Бернулли тенгламасининг амалиётда қўлланилиши

Бернулли тенгламасининг амалиётда қўлланилиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66.5 KB

Бернулли тенгламасининг амалиётда қў лланилиши Режа 1. Сую қ ликларнинг тешиклар ор қ али о қ иб чи қ иши 2. Трубалардаги гидравлик қ аршиликлар. 3. Сую қ ликларнинг донасимон қ атламдан ў тиши.

Талабаларга Бернулли тенгламасини конкрет масалаларни ечишда қў ллаш й ў лларини ў ргатишга й ў налтирилган. Суюқликларнинг тешиклар орқали оқиб чиқиши Идишдаги суюқликнинг пастки юпқа девордаги думалоқ тешик орқали о қ иб тушгандаги сарфланиш миқдорини аниқлашни кўриб чиқамиз ( - расм, а). Идишда идеал суюқлик бўлиб, унинг баландлиги бир хил вазиятда ўзгармасдан туради. Идишнинг пастки қисмига параллел бўлган 0-0 текисликка нисбатан 1-1 ва 2-2 кесимлар учун Бернулли тенгламасини ёзамиз: Идишнинг устки қисми очиқ бўлгани учун 1-1 ва 2-2 кесимлардаги босимлар ўзаро тенг (р 1 =р 2 ) ва суюқликнинг баландлиги ўзгармаганлиги учун унинг юқориги қисмидаги тезлиги  1 = 0, бундан ташқари, z 1 - z 2 = Н, у ҳолда:

Демак, тешикдан оқиб тушаётган суюқликнинг тезлиги суюқликнинг баландлигига бо ғ лиқ экан. Ҳа қиқий (реал) суюқлик тешикдан оқиб чиқишида босимнинг бир қисми ички ишқаланиш кучларини енгиш учун сарф бўлади, бунда босимнинг йўқолиши тезлик коэффициенти  орқали ҳисобга олинади, яъни: Суюқлик оқими тешикдан оқиб тушаётганда сиқилиши натижасида тезлик ва босим камаяди, бундай ҳолат тешикдан чиқаётган оқимнинг сиқилиш коэффициенти орқали ҳисобга олинади ва  билан белгиланади. бу ерда S 2 - тешикдан ўтган суюқлик оқимининг сиқилган жойидаги кўндаланг кесими; S 0 -тешикдан ўтаётган суюқлик оқимининг кўндаланг кесими. Тезлик ва оқимнинг сиқилиши коэффицентларнинг кўпайтмаси сарф коэффиценти дейилади ва  билан белгиланади: тенгламадан кўриниб турибдики, идишдан тешик орқали оқиб чиқаётган суюқлик миқдори идишнинг шаклига бо ғ лиқ бўлмасдан тешик катталиги ва суюқлик баландлигига боғлиқдир. Сув ва қовушқоқлиги сувнинг қовушқоқлигига яқин бўлган суюқликлар учун сарф коэффициенти  =0,62 га тенг. Энди идиш ўзгарувчан баландликка эга бўлган суюқликнинг пастки юпқа девордаги тешикдан оқиб, батамом чиқиб кетиш вақтини аниқлаймиз. Вақт бирлигида идишдаги суюқликнинг тешик орқали оқиб чиқишида унинг

баландлиги а тезлиги камаяди. Суюқликнинг оқиш жараёни турғунмас характерда бўлади. Элементлар вақт d  бирлигида суюқликнинг баландлиги Н 1 дан Н 2 га ўзгарганда идиш хажмидаги пастки тешикдан оқиб ўтган суюқлик хажми: бу ерда S 0 - идиш тубидаги тешикнинг кўндаланг кесими. Вақт бирлигида идишдаги суюқлик баландлиги dH га ўзгаради ва бунда идишдаги суюқлик миқдори қуйидаги миқдорга камаяди: бу ерда S - идишнинг кўндаланг кесими; минус ишора идишдаги суюқлик баландлигининг камайганини кўрсатади. Узлуксизлик тенгламасига асосан, оқиб тушган суюқликлар миқдорларини бир-бирига тенглаштирсак: бундан Суюқликнинг оқиб тушиш вақтини аниқлаш учун бу ифодани интегралламиз:

