Дори воситаларини стандартлаш. МХ ларнинг тузилиши ва уларга қўйилган талаблар - Медицина - Рефераты

Дори воситаларини стандартлаш. МХ ларнинг тузилиши ва уларга қўйилган талаблар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

760.5 KB

Дори воситаларини стандартлаш. МХ ларнинг тузилиши ва уларга қў йилган талаблар Режа: 1. Ў збекистон Республикасида стандартлаш ишлари , 2. Дори воситаларини стандартлаш б ў йича меъерий таҳлил ҳужжатлари , 3. МТХларни тузилиши ва уларни ишлаб чи қ иш , 4. Дори воситалари сифат стандартларини экспертиза ва р ў йхатдан ў тказиш , 5. Стандарт намуналар ,

Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришгандан сўнг дори воситаларини рўйхатга олиш, меъёрий техник ҳужжатларни тасдиқлаш ва экспертизасини амалга ошириш, дори воситалари ва тиббиёт техникасининг сифатини назорат қилишни хал этишда ўз сохасини мукаммал эгаллаган фармацевт мутахассисларга бўлган талаб ортди. Улар Ў зР фарматевтика фаолияти ха қ идаги қ онунлар, дори воситалари сифат стандартларининг мазмуни ва сифат к ў рсаткичларини ани қ лашнинг замонавий усуллари юзасидан муста ҳ кам билим ва к ў никмалар га эга бўлишлари зарур. «Дори воситаларининг сифат стандартлари, МТХлар, уларнинг тузилиши, дори воситаларини р ў йхатга олиш шартлари» мавзусини ў рганиш давомида талаба қ айд этилган жараён билан я қ индан танишиш имкониятига эга б ў лади. Дори воситаларини стандартлаш Стандартлаш у ёки бу маҳсулотнинг меъёрий талабларга мос келиши ха қ идаги тушунча б ў либ, илмий техник прогресснинг ў сиб бориши, турли тизимлар орасида иктисодий ҳамкорликни ривожланиши, Давлатлар, миллий ташкилотлар ва фирмалар бўйича савдо сотик хажмининг юксалиши, рақобатбардош сифатли маҳсулотларни ишлаб чиқаришни таказо этади. Маҳсулотнинг сифатлилиги эса барча меъёрий ҳужжатлар талаб лар ини қ ай даражада қ ондира олиши билан белгиланади. Ў збекистон Республикасининг «Стандартлаш т ўғ рисидаги қ онун»и 1993 йил 28 декабрда қабўл қ илинган б ў либ, бу қ онунга к ў ра стандартлашдан к ў злаган ма қ садлар қ уйидагилар ни ўз ичига олади : 1. Маҳсулотнинг сифати, хизмат жараёнларининг ахолининг хаёти, соглиги, мол мўжки, атроф мухит, табиий манбаларни тежаш хавфсизлиги борасида истеъмолчилар ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш.

2. Маҳсулотларни бир-бири билан мослиги, алмашинувчанлигини таъминлаш. 3. Илм – фан ва техниканинг ривожланиши ҳамда ахоли ва халк хужалигининг ихтиёжларини усишини инобатга олган холда маҳсулот сифатини ва рақобатбардошлигини ошириш. 4. Барча турдаги ресурсларни тежаш, ишлаб чиқаришнинг техник иктисодий кўрсатикичларини яхшилаш. 5. Социал – иктисодий, илмий – техник дастурлар ва лойхаларни амалга ошириш. 6. Табиий ва технологик фалокатлар ва бошқа фавкулотда ходисалар содир бўлишини эътиборга олиб. Турли объектлар ҳ авфсизлигини таъминлаш. 7. Истеъмолчиларни маҳсулот тури ва сифати ҳақида аниқ ва ишончли маълумот билан таъминлаш. 8. Мудофаа кобилиятини яхшилаш ва сафарбарликка тайёрлиқни таъминлаш. Улчовларнинг ягоналигини таъминлаш. 9. Савдо-соти қ , и қ тисодий ва илмий—техникавий ҳ амкорликдаги т ў си қ ларни бартараф этиш. Стандартлашнинг асосий принциплари: -Социал, иқтисодий, техник зарурлигини ва мослигини ҳисобга олган холда МХ ларни ишлаб чиқишни мақсадга муфофиқлиги; -МХ ларнинг илм ва техниканинг замонавий ютукларига, илгор тажиба ва қонуний актларга мос келишини таъминлаш; -Сертификациялаш мақсадларида МХ ларнинг яроқлилиги ни аниқлаш . Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикасида стандартлаш ишларининг умумий, таш к илий-техник қоидаларини ишлаб чикувчи стандартлашнинг Д авлат тизими фаолият кўрсатмокда.

Республикада стандартлаш ишларини ташкил этиш ва муфофиқлаштириш қуйидаги ташкилотлар томонидан амалга оширилади: - Ҳў жалик сохасида – В азирлар махкамаси қошидаги стандартлаш, метрология ва сертификациялаш бўйича давлат маркази ( Ў зДавСтандарт). - Табиий ресурслардан фойдаланиш, атроф мухитни ифлосланиши ва бошқа зарарли таъсирлардан мухофаза қилиш сохасида – Дав.ком.табиат. - Тиббиёт маҳсулотлари, тиббиёт буюмлари, дори воситалари ҳамда Республика саноатида ишлаб чиқарилган ва импорт қилинган дори воситаси таркибидаги инсон саломатлиги учун зарарли моддалар миқдорини аниқлаш масалалари бўйича – УзРССВ қошидаги дори воситалари ва тиббиёт техникаси сифатини назорат қилиши Бош бошқармаси. ДВТТСНҚ Б ош бошқарма си Ўу Р Вазирлар махкамасининг 1995 йилнинг 5 майдаги 181-сонли карори асосида ташкил этил ган бўлиб , унинг зиммасига дори ва ташхис қуйиш воситалари, тиббиёт техникаси, тиббиёт буюмлари устидан давлат назоратини олиб бориш, тиббиёт техникаси ва дори воситаларини экспертиза қилиши, стандартлаш, рўйхатга олиш ва сертификациялаш билан шугилланувчи ташкилотлар ишини бошқариш ва муфофиқлаштириш ишлари юклатилган. Дори воситалари ва тибби й техника сифатини назорат қилиш Бош бошқармаси қошида 4та қўмита (фармакопея қўмитаси, фармакология қўмитаси, наркотик моддаларни назорат қилиш қўмитаси, янги тиббиёт техникаси қўмитаси) ва 2 та бўлим (фарм назорат бўлими, сертификация ва рўйхатга олиш бўлими) фаолият юритади.

