“Amaliy antrapologiya asoslari va biomеxanika” fanining maqsad va vazifalari. Odam harakat apparatining anatomik tuzilishi - Медицина - Рефераты

“Amaliy antrapologiya asoslari va biomеxanika” fanining maqsad va vazifalari. Odam harakat apparatining anatomik tuzilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

183 KB

“Amaliy antrapologiya asoslari va biomеxanika” fanining ma q sad va vazifalari. Odam harakat apparatining anatomik tuzilishi. Reja: 1. Kirish. “Amaliy antrapologiya asoslari va biom е xanika” fanining ma q sad va vazifalari, boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi. 2 Skelet haqida umumiy ma’lumot. 3. Suyak skeletining tuzilishi. 4 Qo`l va oyoqlar skeleti.

1 Kirish. “Amaliy antrapologiya asoslari va biom е xanika” fanining ma q sad va vazifalari, boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi. « Amaliy antropologiya asoslari» fanining asosiy maqsadi va vazifalari qomatlarning antropologik bo`y – razmer standartlarini ishlab chiqish va razmer tipologiyasini tuzish masalalarini o`rganishdir. Ommaviy tikiladigan kiyimning konstruktiv parametrlarini optimizatsiyalashga faqatgina iste‘molchining razmer xarakteristikasini, qomatning formasi to`g`risida aniq axborotga ega bo`lgandagina erishish mumkin. Aholining razmer tipologiyasini ishlab chiqish va standart razmerlar ko`rishga oid keng masalalar doirasini yoritishdir. Bunda oliy matematika, ehtimollar nazariyasi, hisoblash texnikasi va chizma geometriya fanlari ma‘lumotlaridan foydalaniladi. Bundan tashqari ushbu fanda odamning anatomik tuzilishi, odam tanasining tashqi shaklining o`ziga xos belgilari, razmer belgilarining qonuniyatlari, ularni standartizatsiyalash printsiplari masalalari ko`rib chiqiladi. Aholini ommaviy tekshirishda ishlatiladigan o`lchamlar programmasi va tadqiqot usullarini o`rganish, antropometrik tekshirishlarda nokontakt usullarini yanada takomillashtirish va tipik qomatlarining maketlarini o`rganish shu fan programmasining asosiy maqsadlaridan biridir. Antropometrik standartlar ishlab chiqish printsiplarini tadqiqotning tanlab olinadigan usuli razmer o`zgarishi printsiplari variantlarining qonuniyatlari va taqsimlanishini ko`rib chiqiladi. Shu qonuniyatlar asosida katta yoshdagi va kichik yoshdagi aholi tipologiyasining marakkab nazariy va amaliy masalalari hal etiladi. Ommaviy ishlab chiqarish tikuvchilar oldida tashkil qilinishi bilan tipik qomatni ishlab chiqish masalasi qo`yiladi. Shuning uchun mutaxassislar tana tuzilishi klassifikatsiyasi tuzish ustidan ish olib bormoqdalar. Individual ishlab

