Бўғоз ҳайвонларнинг касалликлари - Медицина - Рефераты

Бўғоз ҳайвонларнинг касалликлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

111 KB

Бўғоз ҳайвонларнинг касалликлари Режа: 1. Бўғоз ҳайвонларга ташқи омилларнинг таъсири. Абортлар. 2. Бўғоз ҳайвонларда учрайдиган касалликлар. 3. Бўғоз ҳайвонлар касалликларини даволаш ва олдини олиш 4. чоралари.

Аборт (Abortus) деганда - бўғозликни вақтидан илгари узилиши яъни ҳомиланинг нобуд бўлиши, кейин унинг организмига шилимиши, ўзгарган ҳомиланинг бачадонда ушланиб қолиши ёки ташқарига чиқарилиши тушинилади. Бола ташлаш барча қишлоқ хўжалик ҳайвонларида учраши мумкин. Шунинг учун чорвачиликка иктисодий жиҳатдан катта зарар келтиради. Бу зарар нафақат наслдор ҳайвонлар сонининг, балки уларнинг гўшт, сўт, жун ва бошқа маҳсулдорлигининг кескин камайиши билан ҳам ифодаланади. Кўпинча бола ташлашдан сўнг ҳайвонда унинг асорати сифатида жинсий аъзоларнинг касалликлари ривожланади, бу эса ҳайвонни доимий қисирлигига олиб келади, баъзан касаллик туфайли ҳайвон нобуд бўлади. Юқумли ва инвазин касалликлар туфайли бола ташлаш ҳайвонларда биологик сабаблар: урғочи ҳайвон организмига микроорганизмлар, вируслар ёки замбуруғларнинг тушиши оқибатида кузатилади. Бундай бола ташлаш барча турдаги қишлоқ хўжалик ҳайвонларида кузатилиши мумкин. Юқумли касалликлар натижасида бола ташлашга сигир, қўй ва чўчқаларнинг бруцеллёз, сигирларнинг вибриоз касалликлари оқибатида бола ташлаши, инвазион (идопатик) касалликлар оқибатида бола ташлашга урғочи ҳайвонларнинг трихомоноз касаллиги туфайли, симптоматик бола ташлашга ҳайвонларнинг гемоспоридиоз ва гельминтозлар билан касалланиши оқибатида бола ташлаши мисол бўлади. Бруцеллёз билан касалланган сигирлар кўпинча бўғозлик даврнинг 5-7 ойида, биринчи марта туғаётган гуножинлар эса баъзида ундан эртароқ (4 ойида) бола ташлайди. Бунда ҳайвоннинг жинсий аъзолари шишиб кетади ва ундан йиринг аралаш шилимшиқ суюқлик оқа бошлайди. Ҳомила бачадондан ҳар доим ҳам чиқавермайди ва чириб кетади. Сигирлар виброз касаллиги билан оғриганда уларнинг ҳомиласи 1-8 ойликкача муддатда ўлади ва бола ташлайди. Ташланган бола кўпинча бироз шишган бўлади,

бола ташлаган ҳайвон жинсий аъзосидан дастлаб қон аралаш, кейин шилимшиқ суюқлик оқади. Д.Хэммонд абортларнинг сабабларини уч асосий гуруҳга булишни тавсия этади: 1.Ота-онасидан бериладиган генетик жиҳатларнинг етарли бўлмаслиги туфайли эмбрионнинг тўлақимматли ривожланмаслиги; 2. Кимёвий моддаларнинг она организмига тушиши оқибатида келиб чиқадиган аномалиялар; 3. Она организми секретларининг (сутсимон модда) муртакни бачадонга ёпишишига ноқулай таъсири ёки унинг ёмон сифатли бўлиши. Абортлар келиб чиқиш сабабларига кўра, юқумсиз, юқумли ва инвазион абортлар турларга бўлинади. Барча юқорида кўрсатилган абортларнинг икки тури фарқланади: а) идиопатик (idios - асосий, мустақил, шахсий) абортлар - ҳомила ёки унинг провизор аъзоларига специфик этиологик омилларнинг бевосита таъсири оқибатида келиб чиқади; б) симптоматик абортлар - она ҳайвон касалликларининг ёки уларни нотўғри сақлаш ва озиқлантиришнинг асорати сифатида намоён бўлади. Юқумсиз касаллик туфайли бола ташлаш ҳоллари юқумли ва инвазион касалликлар оқибатида бола ташлашга нисбатан кўпроқ учрайди. Абортлар муддатига кўра, эрта (1-4 ойлигида), кечки (сигирларда бўғозликнинг 5-7- ойларида, бияларда 8-10, қўй-эчки ва чўчқаларда 3-4 ойлигида) одатланган бўлиши мумкин. Абортлар кўпинча бўғозлик даврининг айнан бир муддатида такрорланиб туради. Эрта аборт . Эмбрионнинг сўрилиб кетиши (эмбрион ўлиши) билан тугаши мумкин ва бунда сигир, бия, қўй ва чўчқаларда 1-3 ойдан кейингина куйикиш кузатилади. Эмбрион ўлишини олдини олиш учун она ҳайвонларнинг озиқлантириш ва сақлаш шароитларини яхшилаш лозим. Бундан ташқари витаминлар ва макро- ва микроэлементлар препаратлари қўлланилади. Клиник намоён бўлишига кўра, тўла ва чала абортлар фарқланади.