Давлат бошқармалари уз сохалари бўйича стандарт ва техник шарт – шароитларини ишлаб чиқиш, тасдиқлаш, рўйхатдан ўтказиш ва нашр этиш билан шуғулланадилар. Ўзбекистон Республикасидаги фармацевтик фаолиятнинг қонуний асослари :

-«Дори воситалари ва фармацевтик а фаолият ҳақидаги қонун» -«Ахоли соглигини ҳимоя қилиш ҳақидаги қонун» -«Маҳсулот ва хизмат кўрсатишни сертификациялаш ҳақидаги қонун» -«Фармацевтика ва тиббиёт фаолиятини лицензиялаш ҳақидаги кўрсатмаларни тасдиқлаш ҳақида» ( Ў зР ВМ нинг қа рори) Ўзбекистон Республикасида 1997 йил 25 апрелда қабўл қилинган « Дори воситалари ва фармацевтик фаолият ҳақидаги қонун » да (1999 йил 15 апрелда ўзгартириш ва қўшимчалар киритилган ) асосий тушунчалар белгилаб берилган ва улар қуйидагилардан иборат : Дори воситалари – келиб чиқиши табиий ва сунъий бўлган бир ёки бир неча дори моддалари ( субстанциялар ) ҳамда ёрдамчи моддалар асосида хосил қилинган , касалликни олдини олиш , ташхис қуйиш ва даволаш учун қўллашга рухсат этилган воситалар ; Ул а р жумласига иммунобиологик , радиофрмацевтик ва парафармацевтик препаратлар , гомеопатик , ташхис қуйиш воситалари киради Дори моддалари ( субстанциялар ) – келиб чиқиши табиий ва сунъий бўлган дори препаратларни қўллашга рухсат этилган тоза биологик фаол моддалар ; Фармакологик воситалар – белгиланган фармакологик фаолликка эга бўлиб , клиник синов объектлари ҳисобланадиган муайян доривор шаклидаги моддалар ёки моддалар аралашмаси ;

Дори препаратлари – дозаланган , идишга жойлаштирилган ва уралган қўллашга тайёр дори воситалари ; Генерик дори воситалари (генериклар )- патент берилгандан колишмайдиган, лекин бошқа ишлаб чиқарувчи томонидан тайёрланган дори препаратлари; Гомеопатик воситалар - гомеопатия қоидаларига биноан қўлланиладиган ва давлат реестрининг махсус бўлимига киритилган дорилар . Фармакопея қўмитаси – дори воситалари ва тиббиёт буюмлари сифатига қўйилган талабларни белгиловчи меъёрий техник ҳужжатларни тасдиқловчи расмий эксперт муассасаси. Дори воситаларини стандартлашдаги меъёрий ҳужжатлар Меъёрий ҳужжатлар дори воситаларини тайёрлаш сифатини назорат қилиш, ишлатилиши ва сақланишининг шарт-шароитлари белгиланган ва қонун макомига эга бўлган ҳужжатлар бўлиб, улар дори воситасининг сифатини яхшилаш ва самарадорлигини ошириш мақсадида, илм-фан ютуклари, ишлаб чиқариш корхоналарининг илгор технологияларини эътиборга олган холда вакти-вакти билан кайта кўрилиб, эскирган сифат кўрсатгичлари ва таҳлил усуллари янгилаб борилади. Дори воситаларининг сифатини назорат қилиш ва стандартлашдаги меъёрий ҳужжатларнинг қуйидаги турлари мавжуд:  Вактинчалик фармакопея мақоласи – ВФМ (ВФС).  Фармакопея мақоласи – ФМ (ФС).  Давлат фармакопеяси – ДФ (ГФ).  Умумий фармакопея мақоласи – УФМ (ОФС).  Тармоқ стандарти – ТСт (ОСт)  Корхона стандарти – КСт (СтП)  Раҳбарли меъёрий ҳужжат (йулнома, услубий кўрсатма).

