Чуқур босма усули - Техника и технология - Рефераты

Чуқур босма усули

Загружено в:

14.05.2023

Скачано:

0

Размер:

140.5 KB

Чуқур босма усули Режа: 1. Техник иқтисодий тавсифи ва қўлланиш соҳаси 2. Варақли ва рулонли ротацион ускуналарни ададни босишга тайёрлашнинг умумий тизмалари 3. Чуқур босмада тайёргарлик –созлаш жараёнининг ўзига хос хусуситялари 4. Босиш жараёнидаги асосий носозликлар, уларнинг сабаблари ва бартараф этиш усуллари 5. Чуқур босма технологик жараёнини такомиллаштириш йўллари 6. Чуқур босмада сувли асосга эга бўёқларни жорий қилиш

Техник иқтисодий тавсифи ва қўлланиш соҳаси Чуқур босманинг жадал ривожланиш даври ХХ асрнинг 70 йилларига тўғри келади. Бунга босма қолипларини тайёрлаш технологияси соҳасида эришилган ютуқлар катта имконият яратди, у босма қолипларини кўп босқичли едириб тозалашни кескин камайтирди. Чуқур босмани қўлланилиш соҳасининг кенгайиши маҳсулот сифатининг яхшиланиши, оғир қўл меҳнатининг камайиши ва меҳнат унумдорлиги кескин ошишини таъминлайди. Бир қатор ҳорижий мамлакатларда чуқур босманинг матбаа маҳсулотининг умумий ҳажмидаги улуши етарли даражада юқоридир: ғарбий Европа мамлакатларида у 22 фоизни ташкил этди (шу жумладан Германияда –17,4 фоиз, Францияда 15 фоиз), АҚШ да эса 19 фоизни ташкил этади. Чуқур босма усулини қўллашнинг асосий соҳаси оммавий безакли журналларни тайёрлашдан иборатдир. Германия, Италия, Швейцария ва баъзи бошқа мамлакатлардаги бир қатор фирмалар 40 минг цикл/соат гача тезликда ишловчи чуқур босманинг кўп секцияли кўп рангли агрегатларини ишлаб чиқармоқдалар. Бундан ташқари, чуқур босма реклама проспектларини, саноаттижорат каталогларини, сайёҳликка оид босма маҳсулотларни ишлаб чиқаришда кенг қўлланилади. Чуқур босма чекланган даражада юқори даражада бадиий суратли альбомлар, китоблар, ҳафталик газеталарга расмли иловаларни ишлаб чиқариш учун фойдаланилади. Иккинчи томондан, чуқур босманинг нашриётдан ташқари бўлган маҳсулотларни тайёрлаш соҳасида қўлланилиши билан тавсифланади. Бу - ўров (шу жумладан, синтетик, материалларга босиш, этикеткалар тайёрлаш, гул қоғозларни безаш, «безакли босиш» -қоғозга ёғоч, тош, матонинг ноёб кўринишларини тушириш, қимматли қоғозларга босиш, матога кейин тасвирни ўтказиш учун қоғозда аввал уни ҳосил қилиш ва ҳ.к. Аммо замонавий чуқур босмага хос бўлган айрим камчиликларни эътиборсиз қолдирмаслик керак. Улардан энг асосийлари учувчи органик

эритувчилар асосида тайёрланадиган бўёқларнинг заҳарли ва ёнғинга ўч экани бўлиб, улардан фойдаланиш, бир томондан, босма бўлимларида меҳнат хавфсизлигини таъминлашга жуда қатъий талаблар қўяди, иккинчи томондан тез-тез ҳаво алмаштириш зарурлигини тақазо этади. Босма бўёқларининг мустаҳкамланишини тезлаштиришга боғлиқ муаммолар охиригача ҳал этилгани йўқ. Кўпгина ҳолларда қайта созлаш жараёни узоқ муддатли бўлиб қолмоқда. Ва ниҳоят, чуқур босма қолиплари сифатида катта ўлчамли металл цилиндрлардан фойдаланиш бир қанча мураккабликлар туғдирмоқда. Тавсифига кўра турлича аслнусхаларни қайта босиб чиқаришнинг барқарорлиги, паст навли қоғозларда етарлича яхши сифатдаги нусхаларни таъминлашнинг имконияти, босиш жараёнининг нисбатан соддалиги ва барқарорлиги, босилган маҳсулотларининг чиқитга чиқарилиши нисбатан кам миқдорда бўлиши, босиш ускуналарини автоматлаштириш юқори даражада эканлиги буларнинг ҳаммаси чуқур босмага, унинг жиддий рақиблари ҳисобланган рулонли офсет ва флексографик босиш усуллари олдида маълум афзалликлар ва унинг бундан кейинги мукаммалашуви учун йўл очади. Бир қатор обрўли халқаро ташкилотларнинг фикрига кўра чуқур босмани босишнинг бошқа асосий ёки махсус усулларидан фойдаланишда сифат кўрсаткичларига эришиб бўлмайдиган махсулот ишлаб чиқаришга (бунда даставвал зарур бўлганда ниҳоятда юмшоқ ва текис тусли энг кўп оптик зичликлар интервалини акс эттиришга, шунингдек юқори ранг аниқлигидаги намуналарни олишга имкон берувчи чуқур босма усулининг алоҳида градацион имкониятлари назарда тутилади), босма қолип тайёрлаш жараёни ва унга сарфланадиган меҳнат ва молиявий харажатларнинг бундан кейинги қисқаришига, юқори унумли варақли ва рулонли ускуналар ҳамда босиш материалларидан фойдаланиш самарадорлиги оширишга йўналтириш керак.

