mos kelmaslik), Aminoglikozydlar qabul qilinayotganda va yuborish to‘xtatilgandan 2 (yaxshisi 4) hafta ichida quyidagilarni yuborib bo‘lmaydi: 1) Ototoksik preparatlar; furosemid, polimiksinlar, ristomitsin, glikopeptidlar, etakrin kislotasi. 2) Nefrotoksik preparatlar: 1avlod sefalosporinlari, metitsillin, ureido va karboksipenitsillinlar, ristomitsin, polimiksinlar, vaikomitsin, atsiklovir; gansiklovir, furosemid, etakrin kislota, platina va oltin preparatlari, dekstranlar (poliglyukin, reopoliglyukin), indometatsin va b.); 3) Miorelaksantlar, magniy preparatlari, antidepressantlar, linkomitsin, klindamitsin, chunki bular nervmushak o‘tkazuvchanligini falajlab, nafas olishni buzadi. 4) Digitoksin, fenoksimetilpenitsillinlarning so‘rilishi buziladi. Salbiy ta’sirlari 1) 10—25% hollarda ototoksik ta’siri kuzatiladi. Chunki bular kortiy apparatining tashqi va ichki sochsimon xujayralarida to‘planib, ichki kuloq afferent nerv oxirlarida degenerativ o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi. Streptomitsin va gentamitsin birinchi navbatda vestibulyar, aminoglikozid Krxlear buzilishlarga (bolalarning kar bo‘lib qolishiga, 1 yoshgacha bo‘lgan bolalarda karsoqovlikka) sabab bo‘ladi. Bu asoratlar ko‘proq neomitsin, monomitsin, kanamitsin va amikatsinlar parenteral yuborilganda kuzatilishi mumkin. 2) 8—26% bemorlarda nefrotoksik asoratlar uchraydi. Aminoglikozidlar buyrak proksimal kanalchalari epiteliysida to‘planib lizosomalarni buzadi. Na+, K+ATF aza, prostaglandin, sintetazalar, nafas olish fermentlari faoliyatini izdan chiqaradi. Interstitsial vefrit belgilari: buyraklarning siydykni kuyultirish faoliyati buziladi, siydikda oqsil va leykotsitlar paydo bo‘ladi.

Aminoglikozidlarning ototoksik va nefrotoksik salbiy ta’sirlari quyidagi sharoitlarda kuzatiladi: a) terapevtik miqdorining uzoq vaqt davomida oshirilishi (chunki bu sharoitda ichki quloq va buyraklar faolligining buzilishi to‘yinish tabiatiga bog‘liq, shu sababli ularning to‘yinishi uchun vaqt kerak bo‘ladi); Bu hol ularni qisqa muddat ichida ishlatish lozimligini ko‘rsatadi. b) Dorining to‘planishiga olib keladigan buyrak va yurakqon tomirlari kasalliklari, bundan tashqari chala tug‘ilgan chaqaloqlarda, qariyalarda ularni ishlatishda ehtiyotlik talab qilinadi. Biroq 3 yoshgacha bolalarda aminoglikozidlarni ushlab qoluvchi buyrak epiteliy jiyaklari yaxshi rivojlanmaganligi sababli yuqoridagi salbiy ta’sirlari bu yoshdagi bolalarda kam uchraydi. v) Otit, meningit, tug‘ruq davridagi jarohatlar va gipoksiyalar aminoglikozidlarning miya suyuqligiga o‘tishini tezlashtiradi. g) Aminoglikozidlarning ototoksik xavfi yuqori bo‘lganda uning oldini olish maqsadida bemorga kokarboksilaza, unitiol, pantotenat va adenozin trifosfat kislota; ularning nefrotoksik salbiy ta’sirining oldini olish uchun fosfomitsii (lizosomal membranalarni mustahkamlash uchun) tavsiya qilinadi. 3) Nervmushak falaji diafragma, qobirg‘alararo mushaklar tonusini kamaytirib, nafas olishni falajlashi mumkin. Quyidagi omillar bu salbiy ta’sirlarga sabab bo‘ladi: dori miqdorining ko‘payib ketishi (samarali miqdorlardan 8—10 marta katta bo‘lganda): — irsiy yoki orttirilgan nervmushak falajiga (miasteniya) moyillik; — chala tug‘ilgan chaqaloqlarda presinaptik membranalarda atsetilxolin zahirasi kam bo‘ladi, bundan tashqari, bu yoshdagi bolalarda adetilxolinni parchalovchi atsetil va butirilxolin esteraza faolligi yuqori bo‘ladi. — aminoglikozidlar bilan bir vaqtda miorelaksantlar, magniy preparatlari, antidepressantlar, linkomitsin va klindomitsin yuborilganda. Nafas falaji kuzatilganda gemodializ, peritonial dializ qilish kerak, venaga kalsiy xlorid va prozerin yuboriladi. Prozerin atropindan keyin yuboriladi. 4) Aminoglikozidlar oshqozonichak tizilmasidagi transport vazifasini bajaruvchi mexanizmlarni buzadi. Bu o‘z navbatida ichakdan aminokislotalar, qandlar, moy kislotalari, vitaminlar va digoksin, fenoksimetilpenitsillin so‘rilishini buzadi. 5) Teri toshmalari, qichishish, shish kabi allergik jarayonlar. 6) Polinevritlar, flebitlar kuzatiladi. Ishlatilishi. Aminoglikozidlar ta’sir doirasi top, zaharli dorilardir, shu sababli ularni gram (—) bakteriyalar va stafilokokklardan kelib chiqqan og‘ir kasalliklardagina ishlatiladi. Ishlatishda quyidagilarga rioya qilish shart: tana og‘irligiga qarab dori miqdorini to‘g‘ri miqdorlash va kiritish rejalarini aniq bajarish: — samara monitoringini o‘tkazish: — qon plazmasida kreatinin miqdorini aniqlash:

— davolashgacha, davolash davrida, davolangach audiometriya o‘tkazish. 1) siydik yo‘llari kasalliklarida; 2) qorvn bo‘shlig‘i infeksiyalari asoratlari (peritonit, qorin bo‘shlig‘idagi abssess); 3) nafas yo‘llari nnfeksiyalarida (bronx sekretiga aminoglikozidlar o‘tmaydi, shu sababli parenteral yuborish bilan birga ingalatsiya qilish kerak); 4) osteomiyelit; 5) stafilokokklar chaqirgan septitsemiya; 6) meningitda endolyumbal yuboriladi. Quyidagi holatlar aminoglikozidlar yuborishga nisbiy ko‘rsatmalar hisoblanadi: 1) bemorii qorin bo‘shlig‘i operatsiyalariga tayyorlashda (bemorning suvsizlangani, qoniing reologik xususiyatlari o‘zgargani, tromboflebitlar xavfi oshgani, buyraklar faoliyati buzilgani) inobatga olish kerak. 2) jigar faoliyati buzilishi bilan kechayotgan infeksiyalar, chunki bu dorilar jigarda biotransformatsiyaga uchramaydi va jigar orqali chiqarilmaydi. 3) betalaktam antibiotiklariga kuchli allergiyasi bor bemorlar. Polimiksinlar polimiksin M, V (aerosporin, polmiks, batsillosporin) va polimiksin YE (kolistin)lar kiradi. Farmakodinamikasi. Polimiksinlar sitoplazmatik membrana tuzilishi va faolligini buzadi. Ular bo‘linayotgan va bo‘linmayotgan mikroblarga bakteritsid ta’sir qiladi. Ta’sir doirasi tor. Ular ba’zi bir gram (—) tayoqchalarga (psevdomonadlar, enterobakteriyalar, gemofil tayoqcha, iyersiniyalar, esherixiyalar, shigellalar, salmonellalar)ga ta’sir qiladi. Farmakokinetikasi. Polimiksinlar suvda yaxshi eruvchi moddalar. Polimiksin Michishga va mahalliy ishlatiladi. Oshqozonichakdan kiritilganda uning biologik o‘zlashtirilishi 1—2%. Ammo, ichak infeksiyasida, ichak yarasida, eroziyasida ularning biologik o‘zlashtirilishi 10— 15% gacha oshishi mumkin, terapevtik ta’sir doirasi tor bo‘lganligi sababli buni ko‘zda tutish kerak. V va YE polimiksinlar mushakka, venaga, endolyumbal va aerozol ko‘rinishida yuboriladi. Dorilar qon plazmasi oqsillari bilan kam bog‘lanadi. Mushakka yuborilganda dorining qon plazmasidagi eng yuqori miqdori 2 soat (chaqaloqlarda — 1 soat)dan keyin kuzatiladi. Ularning tarkalish hajmi kam, plevra, peritoneal va assit suyuqliklariga kam kiradi. Hatto meningitda ham likvorga o‘tmaydi. Shu sababli ularni to‘g‘ridanto‘g‘ri bo‘shliqlarga yoki endolyumbal yuborgan ma’qul. Yuborilgan miqdorning faqat 2—4% jigarda biotransformatsiyaga uchraydi. Dorining 90% buyraklar orqali o‘zgarmagan holda chiqariladi va siydikda yuqori miqdorlarda to‘planadi. Dori siydikning kislotali muhitidagina faollik ko‘rsatadi. V yoki Yepolimiksinlarning qon plazmasidan yarim chiqib ketish vaqti 3,5—4 soatga geng. Buyrak yetishmovchiligida yarim chiqib ketish vaqti 6—36 soatgacha cho‘ziladi, shu sababli bu