Фармакопея – дори воситаларининг сифат л и тайёрланишини, сифат ва миқдорий назоратни белгиловчи, номланиши ва сақлаш шароити кўрсатилган давлат стандартлари йигиндиси дир . Давлат фармакопеяси фармакопея мақолалари, умумий физикавий – кимёвий, кимёвий ва биологик таҳлил усуллари, қўлланиладиган реактивлар, титрланган эритмалар, индиқаторлар ва дори воситаларига бўлган умумий талаблар ва меъёрий ҳужжатлар ҳақидаги ма ъ лумотлар туплами бўлиб, қонуний макомга эга бўлган ҳужжат дир . 1765 й Санкт-Петербургда лотин тилида Давлат тиббиёт коллегияси томонидан тасдиқланган «Полевая Фармакопея» биринчи марта нашр этилган эди. Кейинчалик Россияда ҳарбий фармакопея (1779, 1782 ва 1797 йй), Денгиз фармакопеяси (1783), Камба ғ аллар учун фармакопея (1807, 1829, 1845 ва 1860 йй) ва «Придворная фармакопея» (1825, 1872, 1874 йй) лар нашр этилди. 1778 й биринчи «Единая Гражданская Русская Фармакопея» нашр этилиб, унинг таркибига 770 та доривор ўсимлик киритилган эди. Бу фармакопея 3 марта кайта нашр этилди (2 марта К о пенгагенда ва 1 марта Лейпцигда), унинг таркибига дори препаратлари учун 570 та мақола киритилган бўлиб, улардан 254 таси табиий , 193 таси мураккаб дорилар аралашмаси, 106 таси кимёвий ва минерал тузилишга эга бўлган, 17 таси эса хайвонлардан олинган препаратларга тўғри келади. Биринчи Россия фармакопеяси рус тилида 1866 йилда нашр этил а бошла н ди ва кейинчалик у СССР ДФ деб номланди.(2- РФ -1871, 3- 1880, 4- 1891, 5-1902, 6- 1910й). 7- ДФ СССР – 1925 (30 та умумий ФМ), 8- 1939 (биринчи марта инглиз тилига угирилди), 9- 1961 (антибиотиклар, витаминлар ва гормон препаратлари киритилди), 10- 1968 (738 та хусусий мақола, улардан 219 таси янги ФМ, спектрометрия, И Қ . флуориметрия, полярография, ЮКХ ва б. у суллар янги киритилди). Умумий фармакопея мақоласи – Дори воситасига қўйилган асосий талабларни уз ичига олган ёки назоратнинг стандарт усуллари тасвирланган давлат сифат стандарти.

Фармакопея мақоласи (ФМ) – УзР ССВнинг дори воситалари ва тиббий техника сифатини назорат қилиш Бош бошқармасининг фармакопея қўмитаси томонидан тасдиқланган, кенг микёсда ишлаб чиқариладиган дори воситалари учун давлат сифат стандарти. Ф М нинг амал қилиш муддати 5 йил бўлиб, бу муддат ўтгач ФМ кайта кўрилиб, амал қилиш муддати кейинги муддатга узайтириб берилади. Вактинчалик фармакопея мақоласи (ВФМ) – кенг микёсда ишлаб чиқари ш га мўжжалланган янги дори воситалари ва доривор ўсимлик хом ашёсининг дастлабки туркуми учун тузилган Ўзбекистон Республика Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги Дори воситалари ва тиббий техникаси сифатини назорат қилиш Бош бошқармасининг фармакопея қўмитаси томонидан тасдиқланган Давлат сифат стандартидир. В ФМ нинг амал қилиш муддати 3 йил бўлиб, бу муддатдан сўнг ВФМ кайта кўриб чиқилади ва ФМ тарзида рўйхатдан ўтказилади. Корхона фармакопея мақоласи ( КФМ ) (Ф С П) – айрим корхона технологияси ва дори воситасининг аниқ таркиби ҳисобга олинган холда дори воситасининг сифатини назорат қилиш усуллари ва кўрсаткичлардан иборат бўлган, фармакопея қўмитаси томонидан тасдиқланган сифат стандарти. Дори воситалари ва тиббий буюмларнинг Давлат реестри – тиббиёт амалиётида ишлатиш учун рухсат этилган дори воситалари ва тиббиёт буюмлари рўйхатидан иборат расмий ҳужжат. Тармоқ стандартлари ва бошқа меъёрий ҳужжатлар – ишлаб чиқаришни лойихалаштириш, маҳсулот ишлаб чиқариш ва у ни сотиш сохасида илмий техник атамалар, умум техник ҳужжатлар ва техник меъёрлар ишлаб чиқишнинг умумий қоида ла ри, хавфсизлик техникаси меъёри ва талаблари асосида ишлаб чиқилади. Давлат стандарт намунаси (ГСО)– тегишли тартибда тасдиқланган, сифат ўлчамлари ФМ да келтирилган стандарт намуна.

Ишчи стандарт намунаси (РСО)– дори воситасининг тегишли сифат стандарти (ВФМ, ФМ, ТС, КФМ) талабларига жавоб берадиган субстанция намунаси. Гувох модданинг стандарт намунаси (СОВС) – дори воситаларини идентификация қилишда, тозалигиги текширишда қўлланиладиган намуна. Меъёрий ҳужжатларнинг тузилиши, ишлаб чиқиш ва кўриб чиқиш Барча турдаги фармакопея мақолаларини ишлаб чиқиш қуйидагиларга асосланади: - дори воситаларини сифат кўрсаткичлари ва назорат усулларининг замонавий даражасини таъминлаш мақсадида тиббий фанлар, биология, кимё, физика ва бошқа фундаментал фанларнинг ютукларига; - Давлат фармакопеяси, хорижий давлатлар фармакопеялари, саноатда ишлаб чиқариладиган дори воситаларининг сифатига қўйилган талабларга; - Дори воситалари сифатини назорат қилиш, қадоқлаш ва белгилаш кўрсаткичларга, Давлат ва тармоқ МХлари талабларига; - Лаборатория ва ишлаб чиқариш корхоналарида аниқланган дори воситаларининг сифати ва динамикаси ҳақидаги маълумотларга; ВФМ муаллиф – ташкилот томонидан дори воситасини тайёрлаш технологияси билан бирга ишлаб чиқилиб, унинг яроқлилик муддати 2 йилдан кам бўлмаслиги керак. Ф М эса ишлаб чиқариш корхонаси томонидан тегишли ВФМнинг амал қилиш муддати ўтгач ишлаб чиқилади. Дори воситаси бир неча корхоналар томонидан ишлаб чиқарилган тақдирда фармакопея мақоласи ҳамкорлар иштирокида Бош корхона томонидан ишлаб чиқилади. Дори воситаси сифатини назорат қилишда ДСН-сидан фойдаланиш лозим бўлган холда, бир вактнинг узида ДСНга ҳам фармакопея мақоласи ёки вактинчалик фармакопея мақоласи тузилиб, тасдиқланиши лозим.