chiqarishda kiyim tayyorlash uchun tananing kiyim yopishib turadigan qismlaridan qator o`lchovlar olish zarur. Ommaviy ishlab chiqarishda esa bu o`lchovlar olinmaydi. Buyumni konstruktsiyalashdagi hisoblashda maxsus metodlar asosida ishlab chiqarilad. Tikuvchi mutaxassislar va konstruktorlar morfologiyada o`rganiladigan odamning tashqi shakli haqidagi asosiy ma‘lumotlarga ega bo`lishlari zarur. Bu masalani hal etish uchun «Amaliy antropologiya asoslari» kursi o`rganiladi. Odamning qomati haqida turli belgilar: tana, gavda, oyoq va qo`llarning uzunligi, ko`krak shakli va boshqalar orqali xulosa chiqarish mumkin. Bu belgilar tananing umumiy razmerlari, tana mutanosibligi, tana tuzilishini, andomni aniqlaydi. Bu belgilar odam morfologiyasi kursini o`rganish ob‘ekti bo`lib hisoblanadi. Odam morfologiyasi – bu odam tanasining shakli va tuzilishini o`rganuvchi fan. Odamning morfologik strukturasini tushunish uchun anatomiyasi bilan, ya‘ni odam tanasining tuzilishini o`rganish haqidagi fan bilan umumiy tarzda tanishib chiqish zarur. 2 Skelet haqida umumiy ma’lumot. Skelet – suyak sistemasi bo`lib, u tananing qattiq asosini tashkil etadi. Skelet butun tana uchun tayanch rolini o`ynaydi. Uning asosi suyakdir. (1-rasm) Odam skeletining umumiy suyaklar soni 200 ta bo`lib, bulardan 170 tasi juft suyaklardir. Barcha suyaklar odam umumiy massasining 16-18%ini tashkil etadi, chaqaloqlarda esa 14%ni tashkil etadi. Odamning tana shaklini aniqlaydigan ko`p belgilarning shakllanishida skelet juda katta rol o`ynaydi. Tananing umumiy kattaligi, mutanosibligi, andomi, ko`krak qafasining shakli shunga kiradi.

1-rasm. a)Skeletning old tomondan ko’rinishi : 1-kalla suyagi; 2-yonoq suyagi; 3-bo’yin umurtqalari;4-o’mrov suyagi; 5-kurak suyagi; 6-yelka suyagi; 7-bilak suyagi; 8-tirsak suyagi; 9-kaft suyagi; 10-ko’krak suyagi; 11-to’sh suyagi; 12-bel umurtqalari; 13-tos suyaklari; 14- dumg’aza suyaklari; 15-son suyaklari; 16-katta bolder suyaklari; 17- kichik bolder suyaklari; 18- oyoq panjasining suyaklari.; b) skeltning ort tomonidan ko’rinishi: 1- kalla suyagi; 2-bo’uin umurtqalari; 3-kurak suyagi; 4-yelka suyagi; 5-tirsak suyagi; 6-bilak suyagi; 7-qo’l-kaft suyaklari; 8-ko’krak umurtqalari; 9-ko’krak qafasi; 10-bel umurtqalari; 11-dumg’aza suyagi; 12-tos suyagi; 14-katta bolder suyagi; 15-kishik bolder suyagi; 16-tovon suyagi. Skelet tuzilishini bilmay turib, jinsiy gruppalarda yosh o`zgarishi bilangina emas, balki birdan-bir yosh jinsiy gruppaning o`zida ham o`zgaradigan odam tanasining morfologik tuzilishi xususiyatlarini ko`z oldiga keltirish mumkin. Suyaklar shaklan bir-biridan quyidagicha farq qiladi: a) uzun suyaklar; b) yassi suyaklar; v) kalta suyaklar; g) aralash suyaklar.

Uzun suyaklarga qo`l va oyoqlarning suyaklari kiradi, ular boshqa suyaklarga qaraganda ancha uzun bo`ladi. Yassi suyaklar – qalinligi va uzunligi enidan kamroq bo`ladi (kalla suyaklar, kurak, ko`krak, tos suyaklari va hokazo). Kalta suyaklar – razmerlari ko`p yoki oz miqdorda bir xil bo`ladi (kaft va tovon suyaklari). Aralash suyaklar murakkab shaklga ega bo`lib, bularga kalla suyagining orqa qismi, kallaning yuz qismi suyaklari, umurtqalar va tos kiradi. 3. Suyak skeletining tuzilishi . (1-rasm) Holatiga qarab suyaklar quyidagicha bo`linadi: a) kalla; b) tana; v) qo`l va oyoq suyaklari. Kalla skeleti orqa va oldingi qismlarga bo`linadi. Orqa yoki miya qismi 8 ta, oldingi yuz qismi 14 ta suyakdan iborat. (2-rasm) 2-rasm. 3-rasm . Kalla suyagining old va ort Umurtqa pog’onasi tomondan ko’rinishi : a) olddan ko’rinishi :1- bo’yin 1-yuz suyaklari; 2-miya suyaklari; qismi; 2-ko’krak qismi;3-bel 3-jag’ suyaklari; 4-burun suaklari; qismi; 4-dumg’aza qismi;