Демак: Бу тенглик орқали идишдаги суюқлик баландлиги маълум миқдорга камайганда, яъни Н 1 дан Н 2 га ўзгарганда суюқликнинг оқиб тушиш вақти аниқланади. Идишдаги суюқликнинг бутунлай оқиб чиқиш вақти (бунда Н 2 =0 ): Трубалардаги гидравлик қаршиликлар. Реал суюқликлар трубадан ёки каналлардан оқаётганда босимнинг бир қисми ички ишқаланиш кучини енгиш учун харакат йўналишини ўзгартирганда ва оқим тезлигини ўзгартирганда йўқолади. Демак, босимнинг йўқолиши ички ишқаланиш қаршилигини ва маҳаллий ишқаланиш қаршиликларини енгиш учун сарф бўлади. Гидравлик қаршиликларни ҳисоблаш катта амалий аҳамиятга эга. Йўқотилган босимни билмасдан насос ва компрессорлар ёрдамида суюқлик ва газларни узатиш учун керак бўлган энергия сарфини ҳисоблаш мумкин эмас. Трубадан суюқлик оқаётганда ички ишқалиш кучи трубанинг бутун узунлиги бўйича мавжуд бўлади. Унинг катталиги суюқликнинг оқиши режимига ( ламинар, турбулент) боғлиқ. Суюқлик оқимининг харакат йўналиши ва тезлиги ўзгарганда у маҳаллий қаршиликларга дуч келади. Трубадаги вентиллар, тирсак, жўмрак, торайган ҳамда кенгайган қисмлар ва ҳар хил тўсиқлар маҳаллий қаршиликлар дейилади. Труба ва каналларда ички ишқаланиш ва маҳаллий

қаршиликлар учун йўқотилган босим Дарсий - Вейсбах тенгламаси орқали аниқланади: бу ерда  - ички ишқаланиш коэффициенти; l-труба узунлиги; m,  -оқим тезлиги, м/с; d э -трубанинг эквивалент диаметри, м. Ишқаланиш коэффициенти ўлчамсиз катталик бўлиб, унинг миқдори ҳаракат режимига, трубанинг ғ адир-будурлигига боғлиқ. Тў ғ ри ва силлиқ трубаларда суюқлик оқими ламинар ҳаракатда бўлса, ишқаланиш коэффициенти трубанинг ғ адир-будурлигига боғлиқ бўлмайди ва қуйидаги тенглик орқали аниқланади: бу ерда А- труба шаклини ҳисобга олувчи коэффициент; думалоқ трубалар учун А=64, квадрат шаклидаги каналлар учун А=57.

Турбулент оқимда ишқаланиш коэффициентларининг катталиги режимга ҳамда трубанинг Ғадир-будурлигига бо ғ лик. Трубаларнинг ғ адир- будурлиги абсалют геометрик ва нисбий ғ адир-будурлик билан характерланади. Труба деворларидаги ғ адир-будурликлар ўртача баландликларнинг труба узунлиги бўйича ўлчаниш абсалют геометрик ғ адир-будурлик дейилади. Труба деворларидаги ғ адир-будурликлар баландлигининг (  ) трубанинг эквивалент диаметрига (d э ) нисбати нисбий ғ адур-будурлик дейилади ва  билан ифодаланади: Турбулент режим учун ишқаланиш коэффициенти  ни топишда бир қатор тенгламалар таклиф этилган. Турбулент режимдаги харакатнинг ҳамма соҳалари учун қуийидаги тенгламадан фойдаланиш мумкин: Маҳаллий қаршиликлардаги босимнинг йўқотилиши қуйидаги тенглама орқали топилади: бу ерда  мқ - маҳаллий қаршилик коэффициенти, унинг қиймати тажриба йўли билан аниқланади ва уларнинг катталиклари махсус жадвалларда берилади. Ички ишқаланиш ва маҳаллий қаршиликларни енгиш учун сарф бўлган босим қуйидагига тенг:

Суюқликларнинг донасимон қатламдан ўтиши. Кўпчилик химиявий - технологик жараёнларда суюқлик ва газлар сочилувчи донасимон материаллар қатламидан ўтказилади. Ишлатиладиган донасимон материаллар хилма-хил бўлиб, уларнинг шакли ва ўлчамлари ҳам хар бўлади. Агар донасимон материаллар диаметри бир хил бўлса, бир ўлчамли қатлам ва ҳар хил бўлса кўп ўлчамли қатлам дейилади. Бу жараёнларда суюқлик ва газлар донасимон материалларнинг орасидан ва каналлардан ўтади. Донасимон материалларнинг қатлами гидравлик қаршилик, солиштирма юза, заррачалар орасидаги бўшлиқ ҳажми, материалларнинг ўлчами ва шу каби катталиклар билан характерланади. Донасимон материаллар орасидаги бўшлиқ хажмнинг қатлам хажмига нисбати бўш хажм дейилади ва  билан белгиланади: бу ерда V- донасимон қатлам ҳажми; V 0 - қатламдаги заррачалар эгаллаган ҳажм; V-V 0 -қатламнинг бўш ҳажми. Бўш ҳажмнинг катталиги донасимон материалларнинг хилига ва уларнинг катта-кичиклигига боғлиқ бўлиб, у тажриба орқали топилади. Донасимон қатламдаги гидравлик қаршиликни аниқлашда трубалардан суюқлик ўтганда босимни топишда қўлланиладиган тенгламадан топиш мумкин: Бу ерда  - фақат ишқаланиш қаршилигини ҳисобга олмай, балки суюқлик ҳаракати давомида маҳаллий қаршиликларни, яъни суюқликларнинг

заррачалар орали ғ идаги эгри-бугри каналлардан ва заррачалар орасидан ўтаётгандаги қаршиликларнинг ҳаммасини ҳисобга олади ва умумий қаршилик коэффициенти дейилади. Тенгламадаги экивалент диаметр донадор қатлам заррачаларнинг диаметри орқали аниқланади: бу ерда Ф-заррачаларнинг шаклини белгиловчи катталик; d-заррачанинг ўлчами. F-текширалаётган заррачаларнинг шаклини белгиловчи катталик; d- заррачаларнинг ўлчами. Масалан: шарсимон заррачалар учун Ф=1; куб учун Ф=0,806; баландлиги радиусидан 10 марта катта бўлган цилиндир учун Ф=0,69. Ф нинг қиймати одатда махсус адабиётларда берилади. Агар қатламнинг бўш ҳажми ва солиштирма юзаси маълум бўлса, d э ни қуйидаги нисбатан топиш мумкин: бу ерда а - солиштирма юза, м 2 /м 3

Солиштирма юза қатламнинг ҳажм бирлигида жойлашган ҳамма заррачаларнинг юзасини ифодалайди. Агар қатлам кўп ўлчамли заррачалардан иборат бўлса, у ҳолда заррачаларнинг диаметри қуйдагича топилади: бу ерда х i -диаметри d i бўлган заррачаларнинг массавий улуши. Қ атлам каналларидаги суюқликнинг ҳақиқий тезлигини аниқлаш қийин. Шу сабабли дастлаб суюқликнинг мавҳум тезлиги топилади. Сўнгра қуйидаги нисбатан фойдаланиб суюқликнинг ҳақиқий тезлиги аниқланади: бу ерда  =V/F мавҳум тезлик суюқлик ҳажмий сарфини қатламнинг кўндаланг кесими юзасига бўлган нисбатига тенг. Қ аршилик каффиценти ни аниқлаш учун бир қатор тенгламалар таклиф этилган. Суюқликларнинг донасимон қатламлардан ўтишидаги ҳамма режимлар учун умумий гидравлик қаршилик коэффицентини қуйидаги умумий тенглама орқали топиш мумкин: Тенгламадаги Рейнольдс критерийчиси қуйидагича топилади: Бу ерда  ва  - суюқликнинг зичлиги ва динамик қовушқоқлиги, а- солиштирма юза.

Похожие

Гидродинамика. Бернулли тенгламаси

Турли касалликларда жисмоний реабилитацияни қўлланилиши

Суюқликларни узатиш

Биоспецифик хроматографияда субстратларни ишлатиш

Замонавий антиоксидантлар ва консервантлар фармацевтик технологияда