holatlarda kiritish tartibini o‘zgartirish talab qilinadi. Chaqaloqlarda hayotiy ko‘rsatmalar bo‘lganda bir, ba’zan ikki marta yuboriladi. Boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri. V va YE polimiksinlarni geparin bilan bitta shpritsda yuborib bo‘lmaydi (kimyoviy antagonizm, cho‘kma hosil bo‘ladi). Polimiksinlarni miorelaksantlar (ditilin, tubokurarin), magniy preparatlari, aminoglikozidlar, tetrasiklinlar, levomitsetin bilan birga ishlatilmaydi, chunki bu nervmushak o‘tkazuvchanligi buzilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Nefrotoksik dorilar va 1avlod sefalosporinlari, vankomitsin, indometatsin va boshqalar buyrakni zaharlantirishi mumkin. Salbiy ta’sirlari. 1) nervmushak o‘tkazuvchanligi buzilishi natijasida mushaklar quvvatsizligi, nafas olishning buzilishi, periferik nevropatiyalar (og‘iz, ko‘z sohasida qichishishlar), ko‘rish, gapirish, eshitishning buzilishi kabi neyrotoksik o‘zgarishlar kuzatiladi. 2) siydikda oqsil, silindrlar, eritrotsitlar, oliguriya va qonda siydikchilning ko‘payishi kabi nefrotoksik belgilar kuzatiladi, 3) ichishga berilgganda oshkozon sohasida og‘riq, ko‘ngil aynishi, ishtahaiing yo‘qolishi, mushakka yuborilganda igna sanchilgan joyda og‘rik, venaga yuborilganda flebit, aerozol ko‘rinishida yuborilganda bronxospazm kuzatilishi mumkin. Ishlatilishi. Polimiksinlar terapevtik ta’sir doirasn tor, zaharli preparatlar bo‘lganligi sababli faqat hayotiy zarurat bo‘lganda qisqa muddatga (5—7 kun davomida) berilishi mumkin, 12 yoshgacha bo‘lga« bolalarda va qariyalarda qo‘llanilmaydi. 1) ingichka va yo‘g‘on ichak kasalliklarida, 2) ko‘k tayoqcha, klebsiyellalar va enterobakterlar chaqirgan zotiljam, sepsis, endokarditlarda, 3) yiringlayotgan yaralarda, kuyishlarda, yiringli otit, konyunktivitlarda (mahalliy) ishlatiladi, 4) siydik chiqarish yo‘llarinin? asorat bergan infeksiyalarida (kam ishlatiladi, chunki buyrak to‘qimasini buzishi mumkni). Xloramfenikol (levomitsetinlar) sintetik antibiotiklardir. Ko‘proq ishqoriy muxitli levomitsetin, levomitsetinstearat, levomitsetin palmitat) va suksinatlar ishlatiladi. Farmakodinamikasi. Ribosoma 50— S subbirligi davomida RNK sintezini buzadi. Bakteriostatik ta’sir qiladi. Ta’sir doirasi juda keng levomitsetinga yuqori sezuvchan (gemofil tayoqchasi, pnevmokokklar, meningokokklarning ayrim shtammlariga) bakteriotsid ta’sir qiladi. Stafilokokk, enterokokk, korinebakteriyalar, R. ayeruginosa, sitobakteriyalar, enterobakterlar, atsinetobakterlar, serratsiyalar, protey, sil va moxov tayoqchasi S1. Difficili, zamburug‘lari levomitsetinga chidamli bo‘ladi. Levomitsetinga mikroblarnshg ikkilamchi chidamliligi kam uchraydi, ammo shigellalarning ba’zi shtammlari (Zonne, Fleksner 2 a) tez o‘rganadi.

Farmakokinetikasi. Ishqoriy muhitda levomitsetin, uning stearat va palmitin kislotali efirlari ichishga beriladi. Levomitsetin suksinat venaga (kamrok mushakka va aerozol ko‘rinishida) yuboriladi. Ishqorli levomitsstin oshqozonichakdan yaxshi so‘riladi, ich ketishi bu jarayonga ta’sir qilmaydi. Klizma, shamchalar ko‘rinishida yo‘g‘on ichakka yuborilishi mumkin. Biologik o‘zlashtirilishi 90% dan ortiq. Biroq dori o‘ta achchiq bo‘lganligi sababli bemor qayt qilishi mumkin. Levomitsetinstarat va levomitsetin palmitat achchiq emas, ichakdan lipaza (eteraza) ta’sirida gidrolizlangach so‘riladi. Levomitsetin suksinat parenteral yo‘l bilan yuborilganda faol emas, to‘qimalarga yomon tarqaladi. Gidrolazalar yordamida qonda levomitsetin asosiga aylanadi. Ichakdagi lipazalar qondagi gidrolazalarga nisbatan faolroq va bemor yoshiga bog‘liq. Chaqaloq va 3 yoshgacha bo‘lgan bolalarda lipazalarning faolligi kamroq. Shu sababli antibiotikning ichakdan so‘rilishi sekin kechadi va dorining qondagi eng yuqori miqdori 10—12 soatdan keyin kuzatiladi. 5 oydan keyin dorining ichakdan so‘rilishi kattalardagidek kechadi. Bemorning individual o‘ziga xosligining ham ahamiyati bor. Levomitsetin terapevtik samarasn uning qondagi sof miqdoriga bog‘liq deyish qiyin, shu sababli uning qondagi miqdorini nazorat (monitoring) qilish tavsiya etiladi. Qondagi eng yuqori miqdori (taxminan 60 daqiqaga teng) ichilganda va parenteral yuborilganda ham birbiriga yaqin, shu sababli levomitsetinni og‘iz orqali kiritish afzalroq hisoblanadi. Bemor hushsiz yotganda, qayt qilganda (meningit) uni venaga yuborish kerak, biroq iloji boricha tezroq ichish yo‘li bilan kiritgan ma’qul. Levomitsetinning qon plazmasi oqsillari bilan birikishi 50—60% (chaqaloqlarda 30— 40%)ga teng. Ishqoriy muhitga ega bo‘lgan levomitsetin qondan turli to‘qima va biosuyuqliklarga yaxshi o‘tadi. Dori hujayra ichida yuqori miqdorlarda to‘planadi, miya suyuqligida qondagiga nisbatan ko‘proq to‘planishi mumkin, yo‘ldosh orqali homilaga yaxshi o‘tadi, shu sababli homilador ayolga levomitsetin berilmaydi. Ichishga berilganda levomitsetinning likvordagi miqdori qondagiga nisbatan yuqori, buning sababi: 1) levomitsetin suksinatning sekinlik bilan ishqoriy levomitsetinga aylanishi; 2) suvda eruvchi levomitsetin suksinatning o‘zgarmagan holda buyraklar orqali (60% ga yaqin) tez chiqarilishidir. Dorining qondagi samarador miqdori 6—8 soat davomida saqlanadi, shu sababli dori bir kechakunduzda 4 marta kiritiladi (bir oylik yoshdan boshlab). Birinchi 2 haftalik ichida bir marta, 3 haftalikdan boshlab 2 marta sutka davomida yuboriladi (jigar ferment tizilmasining faolsizligi bilan bog‘liq). Ishqoriy levomitsetin 90% gacha jigarda biotransformatsiyaga uchraydi, jigarda nitroguruhga almashinib faolsiz metabolitga aylanadi va asosan siydik bilan chiqariladi. 10% ga yaqini siydik bilan o‘zgarmagan ko‘rinishda chiqib ketadi.

Levomitsetinning qon plazmasidan yarim chiqib ketish vaqti kattalarda 2—3 soatga, kichik yoshdagi bolalarda ancha ko‘p. Buyrak yetishmovchiligida levomitsetinning faolsiz metaboliti to‘planganligi sababli uning miqdorini kamaytirishga ehtiyoj tug‘ilmaydi. Jigar yetishmovchiligida esa uning faol qismi to‘planganligi sababli bu holatlarda qondagi miqdorini nazorat (monitoring) qilish yoki boshqa antibiotik berish tavsiya etiladi. Boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Levomitsetinni makrolidlar, penitsillinlar., karbepenemlar, aminoglikozidlar bilan bir shpritsda yuborib bo‘lmaydi (cho‘kmaga tushadi). Levomitsetinni boshqa guruhdagi antibakterial dorilar bilan qo‘shib berilganda uning salbiy ta’siri kuchayadi: makrolidlar, linkozamidlar, fuzidin bilan mos kelmaslik (chunki bu guruhdagi dorilar ham levomitsetin singari bitta ribosomaning 50—S subbirligiga) ta’sir qiladi: betalaktamaza antibiotiklar bilan (chunki mikrob hujayrasining bo‘linishi buziladi); yoki tetrasiklinlar, aminoglikozidlar, polimiksinlar bilan salbiy ta’sirining qo‘shilishi yuz beradi. Levomitsetinni zaharli ta’sirni kuchaytiruvchi moddalar bilan qo‘shib bo‘lmaydi, Masalan, gemoliz chaqiradigan moddalar (sulfanilamidlar, pirazolonlar, sitoyetatiklar), gepatotoksik dorilar (amfoteritsin V, grizeofulvin, paratsetamol), temir preparatlari bilan berilsa, kapillarotoksikozga sabab bo‘ladi. Levomitsetinni meningokokk, pnevmokokk yoki gemofil tayoqcha chaqirgan meningitda ampitsillin va amoksitsillin bilan birga ishlatiladi, chunki bular kasallik qo‘zg‘atuvchisiga bakteriotsid ta’sir qiladi. Levomitsetin ba’zi bir sitoxrom R450 ni bog‘lab olib quyidagi dorilar (butamid, teofillin, dikumarin, benzodiazepinlar, difenin, fenobarbital)ning jigardagi biotransformatsiyasini buzadi. Mannitol, etakrin kislota, gipotiazid, amid bilan birga ishlatilganda levomitsetinning organizmdan ajralib chiqishi sekinlai!adi. Salbiy ta’sirlari: levomitsetin tor terapevtik doiradagi zaharli dori. Levomitsetinni individual ko‘tara olish xususiyati bor. 1. Miyelotoksik ta’siri. Ichilgandan 3—5 kun o‘tgach qizil qon tanachalari ishlab chiqaruvchi ilikni zaharlab, kamqonlikka sabab bo‘lishi mumkin, 10—14 kundan keyin esa granulotsit va megakariotsitlar ilikni falajlab leykopeniya (4 ming/ml dan kam), neytropeniya (500/mkl dan kam) va trombotsitopeniya (25 ming/ml dan kam) yuz beradi. Qondagi bu o‘zgarishlar dori berish to‘xtatilgach 2—3 hafta ichida o‘tib ketadi. Biroq, kamdankam (1:40000 nisbatda) levomitsetinni irsiy ko‘tara olmaslik ham uchraydi. Bunday individlarda levomitsetinning har qanday miqdori og‘ir gipoplastik anemiya, agranulotsitoz chaqiradi. Bu o‘zgarishlar birdaniga uchrashi, ko‘proq 2—5 haftadan keyin kuzatilishi ham mumkin. Levomitsetinni asossiz uzoq va qayta yuborish man qilinadi. Ko‘mik depressiyasi bor chaqaloqlarga (bolalarga) levomitsetin berib bo‘lmaydi.