Ф М ининг амал қилиш муддати тугамасидан ишлаб чиқариш корхонаси томонидан кайта кўриб чиқилади. Фармакопея мақоласининг лойихаси қуйидаги шахслар томонидан имзоланади: - дори воситаси ёки доривор ўсимлик хом ашёсига МХни ишлаб чиққан корхона раҳбари томонидан; - МХ лойихасини ишлаб чиққан шахс томонидан; - Дори воситаси ёки доривор ўсимлик хом ашёсини ишлаб чиқарувчи корхона раҳбари томонидан; - Фармакопея қўмитасининг илмий котиби томонидан. Ф М ёки ВФМ экспертизадан ўтказилиб, лойиханинг илмий-техник савияси ва МХнинг дори воситаларининг меъёрий ҳужжатларига қўйилаган замонавий талабларга мос эканлиги текширилиб, қуйидагиларга эътибор қаратилади: - дори воситаси сифат кўрсаткичлари ва қадоқланишининг фармакопея ва халкаро фармакопеялар талаблари ва стандартларига мос келиши; - барча кўрсаткичлар, сифат меъёрлари ва яроқлилик муддатининг асосланганлиги; - дори воситаси сифатини назорат қилишнинг метрологик таъминланганлик даражаси ва ўлчаш воситаларининг ту ғ ри танланганлиги; - қўлланилган илмий атамалар, усуллар, кимёвий атамалар ва физикавий катталиклар бирликларининг аниқлиги; - фармакопея мақоласи ёки вактинчалик фармакопея мақоласи лойихасининг тўғри расмийлаштирилганлиги ва унга қўшиб топширилиши лозим бўлган ҳужжатлар мажмуасининг тўлалиги; Ф М ёки ВФМ нинг лойихаси 5 нусхада, ушбу МХни тасдиқлаш учун ариза, аниқлаштириш хати, дори воситасининг турғунлигини ва яроқлилик муддатини тасдиқловчи ҳужжатлар, таҳлил сертификати, таҳлил натижалар жадвали (камида дори воситасининг 5 та серияси), дори воситасининг патент тозалигини тасдиқловчи патент форм уляр лари, сифат стандарти лойихасида

кўзда тутилган кўрсаткичларни чет эл фармакопеяларининг кўрсатгичлари (агар бўлса) билан солиштириш жадвали, қадоқланган ва ёрикланган дори воситасининг намуналари, дори воситаси сифатини назорат қилишнинг метрологик тавсифномаси жадвали каби ҳужжатлар билан бирга топширилади. Дори воситаси сифат стандаритининг лойихасига аниқлаштириш ҳақида қуйидаги маълумотлар келтирилади: - МХни ишлаб чиққан корхонанинг номи; - Дори моддасини олиниши ёки технологияси ҳақидаги қисқача маълумот; - Лоихада келтирилган таҳлил усуллари, меъёр кўрсатгичларининг асосланиши ҳақида атрофлича маълумот, шунингдек ушбу дори воситаси ёки дори моддасининг мукобил таҳлил усуллари кенг тасвирланади; - Сифат стандартининг лоихаси намуналарнинг қанча миқдори ва қандай технологик ҳужжатлар бўйича ишлаб чи қ илганлиги ҳақидаги маълумотлар; - Давлат фармакопеясининг умумий талабларидан четланиш к у затилганида, бу холат алоҳида берилади; - Ушбу дори воситасининг чет эл фармакопеяларида ёки бошқа адабий манбаларда ўхшашлари кайд этилгани ҳақида маълумотлар; - Агар дори воситаси янги ва биринчи марта тиббиёт амалиётига тадбик этилаётган бўлса, бу ҳақида алоҳида маълумот берилади. Давлат стандартларининг экспертизаси, таҳлил усуллари; Дори воситаларини стандартлаш ва экспертиза қилиш; Давлат маркази лабораторияларида текширилиб кўрилгач фармакопея қўмитаси томонидан амалга оширилади. МХларнинг лоихалари фармакопея қўмитасининг ихтисослашган хайъати томонидан қўмита йиғилишида кўриб чиқилади. Дори воситалари сифат стандартларини тузиш қоидалари

Стандартнинг сарлавхасида дори воситасининг номланиши берилади. Матн қисқа, фикрлар исхорининг к а йтарилишисиз, аниқ ёзилган бўлиши керак ва сузларнинг қисқартирилишига йул қўйилмайди. Фойдаланилган атамалар, тушунчалар ва катталиклар Давлат фармакопеяси ва бошқа стандартлар томонидан қабўл қилинган атамаларга мос ке лиши лозим. Дори препарати таркибига кирган дори моддаси (субстанция) тўғрисидаги тегишли меъёрий ҳужжатга кўрсатма (ишора) келтирилади. Дори моддаси (субстанция)нинг номи лотин, давлат ва рус тилларида эмпирик форм ул асида дас т лаб углерод, сўнг водород тартиб бўйича ёзилади. Масалан: C . Дори моддасининг нисбий молекула массаси 400 дан кичик бўлса, бутундан кейин икки хона аниқликда, 400дан катта бўлса, бутундан кейин бир хона аниқликда ёзилади. «Тасвирланиши» бўлимида дори воситасининг ташқи кўриниши (физик холати, ранги, хиди), сақлаш жараёнида ҳ аво ва ёру ғ лик нури таъсирида ў згариши мумкинлиги, гигроскопиклиги ҳақида маълумот берилади. Заҳарли ва кучли таъсир этувчи дори воситалари учун хидини аниқлаш тавсия этилмайди. Ҳозирги вактда дори моддаларнинг (рангсизлик) о қ лик даражаси ва ялтиро қ лилик даражасини аниқлашда қ айтар спектрофотометрик усулдан ҳам фойдаланиляпти. «Чинлигини аниқлаш» бўлимида, дори моддаси учун хос бўлган 2-3та кимёвий сифат реакцияси, шунингдек ультрабинафша ва инфра қ изил ютилиш спектрлари ва бошқа маълумотлар келтирилади. «Эрувчанлиги» бўлимида дори моддасининг сув, 95%ли спирт, хлороформ ва эфирдаги нисбий эрувчанлиги кўрсатилиб, лозим бўлган тақдирда бош қ а эритувчилар ҳ ам к ў рсатилиши мумкин. Эрувчанликни бахолашда Давлат фармакопеясида келтирилган эрувчанлик атамаларидан фойдаланилади. Дори моддасининг қайна ш, суюкланиш ва қ отиш ҳ арорати, шунингдек зичлиги, солиштирма бу р иш бурчаги, нур синдириш кўрсатгичи,