Тўлиқ аборт ( Abortus completus ) пайтида тўла ривожланмаган ҳомилани бачадондан чиқарилиши ёки барча ҳомилани (кўп болаликда) ўлиши кузатилади. А.П.Студенцов бўйича абортларнинг таснифи. Юқумсиз абортлар Юқумли абортлар Инвазион абортлар Идипатик абортлар ҳомила ва унинг пардаларининг туғма аномалиялари Бруцеллёз, сальмонеллёз, лептоспероз, листериоз. Тризомоноз, токсоплазмоз. Симптоматик абортлар А) бачадон, юрак, ўпка, буйраклар, жига рва бошқа аъзоларининг касалликлари оқибатида она ҳайвон ва ҳомила ўртасидаги ўзаро алоқанинг бузилиши; Б) алиментар; В) травматик; Г) одат бўлиб қолган; Д) сунъий. Отлар юқумли анемияси, туберкулёз ва бошқа юқумли касалликлар. Она ҳайвоннинг қон паразитар ва бошқа инвазион касалликлари. Чала аборт ( Abortus incompletus ) пайтида бачадондаги битта ёки бир нечта ҳомиланинг ўлиши ва бачадонда қолган ҳомиланинг нормал туғилиши характерли бўлади. Одатланган аборт . Кўпинча сигир ва бияларда тахминан бўғозлик даврининг айнан бир муддатида, кўпроқ иккинчи ярмида аборт такрорланиб туради. Сариқ тана фаолиятининг етишмовчилиги, бачадоннинг

ривожланмай қолиши ва эндометритдан сўнг бачадон пардасининг ўзгариши одатланиб қолган абортга сабаб бўлади. Бола ташлаган ҳайвонни алоҳида ажратиб, уни сақлайдиган жойлар механик усул билан тозаланиб дезинфекция қилиниши, ҳомила ва унинг пардалари тоза ҳамда ёруғ жойда кўздан кечирилиши керак. Сўнгра аборт бўлган ҳомила ёки унинг қисмлари сув ўтказмайдиган идишларга солиниб шунингдек, ўлган ҳомиладан олинган қон ветеринария лабораторияларига жўнатилади. Агар бола ташлаган сигирлар вибриоз ёки трихомоноз касаллигига гумон қилинса, унда қиннинг бачадон бўйинчасидан шилимшиқ модда олиниб текширилади. Бола ташлаш сабабларини аниқлашда анамнез маъмулотларини эътиборга олиш керак. Бола ташлаш сабаблари аниқлангандан сўнг ҳайвон даволанади. Чорвачилик фермаси ёки хўжаликда ҳайвонларда бола ташлаш ҳолларининг олдини олиш чора-тадбирлари ишлаб чиқилади. Юқумли касалликлар туфайли содир бўладиган бола ташлашда, аввало бруцеллёз, вибриоз ва трихомоноз касалликларига текшириш ўтказилиши керак. Ҳайвонларнинг ялпи бола ташлаши кўп ҳолларда юқумли касалликлар ва озиқланишнинг етарли бўлмаслиги оқибатида кузатилади. Бола ташлашга сабаб бўлган юқумли касаллик аниқланганда, маълум кўрсатма асосида қарши кураш чоралари ўтказилади. Кўпинча аборт оқибатида ҳомила ўлик бўлади. Айрим ҳолларда ҳомила чала туғилиши ҳам мумкин. Агар ҳомила тирик, танаси жун билан қопланган ва эмиш рефлекси намоён бўлса уни дарҳол артиб қуритилади, иссиқ (25-30°) хоналарда сақланиб, унга 37-38° гача иситилган она сути берилади. Бола ташлаш ўлик ҳомиланинг чиқиши билан содир бўлсада, ҳайвонларда увиз сути пайдо бўлиб, елини катталашади, тана вазни камаяди. Айрим ҳолларда аборт оқибатида ҳомиланинг мумиёланиши ( mumificatio fetus ), ёки ҳомиланинг чириши, емирилиб парчаланиши ( mesipatio fetus ) ва ҳомиланинг қотиб қолиши ( petrificatio fetus ) билан кечиши ҳамда ҳомиланинг

сўрилиб кетиши билан борадиган яширин аборт ( abortus latentus ) кузатилиши мумкин. Ҳомиланинг мумиёланиши сигир, чўчқа, совлиқ ва эчкиларда кузатилади. Бу бачадонда ўлган ва унда ушланиб қолган ҳомилада юз берадиган жараён бўлиб, шу давр ичида она организмида дастлаб ҳомила олди суюқликлари, сўнг ҳомила танаси тўқималарининг суюқ таркибий қисмлари шимилади, шу сабабдан ҳомила зич бўлиб, бирмунча қўриб қолади. Ҳомиланинг мумёланиши бачадонда чиритувчи ва йирингли микроорганизмлар бўлмаган тақдирда содир бўлади ва қўриган ҳомила бир неча йил давомида бачадонда сақланиши мумкин. Ҳайвон организмида ҳомила сувининг шимилиши даражасига қараб унинг атрофини ўраб олган бачадон деворлари аста-секин қисқаради. Шу туфайли ҳомила пардалари ҳомилага ва бачадон деворларига зич ўрнашиб қолади. Бачадонда ҳомиласи мумёланиб қолган ҳайвоннинг соғлигида бирор ўзгариш сезилмайди, ҳамда бачадонда ҳомила борлигини кўрсатиб турадиган белгилар ҳам бўлмайди. Фақат бундай ҳайвонларда узоқ вақтгача куйикиш ҳолати кузатишини эътиборга олиб ҳомиланинг мумёланиб қолганлигини билиш мумкин. Ҳомиланинг мумиёланганлигини аниқлашда қуйидаги белгиларга эътибор берилади, туғиш белгиларининг йўқлиги ёки бўғозлик белгиларининг намоён бўлишини тўхташи; жинсий даврларнинг бузилиши, бачадонда қаттиқ тананинг борлиги; пайпаслаганда бачадонда карункулалар ва флюктуациянинг йўқлиги; тухумдонларнинг бирида сариқ тананинг борлиги. Бундан ташқари, бачадон ўрта артерияси пайпаслаб кўрилганда бўғозлик учун характерли бўлган тебранишлар сезилмайди. Совлиқ ва эчкилар бачадонидаги мумёланган ҳомилани қорин деворини ташқи томондан пайпаслашда қўлга қаттиқ тана сифатида тегадиган жисмдан аниқлаш қийин эмас. Даволаш. Бачадонда мумёланиб қолган ҳомилани олиб ташлаш учун тери остига 1 %-ли синэстрол эритмасидан йирик ҳайвонларга 4-5 мл ва майда

