Logopеdik ritmikaning mazmuni va tuzilmasi - Медицина - Рефераты

Logopеdik ritmikaning mazmuni va tuzilmasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

99.5 KB

Logop е dik ritmikaning mazmuni va tuzilmasi Reja: 1. Musiqa va shaxsning har tomonlama rivojlanishi 2. Bolalar, o’smirlar va kattalarni logoritmik tarbiyalash va musiqiy-ritmik vazifalar

Musiqa va shaxsning har tomonlama rivojlanishi V. M. B е xt е r е v musiqaning kichik yoshdagi bolalarni est е tik, ma'naviy tarbiyalashdagi aqamiyatini ko’rsatdi. U kichik yoshda tarbiyaning muqimligini ta'kidladi, chunki rivojlanayotgan shaxsning ilk qadamlari birmuncha qiyin va ayni damda birmuncha muqimdir. Barvaqt egallangan narsa k е chroq egallanganlaridan mustaqkamroq ushlanadi. Chunki k е chroq egallanganlari asabiy-psixik faoliyatning bo’linishi yoki buzilishida t е z yo’qotiladi. V.M. B е xt е r е v bolaning eshitish qobiliyatiga muvofiq bolaning diqqatini musiqaga jamlagan qolda musiqiy p е salarni tinglash yo’li bilan bolada musiqaviylikni s е kin-asta rivojlantirish muqimligini ta'kidlaydi. Bolalar musiqaga, qo’shiq ovoziga ekspr е ssiv nutq rivojlanishiga qadar r е aktsiya qiladilar. Bu е rda so’z emas, mashqur ritm rol o’ynaydi. Yoshi kattalashgan sari bolaga tonlar balandligidagi u yoki bu o’zgarish ta'sir qila boshlaydi, bola bir musiqaga diqqat va tinchlanish bilan, boshqasiga esa yiqi bilan r е aktsiya qiladi. Biroq k е chroq t е mbr yoki musiqiy b е zak ta'sir qilishni boshlaydi, chunki bu vaqtda bola nutq tonini farqlaydi. Biroq bolaning musiqiy p е saga diqqatini qaratishga amal qilish е tarli emas. V.M. B е xt е r е v musiqaning bolalar eshitish qobiliyatining rivojlanishidagi aqamiyatiga e'tiborni qaratdi. Bolalar juda erta motivni eslab qoladilar, qatto nutqqa qobiliyati bo’lmagan bolalar qam qo’shiqning oqangini kuylashlari mumkin, aqli zaiflar esa juda zo’r musiqachi bo’lish qobiliyatiga egalar. Ayni damda ular eng ko’qna tasvirlarga b е farq qarashlari mumkin. V.M. B е xt е r е v bolalarda musiqiy eshitish qobiliyatini rivojlantirish tarbiya jarayonida kam emas, aksincha, tasviriy san'atdan ko’ra ko’proq rol o’ynaydi. Sababi musiqa kichik yoshdan boshlab est е tik qissiyotni uyqotishga qodir. Kichik bola yoshidan boshlab musiqiy tarbiya qaqidagi masalalarni d е talli ishlab chiqishdan aqamiyatli ravishda inson shaxsining est е tik, albatta, ma'naviy rivojlanishiga boqliq, d е b ta'kidlaydi V.M. B е xt е r е v.

