Ikkinchi signal sistemasi nutq markazlari - Медицина - Рефераты

Ikkinchi signal sistemasi nutq markazlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

210.1513671875 KB

Ikkinchi signal sistemasi nutq markazlari Reja: 1. Nutq - oliy faoliyat. 2. Nutq markazlarining anatomik tuzilishi. 3. Nutq markazlarining faoliyati. 4. Nutq markazlarining patologiyasi.

Bolalar nutqining rivojlanishida ko‘rish va eshitishning ahamiyati Yangi tug‘ilgan chaqaloqning qichqirishi reflektor akt bo‘lib, u tashqi harorat ta’siri bilan shartlangandir. Birinchi qichqiriq bolaning nafas olishni boshlaganini ko‘rsatadi. Bola dastlabki oyida sovuq ochlik va hokazoga yig‘i, qichqiriq bilan javob beradi. Bu yig‘i kelajakdagi tovush chiqaruvchi nutq uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Nutqning to‘g‘ri rivojlanishi uchun bola normal eshitadigan bo‘lishi muhimdir. Eshitish organi bola tug‘ilgan kunidan boshlaboq ishga tushadi. Hayotining ikkinchi kelib, bolaning ovozga quloq solayotganini kuzatish mumkinki, bu eshituv analizatorining funksional jihatdan yetarlicha yetukligi hamda markaziy nerv sistemasida eshituv dominanti paydo bo‘la olishini ko‘rsatadi. Hayotining 2-oyiga kelib bola sifat har xil tovushlarni ajrata boshlaydi. 3- oydan boshlab ovoz kelgan tomonga qarash odati paydo bo‘ladi. Bola 3-4 oylik bo‘lganda tovushlarning tonini ajrata boshlaydi. Bolalarda nutqni eshitish bo‘sag‘asi yosh ulg‘aygan sari o‘zgarib boradi, 6,5 - 9,5 yashar bolalarda nutqni eshitish bo‘sag‘asi katta yoshli bolalardagiga qaraganda yuqori bo‘ladi.

Nutqining rivojlanib borishida bolalarning kattalar bilan aloqa bog‘lab, suhbatlashishi katta ahamiyatga ega. Bu esa bolaning eshitib eslab qolish qobiliyati va lug‘at boyligining boyib borishiga yordam beradi. Tug‘ma kar tug‘ilgan bolalarda atrofdagilar nutqiga taqlid qilish rivojlanmaydi. Gu-gulash ularda normal eshitadigan tengdoshlaridagidek paydo bo‘ladi. Lekin u eshituv idroki tomonidan mustahkamlanmaganligi sababli asta- sekin so‘nib boradi. Bu holatlarda maxsus pedagogik ta’sirsiz bolalarda nutq rivojlanmaydi. Ilk yoshlik paytida bola tovush, bo‘g‘in va atrofdagilarning so‘zlarini noaniq, buzilgan holda idrok etadi. Shu sababli bolalar bir fonemani ikkinchisi bilan aralashtirib yuboradilar, nutqni yomon tushunadilar. Juda ko‘p xollarda bolalar o‘zlarining noto‘g‘ri talaffuzlarini sezmaydilar. Natijada u odat tusiga kirib, turg‘un bo‘lib qoladi. Keyinchalik bu holat qiyinchilik bilan bartaraf qilinadi. Fonematik idrok asta-sekin, talaffuzning shakllanishi bilan paralel ravishda rivojlanadi. Odatda, bola 4 yoshga yetganda o‘z ona tilidagi barcha fonemalarni eshitish orqali ajrata olish qobiliyatiga ega bo‘ladi. Ko‘rish ham bola nutqining rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Nutqning paydo bo‘lishi va uning idrok kilinishida ko‘rish analizatorlarining muhim rol o‘ynashi, tug‘ma ko‘r bolalarning kech gapira boshlashi bilan tasdiqlanadi. Ko‘radigan bola gapirayotganlarning til va lab harakatlarini sinchkovlik bilan kuzatadi, ularni takrorlashga harakat qiladi. Odatdagi artikulyatsion harakatlarga yaxshi taqlid qiladi. Bolaning rivojlanishi jarayonida ko‘rish, eshitish va boshqa analizatorlar o‘rtasida shartli aloqalar sistemasi yuzaga keladi va u takrorlanib turuvchi aloqalar bilan doim rivojlanib, mustaxkamlanib boradi.

