Қоғозни ва босма бўёқни босишга тайёрлаш - Техника и технология - Рефераты

Қоғозни ва босма бўёқни босишга тайёрлаш

Загружено в:

14.05.2023

Скачано:

0

Размер:

1068.5 KB

Қоғозни ва босма бўёқни босишга тайёрлаш Режа: 1. Қоғозни босишга тайёрлаш 2. Бўёқларни босишга тайёрлаш

Қоғозни босишга тайёрлаш Босилган варақ ёки буюмнинг ташқи кўриниши кўп жиҳатдан босилувчи материал ва бўёқнинг оптик хусусиятларига боғлиқ бўлади. Шунингдек, бўёқ пардаси ва босилувчи материал ўртасидаги ўзаро оптик таъсирлашув ҳам тасвирнинг кўрилиш тавсифномаларига таъсир кўрсатади. Мазкур бобда қоғоз ва бўёқ алоҳида кўриб чиқилади. Қайтариш коэффитсиэнти. Оқлик ва ёрқикликнинг оптик тавсифномалари спектрофотометрик эгри чизиқлар ёрдамида батафсил тасвирланиши мумкин. 1 расмдаги эгри чизиқлар ГАТФ ассоциацияси томонидан рангни тадқиқ қилиш жараёнида тўпланган оқ қоғоз намуналарини ўлчаш натижасида олинган. Бу эгри чизиқлар спектрнинг кўринадиган майдонида қайтариш коэффитсиэнтини ифодалайди, улар стандарт – барий сулфатга нисбатан ҳар бир 10 нм дан кейин ўлчанган. Мутлоқ оқ кўринадиган спектр ҳар бир тўлқин узунлигини 100% қайтарган бўлар эди. Тўлқин узунлиги (нм) 1-расм. ГАТФ тадқиқотлари доирасида танланган қоғоз намуналарининг спектрофотометрик эгри чизиқлари Оқлик. Босилувчи материалнинг оқлиги бу эрда рангли компонентнинг мавжуд эмаслиги ёки қизил, яшил ва кўк ёруғликни бир хил миқдордаQaytarishkoeffitsienti(foizda)

қайтара олиш қобилияти сифатида аниқланган. Оқ варақ нейтрал. Оқ таглик ҳам юқори оқлик даражасига эга. 1-расмда қайтарилган кўкка нисбатан қизил ва яшил ёруғликнинг қайтарилиши барқарор даражада юқорироқ бўлган қоғоз кўрсатилган. Қоғоз ишлаб чиқаришда фойдаланилган селлюлозанинг табиий ранги туфайли ўзига хос сарғимтир тус юзага келади ва бу ранг селлюлозани тайёрлаш ёки қоғоз тайёрлаш жараёнида кўк бўёвчилар ёки флуоресцент қўшимчалардан фойдаланиш ҳисобига қисман нейтраллаштирилиши мумкин. Тўлдирувчилар ва қоғознинг юзасига ишлов бериш ҳам унинг оқлигига таъсир кўрсатади. Рангли босмада ўзгаришлар (бузилишлар) юзага келмаслиги учун босилувчи материал имкон қадар нейтрал бўлиши керак. Аммо, босишда фойдаланиладиган аксарият материаллар билан ишлашда кузатувчи одатда қандайдир ранг тусига мослашади ва уни оқ сифатида қабул қилади, бошқа рангларни эса унга нисбатан қабул қилади. Босилган қоғоз бошқаларидан алоҳида кўрилганда шу ҳолат юз беради, лекин у светопроба ёки олдин босилган иш билан таққосланганда босилувчи материалларнинг ранги орасидаги фарқ янада сезиларли ва аҳамиятли бўлиб қолади. Рангни ҳосил қилиш жараёнида қоғознинг ранги муаммо келтириб чиқаришини аниқлашнинг энг яхши усули – визуал таққослашни амалга ошириш. Ёнма-ён қўйган ҳолда босилган таглик намуналарини оддийгина қилиб таққослаш керак; ва бунда босишда бошқаларидан сезиларли фарқ қилганларидан фойдаланмаслик керак. Зичлиги кичик бўлган қоғозларни баҳолашда материалнинг ранги ҳақида субъектив хулоса чиқаришга сабаб бўлиши мумкин бўлган шаффофликни нейтраллаштириш учун қоғознинг бир нечта қавати таққосланиши керак. Баҳолаш учун кўришнинг стандарт шароитларидан фойдаланиш керак, якуний хулосалар эса бир нечта баҳоловчиларнинг фикрларини акс эттириши керак. Босилган материаллар параметрларини денситометрик ўлчаш жуда фойдали бўлавермайди, чунки оптик зичлик градацияси оч ёки рангли соҳаларда ёмон фарқланади.

Миқдорий натижалар талаб қилинса, бу ҳола колориметрдан фойдаланилиши керак. Ёрқинлик (равшанлик). Босилувчи материалнинг ёрқинлиги, рангни ҳосил қилиш нуқтаи назаридан, бу материалдан ёруғликнинг умумий қайтарилиш сифатида аниқланиши мумкин. Қоғоз ишлаб чиқариш саноатида, иккинчи томондан, ёрқинлик тўлқин узунлиги 457 нм бўлганда 45° остида қайтариш хусусияти сифатида аниқланади. Бу чора қоғоз ишлаб чиқариш жараёнида очартирувчи элементларнинг қўшилиш жараёнини назорат қилиш учун қўлланилади. Оқлик тенгламалари. Нейтраллик ва равшанлик тушунчаларига эга бўлган оқлик миқдорини аниқлаш учун мўлжалланган колориметрик услуб Ганс томонидан таклиф қилинган (Ганз, 1979) W = Y – 8 ( x – x 0) – 1700 ( y – y 0) бу эрда W – оқлик ўлчови, Й – ёруғликнинг ёрқинлигига боғлиқ бўлган уч рангли омил, х, й – намуна учун рангдорлик координаталари, ва х 0, й 0 – диффузор учун рангдорлик координаталари (магний оксидига асосланган стандарт). 2° кузатувчи учун C ИЭ оқлик формуласи (стандарт 1931): W = Y + 800 ( x p – x ) + 1700 ( y p – Y ) бу эрда x p va y p – оқ диффузор учун рангдорлик координаталари, х ва й – намунанинг рангдорлик координаталари Умуман олганда, варақдан қанча кўп ёруғлик қайтарилса, шунча яхши. Ўзига тушаётган қизил, яшил ва кўк ёруғликнинг 90% ини қайтарадиган босилувчи материал ўзига тушаётган қизил, яшил ва кўк ёруғликнинг 75% ини қайтарадиган материалга нисбатан, аслнусханинг яхши қайта ишланишини таъминлайди. Ёрқинлиги (оқлиги) пастроқ бўлган қоғоз аслнусхани пастроқ контраст ва аниқликда ҳосил қилади.

2-расм. Рангдорлик диаграммасининг катталаштирилган лавҳаси, ўртача хусусиятли босилувчи материални танлашни кўрсатади Ёрқинликни аниқлаш, худди нейтралликни аниқлашдаги сингари, қоғознинг босилган намуналарини визуал баҳолаб амалга оширилиши керак. Миқдорий баҳолаш талаб қилинганда колориметрик ўлчашлар амалга оширилади. 2-расмдаги ҳар бир нуқта ёнидаги сонлар ёрқинликнинг қийматини аниқлаб беради. Ёрқинлик даражаси юқори бўлган қоғозларда кўпроқ ёруғлик қайтарилади. Флуоресценция. Флуоресценция – мураккаб ходиса бўлиб, рангни ҳосил қилишга салбий ёки ижобий таъсир кўрсатиши мумкин. Масалан, қоғоз флуоресценцияси оч-сариқ рангларда тўйинганликнинг йўқотилишини келтириб чиқариши мумкин. Бундан ташқари, агар босилган варақ таққослаш амалга оширилаётган тасвирнинг (масалан, светопроба) тавсифномаларидан фарқли бўлган флуоресцент хоссаларга эга бўлса. Бироқ, умуман олганда, флуоресценция қоғознинг оқлиги ва ёрқинлигини оширади, бу эса ижобий эффектлар ҳисобланади. Материал тўлқин узунликларидан бирини ютганда ва кўринадиган спектрнинг узунроқ тўлқин узунлигига эга диапазонида бошқасини ўтказса флуоресценция юзага келади: масалан, кўринмайдиган ультрабинафша нурланиш (УВ) флуоресцент материал орқали кўринадиган кўк рангга айланади. Қоғоз ишлаб чиқарувчилар қоғоз ишлаб чиқариш жараёнида бу Yorug’lik manbai

ходисадан кенг фойдаланадилар. Қоғоз нейтралроқ бўлиши ва унинг кўк рангни қайтариш хоссасини ошириш учун оптик оқартирувчилардан фойдаланилади. Агар кўрилаётган намунага қоронғу хонада ультрабинафша нурланиш таъсир қилинса, оқартирилган қоғозда флуоресценция аниқланиши мумкин. Шундай қилиб, материалларни содда тарзда кўриб синфлаш мумкин. Флуоресценция эффектлари миқдорий жиҳатдан ҳам аниқланиши мумкин, лекин бу жараёнлар анча мураккаб; энг яхшиси бундай хизматлар кўрсатувчи лаборатория мутахассисининг экспертлик фикрига эътибор бериш керак. Ёритиш манбаининг спектрал тавсифномалари, шунингдек, ёруғлик манбаи ва объект ўртасидаги оптик тизим элементларининг ютиш тавсифномалари флуоресцент материалларнинг колориметрик ўлчанишига таъсир кўрсатиши мумкин. Флуоресцент бўлган ёки флуоресцент сифатида таклиф қилинадиган объектларни даврий равишда ўлчашда ҳам худди шундай шароитлар яратилиши керак. Ялтироқлик – юзанинг сирт қатламидан ёруғликнинг кўзгули ёки йўналтирилган қайтарилиши ўлчови. Ялтироқлик эффекти баҳоланаётган намуналарнинг юзасини йўналтирилган ёруғлик нури билан ёритиб ва уни тушиш ва қайтарилиш бурчаги бир хил бўлган ҳолатда кўриб туриб тақосланиши мумкин. Ялтироқликни ўлчаш учун глянсметрдан фойдаланилади. Перпендикулярга нисбатан 75° бурчак остида ўлчовларни амалга ошириш кўпчилик қоғозлар учун анъанавий услуб ҳисобланади. Қоғоз – кўп жинсли материал, шунинг учун уни ўлчаш одатда толалар бўйлаб ва кўндалангига амалга оширлади. Юқори ялтироқликка эга қоғозлар (махсус қатламга эга бўлган, юзасига каландрда ишлов берилган, пленка билан ламинация қилинган ва ҳ.к.) ва юқори ялтироқликдаги бўёқлар, лаклар ва қопламалар кўп ҳолатларда 60° ёки 20° бурчак остида ўлчанади, бу ялтироқликнинг кичик фоизли қийматини беради, лекин нуманаларнинг энг яхши объектив таҳлилини амалга оширишга имкон беради.