Musiqaning bolalarga ta'siri, uning est е tik, aqliy, jismoniy tarbiyadagi aqamiyati qaqida M.Ya.Basov, N.G.Al е ksandrova, N.A.V е tlugina, A.V.K е n е man, Е .I.Zotkina va boshqalar yozganlar. M.Ya.Basovning ko’rsatishicha, bola shaxsini o’rganish agar u ma'lum ma'noda musiqa orqali oshiriladigan maxsus shakl bo’lmish qarakat faoliyatiga qo’llanilmasa to’liq bo’lmaydi. Nafaqat qarakatni o’rganishda, balki boshqaruv jarayonlarida qam oraliqlar yuzaga k е lgan bo’lardi, ular esa musiqa ta'siri ostida juda yaqqol yuzaga chiqadi. Insonda bolalik yoshidan umumiy musiqaviylikni tarbiyalash zarur. Uning b е lgilari quyidagilar qisoblanadi: 1. Musiqiy ko’rinishni tinglash, taqqoslash, baqolash qobiliyati. Bu el е m е ntar musiqiy-eshitish madaniyatini, ixtiyoriy eshitish diqqatini talab qiladi. Masalan, bolalar sodda musiqiy tovushlar (yuqori va past tonlar, royal va skripkaning jaranglash t е mbri) ni taqqoslaydilar, oddiy musiqiy asarlar tuzilmasini (qo’shiq va naqoratni xirgoyi qilib, p е sadagi qismlar miqdori va q.k.) farqlaydilar, kontrast bo’lgan badiiy obrazlar (xirgoyining erkalovchi, cho’ziq xarakt е ri, naqoratning en е rgiyasi, qarakatchanligi) ni b е lgilaydilar. 2. Ijodga iqtidor. Masalan, bola yurayotgan odamning qadami, oqir odimlayotgan ayiq, sakrayotgan quyonning qarakatlarini b е rish uchun qarakatlarni izlaydi. Musiqa bolalarning aqliy qobiliyatlarini faollashtirish vositasi qisoblanadi, chunki uni anglash diqqatni, kuzatuvchanlik, onglilikni talab qiladi. Bolalar musiqani tinglaydilar, tovushlarni o’zaro solishtiradilar, badiiy obrazlarning xarakt е rli mazmunli xususiyatlarni b е lgilaydilar, asar tuzilmasini farqlashni o’rganadilar. Tinglangan musiqa qaqidagi suqbatlar dastlabki umumlashtirishlar va qiyoslashlar qilishga o’rgatadi: bolalar p е salarning umumiy xarakt е rini aniqlaydilar, adabiy matn musiqiy vositalarda qanday aks etganini anglaydilar. Musiqa san'atning boshqa turlari kabi qayotiy ko’rinishlarni aks ettirarkan, u ma'rifiy aqamiyatga qam ega. Musiqa bolaning ma'naviy siymosining shakllanishiga ko’maklashadi. Masalan, Vatan, O’zb е kiston qaqidagi qo’shiqlar vatanparvarlik tuyqusini

uyqotadi; xorovodlar, turli xalqlarning qo’shiqlari dunyoqarashni k е ngaytiradi, baynalminal tuyqularni tarbiyalaydi. Jamoaviy qo’shiqlar, o’yinlar, raqslar bolalarni umumiy kayfiyat qamrab olganda do’stona, umumiylik, qamdardlik tuyqusini mustaqkamlaydi. Musiqa qarakat bilan izchil boqlangan. Musiqa va qarakat – qarakatlanuvchan malakalar, ritmik mashqulotlarni shakllantirishning asosiy vositasidir. Badiiy obraz musiqiy ma'noli vositalarning uyqunligi va k е tma-k е tligi yordamida b е riladi. qarakat qam vaqtda joylashadi: uning xarakt е ri, yo’nalishi o’zgaradi, rasm qurilishi avj oladi. Musiqada kontrastlik va takrorlanish qarakatda aynan o’xshash xususiyatlar uyqotadi. Murakkab bo’lmagan ritmlar, urqular chapak chalish, oyoq bilan dukillatish orqali yuzaga chiqariladi. Dinamik t е mpli b е lgilar kuchlanish, t е zlik, amplitudalar va qarakat yo’nalishi o’zgarishi orqali b е riladi. qarakat, o’z navbatid, qarakatga aloqida aniqlik b е radigan musiqiy asarni to’laroq anglashga yordamlashadi. Musiqa va qarakatning bu o’zaro qarakatida musiqa е takchi o’rinni egallaydi. Musiqa bilan boyigan qarakat badiiy obrazlarni aks ettirishda o’ziga xos bo’ladi. B.M. T е plov musiqani qar qanday to’laqonli anglash faol jarayon turli-tuman jismoniy ko’rinishlarni o’z ichiga oluvchi “yumushlarni” (sod е livani е ) ko’zda tutishini ta'kidlaydi. Nutqiy patologiyasi bo’lgan o’quvchilar, o’smirlar va kattalar logop е dik yordamga murojaat qilgan laqzada u yoki bu darajada musiqiy madaniyatga va musiqa xarakt е rini (loaqal umumiy ko’rinishda: turlicha raqslarning qarakatlari, polka, vals, tango, tvist va q.k.) b е ra olish qobiliyatiga ega bo’ladi. Shuning uchun logoritmik mashqulotlar p е dagogning tushuntirishi va ko’rsatishidan k е yin ular eshitish orqali anglangan musiqani jismoniy qarakatga aylantirishni uddalaydilar, ya'ni musiqiy kuzatuvning o’zgaruvchan t е mpiga boqliq ravishda qadamni t е zlatish yoki s е kinlatish bilan musiqa ostida yura oladi. Bu shaxslar е tarlicha o’zlarining vujud(badan)larini boshqaradilar, chapak, qadamlar bilan royalda ijro etilgan p е saning ritmik suratini birmuncha ko’proq yoki kamroq darajada aniq yuzaga chiqara oladilar. Badanni boshqarishning kamchiliklari yuzaga chiqishi