2. Utkir dori gemolizi genetik yetishmovchilikka bog‘liq, ya’ni glukoza6fosfatdegidrogenaza yetishmovchiligi bor individlarda uchraydi, sariqlik va kamqonlik belgilari bilan kechadi, transaminazalar qonda normal holda qoladi, bilirubin konyugatsiyalanib ulgurmaydi. 3. Gemolitik bo‘lmagan kamqonlik uridindifosfoglyukurontransferaza enzimopatiyasida uchraydi, bu irsiy determinlangan. Levomitsetin qabul qilgan bunday odam sarg‘ayib ketadi. Sababi bog‘lanmagan bilirubinning konyugatsiyalanishi buziladi, gemoliz belgilari va transaminazalarning qondagi ko‘rsatkichi normada bo‘ladi. 4. Temir yetishmovchiligi kamqonligi, gipotrofiya, miodistrofiyamitoxondriylar fermenti ferroxelatazalarning levomitsetin bilan falajlanishi natijasida bu simptomlar kuzatiladi. Bu ferment temirning gemga kirishiga yordam beradi, bu jarayonning buzilishi gem fermentlari faolligi buzilishiga, bu esa o‘z navbatida to‘qimalarni temir biriktirib olish xususiyatining buzilishi va kamqonlikka sabab bo‘ladi. Bu vaqtda qonda temir miqdori yetarln, qon plazmasining temir biriktirish xususiyati 0 ga teng, bunday hollarda temir dorilarini yuborish xavfli! 5. Kulrang kollaps. Chala tug‘ilgan chaqaloqlarda levomitsetinning qondagi miqdori 50 mkg/ml bo‘lganda yuz beradi. Tana haroratining pasayishi, qorin tarangligi, qayt qilish, nafas yetishmasligi va qiyinchilik bilan yo‘q qilinadigan atsidoz bilan kechadi. 12 soatlardan keyin terining kulrang bo‘yalishi, kollaps kuzatiladi. 2—3 kun davomida bu sindrom 40—60% hollarda o‘lim bilan tugaydi. Bu sindrom asosida gem tashiydigan, to‘qima nafas olishida ishtirok etadigan miokarddagi fermentlarning mitoxondriylar faolligini buzishi yotadi. Bunga metabolizmga uchragan levomitsetin metabolitlari bilan zaharlanish sabab bo‘ladi. Kamroq hollarda levomitsetin ichishga berilganda: allergik reaksiyalar, periferik nevrit, dispeptik hodisalar, disbakterioz, YarishGerksgeymer sindromi (ko‘p miqdordagi salmonellalar. va gram (—) bakteriyalar halokati natijasida hosil bo‘lgan toksinlardan zaharlanish) belgilari kuzatiladi. Ishlatilishi. Levomitsetinga sezuvchan bakteriyalar chaqiradigan og‘ir yuqumli kasalliklarda tavsiya etiladi. Dori zaharli bo‘lgani uchun uni ishlatganda quyidagilarga qattiq rioya qilish: tana og‘irligidan kelib chiqqan holda uning sutkalik miqdorini aniqlash, kiritish tartibini, davolash davomiyligiii (10—14 kun) saqlash; samaradorligini monitoringlash; jigar ahnolini nazorat (bog‘lanmagan bilirubin miqdorini) qilish (3 yoshgacha bolalarda levomitsetin hayotiy ko‘rsatmalar bo‘lgandagina ishlatiladi); davolashga qadar, davolash davomida va undan keyin retikulotsitlar, eritrotsitlar, leykotsitlar, trombotsitlar va gemoglobin miqdorini xar 3—4 kunda bir marta nazorat qilish kerak.

Zamburug‘ kasalliklarida lavomitsetin berilmaydi, chunki u temir utilizatsiyasini buzadi, immunitetni falajlab zamburug‘lar ko‘payishini kuchaytiradi. 1) gemofil tayokchasi, meningokokk va pnevmokokklar chaqirgan bakterial meningit; 2) umumiy salmonellez (tifoid isitma); 3) rikketsiozlar. 4) ko‘z ichi infeksiyalari; 5) dizenteriya, brutselloz, tulyaremiya. Tetrasiklinlar. Bular tabiiy (terramitsin, tetrasiklin) va yarimsintetik: metatsiklnn (rondomitsin), doksitsiklin (vibramitsin, penidoks), minotsiklin (minotsin). Farmakodinamikasi. Ribosomalarni 30—S subbir lik davomida RNK sintezini buzadi. Bakteriostatik ta’sir ko‘rsatadi. Ta’sir doirasi keng va hamma tetrasiklinlar uchun bir xil. Stafilokokklar. enterokokklar, korinebakteriyalar, Ps. aeruginosa, PS . cepacia va Xanthomonas maltophilia, sitobakter, enterobakter, protey, serratsiyalar, sil tayoqchasi va moxov. Cl. difficile, bakteroidlar, V «tip» gemofil tayoqchasi, zamburug‘lar — bular chidamli shtamm hosil qiladigan mikroblar qatoriga kiradi. Tetrasiklinlar ta’sir doirasi levomitsetinga o‘xshaydi. Levomitsetindan ularning farqi bular bakteroidlarga, gemofil tayoqchasi, Ps. ceppacia va Xanthomonas maetophilia larga ta’sir qilmaydi. Doksitsiklin geliobakter pilorusga ta’sir qiladi. Tetrasiklinlarga ikkilamchi mikrobning o‘rganib qolishi sekinlik bilan rivojlanadi. Bu hodisa (minotsiklindan tashqari) kesishma bo‘lib, ya’ni bitta preparatga chidamlilik kuz.atilsa, boshqa tetrasiklinga ham mikrob chidamli bo‘ladi. Farmakokinetikasi. Tetrasiklinlarning hammasini ichishga berish mumkin: oksitetrasiklin mushakka, doksotsiklinni venaga ham yuborish mumkin. Tabiiy tetrasiklinlarning oshqozonichakdan biologik o‘zlashtirilishi 50% teng, ovqatdan 1 —1,5 soat oldin yoki 3 soat keyin ichilganda ular yaxshi so‘riladi. Ulardan keyin sut ichilsa, sut tarkibidagi kalsiy bilan kompleks xosil qilib faolsizlanadi. Yarimsintetik tatratsiklinlar 100% gacha so‘riladi va ovqat tarkibidagi 2 valentli metallar bilan kompleks hosil qilmaydi. Qondagi eng yuqori miqdor.i ichilganda 2—5 soatni, venaga yuborilganda esa 1—2 soatni tashkil qiladi. Oksitetrasiklin — 20%, tetratsiklii 40%, me tatsiklin 60%, doksitsiklin 95% va minotsiklin • 75% gacha qon plazma oqsillari bilan bog‘lanadi. Tetrasiklinlar to‘qima va suyuqliklarga yaxshi kiradi va to‘planadi. Jigar, safro, o‘pka, suyaklar, buyraklar, shilliq kavatlarda ularning miqdori qondagidan 10— 15 marta ko‘p; plevra, sinovial va assitik suyuqliklarda qondagi miqdordan 50—100% ko‘p

bo‘ladi. Amnion suyuqligida qon plazmasidagi miqdorning 60—80% ini tashkil qiladi, bu homila uchun xavfli bo‘lib qolganda ko‘krak suti bilan emizishni to‘xtatish kerak. Tetrasiklinlar hujayra ichiga ham yaxshi kiradi va u yerdagi parazitlarga ta’sir qiladi. Likvor, ko‘z yoshi, so‘lakda, terida kam to‘planadi (minotsiklindan tashqari). Dorilarning qondagi terapevtik miqdori: oksitetrasiklin va tetrasiklin 4—6 soat (4 marta yuboriladi), metatsiklin uchun 12 soat (2—3 marta beriladi); doksitsiklin va minotsiklin uchun 24 soatga yaqin (1— 2 marta beriladi). Tetrasiklinlar buyrak va jigar orqali chiqariladi. Masalan, oksitetrasiklin, tetrasiklin va metatsiklinlar 50% buyraklar filtratsiyasi yordamida o‘zgarmagan ko‘rinishda va 50% esa jigar biotransformatsiyasida safro bilan o‘zgargan va o‘zgarmagan holda chiqariladi. Doksitsiklin va minotsiklin 90% jigar yordamida safro orqali chiqariladi. Ko‘pgina tetrasiklinlar uchun yarim ajralib chiqish davri 6—12 soatga, doksitsiklin va minotsiklinlar uchun 16—18 soatga teng. Buyrak yetishmovchiligida bu vaqt tabiiy tetrasiklinlar uchun 40—100 soatgacha cho‘zilishi mumkin. Shu sababli ularning miqdorini va kiritish tartibini korreksiya qilish tavsiya etiladi. Doksitsiklin va minotsiklinni jigar kasalliklarida berib bo‘lmaydi, biroq buyrak yetishmovchiligida bersa bo‘ladi. Tetrasiklinlarning boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri Ular antatsidlar, temir, rux, mis preparatlari, yurak glikozidlari bilan kompleks hosil kiladi va so‘rilishi 20—25% ga kamayadi. Tetrasiklinlarni geparin, barbituratlar, glyukokortikoidlar, makrolidlar bilan bir shpritsda yuborib bo‘lmaydi (kimyoviy mos kelmaslik tufayli cho‘kma hosil bo‘ladi). Tetrasiklinlar kuyidagi guruhga oid dorilar: 1) oral antidiabetik moddalar faolligini kuchaytiradi, gipoglikemiya xavfi ortadi; 2) bilvosita qonni suyultiruvchilar bilan ishlatilsa gemorragiya xavfi bor; 3) miorelaksantlar va magniy prsparatlari bilan miokard va nervmushak o‘tkazuvchanligini buzadi; 4) aminoglikozidlar bilan mos kelmaslik; 5) levomitsetin — gemato va gepatotoksik ta’siri kuchayadi (farmakodinamik ziddiyatlik natijasida kelib chiqadi). Tetrasiklinlarni makrolidlar, masalan, eritsiklin (oksitetrasiklin + eritromitsin), oletetrin (oleandomitsin + tetratsiklii) qo‘shib ishlatsa bo‘ladi, ammo bunda gepatotoksik xavfi oshadi. Salbiy ta’sirlari. Tetrasiklinlar zaharli, ular miyakro va Makroorganizm hujayralari bo‘linishiny buzadi: 1) tez bo‘linadigan hujayralar (trombotsitopeniya, leykopeniya, anemiya); spermatogenez, ichak va teri epiteliysi hujayralarining buzilishi;

2) katabolitik ta’siri — oqsil hosil bo‘lishini buzadi (gipotrofiya, infeksiyaga chidamlilikni kamaytirish, nervmushak o‘tkazuvchanligining buzilishi). Tetrasiklinlarning bu ta’siri chala tug‘ilgan chaqaloqlarda, keksa yoshli bemorlarda, uzoq vaqt gormon olayotgan bemorlarda, distrofiya va miasteniyalarda bu xavf yanada ortadi. 3) gepatotoksik (albuminlar sintezi kamayadi, karboksiprotrombin, prokonvertin va boshqa oqsillar sintezi buziladi, bilirubin va azot qoldiqlarining ajralib chiqishi buziladi) ta’siri. 4) suyaklar (ayniqsa tishlarning sariq rangga bo‘yalishi, kech chiqishi, tish shaklining buzilishi) rivojlanishining buzilishi. 5) doksitsiklinni venaga tez yuborilganda qondagi kalsiyning ko‘p miqdorda bog‘lanishi natijasida yurak faoliyatining buzilishi, kollaps kuzatiladi. 6) tetrasiklinlar uzoq saqlanganda ularning epiangidrobirikmalari hosil bo‘lishi hisobiga buyrak kanalchalarining ishi buzilishi mumkin (Fankoni sindromi deyiladi). Bu bemorlarda poliuriya, chanqoqlik, atsidoz, proteinuriya, glyukozuriya, aminoatsiduriya simptomlari bilan kechadi. Bemorlar juda qiyinchilik bilan tuzaladilar. Shu sababli ishlatilish muddati o‘tgan tetrasiklinlarni qo‘llash qat’iyan man etiladi! 7) kichik yoshli bolalarda bosh miya ichidagi bosimning ko‘tarilish belgilari (bosh og‘rig‘i, qayt qilish va boshqalar) kuzatiladi. Bu sindromda orqa miyani.punksiya qilish, likvorni chiqarib tashlash tavsiya qilinadi. 8) disbakterioz, kandidoz, 9) minoksilin vestibulyar ototoksik (ko‘ngil aynishi, qayt qilish, bosh aylanishi, ataksiya) ta’sir qiladi. Ishlatilishi. Tetrasiklinlar bilan davolash antibiotikogrammaga asoslangan holda xavfsiz dori yuborish bilan boshlanadi. Davolash kursi 5—7 kun. Keyingi yillarda xavfsiz antibiotik dori vositalarining topilishi tetrasiklinlarga bo‘lgan talabni kamaytirdi, chunki bular zaharli antibiotiklardir. 8 yoshgacha bo‘lgan bolalarda hayotiy ko‘rsatmalar bo‘lgandagina tavsiya qilinadi. Bunda quyidagilarga rioya qilish tavsiya qilinadi: - Tana og‘irligidan kelib chiqib, a«iq MykdorLash va kiritish tartibini qat’iy nazorat qilish; jigar, buyrak va ichak faoliyatini nazorat qilish; periferik qonni va qon ivish jarayonini davolashni boshlashdan oldin, davolash davrida va undan so‘ng nazorat qilish; — distrofiya va miasteniya bilan og‘rigan bemorlarga tavsiya qilmaslik kerak. 1) Vabo, toun, kuydirgi, brutselloz, tulyaremiya, borelliozlar. 2) Rikketiozlar (terlama kasalligi, alo isitma, Qu isitmasi). Bunday hollarda tanlov preparati doksitsiklin va minoksiklin hisoblanadi. 3) Osteomiyelitlar.