Умуман олганда ялтироқ юза фотографик аслнусхани ҳосил қилиш (қайта ишлаш) сифатини яхшилайди, лекин у зарарли бўлиши мумкин бўлган бошқа ҳолатлар ҳам учраши мумкин. Бундан ташқари, кўп тусли тасвир ва тузилмасини қайта ишлаш ўзига хос бўлган баъзи фотографик аслнусхалар ялтироқлиги юқори бўлган таглик ва бўёқлардан фойдаланилганда бузилиши мумкин. Бироқ, тасвирлар кўп ҳолатларда журнал, газета, кўпчилик китоблар, йиллик ҳисоботлар ва реклама брошюраларида матн билан биргаликда келади. Юқори даражадаги ялтироқлик матнни ўқишда кўзнинг тез чарчашига олиб келади; яъни тасвирли нашрлар учун хос бўлган устуворлик ҳар доим ҳам матнни босишда афзаллик ҳисобланавермайди. Ўрамлар, китоб ва журналларнинг муқовалари, плакатлар, откриткалар ва этикеткалар катта ҳажмли матнга эга бўлмайди ва аксарият ҳолатларда ялтироқ лак билан якуний пардозланади. Жилоланиш (лоск) – айнан бир юзада кўзгули қайтарилган ёруғликнинг ёйилган қайтарилган ёруғликка нисбати. Бу эффектни миқдорий баҳолаш учун поляризацион ёруғлик манбаи билан жиҳозланган махсус глянсметрдан фойдаланилади. Материалда ёруғликнинг ички ёйилиши. Баъзи босилувчи материаллар, айниқса қоғоз, мутлоқ зич, ношаффоф материал ҳисобланмайди, шунинг учун қоғознинг юзасига ёруғлик тушганда ёки унга юритилган бўёқ қатлами орқали ўтганда қоғоз тайёрланган толалар ёки бошқа материаллар орасида ёруғликнинг ёйилиши содир бўлади. Бўёқ қатлами орқали ўтган ёруғликнинг бир қисми якуний натижада қоғозда босилмаган соҳадан чиқиб кетади ва бу соҳанинг рангини бўёқнинг рангига томон ўзгартиради. Бу эффект материалда ёруғликнинг ички ютилиши камроқ қилиб босилган ранг тусларини тезароқ (кулранглиги камроқ ёки тўйинганроқ) қилиб кўрсатади.

3-расм. Ёруғликнинг ички ёйилиши паст (тепада) ва юқори (пастда) бўлган босилувчи материалларнинг растрли тасвирларнинг ташқи кўринишига таъсири Ёруғликнинг бир қисми кўп тусли растр нуқталари атрофида материалнинг босилмаган соҳаларига сингади ва растр нуқталарини шакллантирувчи бўёқ қатлами остида юзага чиқади. Бу феномен растр нуқталарининг тўқроқ бўлишига олиб келади, бу физик ўлчовлар билан тасдиқланиши мумкин. Бундай бузилиш эффекти растр нуқталарининг оптик катталашуви деб номланади. Ёруғликнинг ички ёйилиши даражаси қоғозни тайёрлашда фойдаланилган тўлдирувчининг (каолин) миқдори ва турига боғлиқ. Бўрланмаган қоғозларда ёруғликнинг ёйилиши энг юқори даражасига эга, ниҳоят оқ бўёқ билан қопланган материаллар ёки эмал қопланган материаллар жуда кам миқдордаги ёйилиш кўрсаткичига эга. Ёруғликнинг ички ёйилиши ношаффофлик билан боғлиқ, қалинлик бирлигида ношаффофлик қанча юқори бўлса, ёруғликнинг ички ёйилиши шунча кам бўлади. Ношаффофлик қоғознинг ёруғлик ўтказмаслиги фотометри ёрдамида ўлчаниши мумкин, у толщиномер сингари ношаффофлик бирликларида ўлчашни таъминлайди. Барча, айниқса, жуда қалин қоғозлар учун бу ўлчашлар ёруғликнинг ички ёйилишига бўлган баъзи мойиллик аломатларини кўрсатади. Ички ёруғлик ёйилишининг ижобий ва салбий жиҳатлари мавжуд. Ёруғликнинг ёйилиши мавжуд бўлганда рангларнинг очроқ бўлиб қолиши мумкин, шу сабабли тасвирнинг аниқлиги йўқолади, тусларнинг ўзи эса

тўқроқ бўлиб туюлади. Тусларнинг бузилишини компенсация қилиш рангларга ажратиш жараёнида амалга оширилиши мумкин; шундай қилиб, аниқ тасвир ва оч тусларда ранг узатишнинг яхшиланиши орасидаги танлов муаммоси кескинлашмайди. Бироқ, амалиётда қоғозда ички ёйилишнинг хоссаларини ҳисобга олишнинг имкони йўқ. Ёйилишнинг юқори даражаси ўз навбатида ялтироқликнинг пастлиги, ютиш қобилиятининг юқорилиги ва имконли қобилиятнинг пастлигига билан боғлиқ. Кўплаб хира рангларга эга бўлган, паст имконли қобилиятли акварелда тайёрланган расмлар каби аслнусхалар ички ёруғлик ёйилиши юқори бўлган қоғозларда яхши қайта ишланишининг эҳтимоли юқори. Босма маҳсулотларининг кўплаб бошқа турлари учун ички ёруғлик ёйилиши кам ёки паст бўлган қопламли қоғознинг ёруғликнинг ички ёйилиши юқори бўлган қопламсиз қоғозга нисбатан яхшироқ бўлиши эҳтимоли юқори. Қоғознинг юза самарадорлиги ва шимиш хусусияти. Оптик эмас, балки физик хосса бўлгани ҳолда қоғознинг шимиш хусусияти босилган бўёқ қатлами рангининг ўзгаришига таъсир кўрсатади. Прюсил шимиш хусусияти ва ялтироқлик даражасини қоғознинг юза самарадорлиги (ПСЕ) деб номланувчи параметрга бирлаштирди. У юқори даражада ялтироқлик ва паст шимиш хусусияти қоғознинг юқори даражадаги юза самарадорлигини беришини, яъни бўёқ пардаси рангининг босилувчи материал томонидан минимал даражада ўзгаришини аниқлайди. Металл ва пластмассалар ПСЕ нинг юқори даражасига эга. Қопламасиз қоғозларга хос бўлган паст даражадаги ялтироқлик ва юқори шимиш хусусияти бўёқ пардаси билан босилган рангнинг кўпроқ ўзгаришини ва ПСЕ нинг паст бўлишини юзага келтиради; ҳаворанг туслар кулранглашади, қирмизилари эса қизилроқ бўлиб қолади. Шимиш хусусияти бўёқларнинг махсус серияси ҳисобланган К ва Н тест бўёқлари ёрдамида ўлчаниши мумкин. К ва Н бўёқлари синалаётган қоғозларга икки дақиқага суртиб қўйилади. Кейин бўёқ қолдиқлари кетказилади, қоғозда қолган бўёқ доғининг зичлиги эса денситометрда

ўлчанади. Тўқроқ доғлар шимиш қобилиятининг юқорилигини кўрсатади. C рода Инк компанияси ҳам шимиш хусусиятини назоратдан ўтказиш учун шунга ўхшаш бўёқлар ишлаб чиқаради. Рангни ҳосил қилиш нуқтаи назаридан, босилган бўёқ пардасида ранг интенсивлигининг пасайишини минималлаштириш учун. Шимиш хусусияти паст бўлган босилувчи материални танлаш мақсадга мувофиқ. Шу билан бир вақтда, материалларнинг босмада қўлланиши учун яроқли эканлигини аниқловчи бошқа параметрлар – қуриши ва бўёқ кўчирилиши – якуний натижада шимиш хусусиятига минимал талаблар қўяди. Силлиқлик. Босилувчи материалнинг кўп бўёқли маҳсулотни босишда рангга таъсир кўрсатадиган бошқа физик хусусияти – силлиқлик. Силлиқроқ қоғозлар кўп тусли гранулаланганликни камайтиради ва тасвирни юқорироқ имконли қобилиятда ҳосил қилади (силлиқроқ қоғозларда босишда анча майдароқ бўлган кўп тусли растр тўрларидан фойдаланиш мумкин). Силлиқлик (юза топографияси) қаттиқ бўёқ пардаларининг зичлигига таъсир қилувчи энг муҳим хусусият бўлиб туюлиши ҳам мумкин. Силлиқланмаган қоғозларнинг юза тузилмаси жуда майда, бу ҳолат юқори имконли қобилият ва максимал оптик зичлик билан босишда кўплаб устуворликлар беради. Бу юқори ялтироқликка эга силлиқ қоғозлар учун тавсифли. Силлиқ хира қоғозлар матн ва рангли фотосуратларга эга бўлган китобларни босишда энг мос келувчи материал ҳисобланади. Бу қоғозлар матннинг ўқилувчанлигини пасайтиради шу билан бирга ялтироқлик эътиборни чалғитади. Қоғознинг шимиш хусусияти ва юза самарадорлиги тенгламаси. Қоғознинг шимиш хусусиятини ҳисоблаш учун К ва Н бўёқ доғлари зичликлари қийматини фоизларда ифодаланган қайтариш коэффитсиэнтларига ўтказиш қуйидаги тенглама орқали: Қоғознинг шимиш хусусияти = 4/3 (100 – К ва Н % қайтариш). Қоғознинг юза самарадорлиги (ПСЕ) қуйидаги тенглама орқали ҳисобланади :