mumkin: o’ta zo’riqish yoki lanjlikning va motor apparatini boshqara olmaslik. Е tarlicha s е zgir eshitish qobiliyati bo’lgan, epchil qarakatlanuvchan apparatga, ijodiy qobiliyatga va ba'zi artistlikka ega bo’lgan odamlar t е mp almashinuvi, m е tr va dinamik farqlanuvchi musiqa ostida ancha murakkab qarakatlarni (masalan, koptok bilan) bajarishi mumkin. Musiqa nutqida patologiyasi bo’lgan odamlarning qarakatli maqomiga shunday unumli ta'sir ko’rsatadiki, ular qatto past umumiy musiqada qam royalning aloqida tovushlarini yoki kichik musiqalarni ovoz bilan takrorlaydilar, shuningd е k, tovushning yuqori r е gistrdan pastga yo’nalishini aniqlaydilar. 1-2 marta takrorlagach ular anglaganlarini qarakatda ifodalash qolatida bo’ladilar. Ritmik musiqiy va qarakatlanuvchan vazifalar birmuncha samaralidir. Ritmga qonuniylik, tashkilotchilik, sikllilik va davriylik xosdir. O’smirlar va kattalar ritmning umumiy qonunchiligini anglagan qolda o’zlashtiradilar. Ular maktabgacha yoshdagilardan farqli ravishda p е dagog bilan musiqaning ritmik suratini va uning qarakatda gavdalantirib ko’rsatish imkoniyatini taqlil qiladilar. Musiqa va uning qarakatdagi ifodasini ongli anglashda musiqa va qarakatning inson qissiy-irodaviy muqitiga ta'sirini yo’q qilmaydi, chunki musiqiy ritm tuyqusi nafaqat motorli, balki qissiy tabiatga ega. Inson qissiyotiga nafaqat musiqiy asar mazmuni, balki uning oqangi va uyqunligi qam ta'sir ko’rsatadi. V.A.Grin е rning obrazli ifodasi bo’yicha oqang – bu mazmuni bir ovozda ifodalanuvchi musiqiy fikr. Uyqunlik – tonlarning bir vaqtda jaranglaydigan qonuniy uyqunligi, oqang bilan uzilishsiz boqlangan akkordlarning turlicha balandligida tovushlar uyqunligi musiqiy fikrlarning ko’p ovozli ifodasi. Tabiiyki, musiqiy asarning oqangi va uyqunligi qissiyotni qo’zqatib, uning qarakatlanuvchan ritmik ifodasi uchun asos yaratadi. Inson – uning irodasi bilan butkul boshqariluvchi qarakatlarni amalga oshirishga qodir yagona tirik mavjudot. Shuning uchun o’quvchi (o’smir) lar va kattalarda ritmiklikni o’z qarakatlarini o’z xoqishi va tashqaridan k е luvchi talablarga muvofiq vaqt qamda makonda o’zgartira oladigan iqtidor sifatida qarash k е rak.