4) Xlamidoz. 5) Mikoplazmalar keltirib chiqargan zotiljam. 6) Xlamidiyalar, mikoplazmalar, treponema va gokokklardan yuzaga kelgan urgent infeksiyalar. Tanlov preparati tabiiy tetrasiklinlar shamcha ko‘rinishida. Samarasini oshirish uchun siydik muhitini kislotali tomonga burish zarur. 7) Yumshoq to‘qima va teri infeksiyalarida tanlov preparati — minotsiklin. Rifampitsinlar. Bularga rifampitsin Sv (rifotsin, rifogal) •— tabiiy preparat va rifampitsin (rifampitsin, benemitsin) yarim sintetik analogi. Rifampitsinning farqi; — uni ichish mumkin, biologik o‘zlashtirilishi yaxshi; ta’sir doirasi kengroq; shu sababli amaliyotda rifampitsin ko‘proq ishlatiladi. Farmakodinamikasi. Rifampitsin RNK sintezini DNKga bog‘liq RNK polimerizatsiya atrofida buzadi. Ta’sir doirasi keng. Rifampitsinga sezgir ba’zi bir mikroblarga bakterotsid ta’sir ko‘rsatadi: sil va moxov tayoqchasi, «v» tipidagi gemofil tayoqchasi rifampitsin metitsillinga sezuvchan stafilokokk va enterokokklardan tashqari, gram (+) kokklarga yuqori sezuvchan, klostridiy, xlamidalar, brutsella, kuydirgi batsillasi, moraksellar sezgir, bakteroidlar, protey, legionella, esherixiy, shigella va salmonellalar kam sezgir. Mikroblar rifampitsinga tez o‘rganib qoladi, shu sababli unga zahira antibiotik deb qaraladi va uni boshqa antibiotiklar bilan aralashtirib berish shart, masalan makrolidlar + fuzidin; gram (—) mikroblar chaqirgan infeksyyada aminoglykozydlar, tetrasiklinlar bilan va b. Farmakokinetikasi. Rifampitsin ovqatdan oldiye 1,5 g ichishga beriladi, u yaxshi va sekinlik bilan so‘riladi, biologik o‘zlashtirilishi 70% ga teng. Qonda eng yuqori miqdori ichilganda 2 soatdan keyin kuzatiladi. Qon plazmasi oqsillari bilan 80— 90% gacha bo‘sh bog‘lanadi. Rifampitsin balg‘amga, safroga, jigar, miokard. oshqozon osti bezi, kundalangtarg‘il mushaklarga, suyaklarga, plevra suyuqligiga, yo‘ldoshdan yaxshi o‘tadi. Ona sutiga yaxshi o‘tmaydi. Qondan yarim ajralib chiqish vaqti 8—24 soatgacha, bu preparat miqdoriga bog‘liq bo‘ladi (sutkasiga 2—3 marta ichiladi). Rifampitsin ko‘proq jigar safro suyuqligi bilan faol dezatsetil ko‘rinyshidagi metabolit holida yoki o‘zgarmagan holda chiqariladi. Yuqori miqdorlarda yuborilganda preparat buyraklar orqali (60%ga yaqin) o‘zgarmagan holda chiqariladi. Buyrak kasalligida to‘planib qolish xavfi yuqori. Qondan yarim ajralib chiqish vaqti 1,5—4 soat. Uzoq ishlatilganda dorini jigarda biotransformatsiyasi tezlashadi, ya’ni yarim ajralib chiqish vaqti qisqaradi.

Rimfampitsinnint o‘zaro ta’siri. Rifampitsin betalaktam antibiotiklar, ristomitsin va fosfomitsinlardan tashqari, boshqa antibiotiklar bilan yaxshi munosabatda bo‘ladi. Rifampitsin D, K, V guruh vitaminlar, bilvosita antikoagulyantlar, digitoksin, diabetga qarshi sintetik dorilar, kontratseptiv moddalarning jigarda metabolizmini kuchaytiradi, ularning qondagi miqdori kamayadi (induktor sifatida), teofillin va boshqalar biotransformatsiyasini sekinlashtiradi va ularning qondagi miqdorini ko‘paytiradi. Salbiy ta’sirlari. Rifampitsin kam zaharli, jigar kasalliklari sababli to‘planib qolishi mumkin. Asoratlaridan allergik reaksiyalar, dispeptik o‘zgarishlar, jigar faoliyatining buzilishi, miopatiya, kamdankam gemolitik kamqonlik, trombotsitopeniya, siydikni, balg‘amni, ko‘z yoshini, axlatni, terini sariqqizil rangga bo‘yaydi. Ishlatilishi. 1. Sil va moxov kasalligi. 2. Nafas yo‘llari kasalligi. 3. Meningit. 4. Safro yo‘llaridagi infeksiya. 5. Osteomiyelitlar. Fuzidin. Farmakodinamikasi. Fuzidin (generik nomi fuzidat kislota). Ribosom 50S subbirligida RNK sintezini buzadi. Bakteriostatik ta’sirr ko‘rsatadi. Ta’sir doirasi. Asosan stafilokokklarga (tillarang, epidermal, metilga sezuvchan va chidamli) ta’sir ko‘rsatadi, gram ( + ) stafilokokklarga streplokokk, pnevmokokk, fekal znterokokklarga hamda neysseriylar, korinebakteriyalarga, klostridiyalar (Cl difficile dan tashqari), listeriyalarga ham ta’sir qiladi. Gram (+) bakteriyalarga ta’sir qilmaydi. «streptomitsin» tipidagi ikkilamchi chidamlilik tez rivojlanadi. Farmakokinetikasi. Fuzidinning natriyli tuzi ichishga beriladi. Oshqozonichakka qitiqlovchi ta’sirini susaytirish uchun sut yoki qand sharbati bilan ichish tavsiya qilinadi. Dietilamin tuzi sitratfosfat buferida eritilib, faqat venaga yuboriladi, mushakka yuborilsa nekroz keltirib chiqaradi. Ichilganda biologik o‘zlashtirilishi 90% ni tashkil qiladi, dori sekinlik bilan so‘riladi. Qondagi yuqori miqdori 3—4 soatdan keyin kuzatiladi. Qon oqsili bilan 95% gacha bog‘lanadi. Oqsil bilan bo‘sh bog‘lanadi, shu sababli u tezda to‘qimalar va suyuqliklarga o‘tadi. Dori likvorga va ona sutiga kam o‘tadi. Qondagi samarali miqdori 8 soat ichida saqlanadi, shu sababli 2—3 marta yuboriladi. Asosan jigarda biotransformatsiyaga uchraydi va safro bilan chiqariladi. Ut suyuqligi va yo‘llarida samarali miqdorlarda to‘planadi. Dori ichakka tushgach qayta so‘riladi. Siydik bilan 0,1% chiqariladi, shu sababli buyrak kasalliklarida uning miqdorini tartibga solish shart emas. Qondan yarim ajralib chiqish vaqti 16 soatga yaqin.

Boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Fuzidinning antibakterial ta’sirini kuchaytirish va ularga ikkilamchi mikrob o‘rganishining oldini olish uchun uni tetrasiklinlar, rifampitsin, aminoglikozidlar bilan qo‘shib beriladi. Salbiy ta’sirlari. Fuzidin kam zaharli preparat, biroq u dispeptik hodisalarga sabab bo‘lishi mumkin. Venaga yuborilganda flebit ta’siri bor. Ishlatilishi. Stafilokokklardan kelib chiqqan meningit, nafas yo‘llari, jigar, o‘t yo‘llari kasalliklari, Glikopeptid antibiotiklar. Yoankomitsin (vankOTSIn X. O.) va teykoplanin (teykomitsin A2) kiradi. Farmakodinamikasi. Glikopeptidlar: 1) atsilDalanilDalanin mukopeptidlar bilan birikib, mikrob qobig‘i sintezini buzadi. 2) sitoplazmatik mem* brana faoliyatini va sintezini buzadi. 3) ribosomada RNK sintezini buzadi. 4) bakteriotsid ta’sir ko‘rsa* tadi. 5) glikopeptidlarga mikrobni ikkilamchi o‘rga^ nishi juda sekinlik bilan vujudga keladi. Farmakokinetikasi. Glikopeptidlar venaga sekinlik bilan tomchilab yuboriladi. Ichilganda biologik o‘zlashtirilishi 0% ga teng, ya’ni so‘rilmaydi. Qon plazmasi oqsillari bilan bog‘lanishi vankomitsin — 55%, teykoplanid uchun — 90% ga teng. Samarali miqdorlarda plevra, perikardial, assit suyuqliklariga, siydikka yaxshi o‘tadi. Bular yo‘ldosh orqali onaga o‘tadi, sut bilan ajraladi, shu sababli emizishni to‘xtatgan ma’qul, likvorga kam o‘tadi. Qon plazmasida vankomitsinning samarali miqdori — 8 s (3—4 marta yuboriladi), teykoplanin 24 s (sutkasiga bir marta yuboriladi) saqlanadi. Dorining 70—90% buyraklar filtratsiyasida chiqariladi. Vankomitsinning yarim ajralib chiqish vaqti 4— 6 s, teykoplaninniki — 40 soat. Buyrak yetishmovchiligida bu vaqt 7—8 kungacha uzayadi. Miqdorlashni tartibga solish kerak. Glikopeptidlarning boshka preparatlar bilan o‘zaro ta’siri. Rifampitsin, aminoglikozidlar bilan bir vaqtda qo‘shib berilsa, antibakterial ta’siri kuchayadi. Ammo ularni oto va nefrotoksik preparatlar bilan yuborish xavfli, chunki ular bu moddalarning salbiy ta’sirini kuchaytiradi. Mahalliy og‘riq qoldiruvchilar bilan yuborilganda anafilaktik reaksiya yuz berish xavfi kuchayadi. Salbiy ta’sirlari. Glikopeptidlar tor terapevtik diapazondagi toksik dorilardir: 1) «qizil bo‘yin» yoki «qizil odam» sindromi. Preparat tezlik bilan yoki mahalliy anestetiklar bilan yuborilganda soxta allergik reaksiya bo‘lib, bo‘yin sohasi qizaradi (qon quyilishi) va qichishadi. Bu sindrom bir necha daqiqa (20 daqiqa) ichida yo‘qoladi yoki bir necha soat davom etishi mumkin. Uning oldini olish maqsadida HI gistaminlitiklar yuboriladi.