5-peshona suyaklari 5- dum qismi. b) yon tomondan ko’rinishi : 1-bo’yin lardozi; 2- ko’krak kifozi; 3-bel lardozi; 4-dumg’aza kifozi Tana skeletiga umurtqa pog`onasi, ko`krak qafasi, kurak suyagi va tos kiradi. Umurtqa skeletning tayanchi hisoblanadi, u 33-34 ta umurtqalardan tashkil topgan. Umurtqalar orasida umurtqalararo tog`aylar joylashgan bo`lib, ular yordamida umurtqa pog`onasi buqilish, egilish xususiyatlariga ega. Umurtqalar bir-biri bilan bug`inlar orqali bog`langan. (3-rasm) Umurtqalar 5 ta bo`limga bo`linadi: 1) Bo`yin – 7; 2) Kurak – 12; 3) Bel – 5; 4) Dumg`za – 5; 5) Dum – 4-5. Bo`yin, kurak, bel umurtqalari haqiqiy umurtqalar hisoblanadi, chunki ularning har biri alohida umurtqa bo`lib, bir-birlari bilan chambarchas bog`langan. Umurtqa pog`onasiga yonboshdan qaralsa, u S simon shaklda bo`ladi: bo`yin va bel bo`limlarida egrilik qavariqsimon oldinga bo`rtib chiqqan bo`lib, ular lordozalar deb nomlanadi; ko`krak va dum bo`limida esa egrilik orqaga yo`nalgan bo`lib, ular kifozlar deb nomlangan. Umurtqa pog`onasi o`zining S simon shakli tufayli lat yeyish va zarba ta‘sirini kamaytiradi. Ko`krak qafasi umurtqa pog`onasining, kurak qismidan va qovurg`alardan iborat. Orqadan umurtqa pog`onasi bilan, oldindan esa ko`krak suyagi

bilan birikkan. Qovurg`alar quticha, ya‘ni ichki a‘zolarni tashqi ta‘sirlardan muhofaza qilib turuvchi go`yo g`ilof hosil bo`ladi. (4-rasm) 4-rasm. Ko’krak qafasi 1-haqiqiy qovurg’alar; 2-soxta qovurg’alar; 3-yetim qovurg’alar; 4-to’sh suyagi suyaklari Ko`krak qafasi umurtqa pog`onasining, kurak qismidan va qovurg`alardan iborat. Orqadan umurtqa pog`onasi bilan, oldindan esa ko`krak suyagi bilan birikkan. Qovurg`alar quticha, ya‘ni ichki a‘zolarni tashqi ta‘sirlardan muhofaza qilib turuvchi go`yo g`ilof hosil bo`ladi. Ko`krak suyagi uch qismdan iborat yassi suyakdir: 1) Yuqori qism; 2) O`rta qism – tana; 3) Pastki qism – xanjarsimon. Umurtqalar va ko`krak suyaklari bilan ulangan qovurg`aning bir qismi haqiqiy deyiladi. Umurtqa pog`onasi bilan oldindan esa o`zaro, so`ng ko`krak suyagi bilan bog`langan qovurg`a qismi yolg`on qismi deb nomlanadi. Umurtqadan chetda joylashgan qovurg`alar esa xayoliy deb nomlanadi. Tos suyaklari o`ng va chap qismlardan iborat: 1) O`tirg`ich; 2) Qov supachasi; 3) Taroqsimon o`tirg`ich. Bu suyaklar tog`aylar orqali o`zaro bog`langan. Tosning ikkala qismi orqadan umurtqa pog`onasining dumg`za qismi bilan, oldindan esa tog`aylar yordamida birlashadi. Shu bilan tos suyaklari aylanasimon bo`ladi. 4 Qo`l va oyoqlar skeleti.