бу ерда А – қоғознинг шимиш хусусияти, ва ПГ – қоғознинг ялтироқлиги (75° бурчак остида). 1-жадвал Юзасига боғлиқ ҳолда босилувчи материалларнинг турлари Бўрланмаган Бўрланган Эскиртирилган қоғоз Хира ёки ярим хира Тухум пўстлоғига ўхшаш Ялтироқ Пергамент Жуда ялтироқ Кўп толали Қисилган Силлиқ Лен Суперкаландрланган Галка Тузилма. Ишлаб чиқариш жараёнида баъзи босилувчи материалларнинг юзасига нақш ёки текстура эффектини яратиш учун рельеф берилади. Рельеф баъзи фотографик қоғозларни ипакли пардозлашга ўхшаш сингари доимий тузилмани ҳосил қилиши ёки нақш нодоимий, донадор тузилмага эга бўлиши, рельеф эса энгил ёки оғир бўлиши, расм эса майда ёки кўпол бўлиши мумкин. Текстураланган материаллар текстураланмаган материалларга нисбатан камроқ силлиқликка эга, шунинг учун уларда қайта ишланган (ҳосил қилинган) тасвирлар тусли соҳаларда ғадир-будир (донадор) бўлиб туюлиши мумкин. Бироқ, баъзи репродукция турлари учун текстураланган материал сезилувчанлик эффектини қўшиши мумкин, у тасвир силлиқлигидаги йўқотишдан сезиларли даражада ошиб кетади. Рақамли тасвирлар учун қоғоз. Бевосита рақамли тасвирлар учун мўлжалланган қоғозларга анъанавий босма жараёнларида фойдаланиладиган босилувчи материаллардан фарқ қиладиган талаблар қўйилади. Бевосита рақамли босманинг иккита катта синфи мавжуд – электрофотография ва пуркашли босма.

Электрофотографик босма учун мўлжалланган қоғозлар силлиқ ва бир жинсли бўлиши керак. Ҳажмли солиштирма қаршилик ва диэлектрик доимий сингари электрик хусусиятлар бу ҳолда кафолатланган яхши даражадаги юза ўтказувчанликни таъминлайдиган даражада бўлиши керак. Тонернинг муваффақиятли қотиши босилувчи материалда юза топографияси ва термик хусусиятлар ўртасида тўғри мувозанатга эришилганлигига боғлиқ. Пуркашли босма учун мўлжалланган қоғозларда юза топографияси, ғовакли тузилма, кимёвий таркиб ва механик мустаҳкамлик орасидаги мувозанатга амал қилиниши керак. Аниқроқ қилиб айтганда, қоғоз бўёқ пигментларини юзага яқинроқ ҳолатда ушлаб туриши, бўёқнинг тарқалишини чегаралаши ва назорат қилиши, унинг шимилиши миқдори ва тезлигини бошқариши, тўлиқ буғланиб кетгунга қадар бўёқ эритувчисини ушлаб туриши ва ниҳоят, бир хил даражада қайтарадиган босилган юзани шакллантириши керак. Ноқоғоз босилувчи материаллар. Пластмасса, зар, металл ва шиша ноқоғоз босилувчи материаллар тоифасига киради ва одатда ўраш-қадоқлаш саноатида қўлланилади. Умуман олганда, бу материаллар ўзларининг оптик тавсифномалари ёки рангни ҳосил қилиш сифати учун эмас, балки мустаҳкамлик ва шунга ўхшаш хоссалари туфайли қўлланилади. Одатда ноқоғоз материаллар ҳақида гапирилганда паст шимиш қобилияти ва этарлича бўлмаган оқлик ва ёрқин бўлмаган юза назарда тутилади. Баъзи юзалар металлаштирилган, бошқалари эса шаффоф бўлиши мумкин. Бу материаллар ҳам жуда силлиқ бўлиб, одатда юқори ялтироқликка эга бўлади. Амалиётда ноқоғоз материаллар кўп ҳолатларда ношаффоф оқ бўёқлар (белилалар) ёки эмал билан қопланади, бу ҳолатда қоплама босилувчи юза вазифасини бажаради. Эгилувчан ўрам плёнкалари учун барча ранглар тушириб бўлинганидан кейин оқ грунтовка қўлланади, рулон эса фойдаланиш учун ўраб қўйилади. Ношаффоф оқ қопламнинг умумий таъсири ёруғликнинг ички ёйилиши паст, ялтироқлик юқори ва ютиш хусусияти паст бўлган нейтрал юзани яратиши керак.

Бўёқларни босишга тайёрлаш Бўёқларнинг ранг хусусиятлари. Бўёқнинг ретсептураси кўп жиҳатдан аниқ босма жараёнининг талабларига боғлиқ бўлади. Бўёқнинг қуриши, юлиниш ва доғлилик каби хусусиятлари босма сифати учун жуда муҳим бўлгани ҳолда бевосита рангни ҳосил қилишга тааллуқли бўлмайди. Триада бўёқлари (атамашунослик): Триада бўёқлари рангларининг номлари – сариқ, қирмизи, ҳаворанг ва қора одатда Й, М, C ва К кўринишида қисқартирилади. Қорани ифодалаш учун В эмас, балки К қўлланилади, чунки «блуэ (ҳаворанг)» билан чалғиб кетмаслик учун. Баъзи матбаачилик компанияларида ҳаворанг бўёқ «кўк» ёки «триада кўк» деб номланади, «қизил» ёки «триада қизил» сўзи баъзида қирмизи бўёқнинг рангини ифодалаш учун қўлланилади. Бу атамалар тўғри эмас. Пигментнинг хоссалари. Пигмент - бўёққа ранг берувчи муҳим компонент. Бўёвчи моддалар - баъзи бўёқларнинг ретсептураларида фойдаланиладиган қўшимча бўёвчи элементлар ҳисобланади. «Тонер» атамаси ҳам электрофотографик босма жараёнларида фойдаланиладиган бўёвчиларни ифодалаш учун қўлланилади. Бу бўёвчилар кукунли ёки суюқ шаклга эга бўлиши ва боғловчи, пигмент ва бошқа материаллардан тайёрланган майда зарралардан ташкил топиши мумкин. Бўёқлар (эрувчан бўёвчи моддалар) пуркашли босмада пигментлар ўрнида қўлланилади. Пигментлар абразив ҳисобланиб, босувчи бошчани шикастлаши мумкин. Триада бўёқлари пигментларининг муҳим оптик тавсифномалари – ютиш хусусияти ва шаффофлик. Бу ҳолда ютиш хусусияти пигментнинг маълум тўлқин узунлигидаги ёруғликни танлаб ютиш қобилиятини англатади. Бўёқларнинг ранги пигментнинг ёруғликни ютиш тавсифномаларига мувофиқ белгиланган бўлади. Масалан, сариқ пигмент кўк ёруғликни ютади ва яшил ҳамда қизилни ўтказади.

Шаффофлик пигментнинг ютилмаган тўлқин узунлигини ўтказиш (қайтармаслик) қобилиятини англатади. Масалан, мутлоқ шаффоф сариқ яшил ва қизил ёруғликни тўлиқ ўтказади, мутлоқ ношаффоф сариқ эса яшил ва қизил ёруғликни тўлиқ қайтаради. Лекин ҳам шаффоф, ҳам ношаффоф сариқ кўк ёруғликни тўлиқ ютади. Пигментнинг ранги. Триада бўёқларининг идеал пигментлари кўринадиган спектрнинг учдан бир қисмини ютади ва қолган учдан икки қисмини ўтказади: сариқ кўкни ютиши ва яшил ва қизилни ўтказиши керак; қирмизи яшилни ютиши ва кўк ҳамда қизилни ўтказиши керак; ҳаворанг эса қизилни ютиши ва яшил ҳамда кўкни ўтказиши керак. Пигментдан ўтган ёруғлик оқ босилувчи материалга тушида ва у эрдан бўёқ пардаси орқали ортга қайтарилади. Амалиётда триада рангларидан бири ўзининг тўлдирувчи рангини тўлиқ ютмайди. Бироқ, анча жиддийроқ муаммо шундаки, триада бўёқларидан бирортаси қолган ёруғликни тўлиқ ўтказмайди. Бошқача қилиб айтганда, улар тўлиқ ўтказишлари керак бўлган ёруғликни қисман ютади. Сариқ пигментлар ҳолатида бу муаммо жуда жиддий эмас, чунки яшил ва қизил рангларнинг тўлқинларини этарлича ўтказмаслик сезиларли оқибатларга олиб келмайди. Қирмизи пигментлар кўк ранг нурларини суст ўтказиш (лекин қизил ёруғликни нисбатан яхши ўтказиш) тавсифномасига, ҳаворанг пигментлар эса яшил ва кўк ранглар тўлқинлари соҳасида суст ўтказиш тавсифномасига эга. Реал триада бўёқларининг спектрофотометрик эгри чизиқлари назарий жиҳатдан идеал эгри чизиқларнинг иккита тўплами билан биргаликда кўрсатилган. Пигментларнинг идеал тўпламини яратишнинг кўплаб усуллари мавжуд. Ранг қамрови ҳар бири учун фарқ қилади, лекин ҳеч қандай ишланма бир ранг қамровининг иккинчисига нисбатан яққол афзаллигини таъминламайди. Ўтказиш йўлкасининг эни ва аниқ жойлашуви ҳамда ўтказиш йўлкаларида вертикал ёки қия томонларнинг мавжудлиги нуқтаи назаридан тадқиқотлар олиб борилмоқда. Маълумки, агар пигментлар