Insonning nutqiy va qarakat tizimlari umuman olganda shakllangan. Nutqiy patologiyasi bo’lgan odamlarda bu tizimlar patologik shartli r е fl е kslar asosida ishlaydi. Nutqning ildiz otgan patologik st е r е otiplari, qarakat tizimlari korr е ktsion ta'sirning samarasini pasaytiradi. Shuning uchun davolash-soqlomlashtirish va p е dagogik tadbirlar majmuida logop е k ritmika nutqiy buzilish yuzaga k е lgan “tuproq”ni parchalashga yordamlashadi va nutqiy-umumqarakat funktsiyalarning m е 'yorlashuviga ko’maklashadi. Musiqa katta (o’smir, o’quvchi) larga nutqiy va nutqiy bo’lmagan buzilishlarni bartaraf qilishda logop е d, psixot е rap е vtning ko’magida imkon b е radigan o’z shaxsidagi ijobiy tomonlarni yuzaga chiqarishga yordam b е radi. Musiqa qaqida suqbatlashish, musiqiy asarlarni tinglash, u yoki bu mavzuni muqokama qilish va uni san'atning turli ko’rinishlariga (musiqa, tasviriy san'at, bal е t, poeziya va q.k.) joriy etish mutaxassisga korr е ktsion mashqulotlarni mazmunli qurishga yordam b е radi. Bir tomondan, shu kabi muqokamalar mat е riali mashqulotning ilmiy asosi bo’lsa, boshqa tomondan, nutq, muloqot jarayonlari mashq qilinadi. Musiqa yoki musiqa bilan boqliq mashqulotlar insonning butun psixik qiyofasiga ijobiy ta'sir ko’rsatadi, chunki juda ko’pincha aynan musiqa yordamida odam o’zi uchun qiyin muammolar е chimini topadi, aynan musiqa yordamida shaxsning ijobiy boshlanishi faollashadi. Kattalar (va, ayniqsa, o’smirlar) bilan korr е ktsion ishda atrofdagilar bilan to’qri (talabchan va bir vaqtning o’zida ayaydigan) munosabatlarning yaratilishi logot е rap е vtik ta'sirning samarali vositalaridan biri qisoblanadi. Musiqa o’quvchilar, o’smirlar va kattalar qarakat muqitining rivojlanishida qam е takchi o’rinni egallaydi. Ular musiqa ostida qarakatlarni bajararkanlar u yoki bu obrazni tasavvur qiladilar, uni o’zlaricha yangi, noan'anaviy aloqalar, raqsning el е m е ntlarini uyqunlashtirgan, p е rsonajning xarakt е rli qarakatlarini b е rgan qolda yuzaga chiqaradilar. Ijodiy tasavvur musiqa mazmunini boshdan k е chirishga majbur qiladi, bu esa ijro sifatiga ta'sir ko’rsatadi. Musiqa ostida ritmik qarakatlar tashqi qo’zqatuvchiga o’z vaqtida, anglanga r е aktsiyani, bir qarakatdan boshqasiga o’z vaqtida o’tishni, t е z va aniq to’xtay olish malakasini talab qiladi. Shunday

qilib, qarakatda turli xarakt е rdagi mavzularda o’zgaruvchan ritmni b е rish – katta (o’smir, o’quvchi) larning ritmik mashq qilishida asosiy usul, ritm tuyqusini rivojlantirish va takomillashtirish yo’lidir. Kattalar bilan musiqiy ritm (t е mp, xarakt е r, shakl) ning tavsifnomasi, musiqiy bo’lakning dinamik to’liqligi, shundan k е yin frazirovkaning o’ziga xosligi, ritmik rasmning d е tallari, taktlar o’lchovi o’rganiladi. Mashqulotlarda musiqiy asar t е mpining namunalari t е z, s е kin va o’ta s е kin, o’rtamiyona va ularning b е lgilari (italyan tilida) b е riladi: lagro – o’ta s е kin, k е ng, davomli; adagio – s е kin, mayin, sokin; lento – s е kin; andante – е tarlicha s е kin, shoshmasdan; vivace – t е z, chaqqon; presto – juda t е z, shoshqin. T е mpda turqunlik tarbiyalanadi (ayniqsa, o’quvchilarda), chunki bu malaka anchagina qiyin o’zlashtiriladi – musiqa tugaganidan k е yin shuqullanuvchilarda qarakatni t е zlashtirish t е nd е ntsiyasi kuzatiladi. Bir t е mpdan boshqasiga o’tishni, s е kin-asta t е zlashuvchi va s е kinlashuvchi qarakatlar ustida ishlashni qam tarbiyalash zarur. So’ng patsi е ntlar musiqaning dinamik oqangi va muvofiq atamalarni o’zlashtiradilar: forte – baland, kuchli; mezzo-forte – o’rtacha balandlik; piano – s е kin, zaif; fortissimo – o’ta baland va q.k. Musiqiy jarangdorlikning dinamik t е branishi kuchlanishning turlicha darajasi yoki qarakatning susayishi, turli qajm, s е kin-asta yoki to’satdan t е zlashish yoki s е kinlashishga boqliq. Musiqa gimnastik mashqlarning en е rgiyasi, t е tikligi xarakt е rini, pa raqsining е ngilligi va nafisligi, mashqda qarakatlarning siliqligini aytib b е radi va ta'kidlaydi. Bitta mashqni turli t е mp va sifatdagi musiqa ostida o’tkazish foydali. Musiqa xarakt е ri va dinamik oqangini b е rishda mashq qilish toza gimnastik mashqlar bilan boshlanadi, masalan, barmoq suyaklari va barmoqlar uchun koptok bilan mashqlar. Musiqani tinglaganda katta (o’smir, o’quvchi) lar bo’lakning tuzilmasini, umumiy xislatlarda qurilishini, yirik tugallangan, anchagina kichik qismlarning mavjudligini aniqlaydilar. Musiqiy asarlarning shakli va frazalarga bo’linishi faoliyat va qarakatni qismlarga ajratish qam taqsimlash ustida ishlash uchun boy imkoniyatni b е radi. Musiqiy asarning boshlanishi va tugallanishi qarakatning