ҳайвонларга 1 мл миқдорида 12 соат оралатиб икки марта юборилади. Сўнг сариқ тана босилиб (сигирларда) энуклеация қилинади, 15-20 мл 1,5%-ли новокаин эритмаси юборилиб, сакрал оғриқсизлантирилади, бачадон бўйинчаси канали 4-5 бармоқ катталигида кенгайтирилади. Бачадон бўшлиғига шилимшиқли қайнатма ёки фурацилин, синтомицин, грамицидин каби антибиотикларнинг мойли эмулсияси юборилади, сигир ва бияларга 30- 60, чўчқаларда 30, бошқа ҳайвонларга 3-15 ТБ окситоцин тери остига ёки мускул орасига инъекция қилинади. Бундан кейин ҳам бачадондаги мумёланиб қолган ҳомила ташқарига чиқмаса акушерлик ёки Крея-Шоттлер илмоқлари билан ҳомиланинг олдинги қисмларидан илиб, тортиб олинади. Консерватив усуллар билан мўмёланган ҳомилани олиб ташлашнинг иложи бўлмаса, Кесарево усули билан олинади. Ҳомиланинг емирилиб парчаланиши (мацерацияси). Ўлган ҳомила юмшоқ қисмларининг ферментатив жараёнлар туфайли суюлиб, ҳатто суякларнинг бирлашган жойидан ажралиб қолишига ҳомиланинг мацерацияси дейилади. Бу жараён бачадонда анаэроб микроорганизмларнинг ривожланиши натижасида рўй беради. Бачадон бўйинчасининг очилган канали орқали тушган микроорганизм лар олдин бачадон шиллиқ пардасини яллиғлайди, кейин эса ҳомилага таъсир этади. Натижада бачадон бўшлиғида қўнғир рангли шилимшиқ экссудат йиғилади. Бу касаллик барча тур ҳайвонларда, кўпинча сигир, эчки ва чўчқаларда кузатилади. Бачадонида ҳомила мацерияцияланган ҳайвон қаттиқ кучанади, жинсий йўллардан йиринг аралаш жигарранг экссудат оқа бошлайди. Баъзан кучаноқлар натижасида жинсий тешикдан мацерияцияга учраган ҳомила суякларининг айрим қисмлари чиқади. Касаллик ҳайвон организмига кучли таъсир кўрсатади, унинг иштаҳаси йўқолади, ҳарорати кўтарилиб, кучли ориқлайди. Айрим ҳолларда бачадондаги ҳомиланинг тана қисмлари бир неча ҳафта давомида ташқарига чиқиб туради, шундан сўнг ҳайвон аста-секин тузала бошлайди. Кўпинча яллиғланиш жараёни бачадоннинг шиллиқ пардасидан

ўтиб, мускул, зардоб пардасини ва ҳатто қорин пардасини шикастлайди. Бундай ҳолларда бачадон бўшлиғида йиғилиб қолган йирингли экссудат абсцессга сабаб бўлиши ва қорин девори орқали ташқарига тешилиб чиқиши мумкин. Бачадон ҳомиладан тозалангандан сўнг ҳайвон соғая бошлайди ёки касаллик сурункали кўринишда ўтади ва пиемия авж олади. Биялар одатда перитонит оқибатида ҳалок бўлиши мумкин. Касал ҳайвон ректал усул билан текширилганда бачадон қаттиқ бўлиб, унинг ичидаги ҳомиланинг айрим қисмлари пайпасланади. Ҳайвон қин орқали текширилганда бачадон бўйинчаси канали бироз очиқ ва ундан йирингли экссудат оқаётганлиги аниқланади. Даволаш мақсадида сигир ва бияларга 1%-ли синестролдан 5 мл тери остига 12 соат оралатиб икки марта юборилади. Сўнгра бачадон бўйинчасининг қин қисмига 30-35 дақиқа давомида иссиқ сув (45°С) юборилиб, қўл бармоқлари билан бачадон бўйинчаси канали кенгайтирилади, ҳомила суякларини чиқариб олиш учун бачадонга шилимшиқли қайнатма ёки мойли эмулсия юборилади. Шундан сўнг бачадонга антисептик дорилар ҳам юборилади. Касал ҳайвонда тана ҳарорати кўтарилганда антибиотиклар мускул орасига инъекция қилинади. Бачадон 10%-ли ош тузи, риванол (1:2000), оқ стрептоциднинг 0,8%-ли эритмаси билан ювилади. Сигирларда кўпинча ҳомиланинг чиририши ёки эмфиземаси ўлган ва ушланиб қолган ҳомила тўқималарига чиритувчи анаэроб микроорганизм- ларнинг тушиши туфайли кузатилиб, бунда ҳомиланинг чиришидан газлар ҳосил бўлади ва бачадон халтасимон шаклни олади. Бачадонга чиритувчи микроорганизмлар очиқ бачадон бўйинчаси канали орқали ёки гематоген йўл билан тушиши мумкин. Микроорганизмларнинг ривожланиши натижасида ҳосил бўлган водород сульфид, аммиак, мой кислотаси ва карбонат ангидрид ҳомилани ўлиши, тез чириши ва қисқа вақт ичида ҳажмининг жуда катталашишига сабаб бўлади. Ҳомила тўғри ичак