солиштирма нур ютиш кўрсатгичи ва бошқа физикавий констаналари айрим б ў лим ҳолида берилиб, меъёрий кўрсатгичларнинг қ уйи ва ю қ ори қ ийматлари келтирилади. Дори моддаси эритмасининг тини қ лиги ва рангсизлиги эритманинг маълум концентрацияси учун ани қ ланиб, рангли ва лой қ а эритмалар учун лой қ алик даражаси ёки ранглилик даражасининг сон ёки бу эритмаларнинг тегишли ютилиш спектрлари келтирилади. Дори моддаси эритмасининг кислоталилиги ёки иш қ орийлиги индиқаторлар ёрдамида ани қ ланганда кислота ёки иш қ орларнинг 0,01 моль/л гача концентрациядаги эритмаларидан фойдаланиб, эритманинг рНи потенциаметрик усул билан ў лчанади. «Ёт хусусий аралашмаларини ани қ лаш» б ў лимида моддани са қ лаш жараёнида ҳ осил б ў лувчи бирикмаларнинг й ў л қў йиш мумкин б ў лган меъёрловчи ранглилик эталонлари ёки бош қ а замонавий усуллар, масалан хроматографик усул к ў рсатилган б ў лиши керак. Бу ма қ садда хроматографик усулдан фойдаланилган б ў лса сорбент тури, қў згалувчан фаза таркиби, текширувчи модда ва стандарт намуна (гувох)нинг миқдори, хроматографиялаш ва қ ти, очувчи реактив тури ва жараённи белгиловчи барча шарт – шароитлар келтирилади. «Органиқ эритувчилар қ олдиги» б ў лими дори воситасини тайёрлаш технологиясида заҳарли эритувчилардан фойдаланилса ёки дори моддасини олишнинг охирги бос қ ичида органиқ эритувчи ишлатилган тақдирда МТХга киритилади. «Хлоридлар», «Сульфатлар» ва бош қ а б ў лим л арда бу аралашмаларнинг й ў л қў йилган меъёрий чегаралари к ў рсатилади. «Сульфат кули ва о ғ ир металлар» б ў лимида дори моддасининг тортмаси, сульфат кулининг ва о ғ ир металларнинг миқдорий меъёрлари келтирилади.

«М аргимуш » б ў лимида ёт аралашма ҳолидаги мышьякнинг й ў л қў йиш мумкин б ў лган миқдорий орали қ лари ёки унинг дори моддасида б ў лмаслиги талаблари к ў рсатилади. «Заҳарлилиги», «пирогенлиги», «гистамин таъсирига эга б ў лган моддалар» б ў лимларида тажриба ў тказилган ҳ айвон тури, тест-доза, моддани ҳ айвонга юбориш усули ва тажрибани олиб бориш муддати к ў рсатилади. «Стериллиги» б ў лими дори шаклини стериллаш мумкин б ў лмаган тақдирда киритилади. «Микробиологик тозалиги» б ў лимида микроорганизмларни ани қ лаш усуллари ва уларнинг й ў л қў йилган миқдорий чегаралари к ў рсатилади. «Миқдорини ани қ лаш» б ў лимида дори воситасидаги асосий модданинг миқдорий таҳлил усули келтирилиб унинг фоиз миқдори ёки фаоллигининг миллиграммлардаги таъсир бирлиги келтирилади. « Қ адо қ лаш» б ў лимида меъёрий ҳужжат к ў рсатилган ҳ олда дастлабки қ адо қ лаш (банка, ампула, флакон, пакет ва б.), маҳсулотнинг бирламчи қ адо қ даги миқдори (масалан: идишдаги таблетканинг миқдори), иккиламчи қ адо қ (меъёрий ҳужжат, бирламчи қ адо қ миқдори ва герметиклаш й ў ллари ва бош қ алар к ў рсатилган ҳ олда) ҳ а қ идаги маълумотлар келтирилади. Ташилиш қ адо ғ и (тара) к ў рсатилганда тегишли меъёрий ҳужжатга ишора берилади. Қ адо қ дори воситасининг белгиланган яро қ лилик муддати даврида са қ ланувчанлигини таъминлаши дозим. «Ёрли қ лаш» б ў лими дори воситаларини график жихозлаш б ў йича R Н 19-11 талаблари б ў йича, МИБПлар учун эса РД 42-28-36 талаблари асосида расмийлаштирилади. «Ташилиши» б ў лимида амалдаги стандартга ишора берилиб, агар лозим топилса маҳсулотни транспортга юклаш ва тушириш шартлари ва ташилгандан кейинги муносабат юзасидан талаблар к ў рсатилади. «Са қ ланиши» б ў лимида маҳсулотнинг сифатини ва товар ҳ олатини таъминловчи са қ лаш шароити, лозим топилганда эса ма ҳ сулотни ташқи омиллар (намлик, куёш нури, ҳ арорат) таъсиридан эхтиётлаш талаблари