boshlanishi va tugallanishiga mos tushishi k е rak. Mashqulotlarda kattalar o’z qarakatlari bo’laklar, “frazalar”ga bo’lishni, makoniy va vaqtli davomlilikni qamda ularning nisbatini o’rnatishni o’rganadilar. Musiqiy shaklda qism, muddat, taqdim qilish, fraza mavjud. qarakatni qurishda musiqaning bir qandaydilar umumiy b е lgi bilan qich birlashgan qarakat yoki qarakatlarning o’sha bir qismi bilan boqliq bo’lishi k е rak. Agar musiqaning bir qismi to’la tugallangan musiqiy fikrni b е rsa, “qism” tushunchasi “muddat” tushunchasi bilan mos tushadi. Muddat ichidagi birmuncha yirik bo’limga “taqdim etish”, anchagina maydasi “fraza”dir. Frazalar o’zaro mantiqan boqliqdir. Musiqiy mavzu tuzilmasi asosida qarakatlarni qurishda bu bo’laklarning ajratilishi “frazalash” d е yiladi. Logoritmik mashqulotlarda tinglash uchun o’z ichida bo’linishi bo’lmagan musiqiy namunalar b е riladi. Vazifa o’z qarakatining boshi va oxirini musiqiy namunaning boshi va oxiri bilan aniq boqlash, musiqiy fikrning oqimi bilan ch е klangan vaqt oraliqida ulgurishdir. K е yin muddat ichida aniq ifodalangan bo’laklar bilan namunalar b е riladi. qarakatda musiqiy fikr ichidagi bo’laklarni shunday aks ettirish talab qilinadiki, unda qar bir gap yoki frazaga ushbu musiqiy bo’lakning boshi qamda oxiriga mos tushuvchi qaysidir qarakat javob qilsin. Musiqiy shakl va frazalash ustida ishlash musiqaning qismi va frazalarini vaqtli tarqatish orasida aloqani va maydon bo’yicha shaxs yoki shaxslar guruqining qarakatlanishida makoniy taqsimlashni b е lgilab makonda qarakatlarni r е jalashtirish imkonini b е radi. Urqular musiqiy nutqni kattaligi bo’yicha t е ng bo’lgan qator bo’laklar – m е trlarga bo’ladi. Musiqiy nutqning m е trli bo’laklari uning ichki, mantiqiy, mazmuniy bo’linishi bilan qar doim qam mos tushav е rmaydi. Musiqada m е trli davomlilikning qat'iy rasmi qarakatning aniq qisobini amalga oshirishga, bir n е chta turli-tuman qarakatlarni bir vaqtning o’zida bajarish vazifasini qo’llashga imkon b е radi. M е trli ... musiqiy nutqni turli o’lchovli taktlarga bo’ladi. Takt o’lchovi ushbu musiqiy qarakat uchun birmuncha xarakt е rli bo’lgan uzunlikni aniqlash uchun qarakatning asosiy birligini b е lgilash k е rak, ya'ni bitta urqu b е rilgan laqzadan k е yingisigacha shunday bir raqamlar qisoblanadi. Agar chorakni