амалдагидан идеалга яқин бўлса, ранг қамровидаги такомиллашувлар ўз мақсадига эришади; бироқ, ранг қамрови такомиллашувининг бундан ривожланиши ҳар доим хусусий вазифаларни ҳал қилиш учун амалга оширилиши кафолатланмаган. Одатий триада бўёқларидан фойдаланиб олиниши мумкин бўлган ранглар ёки ранг қамрови диапазонининг чегараланганлиги кўк-бинафша-қирмизи рангларни қайта ишлашда яққол сезилиб қолади. Сариқ ва қизил туслар анча яхши қайта ишланади, лекин яшил ва ҳаворанг эса бундай эмас. Пропорсионалликнинг бузилиши пигментларнинг салбий ютиши туфайли тўйинганлиги чегараланиб бўлган оч тус рангларининг қайта ишланишини ёмонлаштиради. Чегараланган ранг қамрови қўшимча бешинчи, олтинчи ёки эттинчи ранг ёрдамида маълум даражада кенгайтирилиши мумкин. қўшимча рангларнинг ютиш тавсифномалари вазифасига боғлиқ ҳолда ўзгариши мумкин. Баъзи компаниялар қўшимча ранглар сифатида қизил, яшил ва кўк бўёқлардан фойдаланса, бошқалари яшил ва олов ранглардан фойдаланади. Табрикнома қоғозларини ишлаб чиқарувчилар ўртача ёрқинликдаги рангларнинг тўйинганлиги ва тозалигини ошириш учун қўшимча ранглар сифатида оч- ҳаворанг ва очқирмизи рангдан фойдаланганлар. Бўёқнинг ранги спектрофотометрия, колориметрия ёки денситометрия билан аниқланиши мумкин. Спектрофотометрик эгри чизиқ бўёқларнинг ютиш хоссаларини анча тўлиқ намойиш қилади. Босилувчи материалнинг босма бўёғи қатламининг рангига таъсирини минималга келтириш учун бундай маълумотлар ялтироқлиги юқори бўлган шиммайдиган материалда босилган бўёқ намунасидан олиниши керак. Колориметрик кўрсаткичлар спектрофотометрик маълумотларни тўлдиради. Ранг фарқи тенгламаси икки ёки ундан кўп пигментлар ўрасидаги миқдорий фарқни аниқлаш учун сифатни текшириш мақсадида фойдаланилиши мумкин. Бассмир ва Левел (Бассемир и Лавелле) колориметрик ўлчов натижалари ва бўёқ қатлами қалинлигини боғлаш учун

алгоритм ишлаб чиқдилар. Линд (Линд) бўёқни баҳолаш дастурининг бир қисми сифатида колориметрик кўрсаткичларга қўйимларни белгилаш жараёнини таклиф қилди. Колориметрик ўлчовларнинг афзалликларини баҳолаш учун бўёқ пардасининг қалинлиги синчковлик билан назорат қилинадиган намуналардан фойдаланилиши керак. Учта фильтр орқали олинган денситометрниг кўрсаткичлари кулранг қиймати ва ранг тусининг ўзгаришига айлантирилиши ва рангли учбурчак ёки доирада ифодаланиши мумкин.

To’lqin uzunligi (nm) To’lqin uzunligi (nm) To’lqin uzunligi (nm) To’lqin uzunligi (nm) To’lqin uzunligi (nm)To’lqin uzunligi (nm)Qaytarish foizi Qaytarish foizi Qaytarish foizi Qaytarish foizi Qaytarish foizi Qaytarish foizi

5-расм. Вертикал ва қия томонларга эга «идеал» бўёқларнинг иккита версияси графиги, уларниг қайтариш коэффитсиэнти 100% бўлган материалда босилганда қандай кўринишда бўлиши кўрсатилган: сариқ (тепада), қирмизи (ўртада) ва ҳаворанг (пастда) 6-расм. Реал триада бўёқлариниг спектрофотометрик эгри чизиқлари, улар реал материалда босилганда қандай кўринишда бўлиши кўрсатилган: сариқ (тепада), қирмизи (ўртада) ва ҳаворанг (пастда) Бу тизимда рангли майдонлар, колориметрик тизимда бўлгани сингари, бўёқ қатламининг қалинлигига боғлиқ эмас. Иккинчи томондан, денситометрик ўлчовлар спектрофотометрия ёки колориметрия аниқлигига эга эмас; шунинг учун бу услуб рангни таҳлил қилиш учун ягона услуб сифатида қўлланилиши керак эмас. Бўёқнинг рангини денситометрик баҳолаш. Бўёқнинг ранги, ёки аниқроқ қилиб айтганда, босилган бўёқ пардасининг ранги денситометрия ёрдамида баҳоланиши мумкин. Бу тизим ГАТФ (ўша вақтда ЛТФ) буюртмасига кўра мавжуд бўёқларни идеали билан таққослаш учун 1958 йилда Френк М. Прюсил (Преу c ил) томонидан ишлаб чиқилган. Унинг тизими чиқариб ташланадиган асосий ранглар (сариқ, қирмизи, ҳаворанг), яъни 0% га тенг бўлган ранг туси ва кулрангнинг бузилиш кўрсаткичларига эга бўлган рангларни аниқлайди. Қўшимча рангли бўёқлар (қизил, яшил, кўк) устма-уст тушишидан ҳосил бўлган нусха ранг тусининг 100% кўрсаткичига ва 0% кулрангга эга. Даставвал, босилувчи материал бўйича калибрланган денситометр қизил, яшил ва кўк фильтрлар орқали бўёқли пленкани ўлчаш учун қўлланилган. Фильтрлар орқали олинган учта ўлчовлар иккита сонга айлантирилганидан кейин ранглар икки ўлчамли диаграммада ифодаланиши

мумкин. График таҳлил мақсадлари учун Прюсил ранг доираси ва ранг учбурчагини ишлаб чиқди. Кўп сонли маълумотлар (10 та ёки ундан кўп) таққосланаётганда ранг доирасидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. ГАТФ томонидан рангнинг тадқиқ қилиниши келтирилган маълумотлар учун ранг доирасини қўллаш имкониятларини тасдиқлади. Ранг учбурчаги бўёқларнинг алоҳида тўпламини баҳолаш ёки бир нечта (икки ёки учта) бўёқ тўпламлари орасида таққослашни амалга ошириш учун мос келади. Доира ва учбурчак билан ишлаш тамойиллари мос тушади. Масалан, қирмизи бўёқ билан боғлиқ ҳолатни олсак, ҳисоблаш нуқтаси ранг туси бузилишининг 0% и ва диаграмманинг қирмизи соҳасида 0% кулранг бўлган ҳолатга мос тушади. Кейин ранг доираси айланаси бўйича (ёки учбурчак бўйлаб) ҳаракат, ранг тусининг бузилиши кўрсаткичига эришилганга қадар, ёруғлик фильтри орқали олинган энг кичик қийматга томон давом этади. Қирмизи ранг билан боғлиқ ҳолатда қиймат 44% га эришилгунга қадар қизилга томон ҳаракатланилади ва ниҳоят, кулрангнинг талаб қилинган қийматига эришгунига қадар доира (ёки учбурчак) периметри бўйича ранг туси қийматидан кесишувчи радиал чизиқлар бўйича диаграмма марказига ҳаракатланилади. Қирмизи ранг учун бу кулрангнинг 8% қийматини англатади. Олинган нуқта диаграммадаги қирмизини англатади. 2-жадвал Прюсил бўйича ўлчовлар тизими учун ранг координаталари ва зичлик матрицаси Бўёқ Кўк фильтр Яшил фильтр Қизил фильтр Тус Кулранг Сариқ 1,04 0,06 0,02 4 2 Қирмизи 0,55 1,14 0,08 44 7 Ҳаворанг 0,08 0,30 1,02 23 8 Ранг учбурчаги – ранг қамровини баҳолаш учун фойдали элемент ҳисобланади. Диаграммада сариқ, қирмизи ва ҳаворанг бўёқ қатламларини