Варақли ва рулонли ротацион ускуналарни ададни босишга тайёрлашнинг умумий тизмалари Бу ускуналарни ададни босишга тайёрлаш жараёнлари юқори ва офсет босманинг варақли ва рулонли ротацион ускуналарни тайёрлаш жараёнлари билан кўп ўхшашликка эга. Биз чуқур босма ускуналари бўёқ аппаратларининг тузилиши ва ишга тайёрлаш ҳамда бўёқнинг босма-техник хоссаларини созлаш, шунингдек босма бўёқларининг тезкор мустаҳкамланиб парда ҳосил қилиши ва таъминловчи қурилмаларнинг ишончли ишлашига бўлган талабларни кўриб чиққанмиз. Босишнинг бошқа усулларига ўхшаш чуқур босманинг варақли ва рулонли ускуналарида бир ва кўп рангли маҳсулотларни босишнинг технологик жараёни икки асосий босқичлардан иборат бўлади: 1) ускунани босишга тайёрлаш 2) ададни босиш. Бу жараён қуйидаги умумий тизмаларда энг умумий кўринишда ифодаланиш мумкин. Чуқур босмада тайёргарлик –созлаш жараёнининг ўзига хос хусуситялари Юқорида айтиб ўтилганидек, таркибли декел фақат чуқур босма варақли ускуналарида қўлланилади. Қолип ва босма цилиндрининг диаметрларига боғлиқ ҳолда меъёрланадиган декелнинг қалинлиги 3-4 мм ни ташкил этади. Одатда унинг таркибига картон киради. Резина матоли пластинанинг қайтувчан деформацияси туфайли қоғознинг деформацияланмайдиган босма қолип билан тўлиқ тегиб туриши таъминланади, декел таркибида йетарлича қаттиқ картоннинг мавжудлиги унинг шакли ва қалинлиги маълум вақт оралиғи давомида зарур барқарорликда бўлишини таъминлайди. Картоннинг сирти силлиқ ва туташ (зич) бўлиши, резина мато пластинанинг сирти эса