орқали пайпаслаб кўрилганда ғижиллаган товуш эшитилади, жинсий йўллардан чириган ҳид келади. Касал ҳайвонларда тўлғоқ кучсиз, сезилмайдиган даражада бўлади ёки мутлақо кузатилмайди. Ҳайвоннинг умумий ҳолати ёмонлашган, тана ҳарорати 40-41°С атрофида, нафас ва томир уриши тезлашган бўлади. Кавшовчи ҳайвонларда кўпинча тимпания, бияларда эса санчиқлар рўй беради. Ҳайвон қин орқали текширилганда қиннинг шиллиқ пардалари қизарган, жинсий йўллар қуруқ ва бачадондан чириган ҳидли суюқликнинг ажралиши кузатилади. Ҳайвон ректал усулда текширилганда бачадондаги ҳомиланинг катталашганлиги ва унинг тўқималари пайпасланганда ғижиллаши сезилади, бу тери ости клетчаткасида газларнинг тўпланишидан далолат беради. Бола ташлашнинг бундай тури ҳайвонлар учун жуда ҳавфли, чунки улар кўпинча сепсис оқибатида ҳалок бўлади. Бола ташлаган ҳайвонга ёрдам кўрсатишда мутахассис шахсий гигиена қоидаларига риоя қилиши зарур. Бунинг учун қўлни йод, бензин ва парафин аралашмаси ёки таниннинг 5%-ли спиртли эритмаси (5:100) билан артиш керак. Агар қўлда бирор жароҳат бўлса уни йоднинг 5%-ли спиртли эритмаси билан артиб, устидан коллоид эритмаси қўйиш, сўнгра унинг устидан 10%-ли ихтиол малҳамини суртиш лозим. Яхшиси гинекологик қўлқопларда ишлаш керак. Бачадонга калий перманганат эритмаси (1:500) юборилиши зарур, сўнгра зиғир уруғи қайнатмаси ёки турли мойларни қўйиш тавсия этилади. Ҳомиланинг жойлашиши, тана қисмларининг ҳолати маълум бўлгандан кейин бачадондан олиб ташланади. Ҳомиланинг ҳажмини кичиклаштириш учун унинг териси узунасига кесилиб, тери ости клетчаткасида йиғилиб қолган газлар чиқариб юборилади, кейин фетотомия операцияси ўтказилиб, ҳомиланинг қорни ёрилиб ички аъзолари олиб (эвентерация) ташланади. Бачадон бутунлай тозалангандан сўнг, унга буриштирувчи совуқ эритмалар юборилиши керак.

Ўлиб қолган ҳомилани олиб ташлашдан олдин касал ҳайвонга 20%-ли кофеин эритмасидан йирик ҳайвонларга 20-30 мл териси остига, 2-5 млн ТБ миқдорида антибиотиклар мускул орасига, қуйидаги мураккаб таркибли эритма қон томирга юборилади: Сигирларга . Rp.: Spiritus vinv rectificati 95%-60,0 Calsii chloriti 10,0 Glucosai 40,0 Sol. Natrii chlorati 0,9%-200,0 M.f. Solutio. Sterilisatae. D.S. Вена қон томирига бир марта юбориш учун . Бачадони қисқаришини кучайтириш мақсадида питутрин , прегнантол сигир ва бияларга 5-10 мл , чўчқаларга 2 мл , қўй ва эчкиларга 1 мл , урғочи итларга 0,5- 1 мл миқдорида тери остига кунига 1-2 марта 3-5 кун давомида юборилди . Жинсий аъзолар антисептик эритмалар билан ювилади , кейин бачадонга 3-5 дона фуразолидон тайёқчаси ёки 5 капсула септиметрин , 1-2 дона экзутер , 3- 5 дона трибриссен ташланади , шунингдек , антибиотиклар даволовчи дозаларда мускул орасига юборилади . Эмбрионнинг сўрилиши билан бўладиган аборт клиник белгиларсиз кечиб , унга ташхис қўйиш қийин бўлади . Бундай ҳолларда уруғланмай қолгандагига нисбатан ҳайвонда жинсий даврлар орасидаги муддатни узайганлигига қараб тахмин қилиш мумкин . Шунингдек , сигир бўғозлигининг 1-2- ойлигида , биялар иккинчи марта (2-3 ойлигида ) текширилганда бўғозлик белгиларининг бўлмаслиги эмбрионнинг сўрилиб кетганлигидан далолат беради . Бола ташлашнинг барча турларида ҳомила пардаларини текшириш муҳим , чунки уларнинг касалликлари кўпинча бўғозликнинг муддатидан олдин тугашига олиб келади .