белгиланг ва бу учта нуқтани тўғри чизиқлар билан бирлаштиринг. Бу чизиқлар ичидаги соҳа эришиладиган ранг қамровини англатади. Диаграммада қизил, яшил ва кўк икки рангли нусхага мос келувчи нуқталарни қўйиш сариқ, қирмизи ва ҳаворангга нисбатан анча мураккаброқ. Масалан, яшил билан боғлиқ ҳолатда яшилнинг ранг туси 100% бузилган нуқтадан бошланиб, ранг тусининг бузилиши маълум қийматга эришгунига қадар, доира (ёки учбурчак) бўйлаб ёруғлик фильтри орқали олинган навбатдаги энг паст қийматга томон йўналишда ҳаракатланилади (албатта, яшил рангли нусха учун энг паст қиймат бўлади). Кейин кулранг қийматга эришилгунига қадар радиал чизиқ бўйлаб диаграмма марказига ўтилади. Назарий жиҳатдан рангли учбурчак учун диаграмманинг яшил соҳаси сариқ ва ҳаворанг нуқталарни бирлаштириб турадиган чизиқда ётиши керак. Стандарт денситометрик эгри чизиқнинг камчилиги шундан иборатки, у визуал қабул қилиш билан ҳеч қандай боғлиқ эмас, колориметрия пуристлари рангни денситометрик баҳолаш услублари бўйича ўзларининг шубҳаларини билдирадилар. Бироқ, денситометрия содда, қулай, триада бўёқлари билан босишга мос келади, булар биргаликда босиш жараёнининг моҳиятини тушунишни таъминлаши мумкин. Прюсилнинг фикри бўйича рангни баҳолашнинг баъзи вазифалари учун денситометрия колориметриядан яхшироқ. Шаффофлик ва ношаффофлик. Назарий жиҳатдан идеал тизимда босилган бўёқ қатламига тушаётган ёруғлик танлаб ютилади, қолган ёруғлик эса бўёқ қатлами орқали босилган материалдан қайтарилади. Амалиётда барча бўёқлар маълум даражада ношаффоф, бу шуни англатадики, бўёқ қатламига тушаётган ёруғликнинг бир қисми, бўёқ қатлами остидаги босилувчи материал билан эмас, балки бўёқ қатлами чегарасида пигемент зарралари билан қайтарилади. Бўёқ пардаси шаффоф, чунки у боғловчи билан бир хил бўлган солиштирма вазнга эга пигментга эга. Пигментнинг солиштирма вазни боғловчининг солиштирма вазнидан юқори бўлганда, тушаётган ёруғлик

шундай тарзда синадики, ёруғликнинг қандайдир қисми босилувчи материалга этиб боргунига қадар пигмент зарраларидан қайтарилади. Бу шуни англатадики, икки ёки ундан ортиқ бўёқ бир-бирининг устига тушишидан ҳосил бўлган натижавий ранг босилувчи материалдаги бўёқ ранг тусининг ўзгаришига учрайди. Бу муаммо сариқ пигментлар билан боғлиқ вазиятда анча мураккаблашади. Баъзи ҳолатларда ношаффофлик – пигментга хос бўлган ижобий хусусият: айниқса устма-уст тушидиган ранг пастдаги юза ёки рангни тўлиқ беркитиши талаб қилинадиган ҳолатларда. Бундай талаблар трафарет босма усулида босиладиган баъзи плакатлар, металлаштирилган ранглар, шунингдек, металлда босишда ёки эгилувчан ўрамларни тайёрлашда асос сифатида фойдаланиладиган грунтловчи оқ ранг учун амал қилади. Шаффофлик оқ қоғозда босилган қора йўлкага кўндаланг тушириладиган синалаётган бўёқ миқдорини камайтириш йўли билан баҳоланиши мумкин. Агар қора йўлка ўзгармас бўлиб қолса, бўёқ шаффоф бўлади. Агар қора йўлканинг ранги синалаётган бўёқ туси томонига ўзгарса, бу бўёқ қисман ношаффоф бўлади. Триада бўёқларининг шаффофлигини ўлчаш услуби Бассмир ва Заватски (Бассемир ва За w а c ки, 1994) томонидан ишлаб чиқилган. Услуб назорат қилинаётган ва бошқарилаётган синалаётган бўёқ қатламлари қора қопламали стандарт қоғозда турли хилдаги қалинликларда босилган бўлишини талаб қилади (Ленета Опа c итй Чарт 105 C ). Босилмаган майдонлар, шунингдек, назорат қилинаётган бўёқ билан босилган майдонлар спетрофотометр билан ўлчанади (ўлчаш геометрияси 0/45°).

Тўлқин узунлиги Расм 8. Бўёқларнинг шаффофлигини ўлчаш соҳасидаги тадқиқотлар доирасида Ленета 105C қора таглигида босилган сариқ, қирмизи ва ҳаворанг СWОП бўёқлари намуналари учун спектрофтотметрик эгри чизиқлар Спетрофотометрик кўрсаткичлар колориметрик кўрсаткичларга йўналтирилади ва ΔЭ* нинг қиймати ҳисобланади. Бўёқ пардасининг қалинлиги бир микрон бўлганда ΔЭ* нинг қиймати шаффофлик ўлчови сифатида қабул қилиниши мумкин; ёки ΔЭ* нинг бўёқ пардаси қалинлиги эгри чизиғига нисбатан тескари қиялиги шаффофликни кўрсатади, у тажрибавий шароитларга камроқ сезгир бўлади. Уларнинг ўлчови - ΔЭ* бирлигига бўёқ микрометри. СWОП бўёқлар тўплами учун шаффофликнинг стандарт қийматлари қуйидагича: сариқ учун Т =0,09, қирмизи учун Т = 0,28, ҳаворанг учун Т = 0,41. Қийматларнинг юқори бўлиши шаффофликнинг юқорилигидан далолат Havorang bo’yoq Havorang bo’yoq Qirmizi bo’yoq Sariq bo’yoqQaytarishkoeffitsienti(%) Qaytarishkoeffitsienti(%) Qaytarishkoeffitsienti(%) Qora tagli k Qalinligi 1 mkm li bo’yoq pardasi

беради, яъни ҳаворанг – энг шаффоф триада бўёғи, сариқ – энг паст шаффофликка эга. Алоҳида босилган бўёқ намуналарининг спектрофотометрик эгри чизиқлари 14.8расм да кўрсатилган. Клейпол ва Таунсенд (Cлайполе ва Тоwнсенд) бўёқнинг шаффофлигини баҳолашнинг бошқа услубини ишлаб чиққан, бу услуб флексографиянинг ультрабинафша бўёқлари каби юқори қовушқоқликдаги бўёқлар учун жуда мос келади. Уларнинг тадқиқотлари шуни тасдиқладики, ҳаворанг бўёқлар ҳақиқатан ҳам энг шаффоф ва сариқ бўёқларнинг шаффофлиги энг паст. Масстоне ва Ундертоне (шаффоф бўёқларда бўёқ қатламининг ўзгариши билан рангнинг ўзгариши). Масстоне – катта қалинликдаги бўёқ пардасининг ранги, ундертоне – худди шу бўёқнинг юпқа пардасининг ранги. Босилган бўёқ қатламларининг масстоне ва ундертоне тушунчалари бўёқнинг шаффофлиги билан боғлиқ. Ношаффоф бўёқ қатламининг ранги қалинликка боғлиқ ҳолда ўзгармайди, чунки ёруғлик пигментнинг устки қатламидан қайтарилади. Бошқача қилиб айтганла, ношаффоф бўёқлар учун масстоне ва ундертоне ўхшаш. Бироқ, тўлиқ шаффоф бўёқлар билан боғлиқ ҳолатда ёруғлик бўёқ қатламидан сингиб киради ва бўёқ қатлами орқали босилувчи материалдан орқага қайтарилади. Шунинг учун шаффоф бўёқларда бўёқ пардасининг визуал қабул қилиниши ҳар доим уларнинг қалинлигига боғлиқ бўлади. Бошқача қилиб айтганда, бўёқ қатламининг қалинлиги катта ва кичик бўлган шаффоф бўёқларнинг рангида сезиларли фарқ мавжуд. Шаффоф бўёқларда бўёқ қатлами қалинлигининг ўзгариши билан боғлиқ бўлган рангнинг ўзгариши алоҳида пигментларнинг ёруғликни нохуш ютиши билан боғлиқ. Умуман олганда, бўёқ қатлами қалинлигининг ортиши сариқ тусини оловрангга, қирмизи тусини қизилга бир оз ўзгартиради, шунингдек, ҳаворангнинг «кулранглигини» оширади. Бундай ўзгаришларнинг энг аҳамиятлиси қирмизи бўёқлар билан содир бўлади, бу эрда бўёқ пардаси қалинлигининг ортиши билан ранг кўкимтирдан қизғишга томон ўзгаради.

Бўёқ қатлами қалинлигининг ўзгариши билан боғлиқ бўлган рангнинг ўзгаришлари қирмизи бўёқ пардаси устига қалинлиги бир хил бўлган қирмизи бўёқнинг бошқа бўёқ қатлами билан қўшимча босиш ёрдамида тасвирланиши мумкин. Тасаввур қиламиз, кўриб чиқилаётган қирмизи бўёқ қатлами қизил ёруғликни 10% ютади (яъни 90% қайтаради) ва кўк ёруғликни 50% ютади (яъни 50% қайтаради). Агар биринчи бўёқ қатлами қирмизи бўёқнинг шунга ўхшаш бўлган иккинчи бўёқ қатлами билан қўшимча равишда босилса, бу ҳолда иккинчи қатлам қизил ёруғликнинг бирламчи қайтарилишидан 10% ютади (натижада иккитали бўёқ қатлами қизил ёруғликнинг 81% ини қайтаради) ва кўк ёруғликнинг бирламчи қайтарилишидан 50% ютади (натижада иккитали бўёқ қатлами кўк ёруғликнинг 25% ини қайтаради). Бошқача қилиб айтганда, иккитали бўёқ қатлами, биттали бўёқ қатламига нисбатан, кўк ёруғликни нопропорсионал равишда камроқ қайтаради. Амалиётда бошқа оптик ва физик омиллар ҳам амалдаги қайтариш коэффитсиэнтларига таъсир кўрсатади. Пигмент танлаш. Триада ранглари пигментларини танлаш кўплаб жиҳатларга асосланган бўлиб, улар шаффофлик, ёруғликка чидамлилик, спектрал ютиш, ишқаланиш даражаси, нархи, кимёвий чидамлилиги, текстура, токсиклик, экологик хавфсизлик, солиштирма вазн ва намланиш кабиларга боғлиқ. ГАТФ таҳлиллари шуни кўрсатдики, матбаачилар ҳақиқатан ҳам триада бўёқларининг кенг диапазонидан фойдаланадилар. Расм 14.9 да сариқ, қирмизи ва ҳаворанг рангларда босиш фарқлари кўрсатилган: сариқ анча локал, лекин оловрангга томон тенденцияга эга; қирмизи тусларнинг кенг диапазонида тарқалган, кўкимтир қирмизидан деярли тоза қизилгача чўзилиб боради, ҳаворанг эса кулранглик бўйича ҳам, тус бўйича ҳам бир оз ўзгаради. Босилувчи материал ва бўёқ қатлами қалинлиги, шунингдек, пигментнинг туси ранг доирасининг майдонларига таъсир кўрсатади. Масалан, этарлича тоза қирмизи, агар юза самарадорлиги пастроқ бўлган материалда қалин қатлам билан босилса, анча қизилроқ бўлиб чиқади.