юқори ривожланган (хира) ва энг муҳими босма бўёқ эритмалари таъсирига чидамли бўлиши керак. Фойдаланилаётган картоннинг қаттиқлиги биринчи навбатда босма қолипнинг градацион тавсифига боғлиқ. Бироқ амалда бир хил турдаги картондан фойдаланилган қулай, ваҳоланки чуқур босма қолипларининг кўпчилиги бой градацион кўрсаткичлари билан тавсифланади. Картон одатда резинага қараганда тез-тез алмаштирилади (айрим ҳолларда хатто ҳар бир катта адад босилгандан сўнг). Чуқур босма жараёнининг ўзига хос хусусияти алмашинувчи қолип цилиндрларидан фойдаланишдир. Босма маҳсулотларини босиш учун фойдаланилаётган варақли ва рулонли ускуналарда қолип цилиндрларининг эни тахминан 60 дан 260 см оралиғида бўлади, уларнинг диаметрлари 20 дан 50 см гача, рулонли ускуналарнинг асосий қисми қолип цилиндрининг эни 140 дан 180 см гача бўлиши билан тавсифланади. Бу босиш секцияларининг ёрдамчи қурилмалари қолип цилиндрларини сақлаш учун махсус ишчи юзанинг кичик бўлса ҳам шикастланишини олдини олиш учун ташиш аравачалари бўлиши, босиш ускуналарида қолипларни алмаштириш учун вақт ва жисмоний куч сарфлашни камайтириш учун механик ва электрик мосламалар бўлиши шарт. Варақли ва рулонли чуқур босмада ракелни ўрнатиш ниҳоятда катта диққат эътиборни талаб этади, чунки у маҳсулот сифатига ва босма қолипнинг ададга чидамлилигига катта таъсир кўрсатади. Ракелни тайёрлаш ўз ичига махсус асбобларда (пардозлаш чуқурлиги мос равишда – 0,05, 0,01- 0,05 ва 0,003-0,007 мм) синов нусхасини босиш ёки ададни босиш ускунасида 1-1,5 минг /сикл давомида ишлов беришга етади. Ракелларни ўрнатишнинг турли хил вариантларининг мақсади уларнинг ўз вазифаларини самарали бажарилишини таъминлаш, чуқур босма қолипининг оралиқ элементларидан бўёқни тўла йўқотишдан иборат. Чуқур босманинг тайёргарлик жараёнида муҳим ўринни приводка ва приправка жараёнларини бажариш учун зарур синов намуналарини тайёрлаш

эгаллайди. Ишлаб чиқариш жараёнини самарали ташкил этиш бу жараёнларни адад босиш ускунасидан қабул қилиш қурилмасига узатиш талаб қилади. Бу қуйидаги икки шартдан бирида мумкин бўлади: · чуқур босма варақли ва рулонли ускуналарига махсус синов асбоблари яратилганда; · синов босишни ва у билан боғлиқ тайёргарлик жараёнларини бажаришда. Иккала ҳолда ҳам асосийси ададни босиш шароитига яқинлаштирилган тартибда синов намуналарини тайёрлашдан иборат. Адад босиш ускуналарига ўхшаш синов босиш ускуналари автоматик назорат-созлаш қурилмалари билан ва бир қатор ҳолларда босма жараёнининг тартиб кўрсаткачларини (биринчи навбатда – босим ва босиш тезлигини) масофадан бошқариш тизимлари билан жиҳозланмоқда. Синов намуналарини тайёрлаш тезлиги тахминан 45 м/мин га тенг бўлгунча текис созланади. Юқорида айтиб ўтилганидек, чуқур босма бўёқларини ишлатишдан олдин суюлтириш керак. Босма ускуналарида ишлатиладиган бўёқнинг қовушқоқлиги ишчи қовушқоқлик дейилади. Чуқур босма бўёқларининг ишчи қовушқоқлиги муҳим реологик тавсиф ҳисобланиб, у қолипнинг растр ўлчамларидан босиладиган материалга ўтказишнинг тўлиқлигини белгилайди, яни тасвир элементларининг босилиш сифатини, шунингдек намуналарда бўёқларнинг мустаҳкамланиб қолиш тезлигини, яни босма ускунасининг унумдорлигини ва тайёр босма маҳсулотининг фойдаланиш тавсифларини белгилайди. Бўёқларнинг ишчи қовушқоқлиги қуйидаги технологик омилларнинг биргаликдаги таъсири билан белгиланади: а) бўёқнинг таркиби билан, яни пигментнинг тури ва аралашмаси, эриткичнинг нисбий улуши ва кўриниши билан; б) қоғознинг бўёқ ва унинг қовушқоқлиги энг кам бўлган таркибларни ютиш тезлиги ва чуқурлигини тартибга солувчи қобилияти билан;