кўрсатилади. Заҳарли, кучли таъсир этув чи, психотроп, наркотик воситалар ва прекурсорлар гурухига кирган дори воситалари учун уларни сақлашнинг ўзига хос томонлари келтирилади (амалдаги рўйхатга кўра, А ва Б рўйхат бўйича). «Яроқлилик муддати» бўлимида дори воситасини ишлатиш мумкин бўлган вакт муддати кўрсатилади. «Асосий фармакологик таъсири» бўлимида дори моддасининг фармармакологик таъсири кўрсатилади. Дори препаратларига сифат стандартларининг баёни, мазмуни ва тузилиши. Сарлавҳа дори препаратининг лотин, давлат ва рус тилларидаги номи берилиб, бунда таъсир этувчи дори моддасининг номи (бош келишикда), сўнг дори турининг номи (бош келишикда), дозаси (концентрацияси), хажми ёзилади. Масалан: Анальгин таблеткалар 0,5г ёки анальгин инъекция учун эритма 25% 1мл. Баъзи бўлимлар бирлаштирилиб, лозим топилганда эса бошқа бўлимлар киритилади (кислота сони, совунланиш сони, йод сони, эфир сони, заҳарлилиги, пирогенлиги, бактериал эндотоксинлар, гистаминга ўхшаш таъсир этувчи моддалар, стериллиги ва бошқалар). Стандартнинг кириш қисмида таъсир этувчи модданинг кимёвий номи (бир компонентли препаратлар учун), доривор ўсимлик хом ашёсининг лотинча, ўзбекча ва русча номи, ўсимлик номи ва оиласи (настойка ва экстрактлар учун) кўрсатилади. Дори препаратининг таркиби келтирилганда, таъсир этувчи ва қўшимча моддаларнинг миқдори рўйхат тарзида ёзилиб, тегишли МХга ишора берилади.

«Тасвирланиши» бўлимида тайёр дори воситаси ташқи кўринишининг органолептик кўрсаткичлари берилиб, дори препаратининг ранги жумла охирида келтирилади. Масалан: кўк-яшил ранг. «Парчаланувчанлиги» бўлимида таблетка ёки капсуланинг суюк мухитда тўла парчаланиш вакти кўрсатилади. Мураккаб таркибли препаратларнинг чинлиги аниқланганда, таҳлил услуби баёнидан сўнг кавсда идентификацияланаётган ингредиент келтирилади. «Қуруқ қолдиқ», «спиртнинг миқдори», «қайнаш ҳарорати, «зичлиги», «нур сингдириш кўрсаткичи», «буриш бурчаги», «қовушқоқлиги» бўлимларида ушбу меъёрий кўрсаткичларнинг пастки ва юкори қийматлари тегишли улчов бирликларида кўрсатилади. «Эрувчанлиги» бўлимида берилган шароитда маълум вакт оралигида эритмага утиши лозимбўлган таъсир этувчи модданинг фоиз миқдори кўрсатилади. «Миқдорини аниқлаш» бўлимида дори препаратидаги таъсир этувчи модданинг миқдорини аниқлаш усулининг баёни ёзилиб, уларнинг фоиз миқдори ёки миллиграммлардаги таъсир бирлиги (ЕД/мг, мкг/мг) кўрсатилади. Таблеткалар учун битта таблеткадаги асосий модданинг миқдори, шамчалар учун – битта шамчадаги асосий модда миқдори, дражелар учун битта дражедаги асосий модданинг граммлардаги ми қ дори. Инъекцион эритмалар учун эса 1 мл эритмадаги модданинг грамм миқдори кўрсатилади. Доривор ўсимлик хом ашёси учун стандартнинг баёни, мазмуни ва тузилиши . Стандартнинг сарлавхаси доривор ўсимлик хом ашёсининг лотинча, ўзбекча ва русча номлари берилади.

Доривор ўсимлик хом ашёсининг номи бош келишикда кўпликда ёзилади. Кириш қисмида ўсимлик хом ашёсининг ишлатилиши, ўсимликнинг лотинча, давлат тилидаги ва русча номи ва ўсимликнинг қайси оилага мансублиги келтирилади. «Ташқи белгилари» бўлимида бутун ва майдаланган холдаги хом ашёнинг морфологик белгиларини қисқача баён берилади. «Микроскопия» бўлимида хом ашёни диогностик белгилари ва бу белгиларни тасдиқловчи микрофото ёки расм кўрсатилади. «Сифат реакциялари»да таъсир этувчи моддалар (фармакологик моддалар)нинг фоиз миқдори ёки биологик фаоллиги, намлик меъёри (қуритилганда массасининг камайиши), умумий кули ва 10%ли хлорид кислотада эримайдиган кул қолдиги, рухсат этилган ёт аралашмалар ва фойдаланганлиги ҳақида маълумот берилади. «Миқдорини аниқлаш» бўлимида таъсир этувчи фаол моддаларнинг миқдорини аниқлаш услуби кўрсатилади. Дори воситаларини сифат стандартларини экспертизага тавсия этиш ва тасдиқлаш Дори воситаси сифат стандартини ишлаб чи ққ ан корхона ра ҳ бари томонидан имзоланган лойихасига қуйидаги ҳужжатлар қўшиб топширилади: - дори воситалари ва тиббиёт техникаси сифатини назорат қилиш Бош бошқармасининг бошлиги номига ариза; - аниқлаштириш хати; - сифат стандарти лоихасида келтирилган сон кўрсаткичларни тасдиқловчи аналитик жадваллар (дори воситасининг камида 5 та сериясида, иммунобиологик препаратлар учун эса намунанинг 3та сериясида); - дори воситасининг ишлатилиши ҳақида йури қ нома (янги дори воситаси учун);