3-жадвал Бўёқ қатлами қалинлигининг қирмизи бўёқнинг рангига таъсири Биттали қалинлик Иккитали қалинлик Умумий миқдор Кўк ранг қайтариш коэффитсинети 50% и қайтариш коэффитсинети х50% = қайтариш коэффитсиэнти 25%и Яшил ранг қайтариш коэффитсинети 10% и қайтариш коэффитсинети х10% = қайтариш коэффитсиэнти 1%и Қизил ранг қайтариш коэффитсинети 90% и қайтариш коэффитсинети х90% = қайтариш коэффитсиэнти 81%и Бу мисолда қизил ёруғлик ва кўк ёруғлик қайтариш коэффитсиэнтларининг нисбати, бўёқ қатламининг қалинлиги икки марта ошганда, 100:56 дан 100:31 гача ўзгаради. 9-расм. Бўёқ қатлами қалинлигининг ўзгариши кўк, яшил ва қизил ёруғликнинг тегишли қайтариш коэффитсиэнтларига нопропорсионал таъсир кўрсатади 4-жадвалда рангни ҳосил қилиш учун қизиқиш уйғотадиган босма бўёқлари пигментларининг энг асосий хоссалари кўрсатилган. Нарх индекси бўйича литол рубин пигменти спектрал жиҳатдан тозароқ бўлган родамин Й га нисбатан қирмизи бўёқ учун кўпроқ тарқалган: чунки литол рубин олиш харажатлари родамин пигменти нархининг тахминан тўртдан бир қисмини Densitometr filtri Bittali qalinlik Ikkitali qalinlikQaytarishkoeffitsientiKo’k Yashil Qizil

ташкил қилади. Сариқ ганза пигментининг аъло даражадаги ёруғликка чидамлилиги (диарил сариқдан фарқли равишда) ташқи реклама ишлаб чиқраувчилар учун қизиқиш уйғотади, лекин бошқа омиллар унинг қўлланилишини чегаралайди. Пигментни танлаш бутун дунёда китоб-журнал ишлаб чиқариши тармоқлари учун миллий спецификация ёки стандартларнинг предмети ҳисобланади. Даврий равишда кўриб чиқиладиган спецификациялар реклама саҳифаларини қайта ишлаш учун светопроба шароитларига анъанавий равишда мослашади. Рангни назорат қилиш ва бошқариш тизимлари исталган ранг қамрови учун мос келадиган тарзда рангларга ажратиш жараёнини соддалаштиришга ёрдам берди. Бундай тизимларга хос бўлган бошқарувдаги кенг имкониятлилик компанияларга турли босилувчи материаллар ва бўёқлар тўпламидан фойдаланиб турли-туман босма маҳсулотлари учун рангларни ҳосил қилишда барқарор оптималликка эришишгс имкон беради. 4-жадвал Триада бўёқларида ишлатиладиган пигментларнинг асосий хоссалари CИ пигмент номи Рақами Ифодаловчи номи Умумий қиммати* Ёруғликка чидамлилиги (Ҳаворанг жун ип назорати) Тахминий нисбий нархи Сариқ 1 11680 Ганза Г 65 7 20 Сариқ 12 21090 Сариқ диарилид ААА 72 34 22 Сариқ 13 21100 Сариқ диарилид АМХ 80 56 30 Сариқ 17 21105 Сариқ диарилид ААОА 77 6 30 Қизил 57:1 15850 Литол рубин 68 4 15

Қизил 81 45160:1 Родамин Й 47 56 60 Кўк 15 74160 Кўк фталоцианин 60 78 32 * Бўяш кучи билан боғлиқ ўлчов, унинг юқори қийматлари ҳажм бирлигида катта куч мавжудлигини кўрсатади. Бўяш қобилияти. Бўёқнинг бўяш қобилияти – ёпиш (беркитиш) қобилиятини амалга ошириш учун талаб қилинадиган, майдон бирлиги учун мос келадиган бўёқ миқдори ўлчови: бўёқ миқдори қанча кам бўлса, бўяш қобилияти шунча юқори бўлади. Бўёқ ретсептурасида фойдаланиладиган пигментни танлаш ва унинг миқдори бўяш қобилиятига таъсир қилади. Танланган пигментнинг беркитиш қобилияти, унинг босма-техник хоссалари (қовушқоқлиги, ёпишқоқлиги) ва ялтироқлигига қўйиладиган талаблар билан биргаликда мазкур бўёқ учун пигментнинг концентрациясини аниқлаб беради. Пигментнинг бошланғич беркитиш қобилияти унинг кимёвий таркиби, заррачаларининг ўлчами ва тақсимланиши билан боғлиқ. Яшил

10-расм. Пигментлар, босилувчи материалларнинг тавсифномалари ва бўёқ қатламининг қалинлиги орасидаги фарқ туфайли ҳаворанг, қирмизи ва сариқ бўёқлар бўёқ пардаларининг намунавий вариациялари Умуман олганда, беркитиш қобилияти кўрсаткичи юқори бўлган бўёқлар бўяш қобилияти паст бўлган бўёқларга нисбатан, мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Юқори кучга эга бўёқлардан фойдаланилганда босиш жараёнида юпқа бўёқ қатлами бериш мумкин, шу тарзда растр нуқталарининг катталашуви камайтирилади ва имконли қобилият оширилади, шунингдек, бўёқларнинг устма-уст тушиши, қотиши ва қуриши муамолари қисқаради. Бу ҳолда камроқ бўёқдан фойдаланилади; шу билан бир вақтда бўяш қобилияти юқори бўлган бўёқлар бўяш қобилияти пастроқ Yorug’lik manbaiHavorang Sariq QizilKo’k Qirmizi

бўлган бўёқларга нисбатан қимматроқ, шунинг учун у ёки бу бўёқ туридан фойдаланишнинг мақсадга мувофиқлигини аниқлаш учун битта маҳсулот ва бутун ададни ишлаб чиқариш таннархини биргаликда кўриш керак. Ялтироқликнинг пастроқ бўлиши, қовушқоқликнинг юқорироқлиги ва юпқа бўёқ пардасининг ажралиши учун талаб қилинадиган кучнинг ортиши юқори бўяш қобилиятига эга бўлган бўёқларнинг камчилиги сифатида кўрилиши мумкин. Бўёқ пардасининг ажралиши учун талаб қилинадиган кучнинг ортиши босилаувчи материалнинг юлинишига олиб келиши мумкин. Шундай қилиб, бу ва бошқа ҳолатлар алоҳида пигмент учун бўяш қобилиятини чегаралайди. Амалиётда, унинг мутлоқ даражасидан кўра, технологик жиҳатдан келишилган бўяш қобилияти муҳимроқ ҳисобланади. Бўяш қобилиятидаги турли-туманлик туфайли келиб чиқадиган асосий муаммолар светопроба ва адад нусхаларининг мувофиқлигига эришишга ҳаракат қилинганда юзага келади. Агар светопроба учун бўёқлар юқори бўяш қобилиятига эга бўлса ва бу вақтда босма бўёқларининг бундай қобилияти пастроқ бўлса, светопроба ва босилган нусха ўртасида мувофиқликка эришиб бўлмаслиги мумкин. Варақнинг сидирға босилган соҳасида рангнинг тўйинганлиги тўғри бўлса, растр нуқтасининг катталашуви жуда юқори бўлади. Растр нуқтасининг катталашуви қониқарли бўлса, сидирға ранглар тўйинган бўлмайди. Адад қолдиғини босишда ҳам бундай муаммолар юзага келиши мумкин. Қайта босиш учун фойдаланиладиган бўёқларнинг бўяш кучи дастлабки босишда қўлланилган бўёқларнинг шу кўрсаткичига мос бўлиши керак. Қадоқлаш маҳсулотларини ишлаб чиқариш шароитларида бу жуда муҳим ҳисобланади. Оқартириш (бўёққа белила қўшиш) билан назорат қилиш – бўёқларнинг бўяш кучини таққослашда фойдаланиладиган услублардан бири ҳисобланади. Стандарт бўёқнинг бир қисми оқартиргич оқ компонентининг эллик қисми билан аралаштирилади. Бу аралашмаларнинг намуналари қалин қатлам билан тест қоғозига шундай суртиладики, бўёқ пардалари бир-бирига битишиб турсин. Дарҳол (беш сония давомида) визуал таққослаш амалга