Абортларни олдини олиш . Бола ташлашнинг олдини олиш учун унинг барча сабабларини йўқотиш керак . Ҳайвонда бола ташлаш кузатилиши ҳайвон организмининг резистентлиги , индивидуал хусусиятлари , касаллик қўзғатувчи агентнинг таъсир қилиш даражаси ва бола ташлашга сабаб бўладиган патологик ўзгаришларга боғлиқ . Ҳайвонларда бола ташлашни олдини олиш учун асосан қўйидаги қоидаларга риоя қилиш керак : 1. Биологик жиҳатдан сифатли озиқалар бериш билан ҳайвонлар организми резистентлигини ошириш. 2. Ҳайвонларни парваришлаш ва озиқлантириш зоогигиеник қоидаларига тўлиқ амал қилиш. 3. Юқумли ва юқумсиз касалликларини олдини олиш, шу жумладан карантин, ҳайвонларни эмлаш, молхоналарни дезинфекция қилиш каби чора-тадбирлар бўйича ветеринария қонунчилиги қоидаларга риоя қилиш. 4. Урғочи ҳайвонларни табиий ва сунъий уруғлантиришда санитария- гигиена тадбирларини ўз вақтида ўтказиш. Қиннинг чиқиб қолиши ( Inversio vaginae s prolapsus vaginae а) тос бўшлиғининг бириктирувчи тўқима асоси ҳамда деворлари тонусининг йўқолиши туфайли, қиннинг жинсий ёриқлар орқали чиқиши тушунилади. Қиннинг чиқиши қисман - (қиннинг дорзал томони деворлари жинсий ёриқдан кўриниб туради) ва тўлиқ (қин ва бачадон бўйинчасининг жинсий ёриқдан ташқарига чиқиши) чиқиши фарқланади. Айрим ҳолларда сийдик чиқариш канали тешигининг кенгайганлиги туфайли сийдик пуфаги ҳам ағдарилиб чиқади. Бунда жинсий ёриқдан иккита шарсимон пуфак чиқиб туради. Ҳайвонларни тўйимлиги паст ва сифатсиз озиқлар билан боқилиши мационнинг йўқлиги, кучли ишлатилиши, ёмон шароитларда асралиши касалликка сабаб бўлади. Баъзан ҳайвонларда кучли кучаниқларнинг пайдо бўлиши ёки ич кетиши ҳам қиннинг тўла чиқишига олиб келади. Ҳайвон ётганда танасининг орқа қисми паст бўлиши сабабли қорин бўшлиғида босимнинг ортиши ҳам қиннинг чиқишига сабаб бўлиши мумкин.

Касалликнинг бошланишида ҳайвоннинг умумий ҳолати ўзгармайди, аммо даволаш кечиктирилганда қин деворлари шиллиқ пардаларида қон айланишнинг секинлашиши туфайли шишлар пайдо бўлади, қин шиллиқ пардассининг ёрилиши ва яраларнинг ҳосил бўлиши кузатилади. Вақт ўтиши билан ҳайвон безовталанади, қин шиллиқ пардаларининг сийдик ва тезак билан доимий таъсирланиши туфайли кучаниқлар тез-тез такрорланиб туради. Тезаклаш ва сийдик чиқариш жараёни қийинлашади. Қиннинг қисман чиқиши енгил кечади ва ўз вақтида даволанганда ижобий натижа беради. Туғишигача узоқ вақт ҳаракат қилмаган ҳайвонда касаликнинг оқибати ёмон бўлиши мумкин. Айрим ҳолда касаллик асорат бериши, қин шиллиқ пардасининг чуқур жароҳатланиши, уремия, қорин пардаларининг яллиғланиши ва ҳайвон нобуд бўлиши мумкин. Чўчқаларда фақат қин тушган бўлса у ҳолда касалликни аниқлаш осон бўлади, аммо туғуруқдан олдин қин билан бирга тўғри ичак чиққан бўлса оқибати ёмон тугаши мумкин. Остеомаляция ( Osteomalatio ) (Бўғоз ҳайвонларнинг ётиб қолиши - Paraplegia gravidarum ) - ҳайвонларда каьлций-фосфор ва витаминлар алмашинувининг бузилиши оқибатида суякларнинг юмшаб қолиши (декальцинация) ва уларнинг синувчан бўлиб қолиши билан характерланади. Кўпинча қари сигирларда туғишига бир неча ҳафта ёки ой қолганида кузатилади, шунингдек, ёш ҳайвонларда ҳам учрайди. Касаллик қўй, эчки ва чўчқаларда, баъзан бияларда ҳам кузатилади. Этиологияси. Рационда минерал моддалар ва витаминларнинг етишмаслиги, ҳазм тизими касалликлари оқибатида минерал ва витаминлар сўрилишининг ёмонлашиши, рационда минерал моддалар билан ҳазмланмайдиган бирикмалар ҳосил қиладиган кислоталарнинг ортиқчалиги, шунингдек, ҳомила танасининг ўсиши учун керакли минерал моддаларнинг озиқалар билан етарли миқдорларда тушмаслиги остеомаляцияга сабаб бўлади. Бу ва бошқа этиологик омиллар сут бераётган бўғоз сигирларга жуда ёмон таъсир қилади. Чунки рационда минерал моддалар етишмаганда сут ҳосил бўлиши