в) қолипнинг катакчаларини бўёқ билан тўлдириш ва унинг таъсирланиш тавсифини белгиловчи растрли катакчаларни кислота билан ювиш чуқурлиги, яни чуқур босмага хос юқори тезлик билан босишда катта аҳамиятга эга бўладиган ўлчамлар; г) босма контакти пайтида босиладиган материал билан бўёқнинг ўзаро таъсирлашувига ҳам, босилган қоғоз тасмасига кейинги термоишлов бериш шартларига ҳам ўзига хос талабларни қўйювчи босиш тезлиги билан. Варақли ускуналарда босиш жараёнида қолипларни тўғрилаш жараёни мажбурий ҳисобланади. Бу жараённинг вазифаси: · Қолип ва босма цилиндрларининг, шунингдек декелни ташкил этувчи материалларнинг (резина мато пластина ва картон) юзаси нотекс бўлиши билан боғлиқ намуналарда камчиликларнинг пайдо бўлишининг олдини олиш; · Кўчирилаётган тасвирни тўғри градацион узатишини таъминлаш учун зарур ҳолда қолипнинг айрим қисмларига босимни қайта тақсимлаш; · Босимни тартибга солиш натижасида резина мато пластинанинг босма қолип юзаси ва босма цилиндри муддатидан олдин едирилишининг олдини олиш. 1-жадвал Чуқур босма варақли ускунасида босим катталигининг декел таркиби ва босма қолипини кислота билан йедириш чуқурлигига боғлиқлиги Dеkеl tаrkibi Bоsmа elеmеntlаrini kislоtа bilаn yuvish chuqurligi bo’lgаn qismlаrdаgi bоsim (Pа) 15-40 4 1 Оfsеt rеzinаsi Kаrtоn, оfsеt rеzinаsi 10,1·10 5 19,8·10 5 40,5·10 5 12,6·10 5 28,5·10 5 39,3·10 5 1-жадвалдан кўринадики, тасвирнинг соясидан очиқ жойига ўтишда босимнинг катталиги тахминан 3-4 марта ортади. Босим намуналарнинг градацион тавсифига таъсирини ҳисобга олувчи босимни тартибга солиш юқори босма каби амалга оширилади. Биринчиси текисловчи приправка (тўғрилаш) қолипнинг етарлича яхши ёки бутунлай босилмайдиган

қисмларида босимни ошириш учун мўлжалланган. Тегишли жойлар улар тўғриланган намунада шакли кўрингандан сўнг синчиклаб юпқа қоғоз ёпиштириб чиқилади*. Варақли ва рулонли ускуналарда кўп бўёқли босишга тайёргарлик кўриш даставвал синов намуналарини тайёрлашга ўз талабларини қўяди. Айнан шу синов босувчи қурилмада тасвирларнинг мос тушиш аниқлиги нуқтаи назаридан ададни босиш учун рангларга ажратилган қолипларнинг ададни босиш учун фойдаланишга яроқли эканлиги текширилади. Бунда айрим бўёқларни тўғрилашдаги фарқ 0,15 мм дан ошмаслиги керак. Синов босманинг иккинчи вазифаси ранг синтези натижаларига кўра ададни босишнинг тартибли кўрсаткичларини барқарорлаштиришдир. Бу вазифа бир бўёқли босиш ускуналарининг асосий ишчи элементларини созлаш ва тартибга солиш усуллари билан қўшилгандаги ранг ўлчаш ва назорат шкалалари тўпламларидан фойдаланиш воситасида ҳал қилинади. Варақли босма ускуналарда кўп рангли босишни маъёрига етказиш учун учта асосий шартга амал қилиш зарур: Айнан битта буюртмани кетма-кет тайёрлаш учун фойдаланиладиган бир ёки икки рангли ускуналар гуруҳи учун босиш тезлигининг доимийлиги; · Кетма-кет прогонлар орасида қоғоз деформацияланиши олдини олиш. Чуқур босмада бу талабни амалга ошириш босма бўлими хонасидаги харарот ва намликка салбий таъсир кўрсатувчи жадал ҳаво алмашуви билан мураккаблашади. Шунинг учун чуқур босма бўлимларида кўпгина махсус асбоблар бўлимдаги хавони намлагичлар ёки ҳайдалаётган ҳаво оқимини мажбурий намлантиришдан фойдаланилади. Қоғоз деформациясининг вужудга келиши эҳтимоли унинг массаси камайганда ва бу жуда муҳим матн ва безакларни босиш кетма-кетлиги бузилганда ортади. Безакларни матндан алоҳида босишда биринчи навбатда рангли тасвирларни босиш ва шундан кейин матнни босиш лозим; · Ададдаги ва синов ранг ажратиш шкалаларининг градацион тавсифларининг бир хил бўлишини таъминлаш.