2) qonda kreatinin, qoldiq azot, siydikchil miqdori oshishi bilan kechadigan nefrotoksik belgilar. 3) katta yoshdagi bolalarda M katTalyrda btotoksyk ta’sir kuzatiladi. 4) neytropeniya, trombotsitopeniya va agranulotsitoz kabi gematoksik belgilar. 5) tromboflebit. 6) kamdankam anaflaksiyalar, StivensJonson sinDromi. Ishlatilishi. Glikopeptidlarga sezuvchan mikroblar sabab bo‘ladigan kasalliklarda ishlatiladi. Quyidagilarga rioya qilish shart: — tana og‘irligiga qarab miqdorlash va kiritish tartibini saqlash; — terapevtik monitoring qilish; •— audiometriya o‘tkazish; — qon plazmasida kreatinin miqdorini aniqlash. Buyrak yetishmovchiligi bor bemorlarda qondagi miq dori aniqlanadi yoki kreatinin miqdoriga qarab individual tayinlanadi. Sutkalik miqdori (mg) S1kr (ml/daq) X 15. 1) sepsis, stafilokokk sabab bo‘lgan endokardit, teri va yumshoq to‘qimalar infeksiyasi, zotiljam, meningit (meningitda tanlov preparati vankomitsin venaga infuzion yuboriladi; ko‘proq rifampitsin bilan birga kiritiladi). 2) Mikroblangan shunt, kateterlar, qopqoqchalardan kelib chiqqan infeksiyalarda glikopeptidlar ko‘proq aminoglikozidlar biran birga yuboriladi. 3) Cl. difficile qo‘zg‘atchan soxta membranoz kolit va stafilokokklar keltirib chiqargan enterkolitlarda ichishga beriladi. Ristomitsin. Farmakodinamikasi. Ristomitsin (ristotsetin, spontin) mikrob bo‘linayotgan davrda mikrob qobig‘i sintezini buzadi. Bakteriotsid ta’sir qiladi. Ta’sir doirasi. Gram ( + ) kokklar (pnevmokokk, enterokokk, stafilokokk, streptokokk), qisman gram (+) bakteriyalarga (korinebakter, listeriya, klostridiylarga) ham ta’sir qiladi. Ristomitsiiga ikkilamchi chidamlilik sekin rivojlanadi. Farmakokinetikasi. Ristomitsin faqat venaga yuboriladi. Ichakni qitiqlaydi va so‘rilmaydi. Mushaklar, teri ostiga yuborilganda nekrozga sabab bo‘ladi. Preparat qon oqsillari bilan bog‘lanmaydi, qonda sof holda bo‘ladi, limfa, o‘pka, buyrak, qorataloqlarga yaxshi, plevra, peritonial likvorda yoman to‘planadi. Qonda samaraly miqdbri i2 soat davomida saqlanadi, shu sababli sutkada 2 marta yuboriladi. Preparat asosan buyraklar orqali o‘zgarmagan holda ajralib chiqadi, 1 darajali buyrak yetishmovchiligida to‘planish xavfi bor. Buyrak faoliyati me’yornda bo‘lganida ham to‘planishi mumkin. Safro suyuqligibchlan 0,1—0,2% ajralib chiqishi mumkin.

Uzaro ta’siri. Ristomitsinni otogemato va nef ; rotoksik antibiotiklar bilan qo‘shib bo‘lmaydi. Salbiy ta’sirlari. 1) dorini kiritishda, ayninsa birinchi kunlari harorat ko‘tarilishi, qaltirash kuza : tiladi. 2) venaga yuborilganda tromboflebit xavfi bor, shu sababli yuborish oxirida 10—20 ml osh tuzining izotonik eritmasida yuborish tavsiya qilinadi. 3) allergik reaksiyalar ko‘proq uchraydi. Ularning oldini olish uchun ristomitsindan 15—20 daqiqa oldin Higistaminlitiklar yuborish tavskya qilinadi. 4) trombotsitopeniya, leykopeniya, neytropeniya, bazan eozinofiliya va anemiya kabi gematoksik belgilar uchraydi. 5) Oto va nefrotoksik belgilari. Ishlatilishi. Enterokokklar, stafilokokk, pnevmo kokk va streptokokklardan vujudga kelgan og‘ir septik holatlar, ayniqsa boshqa preparatlar samara bermaganda davolash kursi 5—20 kungacha davom etishi mumkin. Quyidagilarga rioya qilish kerak: — tana og‘irligidan kelib chiqib miqdorlash; — qondagi endokrin kreatinin miqdori yordamida buyrak faoliyatini nazorat qilib turish; — gematologik nazorat (2 kunda bir marta qonni umumiy tekshirish). davolash oldidan va keyin audiometriya qilish. Fosfomitsin. Farmakodinamikasi. Fosfomitsin (fosfonomomitsin) mikrob hujayrasi qobig‘i sintezini UDFatsetilmurom kislotasi hisobiga buzadi, ya’ni mexanizmi jihatidan betalaktam antibiotiklardan farq qiladi. Bakteriotsid ta’sir qiladi. Ta’sir doirasi keng, ko‘pgina gram ( + ) va gram (—) bakteriyalarga ta’sir qiladi. Fosfomitsivga mikroblarning ikkilamchi chidamliligi sekinlik bilan rivojlanadi. Farmakokinetikasi. Og‘iz orqali va venaga yuboriladi. Ichilganda biologik o‘zlashtirilishi 60% ga teng, ovqatga bog‘liq emas. Qon oqsillari bilan 10% ga yaqin bog‘lanadi. Fosfomitsin turli to‘qima va suyuqliklarga, suyak to‘qimasi va markaziy asab tizimiga yaxshi kiradi. Qonda samarali miqdorining saqlanishi 6 soatdan ortiq, 3—4 marta yuboriladi. Buyraklar orqali o‘zgargan va o‘zgarmagan ko‘rinishda ajralib chiqadi. Qondan yarim ajralib chiqish vaqti — 2,2 soat. Uzaro ta’siri. Fosfomitsinni penitsillinlar va aminoglikozidlar bilan qo‘shib ishlatilsa, yaxshi natija beradi. Bunda nefrotoksik ta’siri ham kamayadi. Salbiy ta’sirlari. Dori kam zaharli, dispeptik Hodisalar kuzatilishi mumkin. Ishlatilishi, Sepsis, meningit, osteomiyelit, siydik va safro chiqaruvchi yo‘llar kasalliklarida ishlatiladi. Ichak infeksiyalarida ichishga beriladi, davoLash davomiyligi 5—7 kun.

Infeksiyaga qarshi sintetik dorilar. Bularga sulfanilamidlar, xinolonlar, nitrofuranlar va nitroimidazol unumlari kiradi. Bular antibiotiklarni ko‘tara olmaydigan va ularga mikrob chidamli bo‘lib qolganda, yoki antibiotiklar bilan qo‘shib ishlatiladi. Sulfanilamidlar. Bular ikki guruhga: 1. Umumiy infeksiyalarda ishlatiladigan sulfanilamidlar: 1) qisqa muddatda ta’sir qiladiganlar (streptotsid, sulfatsil, norsulfazol, etazol, urosulfan, sulfadimezin, sulfazoksazol). Urtacha muddatda ta’sir qiladigan (sulfazin, sulfametoksazol, sulfamoksal). 3. Uzoq (davomli) ta’sir qiladiganlar (sulfaniridazin, sulfamonometoksin, sulfadimetoksin). 4. X.addan ortiq uzoq muddat ta’sir qiladiganlar (sulfalen, kelfizin, meglyumin, sulfadoksin). 5. Turli uzoq muddat ta’sir qiladiganlar, trimetoprim bilan aralashma dorilar poteseptil (sulfadimezin+trimetoprim), groseptol (sulfamerazin+trimetoprim), kotrimoksazol (baktrim, biseptol; sulfametoksazol + trimetoprim). II. Oshqozonichak infeksiyasida yshlatiladigan sulfaiilamidlar (sulgin, ftalazol, ftazin, disulformin 5aminosalitsilat kislotasi bilan aralashgan dorilar (salazosulfapiridin, salazopiridazin, salazodimetoksin). Farmakodinamikasi. Sulfanilamidlar kimyoviy tuzilishi jiahtidan paraminobenzoy kislota (PABK.) ga o‘xshaydi, bu kislota glutamin kislotasi va pteridin bilan folat kislotasi (Be vitamin)ga kiradi. Folat kislotasi nuklein kislotalari va oqsil sintezi uchun 244 ishlatiladigan bir atomli uglerodni tashishda qatnashadi. Ba’zi bir mikroblar normal o‘sishi uchun o‘zi ishlab chiqargan (endogen) folat kislotani ishlatadi. Bu mikroblar adashib o‘zining o‘sishi uchun folat kislota sintezi uchun paraaminbenzoy kislotasi o‘rniga sulfamilamidlarni ishlatishi mumkin, bu mikrob hujayralarining to‘laqonli sintezk buzilishiga sabab bo‘ladi. Shunday qilib, sulfanilamidlar ta’sir mexanizmi asosida ularning PABKga mos kelmasligi yotadi. Folat kislota o‘zi emas, balki uning qaytarilgan shakli — tetragidrofolat (folin, folat) kislota ishlaydi. Faol shaklga o‘tish jarayonini digidrofolatreduktaza fermenti boshqaradi. Aralashgan dorilar tarkibiga kiruvchi trimetoprim digidrofolatreduktazani falajlaydi, shu sababli ularning ta’sir doirasi kengroq, ya’ni ular o‘z faoliyati uchun kerak bo‘ladigan ekzogen folat kislotasiga ta’sir qiladi. Bular bakteriostatik kombinatsiyalangan preparatlar esa bakteriotsid ta’sir ko‘rsatadi. Ta’sir doirasi keng. Ko‘pgina sulfanilamidlar gram (—) mikroblarga (esherixnylrga, salmonellalarga, shigellalarga, iyersiniylarga, klebsiyellalarga), gram (+) kokk (enterokokk va yashillanuvchi streptokokk) va neysseriyalarga ta’sir qiladi. Sulfapiridazin va sulfamonometoksindan tashqari, qo‘shimcha ravishda xlamidiy, toksoplazmozlar, protey,