- препаратнинг патент тозалигини тасдиқловчи патент формўжярлари ёки ушбу сифат стандартининг патент тозалигини текшириш шарт эмаслигини тасдиқловчи маълумотнома (янги дори воситаси учун); - сифат стандарти лоихасида келтирилган кўрсаткичларни, Давлат фармакопеяси ва чет эл фармакопеяларида келтирилган кўрсаткичлар билан солиштириш жадвали; - қадоқланган ва ёрли қ ланган дори препаратининг намуналари. Дори воситасининг сифат стандарти лоихасига бериладиган аниқлаштириш хатида қуйидаги маълумотлар баён этилади: - сифат стандартини ишлаб чи ққ ан корхонанинг номи; - препарат синтези ёки технологияси ҳақида қисқача маълумот; - дори воситаси ёки субстанцияси сифат стандарти лоихасида келтирилган кўрсатгичлар ва меъёрларни аниқлаш усулларининг кенгайтирилган баёни; - сифат стандартининг лои ҳ аси қандай технологик ҳужжатлар асосида намунанинг нечта сериясида ишлаб чи қ илганлиги ҳақида маълумот; - Давлат фармакопеясининг умумий талабларидан четланиш кўзатилган тақдирда, бу холат тўла асосланади; - Дори воситасининг чет элда қўлланиладиган ўхшашлари (аналоглари) бўлса, уларнинг сифатини солиштириб аниқланганлиги тўғрисида маълумот берилиб, ушбу дори воситаси қайси чет эл фармакопеясида ёки бошқа адабий манбада келтирилганлиги кўрсатилади. Агар дори воситаси янги бўлса бу ҳақида ҳам кўрсатилади. Аниқлаштириш хати ва таҳлил натижаларининг жадвали сифат стандартини лоихасини ишлаб чиққан корхона раҳбари томонидан имзоланади. Дори воситасининг сифат стандарти дори воситалари экспертизасининг Давлат маркази томонидан текширилиб, лозим бўлган тақдирда бошқа ихтисослик муассасалари ҳам жалб этилади.

Сифат стандартининг экспертизасида лоиханинг илмий – техник савияси, унинг дори воситалари меъёрий ҳужжатларига қўйилган замонавий талабларга мослиги текширилиб қуйидагиларга эътибор қаратилади: - дори воситасининг сифат меъёрлари ва истеъмолчи учун қадоқланиши ДФ ва бошқа стандартларнинг талабига мослиги; - сифат меъёрлари қ ийматлари, келтирилган кўрсаткичлар ва яроқлилик муддатининг асосланганлиги; - кимёвий номенклатура, физик а вий бирликларнинг қийматлари, келтирилган атамаларнинг аниқлиги ва бир хилдалиги. Меъёрий ҳужжатнинг экспертизасида иштирок этган шахслар ушбу иш жараёнида олинган маълумотларнинг конфиденциаллиги учун масъулдирлар. У ФМ , ФМ ва К ФМ фармакопея қўмитаси томонидан, Давлат фармакопеяси эса Ўзбекистон Республикасининг Соғлиқни Сақлаш Вазири томонидан тасдиқланади. Дори воситаларининг сифат стандартларини белгилаш ва рўйхатга олиш У ФМ, ФМ, ВФМ ва КФМ тасдиқлангач, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни Сақлаш вазирлигининг Фармакопея қўмитаси томонидан тегишли белги берилиб, рўйхатга олинади. Уларга белги берилганида, дастлаб Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг индекси, сўнг ҳужжатга берилган тартиб сони ва тасдиқланган йили кўрсатилади. Масалан: УФМ (ОФС), ВФМ (ВФС), ФМ (ФС) 42Уз-0985-2001, бунда 42-стандартлаш бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан белгиланган индекс; 0985-ҳужжатнинг реестрдаги сони, 2001-ҳужжат тасдиқланган йил. К ФМ белгиланганда, корхонанинг коди ҳам кўрсатилади.

Масалан: КФМ (ФСП)-42Уз-14346847-0183-2000 Бу белгида 14346847-корхонанинг коди. Дори воситалари сифат стандартларига ўзгартиришлар киритиш тартиби. Илм ва технология юту қ ларидан дори воситасининг сифатини яхшилаш мақсадида фойдаланиш имконияти юзага келганида ёки сифат кўрсаткичларига аниқлик киритиш лозим бўлган холларда сифат стандартларига ўзгартириш киритилади. Лекин бу ўзгартириш маҳсулот сифатининг ёмонлашишига олиб келмаслиги керак. Сифат стандартига ўзгартиришнинг биринчи бети тегишли шаклда расмийлаштирилади. Бўлимларнинг эски ва янги редакциядаги матнлари тўлалигича келтирилади. Сифат стандартига киритиладиган ўзгартиришнинг экспертизаси стандартлар учун белгиланган тарзда амалга оширилади. Стандарт намуналар Стандарт намуналар дори моддаси физикавий-кимёвий ва биологик усуллар ёрдамида таҳлил килиганда солиштириш учун фойдаланиладиган моддалардир. Стандарт намуналар шартли равишда кимёвий ва биологик намуналарга б ў линади. Бир хил стандарт намуна биологик ва физикавий- кимёвий таҳлил учун ишлтилиши мумкин. Стандарт намуналар Давлат стандарт намуналари (ГСО-ДСН), ишчи стандарт намуналари (РСО-ИСН) ва гувох моддаларнинг стандарт намуналари (стандартные образцы веществ – свидетелей СОВС-ГМСН) га б ў линади. Давлат стандарт намуналари фармакопея мақоласи билан тасдиқланиб, ДСНнинг каталогига киритилади. Улар дори воситаси учун сифат стандарти