· Рулонли ускуналарда босиш босма цилиндрнинг ечилмайдиган резина қоплама ҳолатини синчиклаб даврий равишда назорат қилинишини талаб этади. Хусусан, тажрибанинг кўрсатишича жуда юпқа резина қопламаларидан фойдаланиш босма цилиндрнинг кучли эгилишини юзага келтиради, шу пайтда анча қалин резина қатламлари бу эгилишини қисман компенсациялайди. Ечилмайдиган резина қопламаси қалинлигининг юқори чегараси 20 мм ни ташкил этади. Қалинликнинг қабул қилинган ўртача қиймати 6-8 мм. Шунингдек биз аввал таъкидлаб ўтган вазифадаги валлар резина қопламанинг босим ва ҳарарот сезгирлигини ҳисобга олиб, бу ўлчамларни тартибга солишнинг технологик хавфсиз чегараларда муҳимлигини таъкидлаб ўтиш лозим. Босиш жараёнидаги асосий носозликлар, уларнинг сабаблари ва бартараф этиш усуллари Чуқур босиш жараёнида юзага келадиган носозликларни тавсифлаш даставвал уларнинг вужудга келиши манбаларидан келиб чиққан ҳолда амалга оширилиши керак. Асосан, бундай манбалар сифатида босиш жараёнининг барча технологик элементлари хизмат қилади. Чуқур босмада бу –босма қолип, ракел, бўёқ ва қоғоз, босма контакт шароийтларидир. Вазият шу билан мураккаблашадики, бу элементлардан ҳар бирининг таъсири кўпгина ҳолларда алоҳида шаклда намоён бўлмасдан, балки етарлича мураккаблашган ўзаро алоқалар шаклида намоён бўлади. Айтайлик, нусхада рангли йўлларнинг пайдо бўлиши ракелнинг ишчи четининг шикастланиши билан боғлиқ бўлиши мумкин, ракел ва қолип орасига кирган бўёқ, қолип цилиндридаги тирналишлар мавжудлигига ҳам боғлиқ бўлиши мумкин. Қоғозни кўчириб олиш нусхада бўёқнинг тўлиқ қотмаганлиги бўлиб, у бўёқнинг қоғоз узатувчи валиклар юзасига ёпишишига, ёки қоғознинг кейинги босма секциясида жойлашган қолип билан «елимланиб

қолишига» олиб келиши мумкин. Шубҳасиз, қоғозни кўчириб олишнинг вужудга келишига қоғознинг юза қатламининг мустаҳкамлик тавсифлари ҳам бевосита таъсир кўрсатади. Намуналарда растрли элементлар ўрнига растрли таянч чизиқларининг босилиши билан боғлиқ «негатив» эффектнинг пайдо бўлишининг сабабларидан бири қолип катакчаларининг қониқарсиз намланилишидир. Босма қолип юзага келтирадиган асосий нуқсонлар қаторига қуйидагилар киради: · Одатда, хромланмаган қолиплардан босишда вужудга келадиган ва уларнинг сиртида, ракелнинг ишчи четига яқин майдонда бегона жинсли заррачаларнинг пайдо бўлиши муносабати билан нотўғри кўринишдаги ботиқликларнинг пайдо бўлишида намоён бўлади. Намунада бу нуқсоннинг намоён бўлиши ракелнинг ўқ бўйича силжиш катталиги билан белгиланади; · Сояланиш, яни намунанинг босилмайдиган қисмларида енгил туснинг пайдо бўлиши ва шу билан бир вақтда ёруғлик ва ярим тусларда оптик зичликнинг кўз билан сезиларли даражада ортиши. Сабабларидан бири, қолип цилиндрининг юзаси қониқарсиз силлиқланиши, бу эса ракелнинг ишончли ишлашига қаршилик қилади; · Намунада тўр шаклидаги бегона нақшнинг пайдо бўлиши, у хромлашдан сўнг қолип цилиндрининг хаддан ташқари тез совишида мис ва хром чегарасида ортиқча кучланишларнинг пайдо бўлиши билан боғлиқ бўлган ингичка мунтазам бўлмаган штрихлардан иборат; · Босимнинг график ва градацион аниқлигининг бузилиши, босма қолип сиртида хром қопламасининг шикастланиши ёки қатлами кўчиши натижасидир. Бу нуқсон қолип цилиндрини хромлаш тартибидаги фақат четлашишлар билан эмас, балки ракелни ортиқча сиқиш билан ҳам вужудга келиши мумкин . Ракелнинг ишчи қатламининг шикастланиши катта нуқсонларга олиб келади, у қаттиқ заррачаларнинг таъсири натижасида вужудга келади. Бу энг аввало йўлакларнинг ҳосил бўлиши, яни намунада босиш ускунасида рулон