Qo`l va oyoqlar skeleti qo`l va oyoq erkin suyaklari kamaridan iborat. Shu kamarlar orqali erkin suyaklar tana bilan bog`lanadi. Qo`l suyaklari yelka, kurak va erkin suyaklar tananing yuqori qismida gorizontal joylashgan, ularning bir uchi kurak bilan birlashib akromial – o`simta suyak hosil bo`ladi. Kuraklar tana orqasining yuqori qismi bilan bevosita birikkan emas, shuning uchun kurak juda harakatchandir. (5-rasm) Qo`l erkin suyaklari quyidagilarga bo`linadi: 1) Yelka; 2) Tirsak va bilak; 3) Panja (kaft). Yelka bir suyakdan – yelka suyagidan iborat. Tirsak va bilan ikkita suyak bo`lib, bu suyaklar bir-biriga nisbatan juda harakatchan bo`lib joylashgandir. Kaft tana tomonga qaraganda suyaklar parallel joylashgan bo`lsa, bu holat supenatsiya deb ataladi, aksincha bo`lsa, ya‘ni suyaklar ustma-ust (x shaklida bo`lsa), pronatsiya deb ataladi. Kaft quyidagilardan iborat: 1) Qo`l oldi panja (kaft oldi); 2) Qo`l panja (kaft); 3) Bug`inlovchi panjalar.

5-rasm.Qo’l skeleti . 6-rasm. Oyoq suyaklari. 1-o’mrov suyagi; 2-kurak suyagi; 1-chanoq suyagi; 2-son suyagi; 3-elka suyagi; 4-tirsak suyagi; 3-chanoq-son suyagi; 5-bilakuzuk suyaklari; 6- kaft 4-tizzaqopqoq;5-katta boldir suyaklari;7-barmoq suyaklari; suyagi;6-kichik boldir 8-bilak suyaklari. suyagi;7-tovon suyagi; 8-oyoq kaft suyagi; 9-panja suyaklari Oyoq suyaklari skeleti 3 qismga bo ` linadi: (6-rasm) 1) Son suyagi (yonbosh); 2) Boldir (katta va kichik); 3) Tovon suyaklari. Son – son suyagidan iborat. Boshoq yordamida u tos bilan birlashadi. Boldir suyagida 2 ta suyak – katta va kichik boldir suyaklari bor. Bu suyaklar uzun suyaklar jumlasiga kiradi.

Oyoqning old qismida tizza suyagi bor (soqqa), boldir shu suyak orqali son suyagi bilan birlashgan. Oyoqning pastki qismi suyaklari 3 qismga bo`linadi: 1) Oyoq oldi panjasi va tovoni; 2) Oyoq panjasi; 3) Barmoq bug`inlari. Odamning oyog`i pastki qismi alohida shaklga ega, u yassi emas balki gumbazsimon shakldadir. Bu esa zarba va mexanik ta‘sirlarni kamaytiradi. Nazorat savollari: Skeletni asosiy qismlari nechta? 2. Suyaklar turi. 3. Oyoq kamarining suyaklari. 4. Ko`krak qafasining suyaklari. 5. Qo`l suyaklarining shakli. 6. Oyoq suyaklari. 7. Yelka kamarining suyaklari.

Adabiyotlar: 1.Дунаевская Г.Н., Коблякова В.Б. , Ивлева Г.С.Размерная типология населения с основами анатомии и морфологии, Москва, Легкая индустрия, 1975. 2. Синельников Р.Д. Учение о костях, суставах, связках и мыщцах. Атлас анатомии человека. Москва, Госмедиздат, 1978 ; 3. Babayeva R . X “ Amaliy antropologiya asoslari va biomexaniqa ” fanidan darslik T . “ Voris - nashriyot ”2009

Похожие

Pediatriya va bolalar gigiyenasi fanining maqsad va vazifalari

Tibbiy yordamning anatomik – fiziologik asoslari. Odam organizmining tuzilishi. Tayanch – harakatlanish tizimi

Tayanch-harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigienasi

Tayanch harakat aparatining tuzilishi va yosh xususiyatlari

Veterinar oftalmologiya fanining maqsadi va vazifalari