nokardinlar va bezgak plazmodiysiga ta’sir qiladi. Trimetoprim bilan aralashgan preparat yuqorida nomi keltirilgan mikroblardan tashqari yana pnevmotsistalar, aeromonadlar, legionellalarga, gemofil tayoqchaga va aktinomitsetlarga ta’sir qiladi. Sulfanilamidlarga ikkilamchi o‘rganish tez rivojlanadi. Farmakokinetikasi. Hamma sulfanilamidlarni ichishga berish mumkin. Oshqozonichak kanali kasalliklarida ishlatiladiganlari ichakda so‘rshshaydi. Kuniga yoki 4—6 marta ichiladi. Sulfanilamidlar ingichka ichakdan so‘riladi, biologik o‘zlashtirilishi 70—90% ga teng. Qonda yuqori miqdori 2—4 soatdan keyin kuzatiladi. Qon plazmasi oqsillari bilan 50—90% ga bog‘lanadi (streptotsid — 12%, sulfatsim — 22% gacha). Sulfanilamidlar ko‘pgina dorilarni oqsildan siqib chiqarishi va ularning qondagi sof miqdorini oshirishi mumkin. Sulfanilamidlar (ayniqsa uzoq va haddan tashqari uzo^ ta’sir qiluvchilar) o‘pka, adenoid va bodom 245 cha bezlariga va biosuyuqliklarga yaxshi (sulfadimetoksin yomon) kiradi. Yiring va nekrotik to‘qimalarda ularning samaradorligi past, chunki ularda PABK zahirasi ko‘p bo‘ladi. Biotransformatsiya ichakda, jigarda va buyraklarda sodir bo‘ladi. Hosil bo‘lgan metabolitlari faolmas, ammo salbiy ta’sirlarni quvvatlashi mumkin. Qisqa va o‘rtacha davomli ta’sir qiluvchi sulfanilamidlar a’zolarda atsetillanib hosil bo‘lgan metabolitlari to‘qimalarni qitiqlashi mumkin, ularning bu xususiyatini kamaytirish uchun ishqoriy suyuqliklar bilan ichish tavsiya qilinadi Uzoq va haddan tashqari uzoq ta’sir qiluvchi sulfanilamidlar jigarda glyukuron kislota bilan birikib, buyraklar orqali chiqariladi. Bu metabolitlar siydikning kislotali muhitida cho‘kmaga tushadi, boshqa dorilar va bilirubiining jigarda glyukuronlanish jarayonini buzishi mumkin. Qisqa va o‘rtacha uzoq ta’sir qiluvchi sulfanilamidlar o‘zgarmagan va metabolit ko‘rinishida buyraklardan filtratsiya yo‘li bilan chiqib ketadi. Endogen kreatinin miqdori 20 ml/daqiqa bo‘lganda bularni ishlatib bo‘lmaydi. Uzoq va haddan tashqari uzoq ta’sir qiluvchi sulfanilamidlar buyraklardan qayta so‘riladi. Ularning qonda uzoq bo‘lishi yarim ajralib chiqish vaqti o‘rtacha 36 va 48 soatga teng. Qisqa va o‘rtacha ta’sir qiluvchilar uchun esa 8—16 soatga teng. Uzoq va haddan tashqari yuqori ta’sir qiluvchi sulfanilamidlar o‘zgarmagan va metabolit ko‘rinishida l<igar orqali chiqariladi. Sulfalen, sulfapiridazin va sulfadimetoksinlar o‘t yo‘llarida yuqori miqdorlarda to‘planadi. Qisqa muddatli dorilar 4—6 marta, o‘rtachalari 3—4 marta, uzoqlari 2 marta, haddan tashqari uzoq ta’sir qiluvchilari sutkada bir marta beriladi.

Sulfanilamidlarning boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri Sulfanilamidlarni nefro va gematoksik preparatlar va novokain, novokainamid bilan birga ishlatib bo‘lmaydi, keyingi ikki preparat organizmda PABQ ga aylanadi, bu esa sulfanilamidlar bilan mos kelmaydi (ta’sirini susaytiradi). Sulfanilamidlarni oqsil bog‘idan siqib chiqaradigan dorilar, masalan, bilvosita antikoagulyantlar bilan qon oqish xavfi tug‘iladi: metotreksat bilan Zgranulotsitoz xavfi, sintetik qandni kamaytiruvchilar bilan (butamid, glibenklamid, bukarbon) gipoglikemik koma xavfi tug‘iladi. Ta’sir doirasini kengaytirish va samaradorligini oshirish maqsadida boshqa bakteriostatik antibakterial dorilar bilan qo‘shib berish mumkin. Salbiy ta’sirlari. Sulfanilamidlar kimyoviy tuzilishi jihatidan fur’0semid, butamid, diakarbga o‘xshaydi, agar bemor bu dorilarni ko‘tara olmasa sulfanilamidlarni xam ko‘tara olmaydi. 1) Nefrotoksik ta’siri qisqa muddatli ta’sir qiluvchi dorilarda (urosulfandan tashqari, chunki bu . atsetillanmaydi) kuzatilishi mumkin. 2) Metgemoglobinemiya ko‘proq chaqaloqlarda va kichik yoshdagi bolalarda uchraydi, ularda gemoglobin o‘ziga xos fetal va qaytalovchi (metgemoglobinreduktaza, glutationreduktaza fermentlari) kam faollikka ega. Qonda kislorod hajmi kamayadi va gipoksiya, metabolitik atsidoz kuzatiladi. Glukoza6fosfatdegidrogeneza yetishmovchiligida, ayniqsa sulfanilamidlar bilan bir vaqtda oksidlovchi dorilar (paratsetamol, fenatsetin, aspirin, furadonin, furazolidon, vikasol, butamid, xinidin) bilan birga ishlatilganda metgemoglobinemiya va gemolitik kamqonlik kuzatilishi mumkin. 3) Uzoq va haddan tashqari uzoq ta’sir qiluvchi sulfanilamidlar ishlatilganda: kichik yoshdagi bolalarda, qariyalarda, jigar kasali bilan og‘riyotgan bemorlarda, sulfanilamidlar bilan bir vaqtda jigarda glyukuronlanadigan preparatlar olgan (vikasol, nikotin kislota, levomitsetin, paratsetamol, glyukokortikoidlar, estrogenlar. androgenlar, triyodtironin, adrenalin va b.) vaqtda bilirubindan bosh miyaning zaharlanish belgilari (talvasa, falajlik, giperkinezlar) uchrashi mumkin. 4) Irsiy atsetIshgransferaza yetishmovchiligi bo‘lgan bemorlarda «teri sili» sindromi (bosh og‘rig‘i, ko‘ngil aynishi, qayt qilish, taxikardiya, terida toshmalar, tana haroratining ko‘tarilishi) simptomlari kuzatiladi. Bu simptomlar ko‘proq atsetillanuvchi (sulfadimezin) sulfanilamidlar qabul qilinganda kuzatiladi. 5) Terida toshmalar, qichish, quyosh nuriga sezuvchanlik oshib ketishi, kamroq StivensJonson, Layel va Lefler sindromlari ko‘rinishida allergik reaksiyalar uchraydi, 6) Nevritlar.

7) Folat yetishmovchilik sindromi (neytropeniya, leykopeniya, trombotsitopeniya, dispeptik hodisalar, gipotrofiya, spermatogenezning buzilishi) belgilari paydo bo‘ladi. Bu guruhga oid simptomlarni ko‘proq trimetoprim bilan birga chiqarilgan sulfanilamidlar yuzaga keltiradi. Bularning oldini olish maqsadida bunday hollarda folat kislota preparatlari (folat kalsiy, leykovorin, Vs vitaminining faol shakllari) tavsiya qilinadi. Trimetoprim saqlovchi sulfanilamid preparatlari teratogen ta’sir qilishi mumkin. Ishlatilishi. Chaqaloqlarda bu guruhdagi dorilar kam ishlatiladi, chunki ularda bilirubin miqdorining ko‘payib ketish, anemiya va metgemoglobinemiya xavfi katta. Bularning ishlatish tartibi—avvaliga katta miqdorlarda, so‘ngra kichikroq, nihoyat quvvatlab turuvchi miqdorlarda kiritish tavsiya qilinadi. Dori qancha qiska muddatda ta’sir qilsa, uning boshlang‘ich miqdori shuncha yuqori va kiritish soni ko‘p bo‘ladi. Sulfanilamidlar ishlatilganda, ayniqsa 1 yoshgacha bo‘lgan bolalarda quyidagi ko‘rsatkichlarni nazorat qilib turish zarur: qon plazmasida to‘g‘ri bog‘lanmagan bilirubin miqdorini (norma 20 mg% atrofida); — eritrotsitlariing osmotik turg‘unligini; neytrofil, leykotsitlar, eozinofillar va trombotsitlar sonini; — quyidagi kasalliklarni davolash tavsiya qilinadi: bronxitlar, bronxoektaz, angina, faringit, tonzillit, otit (qisqa muddatga ta’sir qiluvchi yoki trimetoprim saqlovchi sulfanilamidlar). pnevmotsistalar sabab bo‘lgan pnevmoniya (trimetoprin saqlovchi sulfanilamidlar); safro chiqaruvchi yo‘llar kasalliklari (sulfalen, sulfapiridazin, sulfadimetoksin); siydik chiqaruvchi yo‘llar kasalliklari (urosulfan, uzoq va haddan tashqari uzoq ta’sir qiluvchi sulfanilamidlar). urosepsis (trimetoprim saqlovchi dorilar), xlamidiya, toksoplazmoz va nokardiyalar yoki bezgak plazmodiysi chaqirgan kasalliklar (sulfapiridazim, sulfamonometoksin va trimetopril saqlovchi dorilar). 2) oshqozonichak kasalliklari: kolienterit, kolitda — sulgin, ftalazol; nospetsifik yarali kolit, Kron kasalligida 5aminosalitsil kislota saqlovchi sulfanilamidlar tavsiya etiladi. Xinolonlar. 3 avlodi farqlanadi. Bularning avlodlarga bo‘linishi asosida ularning ta’sir doirasi, ikkilamchi mikrob chidamliligi hosil bo‘lish tezligi, faolligi, farmakokinetik ko‘rsatkichlari, salbiy ta’sirlari va ishlatilishi yotadi. I avlod xinolonlar (xinozol, enteroseptol (vioform), xlorxinaldol, xiniofon (yatren), intestopan, nitroksolin (5NOQ). Aralashma dorilar: 1) meksaform (ent«roseptol. fanxinon mikrob va amyobalarga qarshi dorilar va bromid oksifenon — mxolinolitik)