тасмаси ёки қоғознинг ҳаракати йўналишида ўтувчи ва ракелнинг ўққа нисбатан кўчишига қараб у ёки бу томонга даврий равишда кўчувчи битта ёки бир нечта туташ чизиқларнинг пайдо бўлишидир. Бузилиш катта бўлганда бундай турдаги ракел алмаштирилиши керак. Агар бегона заррачалар босма қолипнинг юзасида бўлса ёки мис қолдиғининг ўзида бўлса, ракелнинг титраши юзага келиши мумкин, бу эса намунада баъзида оқ нуқта билан аралашиб кетувчи, унча катта бўлмаган параллел штрихлар пайдо бўлишига олиб келади. Ададни босишда кўп миқдордаги қоида бузилишларининг вужудга келишида асосий босма материаллари, қоғоз ва бўёқ «сабабчидир». Масалан, қоғознинг сифатсиз тайёрланиши ёки нотўғри сақланиши билан боғлиқ қоғознинг камчиликлари айниқса юқори тезликларда босиш пайтида сезиларли бўладиган қоғоз тасмасининг тортилишида ўзгаришлар бўлишини юзага келтиради. Бу эса ўз навбатида тасвирнинг майдаланишига олиб келиши мумкин, бу ҳол қоғознинг баъзи («осилиб турган») қисмлари босма контакт чизиғигача босма қолипга тегиб қолиш натижасида юзага келади. Бунинг оқибатида намунада тасвир элементларининг ёйилган, аниқ бўлмаган ва қисман иккиланган чизиқлар пайдо бўлади. Қоғознинг электрланиши ва унинг хоссаларининг чуқур босма талабаларига мос келмаслиги жиддий қоида бузилишларига олиб келади. Ускунада ададни босишдан олдин нотўғри технологик созлаш ҳам бир қатор нуқсонлар пайдо бўлишига сабаб бўлади. Масалан, етарли бўлмаган умумий ёки нотўғри созланган босим (қоғоз юзасининг ғадир –будурлиги билан қўшилганда) босма қолип ва босиладиган материал орасида зич ва тўлиқ контакт бўлмаганда тасвир қисмлари бироз йўқолади ёки босилмайди. Нусха, айниқса ёруғ қисмларда нотинч узатиш билан тавсифланади. Иккинчи томондан, ярим тусларда ва сояларда намунанинг кўринишини кескин ёмонлаштирувчи ва уларни кўпинча мутлақо қўлланиб бўлмайдиган даражага олиб келувчи оқиш доғлар пайдо бўлади.

Қоғоз тасмасининг таранглик кучи ва бир текислигини ноаниқ созлаш, шунингдек босишдан сўнг намуналарга ишлов бериш учун термокамерага иссиқ ҳавони узатиш – янги босилган бўёқнинг суркалиши ва қайта босилиши сабабчиларидир. Чуқур босиш жараёнида сифатли маҳсулот олишда нафақат юқори унумли қурилмалардан фойдаланиш самарадорлигига эътибор қаратиш яни босиш жараёни натижаларига сезиларли таъсир кўрсатувчи, нуқсонлар, ёки янада жиддий бузилишларнинг пайдо бўлишининг олдини олувчи ишлаб чиқаришни тугал технологик тайёргарликдан ўтказиш лозим бўлади. Чуқур босма технологик жараёнини такомиллаштириш йўллари Замонавий чуқур босмада амалий қўлланишга эга тасвир сифатини ҳамда меҳнат шароитларини яхшилаш нуқтаий назаридан муҳим бўлган иккита ютуқда тўхталиб ўтамиз. Электр майдонида бўёқни кўчириш Чуқур босма ускуналари ва технологияларини такомиллаштиришнинг муҳим йўли қолип цилиндрининг растр катакчаларидан бўёқнинг ўтишини интенсификацияловчи қолип цилиндри ва қоғознинг контакт майдонида электр майдоннинг қўлланилиши бўлди. Бундай вазифани бажарувчи биринчи қурилма «Гелиостат» «Кросфилъд Электроникс» номли инглиз фирмаси томонидан ишлаб чиқилган эди, кейин бошқа фирмалар томонидан яратилган бир қатор қурилмалар пайдо бўлди, шу жумладан «Пламаг» (Германия) фирмасининг «Электропрессер» (ЭП-20) ускунаси. Бу турдаги қурилмаларнинг ишлаш принципи, маълум тузилиш фарқларига қарамай, тахминан бир хилдир (1-расм). Генератор 1 вужудга келтирадиган («Гелиостат» қурилмасида генерацияловчи валик бевосита ускунанинг босиш аппаратига ўрнатилган)