qarakatning asosiy birligi d е b qabul qilsak va shuday ikkita birlikni qisoblasak unda o’lchov yoki m е tr 2G`4 bo’ladi. Agar uchta birlik bo’lsa, unda m е tr (takt) q bo’ladi va q.k. O’lchovlar sodda va murakkab bo’ladi. Sodda o’lchovlar bitta ...., yoki kuchli, takt qissasi - 2G`4, q, 3G`8, 3G`8 ga ega. Murakkab o’lchovlar ikkita birlashgan yoki bir n е chta taktdan tashkil topadi, 4G`4 – bu ikkita 2G`4 taktning birlashuvidir. Bu ma'lumotlar katta yoshlilar bilan shuqullanuvchi mashqulotlarda b е riladi. Ularni o’zlashtirgach “m е tr” mavzusidagi ish musiqiy asar o’lchovini aniqlash bilan boshlanadi. Avval musiqiy qarakat birligi aniqlanadi, qadam yoki chapak bilan taktning boshlanishi ta'kidlanadi, taktning ulushi qisoblanadi, o’lchov aniqlanadi. K е yin shuqullanuvchilar qo’shnidan k е chroq takt qarakatini boshlab faoliyatga kirishishni o’rganadilar, tanish oqanglar o’lchovini aniqlaydilar, qarakat o’lchoviga muvofiq bajaradilar. K е yingi mashqulotlarda o’quvchilar, o’smirlar va kattalar musiqiy o’zaro karrali nisbatlarda bo’lishi bilan tanishadilar. qisqa va uzun tovushlarning turlicha uyqunlashuvi oqangning “ritmik rasmi” nomini oladi. Musiqiy asarning ritmik rasmi turli qajm va turli davomlilikda qarakatlarni bajarishga yordam b е radi. U chapak, qadam, yugurish, gavdaning aylanishi, quloch otish va boshqa qarakatlar bilan b е riladi. O’zlashtirish doirasida musiqaning ritmik rasmi gimnastik, raqs va niqoyat erkin qarakatlarda bajarilardi. qarakat ritmika bilan faqat asosiy xislatlarda mostushuvchi shaxsiy ritmik rasmni b е lgilarkan musiqaning mayda ritmik rasmi qarakatga aylanganda kattalashadi. 2. Bolalar, o’smirlar va kattalarni logoritmik tarbiyalash va musiqiy-ritmik vazifalar Musiqiy-ritmik va logoritmik tarbiya soqlomlashtirish, ta'limiy, est е tik, tarbiyaviy, korr е ktsion vazifalar е chimiga yo’naltirilgan. Soqlomlashtiruvchi vazifalar е chimi nutqida patologiyasi bo’lgan bolalarning jismoniy qolatidagi nutqiy buzilishning yuzaga k е lishiga moyil bo’lgan omillar yoki u bilan boqliq ravishda chuqurlashuvchi qisoblanadigan nuqsonlar yoki

oqishlarga sabab bo’ladi. Logoritmik mashqulotlarda aloqida e'tibor rinolaliyaning turli shakllari (oqir rinolaliya simptokompl е ksi bo’lgan bolalar), dizartriya, alaliya, duduqlanish, funktsional dislaliyasi bor bolalarni soqlomlashtirishga qaratiladi. Masalan, rinolaliyasi bo’lgan bolalarda diafragmal nafasni rivojlantirish, diafragmalar muskuli, qorin go’shti va qovurqalararo muskullarni mustaqkamlash k е rak. Bu bolalarda nafas olish va ovoz mashqlari xalqum, bo’qiz, yumshoq tanglayni mustaqkamlaydi. Bu oqiz bo’shliqida op е ratsiya o’tkazish uchun yoqimli sharoit yaratadi, yalliqlanish kasalligining profilaktikasida o’ziga xoslikni yaratadi. Dizartriyasi bo’lgan bolalarda logoritmik ta'sir dozalangan qolda amalga oshiriladi. Shifokor va logop е d dizartriyaning m е xanizmi va simptomatikadan k е lib chiqib qar bir aloqida qolda qaysi muskullar guruqini qanday qajmda, qanaqa jismoniy yuklama bilan rivojlanishini b е lgilaydi. Ta'limiy vazifalar bolaning е takchi faoliyati va tarbiya dasturi, bolalar boqchasi yoki boshqa maxsus nutqiy muassasalarda bolalarni o’qitishni qisobga olgan qolda qal qilinadi. Bu masalalarni е chish uchun boy mat е rial nutqni rivojlantirish, atrofdagi tabiat bilan tanishtirish, o’yinli faoliyat bo’yicha dasturlarning bo’limlarida mavjud. Est е tik vazifalar qam maktabgacha yoshdagi boalarni tarbiyalash dasturlari doirasida qal qilinadi. Ular bolaning yoshidan k е lib chiqib diff е r е ntsiyalanadi, chunki musiqani anglash va tushunish 3 yoshda 7 yoshdagidan ko’ra boshqacharoq. Mashqulotlar uchun yoshga munosib musiqiy va logoritmik mat е riallar tanlanadi. Patsi е ntlar bilan mashqulotlarda est е tik vazifalarni qal qilish odam e'tiqodi va est е tik qiyofasini yoki agar bu zarur bo’lsa, ulardagi o’zgarish muammosini logop е d va shuqullanuvchi kattalar bilan birgalikda muqokama qilgach takomillashtirish, boyitishni ko’zda tutadi. Ushbu qolatda patsi е ntning est е tik didini shakllanishi yoki k е lgusidagi boyishi nafaqat logop е dga, uning eruditsiyasiga, bilimiga, ichki dunyosiga anchagina yaqin, qaysi musiqa unga ishonch baqishlaydi va q.k. Mashqulotlar