Meksaza (enteroseptol, fanxinon, safro kislotalari, pankreatin *va bromelain — ananasdan olingan proteolitik ferment). Farmakodinamikasi. I avlod xinolonlar metall ionlari yordamida faollanuvchi mikrob fermentlarini falajlaydi (temir), chunki bular elementlar bilan kompleks xosil qiladi. Bularning ko‘plari galogenlar saqlaydi (enteroseptol va xiniofen yod: enteroseptol va xlorxinaldol — xlor; intestopan—brom), galogenlar mikrob oqsilini cho‘ktirib qo‘yadi (denaturatsiya). Bakteriotsid ta’sir qiladi. Ta’sir doirasi. Gram (—) enterobakteriyalar (esherixiyalar, shigellalar, klebsiyellalar, indol ishlaydigan — proteylar; amyobalar va lyambliyalar; kandida turkumi zamburug‘lari.). Bularga tez (1—2 kun ichida) mikroblarning ikkilamchi o‘rganishi kuzatiladi. Shu sababli davolash kursi 5—7 kun bo‘ladi yoki ularni boshqa guruhdagi antibakterial dorilar bilan ishlatish tavsiya qilinadi. Bularni bir necha oy va yillardan keyin qayta ishlatish foyda berishi mumkin. Farmakokinetikasi. Xinozol maxalliy yoki yaralarni yuvish va chayish uchun ishlatiladi. Qolgan I avlod xinolonlar oshqozonichakdan (nitroksolindan tashqari) so‘rilmaydi va ichak bo‘shlig‘ida ta’sir qiladi. Nitroksolin tez va yaxshi (50% ga yaqin) so‘riladi, oz qismi qon plazmasi oqsillari bilan bog‘lanadi, to‘qima va biosuyuqliklarga yomon o‘tadi, biotransformatsiyaga uchramay, o‘zgarmagan xolda buyraklar orkali chnqariladi, siydikni shafransariq rangga bo‘yaydi. Sutka davomida 4 marta beriladi. Buyrak yetishmov chiligida kiritish rejimi yeki miqdorini tug‘rilash tavsiya etiladi. Tabletkasini antatsidlar, sukralfat va temir dorilari bilan berib bo‘lmaydi. Salbiy ta’sirlari. Kam zaharli moddalar hisoblanadi. Bularni ishlatganda quyidagi simptomlar: dispeptik, allergiya, yodizm, bromizm belgilari kuzatiladi. Meksaform — Mxolinolitik preparat oksifenon bromid tutganligi sababli ko‘z ichki bosimining ortishi, yutishning buzilishi, taxikardiya, siydik chiqishining qiyinlashuvi va ich qotish belgilari kuzatiladi. Ishlatilishi. 1) Oshqozonichakdan so‘rilmaydiganlari yengil enterokolitlarda, amyobalar chaqirgan kolitlarda ishlatiladi. Bemorni og‘riq kiynasa — meksaform; bemorda bijgish jarayoni kuchli bo‘lsa meksaza tanlov dorilari hisoblanadi. 2) nitroksolin siydik yo‘llari infeksiyalarida ishlatiladi, siydikni kislotali muhitga o‘tkazish kerak. II avlod xinolonlari. Nalidiks kislota (nevigramon, negram), oksolin va pipemid kislota unumlari (palin, pipram), piromid kislota, sinoksatsin (sinobak)lar kiradi.

Farmakodinamikasi. II avlod xinolonlar I avlod dorilari singari mikroblar hujayrasi tarkibidagi metallar saqlovchi ferment tizilmasini falajlaydi. Bakteriostatik yoki bakteriotsid ta’sir ko‘rsatadi. Ta’sir doirasi. Antibiotiklar, sulfanilamidlar va nitroksolinga chidamli gram (—) enterobakteriyalarga (esherixiyalar, shigellalar, salmonellalar, klebsiyellalar, iidol ishlaydigan proteylarga) ta’sir qiladi. Bularga mikrob tezda o‘rganib qolishi mumkin. Farmakokinetikasi. Bular faqat ichishga beriladi, yaxshi so‘riladi. Bular jigarda gidrolizlangandan keyingina ularning faol shakllari paydo bo‘ladi, bu metabolitlari to‘qima va suyuqliklarga yaxshi kiradi. D^rilar ko‘proq buyraklar, 5% jigar orqali chiqariladi. Dorilarning qondagi samarali miqdori 4—6 soat saqlanadi, sutkasiga 4 marta beriladi. Qon plazmasidan yarim chiqib ketish vaqti 8 soat, biroq buyraklar yetishmovchiligida bu vaqt 20 soat va undan ko‘proq bo‘lishi mumkin. Kerak bo‘lsa, kiritish tartibini o‘zgartirish kerak, aks holda dori organizmda to‘planib qoladi. Boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri. 250 Antatsidlar va sukralfat, metallar saqlovchi dorilar (temir dorilari) ularning so‘rilishini kamaytiradi. Xinolonlar nitrofuranlar raqobatchisi. Ular levomitsetin, tetrasiklinlar, poliyen antibiotiklar va sulfanilamidlar bilan yaxshi samara beradi. Salbiy ta’sirlari. I avlod dorilariga nisbatan II avlod dorilari salbiy ta’siri kamroq (allergiya, dispeptik simptomlar, fotodermatoz, bosh og‘rishi, bosh aylanishi va uyqusizlik) uchraydi. Eng xavfli salbiy ta’siri ularning gepatotoksikligidir. Ishlatilishi. Bular o‘tkir va surunkali siydik yo‘llari kasalliklarida ishlatiladi, siydikni kislotali muhitga o‘tkazish kerak. III avlod (ftorxinolonlar, 4oksixinolonlar, umumiy «sistem» xinolonlar) xinolonlar deb yuritiladi, 1 va 2 avlod xinolonlaridan farqi bular kimyoviy tarkibiga piperazin o‘zagi va ftor kiritilishidir. Shu sababli bularning klinikfarmakologik ko‘rsatkichlarida sezilarli o‘zgarishlar yuz berdi. Molekulasida saqlanuvchi ftor atomi soniga qarab bular: 1) monoftorxinolonlar: — norfloksatsin (floksatsin, barazon), enoksatsin (giramid), pefloksatsin (peflatsin, abaktal), ofloksatsin (tarivid), siprofloksatsin (siprobay), rufloksatsin. 2) Diftorxinolonlar: • lomefloksatsin (maksakvin), sparfloksatsin (zagam). 3) Triftorxinolonlar: — tosufloksatsin, fleroksatsin (xinodis).

Farmakodinamikasi. Bular DNK molekulasida uzilip! hosil qiluvchi DNK iplarining yechilishini buzuvchi va ularni xromosomda bir tartibda joylashtirishni nazorat qiluvchi 2 tip topoizomeraza (DNK—girazani) falajlaydi. Bu dorilarning insonga kam zaharligiga ular ta’sir qiladitan mikroblar (prokariotlar) DNK girazalar o‘zining (strukturasi, subbirliklari soni va vazifasi) jihatidan inson hujayrasidagi DNK girazalardan farq qilishi bilan tushuntiriladi. Bundan tashqari, ba’zi bir ftorxinolonlar (ofloksatsin, siprofloksatsin, lomefloksatsin)da, mikrob hujayrasida tashqi muhit zararidan saklovchi SOS tizilmasi oqsili sintezini nazorat qiluvchi IVtopoizomerazalarni falajlaydi. Farmakologik samarasi. Bakteriotsid ta’sir ko‘rsatadi. Sekin bo‘linuvchi mikrob hujayrasiga nisbatan tez bo‘linuvchilarga ta’siri bir necha soat ichida paydo bo‘ladi. Ularning mikroblarga ta’sir qiluvchi eng oz miqdori ularning o‘rtacha samarador (terapevtik) miqdoriga yaqin turadi. Mikroblar chiqarayotgan ekzotoksinlar induksiyasini susaytiradi va bularning ta’siri dori to‘xtatilgach 5—11 soat davom etadi. Ta’sir doirasi. Ftorxinolonlar xaddan tashqarn keng doirada ta’sir qiluvchi dorilar hisoblanadi. Aytish kerakki, gram ( + ) kokklar uchun sparfloksatsin ko‘proq faol bo‘lsa, xlamidiy va mikoplazmalar uchun — sparfloksatsin, tosufloksatsin va floroksatsin, sil tayoqchasi va lepra tayoqchasiga faolroq sparfloksatsin kuchliroq ta’sir qiladi. Anaeroblarga fleroksatsin va tosufloksatsin ta’sir qiladi. Oq treponema, zamburug‘larga, viruslarga, metitsillinga chidamli stafilokokk, Enterococcus faecium va Ps. cepacia larga nisbatan xlorxinolonlarda tabiiy (birlamchi) chidamlilik mavjud. Bularga ikkilamchi chidamlilik sekinlik bilan rivojlanadi. Biroq ikkilamchi chidamlilik rivojlansa, 1 va 2avlod ftorxinolonlarga va ba’zi bir antibnotiklar (tetrasiklinlar, levomitsetin, betalaktam va boshqalar)ga ham tarqaladi. Farmakokinetikasi. Rufloksatsin, sparfloksatsin, fleroksatsinlardan boshqalari venaga yuboriladi va ichishga ham beriladi. Eritmalari ishlatishdan oldin tayyorlanadi. Siprofloksatsillin, rufloksatsin, sparfloksatsinlarning biologik o‘zlashtirilishi 60%, ofloksatsilinniki 100% ga teng, porfloksatsilin uchun esa 40% ga teng. Qondagi eng yuqori miqdori 1—2 soatdan (fleroksatsin, sparfloksatsin, rufloksatsinlarniki esa 3—6 soatdan) keyin kuzatiladi. Qon oqsillari bilan 40% dan kam bog‘lanadi. Bular to‘qima va biosuyuqliklarga, hujayra ichiga yaxshi kiradi, likvorga perfloksatsin yaxshi o‘tadi, yo‘ldoshdan yaxshi o‘tadi, ko‘krak sutida to‘planganligi uchun ularni «sistem» ftorxinolonlar deb yuritiladi.