ва ҳомиланинг ривожланиши учун зарур бўлган кальций ва фосфор суяклардан қонга кўплаб ўта бошлайди, оқибатда суяклардаги минерал моддаларнинг камайиши ва унинг юмшаб қолишига сабаб бўлади. Бўғоз ҳайвоннинг ётиб қолиши уларни нотўғри парваришлаш ва поли жуда ҳам қия бўлган тор жойларда сақлаш оқибатида ҳам қайд этилади. Касаллик туғишга бир неча кун ёки ҳафта қолганда, аста-секин ёки тўсатдан пайдо бўлиши мумкин. Кўпинча касаллик қишда, ҳайвонлар боғлаб боқиладиган даврда кузатилади. Белгилари. Дастлаб бўғоз ҳайвоннинг умумий ҳолати ёмонлашмасада, иштаҳанинг ўзгариши (лизуха), семизлик даражасининг пасайиши, сут маҳсулдорлигининг камайиши, кейинчалик, кўп ётиш, оқсаш, кесувчи тишларнинг қимирлаши, пайпаслаганда қовурға суякларининг оғриқли бўлиши, ҳазм тизими фаолиятининг бўзилиши, касалликнинг охирги босқичларида оёқ буғинларининг катталашиши, оёқлар, пастки жағ ва қуймич суякларининг деформацияси, ҳайвоннинг ўрнидан қийналиб туриши ёки ётиб қолиши қайд этилади. Терида ётоқ яралар пайдо бўлади. Касаллик сурункали кечганда ҳайвон кучли ориқлайди, мускул тўқималари атрофияга учрайди. Кўпинча бундай ҳолларда туғиш нормал ўтмайди. Бола туғишига қанча оз вақт қолса, касаллик прогнози шунча яхши бўлади. Туғишига кўп вақт бор ҳайвонлар ётиб қолса, овқат ҳазм қилиш аъзолари фаолияти бузилади. Даволаш. Рационни такомиллаштириш ва унга етишмайдиган минерал моддалар ва витаминлар препаратларини киритиш, соғишни тўхтатиш тавсия этилади. Касал ҳайвоннинг бел ва думғаза қисми, шунингдек, оёқлари кунига 2-3 марта яхшилаб массаж қилинади. Бундай ҳайвоннинг рациони концентрат ва витаминга бой озиқлардан иборат бўлиши керак. Медикаментоз даволашда мускул орасига вератриннинг 0,5%-ли спиртли эритмасидан 0,5-1 мл 2-3 нуқтага (ҳаммаси бўлиб 4-6 мл) юборилади, инъекция 1-2 кундан кейин яна қайтарилади. Шунингдек, витаминлардан: ретинол, кальциферол, В гуруҳи витаминлари комплекси ҳамда сигир ва

бияларга 10-20%-ли глюкоза эритмасидан 200-300 мл миқдорида вена қон томирига юборилади. Ҳайвонларга балиқ мойи, кальций ва фосфор тузлари берилиши лозим. Яралар пайдо бўлишининг олдини олиш мақсадида ҳайвон ётадиган жойида тўшамани қалин тўшаш ва ҳар куни камида 2 марта бир ёнидан иккинчи ёнига алмаштириб туриш керак. Ҳайвон ётган жойидан турмоқчи бўлганда ёрдам қилиш лозим. Ётиб қолган сигирни ўрнидан турғазиш учун гавдасини айлантириб арқон билан боғлаш керак. Бунда арқон сигирнинг олд томонидан тўш суягининг остидан, орқа томонидан эса қўймич суяги бўртигининг олдидан ўтказилади. Сигирни айлантириб боғлагандан кейин икки томонига 3-4 тадан одам туриб арқонни ушлаб, бараварига кўтаради ва сигирни турғизади. Ҳайвон кўпинча оз вақт тургандан кейин яна ётиб олади, баъзан оёқларида мутлақо тура олмайди. Профилактикаси. Хўжаликдаги ҳайвонлар орасида остеомаляция касаллиги қайд этилганда касалликнинг сабабларини аниқлаш ва уларни бартараф этиш чора-тадбирлари кўрилади. Озиқалар минерал таркибини таҳлил қилиш ва уларни бойитиш бўйича агротехник тадбирлар, рационларни таҳлил қилиш ва такомиллаштириш, бўғоз сигирларни ўз вақтида (туғишига 60 кун қолганда) сутдан чиқарилиши таъминланади. Вақтидан илгари кучаниқ ва тўлғоқ тутиши бўғоз ҳайвоннинг бачадон бўйинчаси канали ёпиқ пайтида бачадон мускуллари ва қорин прессининг қисқариши туфайли содир бўлади. Касаллик кўпинча бияларда, кам даражада бошқа турдаги ҳайвонларида учраши мумкин. Касаллик кўпинча ҳайвонларни сақлаш қоидаларининг бузилиши, яъни организмининг совуқ қотиши, бўғоз ҳайвонларга совуқ сув, музлаган, моғорлаган озиқларнинг берилиши ва кўпинча бияларда жисмоний зўриқиш натижасида рўй беради. Бундан ташқари, бўғоз ҳайвоннинг қорнига механик таъсирлар бўлиши, ректал ва вагинал текширишда эҳтиётсизлик ҳам сабаб бўлиши мумкин. Касаллик бияларда бўғозликнинг иккинчи ярми давомида, сигирларда эса туғишига 3-4 ҳафта қолганида қайд этилиши мумкин.