юқори кучланиш (5 кВ гача) оралиқ валик 2 нинг (металл тўр билан арматурланган) электр ўтказувчи резина қопламаси орқали бўёқни қолип цилиндри 3 нинг ўлчамларидан босиладиган материал 4 га кўчириш майдонига узатилади. Бунинг учун оралиқ валикнинг подшипникда айланувчи қисми кўп қиррали тугмача ёрдамида узатувчи қисмга маҳкамланган бўлиб, у ускунанинг деворида жойлашган бўғим контакт ҳалқаси билан валик айланганда даврий равишда тегиб турувчи узатувчи элемент маҳкамланган (бу қисмлар 1-расмда кўрсатилмаган), унга генератордан кучланишни келтирувчи экранланган (тўсиқли) юқори волътли кабель уланган. Узатувчи элемент ва контакт ҳалқанинг махсус тузилиши кучланиш узатилишини ва мос равишда босма контактининг бевосита яқин худудида электр майдон пайдо бўлишини таъминлайди, бу эса энергия истеъмоли қийматини камайтиради ва босиш жараёнининг хавфсизлигини оширади. Пресс валиги (босма цилиндри) 5 ни изоляция қилишга ўтказмайдиган, масалан, полиамид қопламидан фойдаланиш билан эришилади. 1-расм. Чуқур босма ускунасидаги ЭП 20 қурилмасининг жойлашиш тизмаси Бўёқни электр майдонда кўчиришнинг афзаллиги қуйидагидан иборат. Биринчидан, босим сезиларли даражада (айрим ҳолларда деярли икки марта) пасайганда растр ўлчамларидан бўёқнинг босиладиган материалга йетарли

даражада тўлиқ чиқиши ва тасвирнинг турлича силлиқликдаги қоғозларда бир текис босилиши таъминланади. Ундан ташқари, бундай шароитларда, қоғознинг силлиқлик кўрсаткичи, тажрибанинг кўрсатишича, кейинги ўринга ўтиб, муҳим ўринда унинг юза ғадир –будирлиги, мувозанатли намликни тутиши, бўёқнинг ўтиб кетишига қаршилик кўрсатиш каби тавсифларини илгари суради. Иккинчидан, бўёқни электр майдонида кўчириш зарур босим катталигини пасайтириб, бу билан динамик юкланишларни ва босма қолип ҳамда босилувчи элементнинг механик ейилишини ва пресс валиги эластик қобиғининг ҳарарот деформациясини камайтиради. Чуқур босмада сувли асосга эга бўёқларни жорий қилиш Чуқур босма жараёнини янада такомиллаштириш ва барқарорлаштириш босма бўёқларнинг заҳарли учувчи органик эрувчиларини заҳарли бўлмаган ва ёнғин хавфини туғдирмайдиган турига алмаштириш билан узвий боғлиқдир. Бу масала мазкур йўналишда изланишларга қўшимча рағбатлантириш сифатида ортиб бораётган хом ашё камомади ва кўпгина мамлакатларда қабул қилинган атроф муҳитнинг ифлосланишига фаол қаршилик қилувчи қонунлар ҳисобланади. Кўп атомли спиртлар, акрилли сополимерлар ва шу кабиларга эга бўлган сувда эрувчи боғловчилар асосидаги бўёқлар маҳсулотларнинг айрим турларини, газета иловалари, қадоқлаш материаллари ва шу кабиларни тайёрлашда йетарлича кенг фойдаланилади. Уларнинг афзалликлари ҳаво муҳитини ифлослантирмаслик, ёнғин хавфсизлиги, хидларни ва электрланишнинг вужудга келиши хавфини бартараф этиш. Шу билан бирга чуқур босманинг бундай бўёқлардан фойдаланишга ўтказишда муаммо тўла ҳажмда ҳал қилинган деб бўлмайди. Жиддий ёндашиш талаб қилувчи энг муҳим масаларлар қаторига бўёқнинг тизимига ва реологик хоссаларига ҳам, уларнинг босиладиган материал билан, шу жумладан қоғоз билан ўзаро