Nutq a’zolarining tuzilishi, fiziologiyasi va patologiyadagi ko‘rinishlari Nutq apparati o‘zaro chambarchas bog‘langan ikki qismdan: markaziy (yoki bajaruvchi) qismdan tashkil topgan. Markaziy nutq apparati – bosh miyada joylashgan. U bosh miya qobig‘idan qobiq osti tugunlaridan, o‘tkazuvchi yo‘llar, o‘zakdan (avvalo uzunchoq miyada), yadrolar va ovoz, nafas, artikulyatsiya muskullariga boruvchi nervlardan tashkil topadi. Periferik nutq apparpti tarkibiga : burun, og‘iz, xalqum, xiqildoq, traxeya, bronxlar, yapka, kyakrak qafasi diafragma kiradi. Burun – nafas olish yyallarining boshlang‘ich qismi. Shu bilan birga burun hid bilish organidir. Burun uch qismdan iborat: 1. Ichki qism; 2. O‘rta qism; 3. Ildizi

Burun tashqi tomondan teri bilan, ichki tomondan shilliq parda bilan yaralgan byalib, shilliq pardada mayda bezchalar, tuklar, yuza joylashgan qon tomiolar bor. Burun orqali nafas olinganda, xavo ilib, tozalanib, keyin yapkaga yatadi. Burun nutq organi vazifasini ham bajaradi. Og‘iz ovqat xazm qilish kanalini boshlang‘ich qismi byalib, og‘iz nutq va ta’m bilish a’zosi ham. Ayrim hollarda burun orqali nafas olish buzilganda og‘iz nafas olish vazifasini bajaradi. Og‘iz ikkiga bulinadi: 1. Og‘iz daxlizi-yoriqsimon byashliq byalib, oldidan va yonidan lablar va lunjlr bilan; orqa tomonda esa milklar va tishlar bilan chegaralangan. 2. Og‘iz byashlig‘i – tishlarni orqa qismida joylashgan va xalqumgacha byalgan byashliqlarni egallaydi. Lablar – og‘iz aylanma mushaklaridan tuzilgan. Tashqi tomondan teri bilan, ichki tomondan shilliq bilan yaralgan. Shilliq parda lablardan yuqori va pastki jag‘larni yacheykasiga yatib milkni hosil qiladi. Og‘izni aylanma muskullari qisqarganda yuqori lab pastki labga yopishadi. Bundan tashqari lablar atrofida boshqa mushaklar shoylashgan va ular lablarni turli harakatlarini ta’minlaydi. Lunjlar ham mushaklardan tuzilgan byalib, ichki tomondan shilliq bilan qoplangan. Og‘izni shaklini yazgartirishda bir qator muskullar ishtirok etadi. Chaynashda ishtirok etadigan mushak – chakka mushagi, ichki va tashqi qanotsimon mushaklar. Chaynash va chakka mushaklari – tushirilgan pastki jag‘ni-kyataradi. Qanotsimon mushaklar ikkala tomonda barobar qisqarib – pastki jag‘ni oldingi turib chiqaradi; bir tomonda qisqarsa chaqay qarama-qarshi tomonga suriladi. Chaynash muskullari – uch tarmokli nervning harakatlantiruvchi tarmoqlari bilan nervlanadi. Tishlar – ular ikki yoyga (yuqori va pastki) yaxshab, yuqori va pastki jag‘larni yacheykalarida joylashgan.