Белгилари безовталаниш, баъзан тана ҳароратининг кўтарилиши, юрак уриши ва нафас сонининг тезлашиши билан намоён бўлади. Бияларда тўлғоқ тутишдан олдин санчиқлар пайдо бўлади. Кейинчалик, ҳайвонларнинг бели букилиб, қорин девори мускуллари таранглашади. Ректал текшириш билан бачадоннинг қисқариб бўшашишини сезиш мумкин. Касаллик узоққа чузилса, ҳайвоннинг нафас олиши, томир уриши тезлашади, тез терлайди. Диагноз касал ҳайвонларнинг умумий безовталаниши, санчиқларнинг пайдо бўлиши ва туғиш аломатларининг йўқлигига қараб қўйилади. Бияларда вақтидан илгари кучаниш ва тўлғаноқлар 2 соатдан 12 соатгача давом этиши ва кўпинча бола ташлаш билан якунланиши мумкин. Сигирларда эса бу ҳол 2-3 кун давом этиб, асфикция натижасида ҳомиланинг ўлиши ва бола ташлаш кузатилиши мумкин. Вақтидан олдин кучаниқ ва тўлғоқ ҳайвонларнинг нормал туғишидан қуйидаги жиҳатлари билан фарқланади: 1) барча туғиш белгиларининг мавжуд эмаслиги; 2) ички текшириш натижалари; 3) уруғлантиришни ҳисобга олиш журнали маълумотлари. Вақтидан илгари кучаниқ ва тўлғоқ тутишида ҳамма вақт эҳтиёткорлик чораларини кўриш лозим. Бия, сигир, қўй ва эчкиларда кучаниқларнинг зўрлиги туфайли бачадон ёрилиб, ҳайвон ҳалок бўлиши мумкин. Даволаш да касал ҳайвонга энг аввал тинчлик берилиши ва қисқа муддатли юргизиш тавсия этилади. Ҳайвон ётганида ёки тик турганда тананинг орқа қисми олдинги қисмига нисбатан баландроқ бўлиши лозим. Ҳайвоннинг бел ва думғаза соҳасига иссиқ компресс қўйилади. Тери остига морфий (бияларга 0,5, урғочи итларга 0,03-0,05 г миқдорида), сигирларга 0,02 г атропин тери остига юборилади, 1-1,5 л миқдорида ароқ ичирилади; чўчқаларга тўғри ичак орқали (150-200 мл сувга 15,0-20,0 қуруқ модда ҳисобида) хлоралгидрат эритмаси юборилади. Тўлғоқни бўшаштириш учун ҳайвон думғазаси билан биринчи дум умуртқаси орасига (сакрал анестезия) 1%-ли новокаин эритмасидан 15-20 мл юборилади. Дориларни вена қон томирига юбориш ва клизмалар ўтказиш

ҳайвонга салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Бачадондаги ҳомила ўлик бўлса уни тезда чиқариб олиш чораларини кўриш лозим. Ҳомила пардаларида сув тўпланиши (водянка). Бўғозлик даврида амнион б ў шлиғида ҳомила сую қ лиги, яъни амнион эпителий секрети ҳосил бўлади. Аллантоис бўшлиғида эса урахус (сийдик йўли) билан келган сийдик йиғилади. Бўғозлик нормал ўтаётганда амнион суюқлиги ва сийдикнинг миқдори маълум даражада кўпайиб ёки камайиб туради. Ҳомила пардаси бўшлиғида суюқликларнинг хаддан ташқари кўп миқдорда йиғилиб қолиши ҳомила пардасида сув тўпланиши (истисқо) касаллиги дейилади. Касаллик кўпинча сигирларда, кам даражада бошқа тур ҳайвонларда учрайди. Сабаблари. Амнион эпителий қавати иш фаолиятининг бузилиши гидроамнионинг ривожланишига, ҳомила буйракларининг касалланиши эса гидроаллантоис ривожланишига сабаб бўлиши мумкин. Бу касалликлар к ў пинча сигир ва бияларнинг қ орнида эгизак ёки йирик бола бўлганда плацентар қ он айланишнинг бузилиши натижасида кузатилади. Белгилари. Касаллик оғир кечганда урғочи ҳайвоннинг қорни бўғозликнинг охирги учинчи қисми бошланишида жуда катталашиб кетади. Ҳомила пардаларида суюқликнинг миқдори кўпайган сари ҳайвоннинг умумий аҳволи оғирлашиб боради. Касал ҳайвоннинг иштаҳаси пасаяди, юрак уриши тез-тез, кучсиз бўлади, нафас зўриққған ва юзаки, тери қопламаси ҳурпайган, кўзлар хиралашган, ҳайвонда ариқлаш кузатилади. Кечиши. Касаллик енгил ўтганда бўғозлик нормал бўлади, ҳайвон тугадиган вақтда тўлғоқ тўтиши кучсиз бўлади. Бундай холларда акушерлик ёрдами кўрсатилмаса боланинг туғилиши қийинлашади баъзан оғир шаклларида бачадон ёрилиши ёки қорин мускулларининг узилиб кетиши кузатилади. Диагнози. Ҳайвонни ташқи ва ички томонидан текшириш билан касалликни осон аниқлаш мумкин.

Даволаш. Касаллик енгил ўтганда ҳайвонга туйимли озиқалардан оз-оздан бериш ва ҳар куни очиқ ҳавода яйратиш билан бўғозликнинг нормал ўтишини таъминлаш лозим. Касаллик оғир кучганда бўғоз ҳайвонни вақтидан илгари туғдириш зарур, акс ҳолда ҳомила нобуд бўлиши мумкин. Бунинг учун бачадон буйни канали очилади ва ундан сўнг канал ичига икки ёки уч бармоқ киргизилади. Бачадон буйни яхшилаб очилгандан кейин бармоқлар билан ҳомила пардаси йиртиб ташланади ёки зонд тиқилиб, аста-секин ҳомила суви ташқарига чиқариб юборилади. Бўғоз ҳайвонларда шишлар пайдо бўлиши . Бўғоз ҳайвонларда (асосан бия ва сигирларда) шишлар веноз қоннинг умумий ва маҳаллий димиқиши оқибатида орқа оёқлар ва қорин деворининг пастки қисми тери ости клетчаткасида трассудат тўпланиши билан характерланади. Сабаблари. Касаллик бўғоз ҳайвонларнинг етарли даражада ҳаракат қилмаслиги ва ҳ айвон ларга концентрат озиқалар кам берилиб, туйимлиги паст дағал озиқалар (буғдой, арпа сомони, шоли похоли, дони ажратиб олинган макка пояси) кўп миқдорда берилиши натижасида юзага келиши мумкин. Белгилари. Ҳайвоннинг орқа оё қ лари, қ ориннинг пастки девори, елин ва жинсий аъзоларда шишлар пайдо бўлиши мумкин. Баъзан қорин деворидаги шишлар к ў крак остига қ адар тар қ айди. Шишган жойлар пайпасланганда ҳарорати меъёрдан паст бўлади. Бармо қ билан босилганда пайдо бўлган чу қ урча дастлабки ҳолатига секин қайтади. О қ ибати. Касаллик унча ҳавфли эмас, чунки ҳайвонни парваришлаш ва озиқлантиришдаги етишмовчиликлар тугатилганда шишлар ҳосил бўлиши тўхтайди ва кейинчалик, йўқолиб кетиши мумкин. Бўғоз ҳайвон туғишидан 2 - 3 кун ўтгандан кейин шишлар ў з- ў зидан қ айтиб кетиши мумкин. Бўғозликнинг биринчи ярмида шишлар пайдо бўлиши юрак қон-томир тизимида органик ўзгаришлари, буйраклар ва бошқа аъзоларнинг касалликларидан далолат беради. Бу пайтда прогноз ёмон бўлиши мумкин.