ишлаб чиққан корхона томонидан тузилади. Ишчи стандарт намуна сифатида одатда МХ талабига жавоб берадиган дори моддасидан фойдаланилади. Гувох модданинг стандарт намунаси учун ДСНни ёки ИСНдан олиш мумкин. Давлат стандарт намунасининг ёрлигида унинг фаоллиги ёки фоиз миқдори кўрсатилади. Агар бу қийматлар кўрсатилмаган бўлса, ДСНси 100%ли деб ҳисобланади. Гувох модданинг стандарт намунасидан дори воситаси таркибидаги ёт аралашмаларни аниқлаш мақсадида фойдаланилади. Давлат стандарт намуналари учун меъёрий техник ҳужжатлар Дунё Соғлиқни сақлаш таш к илотининг Хал қ аро стандарт намуналар учун қў йган талабларини эътиборга олган холда ишлаб чи қ илади. Британия фармакопеясига 500 га яқин, АКШ фармакопеясида 1300 та, Дунё бўйича эса 3700 дан ортиқ дори воситалари ва уларнинг аралашмалари учун стандарт намуналар мавжуд. Стандарт намуналарни яратиш ва ишлаб чи қ ариш жараёни жуда маша ққ атли ва қ иммат жараён бўлиб, уларнинг нархи дори воситаларнинг нархига нисбатан бир неча марта ю қ ори бўлади. Россия федерациясида 70 га яқин стандарт намуналар рўйхатга олинган. Ҳар бир давлат стандарт намунаси узининг қўлланилиши сохасига эга бўлиб, уларни бошқа мақсадларда, шу жумладан дори воситаси сифатида ҳам қўллаш мумкин эмас. Дунё Соғлиқни сақлаш ташкилотининг стандарт намуналар учун қўй ган талабларига к ў ра дори моддасининг чинлигини аниқлаш мақсадида ишлаб чи қ арилган СНдан унинг миқдорини аниқлаш учун фойдаланиб бўлмайди. ДССТ тавсиялари асосида ишлаб чи қ илган «Дори воситалари сифатини назорат қилиш учун қўлланиладиган Давлат стандарт намуналарини қ айта ишлаш, ишлаб чи қ ариш ва та қ имлаш бўйича умумий тавсиялар»да ДСНларини бахолашнинг қуйидаги таснифи келтирилган: 1. ДСНларнинг чинигини аниқлаш учун қўлланиладиган усуллар. 1.1. ИК-спектрометрик усул (стандарт спектр ёки ДСНнинг аттестацияланган спектри билан таққослаш).

1.2. Ядро магнит резонанси спектрометрик усули. 1.3. Масс-спектрометрик усули. 1.4. Рентген дифракцион кристаллографик усул. 1.5. Элемент таҳлили. 1.6. УБ-спектрометрик усул. 1.7. Бошқа усуллар (масалан, титриметрик усуллар). 2. ДСНларнинг тозалигини аниқлашда қўлланиладиган усуллар. 2.1. Хроматографик усуллар. 2.2. Капилляр электрофарез усул. 2.3. Дифференциал сканирловчи колориметрик усул. 2.4. Фазали эрувчанлик таҳлили. 2.5. Спектроскопик усуллар (УБ-, ИК-, ЯМР-). 2.6. Титриметрик усуллар. 2.7. Оптик бурилишни ўлчашга асосланган усуллар (поляриметрик, хираль, хроматографик усуллар). 2.8. Карл Фишер усули бидан ДСНси таркибидаги сувни аниқлаш. ДСНларнинг тозалигини аниқлаш қийматларидан фойдаланиб, С Н нинг миқдори ҳисобланади. Давлат стандарт намуналарини қадоқлашда J МР талабларига риоя қилиш керак. Уларнинг турғунлиги ну қ таи и энг яхши контейнер пайвандланган шиша ампулалар ҳисобланади , лекин улар бир қ атор камчиликларга эга б ў лиш, уларга ампулани очаётганда субстанциянинг шиша бўлаклари билан ифлосланиш хавфи ва ампулани қ айта ёпишнинг мураккаблиги кабилар киради. Баъзи ДСНларни қадоқлаш инерт газ о қ имида ёки бошқариладиган намли шароитда ўтказилади бу иш ҳ имоя камерасида ёки махсус бюксларда бажарилади. Кўпчилик ДСНлари ва ёругликдан ҳимояланган холда +5 0 С ҳароратда сақланади.

Давлат стандарт намуналарининг стабиллиги мониторинги ДССТнинг талабига кўра стандарт намунанинг (сифати бузилиб қолган) аниқ сериясидан фойдаланмаслик учун кайтариб олиш вактини аниқлаш учун қўлланилади. СНлар учун «яроқлилик муддати» деган тушунча қўлланилмайди. Тайёрлангандан сўнг С Н нинг серияси икки тенг бўлмаган қисмларга бўлиниб, бир қисми стабиллик мониторингини амалга ошириш учун қолдирил ади. СН сифатини бироз ўзгариши аниқланиши билан унинг қўлланилиши тухтатилиб, ушбу сериядаги ишлатилмаган стандарт намуналар ў рамларини йи ғ иштириб олиш ҳақид а хабар тарқатилади.

Похожие

Инфузион эритмаларга қўйилган замонавий талаблар

Дори воситаларини турғунлаштиришнинг замонавий аспектлари

Дори воситаларини ишлаб чиқариш технологияси

Дорихоналарда рецептларни қабул қилиш ва улар асосида дори воситаларини бериш

Дорихона шароитида дори воситаларини тайёрлаш ва сифатини назорат ишларини ташкил қилиш