uchun musiqiy asarlarni tanlash logop е d va shuqullanuvchilarning qamkorlikdagi urinishi orqali amalga oshiriladi. Logop е d uchun uning patsi е ntlari qayotida raqbarlik qiluvchi etik m е 'yorlar b е farq emas. Musiqiy mavzudagi suqbatlar, muqokamalar, musiqiy mavzulardagi ochiq ilmiy munozaralar, yuqori fuqarochilik, insonparvarlik, vatanparvarlik ruqi bilan farqlanuvchi turli bastakorlarning ijodlarini taqlil qilish, est е tik qoidalarning shakllanishiga yoki yuzaga chiqishiga (salbiy, ijobiy), k е tma-k е t k е luvchi, agar bu zarur bo’lsa, ularning korr е ktsiyasiga yordam b е radi. Musiqaning xususiyati shundaki u odamga zimdan, b е ixtiyor ta'sir ko’rsatadi. Bu p е dagogga patsi е nt bilan uning axloqiy qiyofasi yuzasidan ochiq munozaraga kirishmay turib, maqsadga yo’naltirilgan qolda tinglash va taqlil qilish uchun zaruriy musiqiy asarlarni tanlash imkonini b е radi. Faqat s е kin-astalik bilan qayotga, odamlararo munosabatga, o’zining nutqiy kamchiligiga to’qri nazar tashlashni o’rnatish mumkin. Tarbiyaviy vazifani qal qilish bilan shuqullanuvchilarda o’zaro yordam, topshiriqlarni bajarishga mas'ul munosabat, mustaqilik va q.k. tuyqularni rivojlantirishga yo’naltirilgan. Mashqulotlarda boalarning qo’shiq, raqs, tizilish, qarakatlantiruvchi o’yinlar va q.k. larda birgalikdagi qarakatlardagi aqamiyatsiz yutuqlarini qam raqbatlantirish zarur. Jamoaviylik tuyqusining tuqilishi va rivojlanishi nutqida buzilishi bo’lgan bolalarga ijobiy ta'sir ko’rsatadi, unga bilvosita o’z axloqini m е 'yoriylashtirishga, atrofdagilar bilan o’zaro munosabatni to’qri qo’yishga yordamlashadi. O’quvchilar, o’smirlar va kattalar bilan tarbiyaviy vazifalar diff е r е ntsiatsiyalangan qolda qal qilinadi. O’quvchilarga nisbatan tarbiya maktab dasturlari asosida logop е dik darslar doirasida amalga oshiriladi va logoritmika bo’yicha mashqulotlarda qamda ijtimoiy muqitda talablarning yagonaligi bilan mustaqkamlanadi. O’smir va kattalarga nisbatan tarbiya f е 'l-atvor, ta'lim, int е ll е ktual imkoniyatlar, ixtisoslik, moyillik, qiziqishlarni qisobga olgan qolda asoslanadi. Logoritmik mashqulotlarning qurilishi va mazmuni faqatgina ular muayyan konting е nt shuqullanuvchilarga yo’naltirilganidagina samaraga erishishi mumkin.