Профилактик даволаш . Симптоматик даволаш тавсия этилади. Кучли таъсир этувчи сийдик ҳайдовчи ва сурги дорилар эса тавсия этилмайди. Шунингдек, тўқималардаги босимни камайтириш мақсадида шишларни тешиш ёки кесиш ҳам мумкин эмас. Чунки яллиғланиш ва флегмоналар ривожланиши мумкин. Одатда режали равишда яйратиш, суғоришни чегаралаш, юқори сифатли озиқалар билан таъминлаш, шишлар ҳосил бўлган жойларни массаж қилиш (қитиқловчи, қиздирувчи малҳамлар қўлланилмайди) қон айланишни яхшиланиши ва трассудатни қайта сўрилишини таъминлайди. Бачадон грижаси. Касаллик қорин мускулларининг йиртилиши оқибатида грижа халтасининг ҳосил бўлиши ва унга ичида боласи бўлган бачадоннинг тушиши билан харакерланади. Қорин мускулларининг жароҳатланиши травматик жароҳатланишлар оқибатида ёки ўз-ўзидан бўлиши мумкин. Ҳайвон қорнидаги боланинг жуда катта бўлиши, эгизак ҳомиладорлик ва ҳомила пардаларининг истисқоси касаллиги ва бўғоз ҳайвонларга катта ҳажмли озиқаларнинг берилиши иккиламчи омиллар бўлиши мумкин. Касаллик кўпинча бия, сигир ва эчкиларда, баъзан бошқа турдаги ҳайвонларда қайд этилади. Белгилари. Дастлаб юмшоқ консистенцияга эга бўлган кичик шиш пайдо бўлади. Кейин ҳомиланинг ўсиши билан шиш катталашиб боради. Қорин деворининг тўғри мускуллари йиртилганда (узилганда) елин олдинга ва пастга ёки бир ёнига қараб силжийди. Қориннинг ёнбош девори грижаси бияларда асосан чап томонда, кавшовчи ҳайвонларда ўнг томонда жойлашади. Катта размерда бўлганлиги учун одатда грижа ҳалқасини аниқлаб бўлмайди. Бундай ҳолларда қорин девори (майда кавшовчи ҳайвонларда) пастга осилиб тушади ва ҳатто ерга тегиб туради. Касал ҳайвонларда туғиш жараёнлари оғир кечади ва узоқ давом этади, асфиксия оқибатида ҳомиланинг ўлими кузатилиши мумкин. Прогноз . Бачадон грижаси ҳайвоннинг умумий ҳолатига унчалик ёмон таъсир қилмасада, грижа хал қ аси ҳомилани қ исиб қў яди, натижада уни

нобуд қилади. Касал ҳайвонда туғиш пайтида т ў лғо қ жуда кучсиз бўлади. Шунинг учун бундай ҳайвонга акушерлик ёрдами кўрсатиш зарур. Боласи туғдириб олингандан сўнг ҳайвондан репродуктив мақсадларида фойдаланиш тавсия этилмайди. Даволаш усули ишлаб чиқилмаган. Оператив усулда даволаш иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ эмас. Бунда ветеринария мутахассисининг вазифаси ҳомилани соғлом туғилишини таъминлашдан иборат бўлади. Грижа халтасининг янада катталашиб кетишининг олдини олиш мақсадида ҳайвонга бандаж боғланиши тавсия этилади. Ҳайвонга юқори туйимли озиқалар кам-камдан берилади. Бачадон грижаси билан касалланган ҳайвоннинг туғишида фаол акушерлик ёрдами кўрсатилиши лозим. Бунинг учун болани тортиб олиш, қоринни кенг мато билан маҳкам боғлаш, талаб этилганда Кесарев усулида болани олиш тавсия этилади. Туғаётган ҳайвонни орқаси билан чалқанча ётқизиш керак, бу билан ҳомиланинг бачадондан ташқарига қараб т ўғ ри йўналишига имкон яратилади. Т ў лғо қ тўтишни кучайтириш мақсадида грижа халтаси қўл билан босилиб ҳаракатлантирилади.

Похожие

Қисирлик. Акушер-гинекологик диспансерлаш

Бачадон ва тухумдонлар касалликлари

Катта ёшдаги болалар касалликлари. Нафас органлари касалликлари

Паррандаларнинг юқумли касалликлари

Упка йирингли касалликлари