оширилади. Мос тушишга эришилгунига қадар бу иккита аралашманинг тўқроғига оқартигич қўшиб (бир вақтда 5% дан) борган ҳолда бир бўёқнинг иккичисига нисбатан бўяш кучини ҳисоблаш мумкин. Стандартга нисбатан синалаётган бўёқларнинг кучи қуйидаги формула орқали ҳисобланади: Нисбий бўяш кучи ( RS ) = 100 x T / S бу эрда Т – синалаётган бўёққа қўшилган белила миқдори, С – стандарт бўёққа қўшиладиган белила миқдори. Агар, масалан, стандарт бўёққа 25 г оқ компонент, синалаётганга эса 20 г қўшилганда мосликка эришилган бўлса, у қуйидаги кўриниш олади: Нисбий куч ( RS ) = 100 x 20/25 = = 80 % Яъни синалаётган бўёқ пигментининг концентрацияси стандартдагига нисбатан 80% ни ташкил қилади. Амалий атамаларда бу шуни англатадики, синалган бўёқ билан босишда, стандарт оптик зичликка эришиш учун, стандарт бўёқдан фойдаланиганга нисбатан 25% қалинроқ бўёқ қатлми талаб қилинади. Аниқ натижалар олиниши учун синов жараёни синчковлик билан назорат қилиниши керак. Қоғоз ва бўёқларда махсус синовларни амалга ошириш учун ГАТФ сингари, одатий матбаачилик корхоналарида қўлланилмайдиган ихтисослаштирилган тадқиқот лабораториялари талаб қилинади. Пигмент концентрациясини баҳолашнинг соддароқ услуби Инграм ва Саймон (Инграм ва Симон) томонидан ишлаб чиқилган. Уларнинг услуби шаффофликни спектрофотометрик ўлчаш учун бўёқни эритувчида 400 карра суюлтиришни талаб қилади. Намуна ўлчовни амалга ошириш учун катакчага жойлаштирилади. Оқартиргич билан анъанавий тадқиқ қилиш ва суюлтириб синаш натижалари ўзаро коррелясия қилинади. Ялтироқлик. Кўпчилик картина репродукциялари учун юқори силлиқлик талаб қилинади, чунки бу ҳолат тасвирнинг контрасти, тўйинганлиги ва кескинлигини оширади. Акварель ёки плакатлар учун тасвирнинг хира бўлиши мақсадга мувофиқ.

Бўёқнинг ялтироқлиги боғловчининг турига ва бўёқ таркибида боғловчининг пигментга нисбатига боғлиқ. Ялтироқлик нормалга нисбатан 75° бурчак остида глянсметр билан ўлчанади, бўёқ қатламининг ялтироқлигини ўлчаш ададни босишда фойдаланиладиган қоғозда амалга оширилади. Босилувчи материалнинг ялтироқлиги босилган бўёқ пардасининг ялтироқлигига таъсир кўрсатади. Бўёқларнинг бошқа тавсифномалари. Бўёқларнинг рангни сақлаш қобилияти – ранг чидамлилиги, флуоресценция ва визуал металл эффекти кабилардан иборат. Босилган бўёқ пардалари ёруғлик, сув, юқори харорат, ишқор, кислота, совун, ювиш воситалари, нефть, мой ва ёғлар, мум ёки бошқа озиқ-овқат маҳсулотлари таъсирида очариши ёки ўзгариши мумкин. Ёруғлик таъсири остида рангнинг доимий йўқолиб бориши – деярли барча бўёқларнинг умумий муаммоси ҳисобланади. Баъзи пигментлар бошқаларига нисбатан бу муаммо билан яхши кураша олмайди: одатда триада бўёқларида ишлатиладиган сариқ диарилид (тип C .И. 12) жуда ёруғликка чидамли ҳисобланмайди. Боғловчининг тури ва пигментнинг концентрацияси ҳам рангнинг доимийлигига таъсир кўрсатади. Флуоресцент бўёқлари жуда қиммат эмас. Улар одатда ўрамларда плашка ва фонларни босишда, шунингдек, трафарет усулида тайёрланадиган этикеткаларни босишда қўлланилади. Бироқ, баъзи бўёқлар нохуш флуоресценцияни юзага келтиради, у рангларни таққослашда маълум муаммоларни келтириб чиқариши мумкин – бу факт рангли маҳсулотларни кўришда стандарт ёруғлик манбаидан фойдаланиш зарурлигини тақозо қилади. Металлаштирилган эффектлар ижобий ёки салбий бўлиши мумкин. Салбий бўлган эффект пигментнинг босилган бўёқ қатламининг юзасига силжиши туфайли юзага келиши мумкин. Бўёқ пардаси юзасидан қайтарилган ёруғлик бўёқ пардасининг тагидаги босилувчи материалдан қайтарилган ёруғлик билан аралашади ва шу тарзда кутилаётган рангни бузади. Бу муаммо қора ва кўк ранглар билан кўпроқ учрайди. Бу муаммо

баъзида бронзалаш деб номланади, у билан курашишда бўёқларнинг устма- уст тушиш кетма-кетлигини ўзгартиришга ёрдам бериши мумкин. Алюминий ёки бронзали заррачаларни боғловчи билан аралаштириб ижоий металаштириш эффектларига эришиш мумкин. Улар одатда ношаффоф. Бўёқ ва қоғозларни стандартлаштириш. Агар матбаачиликда бўёқларнинг чегараланган тўплами ва бир турдаги босилувчи материалдан фойдаланилганда, рангни ҳосил қилиш жараёни олдиндан тўлиқ назорат қилинади. Рангларни қайта ишлашнинг фотомеханик жараёнлари босма материалларга стандартлар белгилаш ишлари йўлга қўйила бошлаган. Бундай изланишлар 1930 йилларда АҚШ нинг китоб-журнал маҳсулотлари юқори босмаси соҳасидаги эҳтиёжларга боғлиқ ҳолда тезлаштирилган. СWОП асослари. Офсет босма усулида рангли маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўсиб бориши 1950 – 1970-йилларда ГАТФ (аввалги ЛТФ) ни ранга тааллуқли бир қатор тадқиқотлар ўтказишга ундади. Юзлаб босилган намуналар ва қоғоз ишлаб чиқариш услуби бўйича тўлдирилган анкеталар тўпланди. Бу изланишларнинг мақсади амалий маълумотларни ҳужжатлаштириш ва рангли босма сифатини яхшилаш бўйича кейинги тавсияномаларни ишлаб чиқиш учун материалларни тўплашдан иборат эди. Журнал ишлаб чиқариш бўйича рулонли рангли офсет босманинг ўсиб бораётган потенциали ГАТФ ни юқори босма учун жорий қилинганларга ўхшаш стандартларни ишлаб чиқишга мажбур қилди. Рангни назорат қилиш учун стандарт шкала ва тегишли спецификациялар 1960-йилларнинг охирида ишлаб чиқилган. Бутун тармоқ бўйича рангни тадқиқ қилиш йўналишида амалга оширилган тажрибага таянган ҳолда ГАТФ 1974 йилда офсет босма усулида рулонли журнал босмаси амалий услублари соҳасида кенг изланишларни амалга оширди. 78 та матбаачилик корхоналари томонидан юборилган 240 та намуналарни таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, ҳаворанг, қирмизи ва сариқ пигментлар бир корхоналар бўйича солиштирилганда бир-биридан катта

фарқ қилмагани билан, икки бўёқли босмада, хусусан, асосий бўёқларнинг майдонли оптик зичлигида фарқ катта бўлиб чиқди. Босилган бўёқ қатламини баҳолаш. Бўёқ ва босилувчи материалнинг мувофиқлигини баҳолаш уларни визуал равишда таққослаб амалга оширилиши мумкин; бироқ, рангнинг кўпчилик хоссалари бўёқ ва босилувчи материал ўртасидаги ўзаро таъсирлашувга қадар ўлчана олмайди. Намуналар шундай тайёрланиши керакки, худди анъанавий босмадаги сингари қоғоздаги бўёқ эффектини моделлаштириш мумкин бўлсин. Намуналар олишнинг энг яхши усули – ишлаб чиқаришда қўлланадаган реал босма ускунасида махсус тест қолипидан фойдаланиб тўлиқ рангли шкалани босиш. Босма бўёғи қатламини баҳолаш. Қоғоз-бўёқ комбинациясини баҳолаш кўплаб услублар ёрдамида амалга оширилиши мумкин. «Бармоқ билан синаш» энг содда ва энг кенг тарқалган услуб ҳисобланиши мумкин. Нам бўёқ, бўёқ пардасининг оптик зичлиги худи одатий босмадаги сингари бўлгунича, кўриб чиқилаётган босилувчи материалга қўлда суртилади. Кўриниб турибдики, бу услубнинг ҳам камчиликлари мавжуд: бўёқ пардасининг қалинлиги номаълум, ишланаётган соҳа кичик ва асосан нотекис, шунингдек, бармоқнинг намлиги ва ифлослиги бўёқ пардасининг рангига таъсир қилиши мумкин. Босилувчи материал ва бўёқ уйғунлиги намуналарини олишнинг бошқа одатий услуби – бўёқ улушини шпател ёрдамида суртиш. Бўёқ шпатели камроқ миқдордаги бўёқни босилувчи материал бўйлаб тақсимлайди. Иккита бўёқ ёнма-ён суртилиши мумкин, шу тарзда иккита бўёқни бир вақтнинг ўзида солиштириш мумкин бўлади. Бу услубнинг камчилиги шундан иборатки, бўёқ қатламининг қалинлиги номаълум, шимиш қобилияти паст бўлган ялтироқ қоғозларда бўёқнинг яхши тақсимланишига эришиш қийин. Босма ускунасидан ташқарида намуналар олишнинг бошқа услублари, қоғозга берилган бўёқ миқдорини кўчириш учун бўёқни ўлчашнинг аниқ қурилмаларидан фойдаланишни тақозо қилади. Кўпчилик ишлар учун колор- тестер билан синаш этарли бўлади.