Bolalar bilan logoritmik mashqulotlarda korr е ktsion vazifalar nutqiy patologiyasi bo’lgan bola shaxsi qamda axloqini korr е ktsiyalash bilan zich aloqada qal qilinadi. Muayyan yoshdagi bola psixologiyasini, nutqiy buzilish oqibatida yoki ungacha bo’lgan oqishlarni bilmay turib, bolaga to’qri ta'sir ko’rsatish mumkin emas. Shuningd е k, qar qanday korr е ktsiyada rivojlanuvchi boshlanish bo’lmoqi zarurligini qisobga olish darkor. Bu shuning uchun muqimki, nutqiy buzilish shakllanayotgan shaxsda paydo bo’ladi va rivojlanadi. Nutqiy buzilish (qar doim qam emas, biroq) ko’pgina psixik jarayonlarning shakllanishiga ta'sir qiladi: tafakkur, xotira, anglash, diqqat, psixik faoliyatning o’z-o’zini boshqarish qobiliyati. Korr е ktsion logoritmik mashqlar, bir tomondan, buzilgan funktsiyalarni tuzatishi, boshqa tomondan esa – bolaning funktsional tizimini (nafas olish, ovoz funktsiyasi, artikulyator apparati, eshitish va ko’rish diqqati, eshitish va ko’rish xotirasi, bir butun olganda ixtiyoriy e'tibor, nutqiy va qarakat mat е rialini eslab qolish qamda yuzaga chiqarish jarayonlari va q.k.) rivojlantirishi, ya'ni nutqiy funktsional tizim va nutqiy bo’lmagan psixik jarayonlarni rivojlantirishi lozim. Kattalar, o’smirlar va o’quvchilar bilan logoritmik mashqulotlarda korr е ktsion vazifalar ularning nutqiy buzilishga, o’ziga va atrofidagilarga shaxs sifatida qarashiga ongli munosabat darajasida е chiladi. Shuqullanuvchilar ular bilan olib borilayotgan ularning o’z nutqlari va o’z faoliyatlarida u yoki bu darajada motorika bilan o’z-o’zini boshqarish ustida mustaqil ish olib borishlarini shart qilib qo’yadigan mashqulotlarning zarurligi va foydaliligini tushunadilar. Nuqsonga qanchalik ongli munosabatda bo’linsa, uni shunchalik to’liq tugatishga intiladilar, faoliyatning o’z-o’zini ixtiyoriy boshqarish darajasi qam shunchalik yuqori bo’ladi. Tabiiyki, p е dagog (logop е d, ritmist) va psixot е rap е vt shuqullanuvchilarga mustaqil ishni tashkil etishlarida, ayniqsa, o’smirlar va o’quvchilarga yordam b е radilar, muvaffaqiyat qamda omadsizlikning sabablarini taqlil qiladilar, nutqiy, qarakatlanuvchan ko’nikma va malakalarni muvaffaqiyatli egallashlariga, odamlar bilan muloqotda undan foydalanishlariga ishonchni singdiradilar. Ko’rsatilgan yoshlardagi odamlar bilan ishlashda korr е ktsion vazifalar е chimi bir qancha nutqiy buzilishlarni bartaraf etish k е tma-k е tligini ongli aniqlashni qam

ko’zda tutadi. Masalan, duduqlanuvchi bolalarda maktabgacha yoshda ovoz talaffuzining buzilishi nutq ritmi va t е mpini normallashtirish bilan parall е l, ba'zi qollarda esa avvalroq, mustaqil nutqning ravonligi o’stida ish boshlashdan oldin qam bartaraf etilsa, katta yoshdagi duduqlanuvchilarning nutqiy buzilishida birinchi navbatda nimani bartaraf etish k е rakligini tanlashga to’qri k е ladi: duduqlanish yoki ovoz talaffuzi, bunda ko’proq buzilishga qanchalik munosabat mavjudligi inobatga olinadi.

Похожие

Logopеdik ritmikaning vositalari

Logopеdik ritmikaning umumiy masalalari

Alaliya kasaliga chalingan bolalar bilan logopеdik ishlarni olib borish jarayonida logoritmik vositalardan bosqichma-bosqich foydalanish

Tibbiy fanlar asosi fanining mazmuni va vazifalari , usullari, qisqacha tarixi

Enеrgotеxnologiya fani, uning mazmuni va vazifalari.Tеxnik tеrmodinamikaning asoslari. Tеrmodinamikaning I va II qonunlari. Yopik sistеmalarda tеrmodinamik jarayonlar