Har tishda uchta (3) qism tavofut etiladi: 1. Koronkasi. 2.Byayni. 3.Ildizi. Shakli va faoliyatiga qarab quyidagilarga bo’linadi: a. oldingi tishlar (o‘suvchi; klik) b. mayda jag‘ tishlar v. Kata jag‘ tishlar Birinchi tishlar 6 – 8 oyida paydo bo‘lib, 2 – 3 yoshida hama sut tishlari chiqib byaladi (20 = 10 ta tepada, 10 pastda). Sut tishlarini xaqiqiy tishlarga almashinishi 7 yoshdan boshlanib 13 – 14 yoshda tugaydi. Faqat aql tishlar 18 – 30 yoshda chiqadi. Doimiy tishlar 32 ta 16 tepada 16 pastda. Tishlar koronkasini shakli va ildizni soniga qarab farqlanadi. Koronkani shakliga qarab tishlarni: ovqatni kesuvchi; o‘sib oluvchi; burdalovchi qoziq tishlar; maydalovchi kichik jag‘ tishlar; ezuvchi kata jag‘ tishlar deyiladi. Tish ichida byashliq byalib, buni tishni eti yoki pulpa deyiladi. Tishni asosiy massasi dentin moddadan tashkil topgan. Dentin tish koronkasi sohasida emal bilan, ildizlari sohasida – sement bilan qoplangan. Qattiq tanglay – suyak plastinkasidan iborat byalib, og‘iz byashlig‘idan ajratib turadi. Shakli jixatdan byartib chiqgan gumbazni yuqori qismini eslatadi. Orqada yumshoq tanglayga yatadi. Yumshoq tanglay - muskul qavatidan tuzilgan byalib u yarta qismida uzayadi va tilchani hosil qiladi. Yumshoq tanglay tilchasi bilan normada osilib turadi; muskullar qisqarganda tepaga va orqaga kyatariladi. Til – bu massiv muskulli a’zo. Til ovqatni mexanik jihatdan ishlashda, syazlash protsessida qatnashadi. Til shilliq parda bilan qoplangan. Tilni yarta qismini – tanasi deyiladi; oldingi qismini – uchi; va orqa qismini ildiz deyiladi.

Til 2- guruh muskullardan tashkil topgan. 1- Guruh tilni xususiy mushaklari; suyakdan boshlanib tilni shilliq pardasini har-xil qismlariga yopishadi. 2- Guruhdagi mushaklar ikala tomonidan ham tilni shilliq qavatiga birikgan byaladi 1- Guruh muskullar qisqarganda butun til harakatlanadi. 2- guruh muskullar qisqarganda tilni ayrim qismlarini joylashisha va shakli yazgaradi. Tilni pastki qismidagi shilliq parda og‘iz byashlig‘ini tagiga yatib yartada yog‘ilib tilni yuganini hosil qiladi. U ayrim xollarda yaxshi rivojlanmay tilni harakatini cheklaydi. Xalqum - Ovqat xazm qilish va nafas yyallarining bir qismidir. U ichi byash qavar a’zo byalib muskullar, fibroz pardalardan tashkil topgan byalib, ichki tomonidan shilliq parda bilan qoplangan. Xalqum – og‘iz va burun byashlig‘ini – yuqoridan xiqildoq va pastdan qizil yangach bilan bog‘lab turadi. Oldinda joylashgan a’zolariga mos xolda halqum uch qismiga bulinadi: 1. Burun xalqum. 2. O‘rta og‘iz qismi – og‘iz xalqum. 3. Pastki xiqildoq qismi – ya’ni xiqildoq xalqum. Burun xalqum faqat nafas olishda ishtirok etadi, uning devorlari puchaymaydi va ular harakatsizdir. A) yuqori chegarasi – bosh suyakning asosi B) or:a devorin – umurtqa tashkil etadi V) Oldingi devori yya6, bu yerda burun bilan tutashadi. G) pastki chegarasi – qattiq tanglay. Tish harakatia bu chegara orqaga surilib umrtqaga yopishadi va burun xalqumni xalqumni yarta qismidan ajratadi. Burun xalqumda xalqumga ochiladigan Yevstaxiy nayining teshiklar bor. Eshituv nayining teshigidan orqaroqda burun-xalqumni xar bir devorida chuqurcha – xalqum chyantagi bor byalib odatda o‘nga limfadenoid tyaqima tyaplangan byaladi. Bu limfadenoid tuzilmalar – xalqum murtaklari deb ataladi.