Оптик баҳолашлар. Оптик баҳолаш учун намунанинг ўлчамлари ўлчов қурилмасига боғлиқ ҳолда ўзгаради. Рангни ўлчаш учун мўлжалланган кўпчилик қурилмалар майдони 0,25х0,25 дюйм (6х6 мм) бўлган соҳани муваффақиятли ўлчашга қодир. Бошқа томондан, глянсметрлар одатда тахминан 1х1 дюйм (25х25 мм) бўлган намуналарни талаб қилади. Босилган намуналарни баҳолаш учун денситометрлардан фойдаланилганда у илова қилинадиган эталон бўйича калибрланиши ёки босилувчи материал бўйича нолга келтирилиши мумкин. Агар денситометр эталон бўйича калибрланган бўлса, босилган бўёқ қатламининг оптик зичлигини ўлчаш, босилувчи материалнинг оптик зичлигини ўлчаш ва материалнинг оптик зичлиги таъсирини бартараф қилиш учун бўёқ қатлами оптик зичлигидан босилувчи материал оптик зичлигини айириб ташлаш керак. Спектрофотометр ва колориметрлар, одатда, стандарт оққа (барий сулфатга) мос келадиган калибрлаш пластинаси бўйича калибрланади. Глянсметрлар турли конфигурацияларда ва баъзида созланадиган конфигурацияларда қўлланилади. Қопламга эга бўлган қоғозларни ўлчашда тушаётган ва қайтарилган нурлар нормалга нисбатан 75° бурчак остида бўлиши керак. Бўрланган қоғоз учун 20° геометриядан, босилган бўёқ пардалари учун эса одатий геометрия - 75° дан фойдаланилиши керак. Ўлчовлар, ҳар сафар босилмаган қоғоз ва босилган бўёқ қатламлари ўлчанаётганда, қоғоз толалари қуйиш йўналиши ва кўндаланг йўналишда амалга оширилиши керак. Нам ва қуруқ намуналарнинг оптик зичликлари қийматлари таққосланаётганда, нам бўёқнинг кўрсаткичлари қуриганига нисбатан юқорироқ бўлади. Бўёқнинг қуриши баробарида ялтироқлик камайиб боради, шундай қилиб, биринчи юзадан қайтарилиш ошади ва оптик зичлик камаяди. Идеал ҳолатда барча ўлчовлар бўёқ қуриганидан кейин амалга оширилиши керак. Акс ҳолда нам бўёқ қатламидан олинган қийматларни қуригандаги қийматларга ўтказиш учун тўғрилаш коэффитсиэнтидан фойдаланилади. Бу коэффитсиэнт фойдаланиладиган қоғоз ва бўёққа боғлиқ ҳолда ўзгаради. Уни

ҳисоблаш учун босилган нам бўёқ қатламини ўлчаш, қуриганидан кейин худди шу жойни ўлчаш ва бу иккита кўрсаткич орасидаги фарқни тўғрилаш коэффитсиэнти сифатида ёзилиши керак. Поляризацион фильтрга эга денситометрлар ҳам нам, ҳам қуруқ бўёқ қатлами оптик зичликларини ўлчаш имкониятига эга. Физик ва кимёвий баҳолашлар. Намунани физик ва кимёвий синаш буюм барқарор бўла оладиган реал шароитларда амалга оширилиши керак. Очариб кетишга синаш учун босма нашрлари ўттиз, олтмиш ёки тўқсон кунга деразада томон жанубга қараган (шимолий ярим шарда) 1 фут (0,3 м) масофада жойлаштирилади. Очариб кетиш ўлчагичлари ва тестларни амалга ошириш учун мўлжалланган бошқа лаборатория қурилмалари ҳам ёруғликнинг таъсирини текшириш учун, ҳам бошқа ташқи омилларни ўлчаш учун мос келади. Кимёвий ёки табиий келиб чиқишига эга бўлган турли маҳсулотларга қаршилигини баҳолаш учун босилган намуна тадқиқ қилинаётган материал ёки модданинг устига қўйилади ёки унга ўралади. Босилган бўёқ қатлами рангидаги ўзгаришлар юқорида айтиб ўтилган оптик ўлчов қурилмалари билан ўлчаниши мумкин. Бўёқ ва босилувчи материал – босма маҳсулоти; бироқ, исталган шароитларда энг яхши натижаларни кўрсата оладиган бўёқ ва босилувчи материалнинг битта тўпламини танлаб бўлмайди. Босма маҳсулотларининг турли хиллари турли материаллар танловини аниқлаб беради, баъзи ишлар эса тасвирнинг алоҳида соҳаларини визуал ажратиш учун қўшимча ранглардан фойдаланишни талаб қилиши мумкин. Бу тасаввурларни эътиборга олган ҳолда, юқори сифатли босма маҳсулотларини ишлаб чиқариш учун материалларни танлашда қуйидаги омилларни ҳисобга олиш керак: босилувчи материал учун – юқори даражадаги оқлик (нейтрал ва юқори ёрқинлик), паст ютиш қобилияти, юқори даражадаги ношаффофлик, юқори силлиқлик, ўрта ёки юқори ялтироқлик ва ёруғлик ички ёйилишининг паст даражада бўлиши; бўёқлар учун – юқори даражадаги шаффофлик, пигментнинг мўътадил юқори концентрацияси, ўртача ёки юқори

ялтироқлик, шунингдек, триада бўёқлари пигменти рангига идеал даражада яқинлик. Қўшимча рангли бўёқлар босма маҳсулотларининг бадиий хусусиятларини кучайтириш учун қўлланилиши мумкин. Қоғоз ҳамда бўёқ турини танлашда мутахассислар шуни билишлари керакки, қоғоз ва бўёқ ўртасидаги сезиларсиз бўлиб туюлган кичик фрақлар ҳам рангнинг мувофиқлиги билан боғлиқ бўлган жиддий муаммоларга олиб келиши мумкин. Бу муаммолар одатда иш босмага этиб борганидан кейингина ойдинлашади. Бу босқичда ишни босмадан олиб ташлаш катта миқдордаги материал ва вақт йўқотилишига олиб келади. Арзонроқ бўлган бўёқ ёки қоғозлар пастроқ сифатда босишга мос келади. Масалан, бўяш кучи паст бўлган бўёқлар бўяш кучи юқорироқ бўлган бўёқларга нисбатан арзонроқ; бироқ, қониқарли оптик зичликка эришиш паст бўяш кучига эга қалинроқ бўёқ қатламларини талаб қилади. Қалинроқ бўлган бўёқ пардалари бўёқ сарфини оширади ва растр нуқталарининг катталашувига сабаб бўлиши мумкин, шунингдек, қуритишда муаммолар келтириб чиқаради. Босишда кам бўяш кучига эга бўлган бўёқлардан фойдаланиш светопробадаги бўяш кучи юқори бўлган бўёқларга нисбатан солиштирилганда – нусханинг светопробага номувофиқлиги муаммосининг анъанавий сабаби ҳисобланади. СWОП (ёки унга ўзшаш) стандартидаги бўёқ ва қоғозлардан фойдаланиш рангли босма жараёнида нохуш ҳолатларниг олдини олишга имкон беради. Мавжуд ишланмалар рангли босма жараёнини юқори унумдорликдаги саноат ишлаб чиқаришига айлантириш йўлида катта ёрдам бўлди. Стандарт метериаллар ва технологик жараёнлар босма бозорининг баъзи сегментлари учун қўлланилиши керак ҳамда бошқа бозорларда зарурат бўлганда қўлланилиши мумкин. Турли оптик ва физик хоссаларга эришиш учун бўёқ ва босилувчи материалларни синаш бутун иш хафтасига чўзилиб кетиши мумкин. Ўртача босмахона учун бундай синовлар нафақат жуда қиммат бўлади, балки кўп жиҳатдан керак ҳам эмас. Оқликни, ёрқинликни ва қоғознинг ялтироқлигини

оддий визуал таққослаш кўпчилик эҳтиёжларни қондириши мумкин. К ва Н бўёқлари ёрдамида қоғознинг шимиш қобилиятини даврий равишда синаш ва ранг ҳамда ялтироқликни визуал ёки қурилмали таққослаш учун бўёқ суртиш оптик синовларнинг кўпчилик эҳтиёжларини қондиради. Бўяш кучи муҳим, лекин бу жуда қулай назорат эмас. Бироқ, бундай синовлар қўлланадиган бўёқлар ўзгарганда, янги партиядаги бўёқлардан фойдаланилганда ёки жорий этказиб берувчилар бўёқларининг сифатини текширишда амалга оширилиши керак. Мураккаброқ бўлган, лекин даврий равишда амалга ошириладиган синовлар учун намуналар ГАТФ ёки шунга ўхшаган ташкилотларнинг лабораторияларига жўнатилиши мумкин.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 592 бет. 2. Мирзиёев Ш.М. Танқидий тахлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 104 бет. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 488 бет. 4. Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 48 бет. 5. Ҳелмут Киппхан. Ҳандбоок оф принтмедиа: Течнологиэс анд Продуcтион Метҳодс. Германй, 2014. 6. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Ўқув қўлланма. Т.: Иқтисод молия. 2010 йил. 288 бет. 7. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Лаборатория ишини бажаришга мўлжалланган услубий қўлланма. Т.: ТТЙЕСИ босмахонаси. 2013 йил

Похожие

Босма ускуналари бўёқ аппаратида бўёқни узатиш

Босиш жараёнининг назарий асослари

Чуқур босма усули

Офсет босма усули

Асосий босиш усулларининг умумий тавсифи