таъсирлашуви ва янада кенгроқ нуқтаи назардан – босиш ускунасининг ҳолатига тегишлидир. Бу бўёқларнинг турли жинсли тизимлар сифатидаги барқарорлиги, сув- смолали боғловчида пигментли дисперсияларнинг мустаҳкамлигини оширишни, яни фазолар бўлиниши чегарасида сирт таранглигининг катталигини тартибга солувчи маҳсус қўшимчалардан фойдаланишни талаб этади. Сув асосидаги бўёқлар толуол бўёқларга нисбатан ишчи қовушқоқлик катталиги анча юқори бўлиб, бу пигментлар ёйилиш даражасини, уларнинг концентрциясини ошириш зарурлигини, шунингдек босма қолип растр катакчаларини кислота билан ювиш чуқурлигини, айниқса чуқур сояларда маълум даражада оширишни талаб этади. Сув буғланишининг нисбатан юқори бўлмаган тезлиги ҳозирги замон босиш тезликларида бўёқнинг нусхада етарли даражада тўлиқ мустаҳкамланиб қолишини таъминламайди, Бу эса босилган материалга тегишли юқори энергетик қурилмалардан фойдаланиб термоишлов беришни жадаллаштиришни, ёки босиш ускунасининг ишлаш тезлигини камайтиришни талаб қилади. Бўёқ сув фазасининг қоғозга сингишида унинг мустаҳкамлик хоссалари ёмонлашиб, шу билан бир вақтда қоғознинг ўлчами бўйича деформация эҳтимоли ортади, бу эса айниқса кўп рангли босма жараёнини анча мураккаблаштириб юборади. Сув эритувчи боғловчилар юқори ялтироқликдаги намуналарни олиш имкониятини амалда йўққа чиқаради. Амалиётда босиш ускуналарининг асосий ишчи қисмлари занглаш мустаҳкамлигини анча ошириш, бўёқни ювиб ташлашдаги оғир меҳнатни енгиллаштириш, бўёқларни сақлаш шароитларига (айниқса қиш пайтларида) амал қилиш, чунки сув асосдаги бўёқ паст ҳараротларда музлаб қолишга мойил бўлади ва ниҳоят чуқур босманинг «сувли» бўёқлар бўлимларда мустақил вентиляция қурилмаларини барпо қилиш зарурлигини тақазо

қилувчи ҳидли углеводород асосли бўёқлар билан номутаносиблиги ҳисобланади. Хусусан, босма мақсадларида сув асосидаги бўёқларнинг кенг жорий қилинишига, шунингдек, зарур хоссаларга эга қоғознинг йўқлиги ҳам тўсқинлик қилади. Сув, органик эритувчилардан фарқли ўлароқ, селлюлоза толаларини шиширади, толалар орасидаги боғланишларни бузади, шунингдек юқорида айтиб ўтилган қоғоз деформациясига (унинг чизиқли ўлчамлари ўзгаришида, қийшайиши ва ғижимланишида намоён бўлади) ва унинг узилиши узунлиги яни мустаҳкамлигини пасайтиради. Агар масалан, толуолда намлашда қоғоз варағининг ўлчамлари ўзгармас, сувда намланганда бу ўзгаришлар 2-3 фоизга етиши мумкин. Бундан ташқари, шу нарса ҳам аниқландики, толуолнинг қоғозга шимилиш тезлиги сувли-спиртли аралашманинг ёки кейлолнинг шимилиши тезлигидан 1,5-2 марта ортиқ ва тоза сувнинг қоғозга шимилиш тезлигидан 50 марта ортиқдир. Бу ердан қоғознинг ўлчами барқарор сақланиши мумкин бўлган афзалликлар бўёқнинг мустаҳкамланиб қолиш жараёнини кескин пасайтириш билан боғлиқ қийинчиликлар, шу жумладан қоғозга бўёқ қовушқоқлиги энг кам бўлган фазасининг шилинишини натижасида пайдо бўладиган қийинчиликлардан анча кам. Равшанки, сув аралашган бўёқлар билан тўлақонли босиш учун (қурилманинг унумдорлиги ва маҳсулот сифати бўйича) энг яроқли қоғоз биринчи навбатда гидрофоблик даражаси юқори бўлиши лозим.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 592 бет. 2. Мирзиёев Ш.М. Танқидий тахлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 104 бет. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 488 бет. 4. Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 48 бет. 5. Ҳелмут Киппхан. Ҳандбоок оф принтмедиа: Течнологиэс анд Продуcтион Метҳодс. Германй, 2014. 6. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Ўқув қўлланма. Т.: Иқтисод молия. 2010 йил. 288 бет. 7. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Лаборатория ишини бажаришга мўлжалланган услубий қўлланма. Т.: ТТЙЕСИ босмахонаси. 2013 йил

Похожие

Офсет босма усули

Босма маҳсулотнинг сифати

Босма қолипларнинг ададга чидамлилиги

Принт медия босма технологиялари

Юқори босма усулида босиш