Xalqumni yarta qismi – yarta og‘iz qismi – burun xalqumni davomi bulib, a) pastki chegarasi – til ildizi b) orqa devorini – umurtqa tashkil etadi. v) oldi tomondan og‘iz byashlig‘i bilan birlashadi – kattakon teshik orqali – bu teshikni byag‘iz deyiladi. g) yuqori chegarasi – qattiq tanglay. Xikildoq – yuqorida yumshoq tanglay bilan chegaralanadi, pastda – tilni ildizi bilan chegaralanadi, yon tomondan – oldingi va orqa tanglay yoylari bilan chegaralanadi. Yumshoq tanglayning yarta qismi yasimta shaklida chyazilgan byalib, u tilcha (uvula) deb ataladi. Yumshoq tanglay yon byalimlarida ajralib, oldingi va orqa tanglay yoylarini hosil qiladi. Ularga muskullar joylashgan byaladi. Bu muskullar qisqarganda qarama-qarshi yoylar yaqinlashib, yutinish aktida, sfinkter sifatida ishtirok etadi. Yumshoq tanglayning yazida muskul joylashgan byalib, yumshoq tanglayni kyataradi va xalqumni orqa devoriga qisadi; bu muskulni qisqarishi tufayli eshitish nayining teshigi kengayadi (Yevstaxiy nay). Yumshoq tanglayning ikkinchi muskuli uni yon tomonlarga tarang qilib tortadi va chyazadi; eshitish nayining faqat og‘zini kengaytiradi. Tanglay yoylari orasida uchburchak yayiqchalarda tanglay murtaklari joylashgan. Murtaklar normada ximoya vazifasini bajaradi. Xiqildoq (gortan) – tog‘ay va yumshoq tuqimalardan tuzilgan keng, kalta nayga yaxshaydi. U buyin sohasida 4-6-byayin umurtqalari ryaparasida joylashgan byalib, 9 tog‘aydan iborat. Uchtasi toq, ya’ni: 1. Qalqonsimon tog‘ay 2. Xiqildoq qopqog‘i (ustki tog‘ayi) 3. Uziksimon tog‘ay Juft tog‘aylarga: chyamichsimon; shoxsimon xiqildoq tog‘ay; ponasimon xiqildoq tog‘aylardan tuzilgan.

Xiqildoq tog‘aylari bir-biriga nisbatan ma’lum harakatchanlikka yyal qyayadigan boylamlar va byag‘imlar orqali yazaro birlashgan. Xiqildoq muskullari tashqi va ichki muskullarga ajratiladi: 1-chi guruhga tashqi xiqildoqni muayyan bir holatda tutib turadigan; uni kutaradigan va tushiradigan 3-ta juft muskullar kiradi. Bu muskullar xiqildoqni oldi va va yon yuzasida joylashgan. 2-guruh (ichki) dagi muskullar esa – uchta guruhga byalinadi: 1) Ovoz pardalarini tortuvchi muskul; 2) Ovoz yorug‘ini kengaytiruvchi muskul; 3) Ovoz yorug‘ini toraytiruvchi muskul. Х a лқумнинг п a стки – хиқилдоқ яъни хиқилдоқ - х a лқум булими Og‘iz – xalqum va xiqildoq xalqum yartasidagi chegara – xiqildoq qopqog‘ining yuqori cheti vat il ildizi xisoblanadi. Hiqildoq-xalqum – pastda voronkasimon torayib qizil yangachga yatadi. Halqumning xiqildoq qismi 4,5 va 6 buyin umurtqalarining oldingi satxida joylashgan. Halqum pastki bulimining asosiy qismi xiqildoqning orqasida shunday joylashadiki, xiqildoqning orqa devori xalqumning oldingi devori byalib qoladi. Halqumda 2-xil muskullar bor: 1. Qisuvchi (yuqori, yarta va pastki) – ketma-ket, tyalqinsimon qisqarib ovqatni yutishni ta’minlaydi, ya’ni ovqatni qizil yangachga yyanaltiradi. 2. Kyataruvchi–boylama muskullar xalqumni yuqoriga kyataradi va ovqat qizil yangach tomon suriladi. Traxeya-kekirdak , xiqildoqni davomi hisoblanib, u bevosita uzuksimon traxeya boylami bilan bog‘langan (16-20). Traxeya – uzun silindrsimon nay bo‘lib (uzunligi 11-13sm.) 6 byayin umurtqa tanasining satxidan boshlanadi, 4-5-kyakrak umurtqalari satxida esa 2 ta asosiy bronxga byalinadi. Byalingan joyni traxeya ayrisi deyiladi (bifurkatsiyasi). Traxeyani eni doimiy hisoblanadi: Erkaklarda – 15-22 mm., ayollarda – 13-18 mm.; kyakrak yoshidagi gudaklarda – 6-7- mm., 10 yosh bolalarda – 8-11 mm.