Qonda samarali miqdorining saqlanishi vaqti 12 soat, uzoq ta’sir qiluvchilari uchun 24 soat, shu sababli ularni 2 yoki 1 marta beriladi. Pefloksatsin va sparfloksatsin jigarda 50—80% ga biotransformatsiyaga uchraydi, qolganlari kamroq, Bularning organizmdan chiqarilishi asosan safro orqali bo‘ladi, Ofloksatsin va lomefloksatsin, aksincha, butunlay o‘zgarmagan ko‘rinishda buyraklar orqali chiqariladi. Shu sababli qondagi endogen kreatinin miqdori 30 ml/dan past bo‘lganda ular miqdorini 2—3 marta kamaytirish kerak. Qolganlari buyrak va jigar orqali chiqariladi, shu sababli bu a’zolar kasalligida ularning miqdorini kamaytirishga hojat qolmaydi. Ko‘pchilik ftorxinolonlar uchun ularning qondan chiqib ketish vaqti 2—7 soatga teng. Fleroksatsin uchun — 12 soat, sparflaksatsin uchun esa 20 s, rufloksatsin uchun —36 soatga teng. Ftorxinolonlarning boshqa guruhdagi dorilarbilan o‘zaro ta’siri. Antatsidlar, sukralfat va temir preparatlari ularning so‘rilishini susaytiradi. Qerak bo‘lsa ularni boshqaboshqa vaqtda berish kerak. Ftorxinolonlar (ayniqsa perfloksatsin, sparfloksatsin, enoksatsin, siprofloksatsinlar) teofillin va bilvosita qon ivishini susaytiruvchilar (varfarin va boshqalar) klirensini kamaytiradi. Probenitsid, uredopenitsillinlar, simetidin ftorxinolonlar (sfloksatsin, lomefloksatsin)ning buyrak orqali chiqishini buzadi va ularning to‘planishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ftorxinolonlar (siprofloksatsin va ofloksatsindan tashqari) bakteriostatik antibiotiklar bilan ishlatilmaydi, mos kelmaslik mavjud. Gram (+) kokklarga ularning ta’sirini kuchaytirish maqsadida vankomitsin bilan anaerob mikroblar ta’sirini kuchaytirish uchun metronidazol, klindamitsinlar bilan berish tavsiya qilinadi. Salbiy ta’sirlari. Ular kam zaharli, biroq ularni ishlatilganda quyidagi; dispeptik simptomlar, allergik reaksiyalar, fotosensibilizatsiya, bosh aylanishi, og‘rishi, uyqusizlik, mo‘ljalni ola bilmaslik, anemiya, trombotsitopeniya, o‘tib ketuvchi bo‘g‘imlar og‘rig‘i, juda kam hollarda disbakterioz (kandidoz), soxta membranoz kolit, jigar va buyrak funksiyasining buziliti kuzatilishi mumkin. Ishlatilishi. Ftorxinolonlar faqat keng doiradagi gi antibiotiklarni venaga yuborilganda samara bo‘lmagan holatlarda tavsiya etiladi. Bular zahira antibiotiklardir. Ftorxinolonlarni quyidagi holatlardagina birlamchi tanlov dori deb qarash mumkin: 1) ko‘p dorilarga chidamli gram (—) anaerob bak 2) ko‘p dorilarga chidamli flora va tillarang stafilokokklar, gram (—) mikroblar chaqirgan og‘ir jarrohlik infeksiyalarida, 3) sepsis, meningit, peritonit, osteomiyelitlarda. 4) sil, mukovissidoz va boshqa uzoq davo qilinadigan infeksiyalarda.

5) neytropeniya, o‘sma kasalliklari, immun tanqisligi sharoitida kechayotgan infeksiyaning oldini olish va davolash uchun. Nitrofuranlar. Bularga furatsillin, furazolidon (nifurozid), furadonin (generik nomi — nitrofuratoin), furagin (salafur), furazolin, nifuroksazid (ersefuril). Farmakodinamikasi. Nitrofuranlar elektrostatik kuchi va vodorod yordamida nuklein kislotalari bilan borlanib, ularni falajlaydi, shu sababli bakteriostatik ta’sir ko‘rsatadi. Bundan tashqari, mikroblar reduktazasi yordamida nitro guruhlarining qaytalanishi va buning natijasida hosil bo‘lgan moddalar zaharli bo‘lib, NADF nafas siklini va Krebs siklini boshqa biokimyoviy jarayonlarni buzib, mikrob sitoplazmatik membranasi va hujayra devorini buzadi va bakteriotsid ta’sir qiladi. Nitrofuranlar boshqa antibakterial dorilardan mikroorganizmning infeksiyaga qarshiligini oshirishi bilan farq qiladi. Yana qimmatli xususiyati yiring va to‘qimalar nekrozidan hosil bo‘lgan mahsulotlar mavjud bo‘lganda mikrobga qarshi ta’sirini susaytirmaydi. Ta’sir doirasi. Gram (—) enterobakteriyalar va kokklar, gram ( + ) kokklar, oddiy hujayralar (trixomonadlar, lyambliyalar). Bularga mikroblarning ikkilamchi o‘rganishi sekinlik bilan rivojlanadi. Bu hodisa faqat o‘z guruhidagi dorilarda uchraydi. Farmakokinetikasi. Furatsillindan tashqari, hammasi ovqatdan keyin ichishga beriladi. Faqat furagin venaga yuboriladi. Ichilganda biologik o‘zlashtirilishi 50% ga teng (furazolidon — 30%, nifuroksazid’—0%). Qon oqsillari bilan yomon bog‘lanadi. Ular limfaga yaxshi kiradi, safroda furadonin miqdori qondagidan 200 barobar yuqori bo‘ladi. Yo‘ldosh orqali Homilaga o‘tadi, biroq miqdori ona qonidagidan kam. Qon plazmasida terapevtik miqdorining saqlanish davri 4—6 soat, shu sababli ular sutka davomida 4 marta beriladi. Nitrofuranlarning 5% jigarda, 3% buyraklarda biotransformatsiyaga uchraydi. Bularning 85% proksimal kanalchalardan chiqariladi. Buyrakning ajratish faolligi buzilganda dorining katta qismi buyraklarda biotransformatsiyaga uchraydi va to‘planmaydi, shu sababli miqdorini korreksiya qilish shart emas. Nitrofuranlar ishqoriy muhitda yaxshi chiqib ketsa, kislotali muxitda to‘planib qoladi. Qondan yarim chiqib ketish vaqti 30 daqiqa, buyrak yetishmovchiligida bu vaqt 4,5 soatgacha ortishi mumkin. Boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Nitrofuranlar birorta antibiotik bilan ishlatilsa, antibakterial ta’siri ko‘payadi. Masalan, penitsillinlar, aminoglikozidlar, makrolidlar; ichak kasalliklarida:

— levomitsetin, tetrasiklinlar bilan qo‘shib ishlatish tavsiya qilinadi. Nitrofuranlarni sulfanilamidlar, 1 va 2 avlod xinolonlar, antidepressantlar, MAOni falajlovchi va adrenomimetiklar bilan qo‘shib ishlatib bo‘lmaydi (arterial gipertenziya va taxikardiya xavfi bor); askorbin kislotasi, kalsiy va ammoniy xloridlar bilan birga ishlatilganda nitrofuranlarning to‘planish xavfi bor. Salbiy ta’sirlari. Qisqa muddatda ishlatilganda nitrofuranlar kam zaharli moddalar. E»g xavflisi furadonin hisoblanadi: 1) dispeptik buzilishlar; 2) allergik reaksiyalar; 3) arterial qon bosimining oshib ketishi; 4) neyrotoksikoz; 5) xolestaz; 6) antabusga o‘xshash ta’siri; 7) 1 yoshgacha bo‘lgan bolalardn va irsiy glukoza — 6fosfatdegidrogenaza yetishmaganda eritrotsitlar gemolizi, hosil bo‘lgan metgemoglobin oksidlash xususiyati bo‘ladi. Ishlatilishi. Farmakokinetik ko‘rsatkichlaridan kelib chiqib, nitrofuranlar quyidagi holatlarda qo‘llanadi. Furadonin va furagin — siydik chiqarish yo‘llari va oshqozonichak kasalliklarida, lyambliyalarda. Furazolin va furagin — zotiljam, sepsis, osteomiyelit. Chunki bular boshqalariga nisbatan qonda tez paydo bo‘ladi va to‘qimalarga yaxshi o‘tadi. Nitroimidazollar. Bularga metronidazol (trixopol, flagil, metrobil, klion), tinidazol (fasijin), ornidazollar kiradi. Ta’sir doirasi. 1) trixomonada, lyambliya, ichak amyobasi, leyshmaniylar. 2) anaerob mikroblar. 3) Helicobarter pylori oshqozon yarasi qo‘zg‘atuvchisi. 4) esherixiyalar. Bularga mikrobning ikkilamchi o‘rganishi sekinlik bilan rivojlanadi. Farmakokinetikasi. Nitroimidazollarni ichish, yo‘g‘on ichakka, qinga va venaga yuborish mumkin. Ichilganda ularning biologik o‘zlashtirilishi 90%, ovqatga bog‘liq emas. Qondagi yuqori miqdori 1—2 soatdan keyin kuzatiladi. Yo‘g‘on ichakda biologik o‘zlashtirilishi 60—70% ga teng. Qonda yuqori miqdori ichilgandagina nisbatan kamroq va kech (4 soatlardan keyin) kuzatiladi. Shu sababli yo‘g‘on ichakka yuborilganda ularning miqdorini kamida 30% ga ko‘paytirish kerak. Dorilarning qon oqsillari bilan bog‘lanishi 20% dan kamroq. Nitroimidazollar to‘qima va biologik suyuqliklar (likvor. safro, suyak to‘qimasi, yallig‘lanish o‘chog‘i va nekroz, abssess) ga yaxshi kiradi. Qonda samarali miqdorining saqlanish vaqti 12 soat (tinidazol uchun 12—14 soat), shu sababli ular 2—4 marta beriladi. Nitroimidazollar jigarda gidroksillagan faol metabolitlar hosil qiladi, bu metabolitlar enterogepatik so‘rilish xususiyatiga ega.

70% ga yaqini o‘zgargan va o‘zgarmagan ko‘rinishda chiqariladi. Qondan yarim chiqib ketish vaqti kattalarda 7—11 soat, chaqaloqlarda 23 soatta yaqin, chala tug‘ilgan chaqaloqlarda 100 soatdan ortiq. Katta yoshdagi bolalarda buyrak yetishmovchiligida dori miqdorini o‘zgartirish talab qilinmaydi. Nitromidazalarning boshqa guruhdagi dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Aerob va anaerob mikroblarga qarshi antibakterial samarasini kuchaytirish uchun antibiotiklar va sulfanilamidlar bilan birga tavsiya qilinadi. Boshqa gepatoksik guruhdagi dorilar bilan birga ishlatish tavsiya etilmaydi, chunki ular o‘zi ham gepatotoksik salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Salbiy ta’sirlari. Vular kam zaharli, biroq ularni ishlatish jarayonida quyidagi salbiy ta’sirlar KJZATILISHI mumkin: dispeptik buzilishlar, allergik reaksiyalar, teturamga o‘xshash ta’sir, siydikning sariqqizil rangga bo‘yalishi. Uzoq (1 oydan ortiq) ishlatilganda markaziy va periferik asab tizilmasi buzilishlari, leykopeniya, disbakterioz (kandidoz) singari xavfli salbiy ta’sirlar kuzatilishi mumkin. Teratogen xavfi borligi sababli ularni xomiladorlarga, ayniqsa homiladorlikning birinchi 3 oyy davomida ishlatilmaydi. Ishlatiligli. Nitroimidazollarni uzoq ishlatish lozim bo‘lganda markaziy va periferik asab tizilmasi, qonni nazorat qilib turish va profilaktik maqsadlarda zamburug‘larga qarshi nistatin (yoki levorin)lar ichish tavsiya qilinadi. 1. Anaerob infeksiyalar keltirib chiqargap endokarditlar, miya va o‘pka abssesslari, Kron kasallign, nekrozlanuvchi va soxta membranoz kolitlar. 2. Aerob va anaerob jarrohlik infeksiyasi. Dori venaga yuboriladi. 3. Urogenital trixomonoz, amyobiaz, lyamblioz, teri leyshmaniozi. Og‘ir kechayotgan jigar va ichak lyambliozlarida dori venaga yuboriladi. 4. Oshqozon yara kasalligi (shu mavzuga qarang).

Похожие

Gistaminga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Yallig‘lanishga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Psixotrop dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Gijjalar (glistlar)ga qarshi guruhdagi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Qandni kamaytiradigan dori vositalarining klinik va farmaqologik tavsifi