Traxeyani ichki tomondan tebranuvchi silindrik epiteliy qoplagan. Shilliq parda bilan yaralgan. Kiprikchalarni harakati yuqoriga tomon yyanalgan. Traxeya devorining byash turgan uchlari orqaga yyanalgan 16-20 tog‘aysimon boylamlardan tuzilgan. Traxeya ayridan ikkita asosiy bronxlar bor. o‘ng tomondagi chap tomonga qaraganda kaltaroq va kengroq. o‘ng bronxni uzunligi 3 sm. chapniki 5 sm. o‘ng bronxlar traxeyani davomi xisoblanadi. Shuning uchun yot jismlar shu yerga tushadi. Birlamchi bronxlar yapkaga yunalib ikkilamchi bronxlarga byalinadi. O‘ng bronx – uchtaga bulinadi, chap bronx – ikkiga bulinadi, shunga qarab yang tomondagi yapka uch bulimdan, chap tomondagi yapka – ikki bulimdan tuzilgan. O‘pkani alveollarida havo almashinadi: nafas olingan havodagi qonga kislorod yatadi va qondan kislorod havoga yatadi. O‘pkalar kyakrak qafasida joylashadi, ular orasida byashliq bulib unda yurak, aorta, qizil yangach joylashgan. Tashqi tomondan yapka seroz parda bilan (plevra) qoplangan. Tovush hosil bulishida nafas olish apparatining uchta asosiy bulimi: 1. O‘pka, bronxlar, traxeya (pastki rezanator) 2. Hiqildoqning tovush apparati, xususan tovush boylamlari 3. Og‘iz byashlig‘i, burun va uning atrofidagi qyashimcha sinuslarni rezonatsiya qiladigan pastki jag‘, lab, tanglay va lunjlarni harakati tufayli uz shaklini uzgartiruvchilar ishtirok etadi (yuqoridagi rezinator). Nutq sistemasining fiziologiyasi (vazifalari) Markaziy nutq bo‘limining vazifasi – nutq, boshqa oliy nerv faoliyatining ko‘rinishlari singari, reflekslar asosida shakllanadi. Nutq reflekslari miyaning turli qismlari faoliyati bilan bog‘liqdir. Biroq bosh miya qobig‘ining ayrim bo‘limlari nutqning hosil bo‘lishida asosiy rol o‘ynaydi. Bular chap ( chapaqaylarda o‘ng ) yarim sharning peshona, chakka va ensa qismlaridir.

Bosh miya qobig‘ining bu qismlarida nutq faoliyatida aktiv ishtirok etuvchi : 1. Nutq xarakat analizatori. 2. Nutq qo‘ruv analizatori. 3. Nutq eshituv analizatori joylashgan. Nutq harakat analizatori bosh miya qobig‘ining chap peshona qismida joylashgan bo‘lib, Broka markazi deb ataladi. Bu qism og‘zaki nutqning paydo bo‘lishida qatnashadi. Nutq eshituv analizatori bosh miya qobig‘ining chap chakka qismida joylashgan bo‘lib, Vernike markazi deb ataladi. Bu qismda begona nutqni qabul qilish jarayoni ro‘y beradi. Nutqni tushunishda bosh miya qobig‘ining orqa bo‘lagi katta rol o‘ynaydi. Bu bosh miyaning qo‘ruv markazi xisoblanib, yozma nutqni o‘zlashtirish uchun xizmat qiladi. Qobiq osti yadrolari nutqning sur’ati va ifodaliligini boshqaradi. Periferik nutq apparatining hamma a’zolari bosh miya nervlari bilan ta’minlanadi. Ulardan asosiylari: uch tarmoqli, yuz, til – halqum, sayor, qo‘shimcha va til osti nervlaridir. Uch tarmoqli nerv pastki jag‘ni harakatga keltiruvchi muskullarni innervatsiyalaydi; yuz nervi mimik muskullarni va lablarni harakatga keltiruvchi – lunjlarni shishiruvchi va ichga tortuvchi muskullarni; til halqum nervi va sayor nerv – hiqildoq va ovoz boylamlarini, halqum va yumshoq tanglay muskullarini innervatsiyalaydi. Bundan tashqari til – halqum nervi tilning sezuvchi nervi bo‘lib hisoblanadi. Sayor nerv esa nafas va yurak a’zolariningmuskullarini

innervatsiyalaydi. Qo‘shimcha nerv bo‘yin muskullarini harakat nervlari bilan ta’minlaydi. Bu sistema bo‘yicha bosh miya nervlari orqali nerv impulslari markaziy nutq apparatidan perefirik nutq appartiga yuboriladi. Nerv impulslarini harakat nervlari bilan ta’minlaydi. Perefirik nutq apparatining vazifasi – uch bo‘limdan iborat: 1) nafas bo‘limi; 2) ovoz bo‘limi; 3) artikulyatsion bo‘lim. Nafas bo‘limiga ko‘krak qafasi, bronxlar va traxeya kiradi. Nutq talaffuzi nafas olish bilan uzviy bog‘liqdir. Nafas yordamida organizmning kislorod bilan to‘yinishi ro‘y beradi va gaz almashinuvi chiqindilari tashqariga chiqariladi. Kattalarning bir minutlik o‘pka hajmi 6-8l havo atrofida barobariga kattalashishi mumkin. Odam normal osoyishta nafasda 500-6003 m havo oladi va chiqaradi. Bu nafas havosi deb ataladi. O‘pkaning hayotiy hajmi nafas, qo‘shimcha va zahira havodan tashkil topgan. Inson o‘pkasining hayotiy hajmi doimiy emas, u katta tebranishlarga uchrab turadi. Bolalar o‘pkasining hajmi uning yoshiga bog‘liqdir. Katta odam minutiga 16-20 martta nafas olib chiqaradi, maktabgacha yoshdagi bola 25-30, yangi tug‘ilgan chaqaloq 50 gacha. Jismoniy zo‘riqishda yutlayotgan havo miqdori burun orqali yetmaydi va odam og‘iz orqali yoki aralash nafas olishga o‘tadi. Nutqdagi nafas . Nutq davomida nafas organlari gaz almashish biologik funksiyasini oshirish bilan birga ovoz hosil qilish va artikulyatsion funksiyasini ham bajaradi. Tinch holatda nafas chiqarish ong yordamiga muhtoj bo‘lmaydi, u avtomat boshqariladi. Ma’lumki, nutq nafas chiqarish fazasida vujudga keladi. Nutq

davomidagi nafas olish nafas chiqarishga nisbatan qisqaroqdir, chiqarish esa uzoqroqdir. Shuni ta’kidlash lozimki, nutq vaqtidagi nafas chiqarish ko‘krak qafasi nafas chiqaruvchi mushaklari va hiqildoq ko‘p qismini egallagan ovoz paychalarining faol harakatiga bog‘liq. Odatdagi nafas olishda ovoz tuynugi keng ochiladi va uchburchak shaklga keladi. Havo bu tuynukdan bemalal o‘tadi. Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar va nutqi yo‘q bolalarda ko‘pincha nutqiy nafasning nuqsonlari kuzatiladi: ularda kup miqdroda havo to‘ldirib yuboradi yoki aksincha, yetarlicha nafas olmaydi, shuningdek, nutqda havoni rejasiz sarflaydi. Tovush kuchi chiqarayotgan havo zo‘riqishi va ovoz boylamlari tebranishining ampltudasiga bog‘liq. O‘pka ko‘proq havo bilan to‘lganda va katta tezlikda baland ovoz yuzaga keladi. Lekin halqumda yuzaga keladigan ovoz kuchi juda zaif bo‘ladi, uning kuchi rezenator yoki (nadstav) naychada paydo bo‘ladi. Shu tarzda ovozning kuchi va balandligi hosil bo‘ladi. Tovushni talaffuz qilishda tovush yorig‘i avvaliga berk turadi, ya’ni tovush boylamlari tarang va bir-biriga yopishgan holatda turadi, syangra yapka, bronxlar va traxeyadagi xavo bosimi tufayli, u juda qisqa vaqtgacha ochiladi va shu paytda tovush yorig‘idan xavo yatadi undan syang tovush burmachalari yana birbiriga yopishadi, bu tebranma harakatlar soni chiqayotgan tovush soni balandligiga mos keladi. Zarur balandlikdagi tovushni talaffuz qilish uchun kishi xiqildoq muskullarini qisqartirib. Reflektor ravishda tovush burmachalariga ma’lum uzunlik va taranglikni, yuqorigi rezinatorlarga esa m’lum shaklni beradi. Shivirlab gapirganda tovush burmachalarining oldingi byalimlarida qisilish ryay beradi, xavo tovush yorug‘i orqali yatib, orqa byalimda shovqin hosil qiladi, u shivirlagan tovush deb ataladi. Tovush – balandligi, kuchi va tembri buyicha farq qiladi. Erkaklarda xiqildoq va tovush burmachalari yalchamning, bolalar va ayollarga qaraganda kattaligi tufayli, erkaklarda tovush bir oktavaga past byaladi.

Tovushni sinishi yoki uning mutatsiyasi balog‘at yoshiga yetganda (12-16 yoshlar orasida) yuzaga keladi. O‘g‘il bolalarda tovush diskant yoki altdan tenor, bariton yoki basga yatadi, qizlarda esa – sopranoga yatadi. Artikulyatsion bo‘lim – Artikulyatsion bo‘limning asosiy a’zosi tildir, chunki u xamma unli va undosh tovushlarni hosil bo‘lishida qatnashadi. Tovushlarning balandligi va aniqligi rezanatorlar yordamida hosil bo‘ladi. Rezanatorlar halqum, og‘iz, burun bo‘shlig‘idan iborat, bu bo‘shiqlar tovushlarni tallafuz etishga imkon yaratadi.

Adabiyotlar: 1. Po‘latxo‘jayeva M.R. Defektologiyaning klinik asoslari. O‘quv qo‘llanma. T., TDPU - 2013. 2. Alimov X.A., Manasipova I.X. Nekotoriye voprosi organizatsii i razvitiya psixiatricheskoy pomoshi v Uzbekistane. Trudi Tashkentskoy psixiatricheskoy bolnitsi. NII tom. T:, 1996. 2.Agranovskiy M.L. Obshaya meditsinskaya psixologiya i psixopatologiya. Andijan. «Andijon», 2004 – 215. 3.Sodiqova Q, Aripova S.X, Shaxmurova G.A . Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi. T., “Yangi asr avlodi” - 2009. 4.McGill-Franzen A., Allington R.L. (Eds.) Handbook of Reading Disability Research. Routledge, 2011. — 522 p. 5.David Ronald. Clinical Pediatric Neurology.Third edition. Demos Medical Publishing, 2009 - 640 p.

Похожие

Bolalar asab tizimi va oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari

Oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari

Oliy nerv faoliyati

Nerv sistemasi

Immun sistemasi potologiyasi