Намуна нусхада бўёқни мустаҳкамлаш - Техника и технология - Рефераты

Намуна нусхада бўёқни мустаҳкамлаш

Загружено в:

14.05.2023

Скачано:

0

Размер:

704.5 KB

Намуна нусхада бўёқни мустаҳкамлаш Режа: 1. Бўёқни мустаҳкамлаш жараёни тўғрисида тавсиялар 2. Юқори, офсет, чуқур ва флексографик босмаларда олинган нусхаларда бўёқни мустаҳкамлашнинг баъзи хусусиятлари 3. Босма бўёқларни тез фурсатда мустаҳкамлашнинг замонавий усуллари 4. Бўёқнинг ўтиб кетиши ёки ортиқча босилишига қарши кураш усуллари ва воситалари

Бўёқни мустаҳкамлаш жараёни тўғрисида тавсиялар Намуна нусха сиртида бўёқнинг мустаҳкам қатлам ҳосил қилиши учун биринчи навбатда механик таъсирлардан ўчиб ёки ювилиб кетишидан сақлаш зарур. Бу жараён тасвирнинг тиниқ чиқишини таъминлаш билан бир қаторда, камчиликларни бартараф этиш мақсадида ишлатилади. Бир сўз билан айтганда бўёқни мустаҳкамлиги ишончли бўлиши ярим маҳсулот ва тайёр маҳсулот сифатига боғлиқ. Намуна нусхада бўёқни мустаҳкамлаш босиш ускунасининг тезлигига таъсир этгани каби ярим маҳсулотни қайта ишлашга, яни, босиш бўлимида маҳсулотни туриб қолишнинг олдини олишга қаратилган. Босиш жараёни фақатгина физик-кимёвий жараёнларни ўрганибгина қолмасдан, ҳар хил турдаги қўшимча мустаҳкамловчи бўёқларни биринчи навбатда бўёқни қатламларига таъсир этувчи омилларни, мустаҳкамлаш жараёнини тезлаштириш давомида ҳар хил нуқсонларни олдини олишга қаратилган. Босиш жараёнида ишлатиладиган бўёқнинг хусусияти, бириктирувчи моддалар қўшилмаси таркибига боғлиқ. Аввало бириктирувчи, унинг Bo’yoqni must а hk а ml а sh usull а ri Mustahkamlas h B o’yoqning butu nlay singishi Bog’lovc hilarning oksidlani shi va anishipolimerl Erituvchini ng bug’lanish i Bog’lovchilarning saylanma singdirilishi, parda hosil qiluvchi qo’shilmalarning oksidlanishi va polimerlanishi Eritmaning bug’lanishi va bog’lovchining ninguchmaydigan fazasi singishi Eritu vchining bug’lanishi, Parda hosil qiluvchi bog’lovchi qo’shilmslarning jksidlanishi va polimerlanishi

таркиби, реологик тавсифи нусха олингандан сўнг бўёқнинг мустаҳкамланиш хусусиятига ҳол қилувчи таъсир кўрсатади. Маҳсулот тайёрлашда асосий хом-ашё сифатида қоғоз ишлатилади, бу қоғоз юзаси кўп ёки кам миқдорда силлиқ бўлиши билан тавсифланади, таркиби ва пардозлаш тавсифи, ҳажми ва ғоваклилиги, ички тузилишини зичлиги билан аниқланади. Юқорида айтиб ўтилган бўёқ хусусиятларини қолип ва қоғоз варағининг қалинлик юзасида тақсимлашда катта аҳамият касб этади. Бўёқни босувчи материалга кўчириш, унинг намуна нусхада мустаҳкамланиши билан тавсифланади. Бўёқни тури, босилаётган материалнинг тавсифига босиш жараёни шартлари иккинчи даражали аҳамият касб этади. Намуна нусхадаги бўёқни мустаҳкамлаш усуллари юқори, офсет ва чуқур босма усулида умумлаштирилиб қуйидаги тизма бўйича кўрсатилади. Босиш бўлимидаги технологик жараённи ташкил қилишни муҳим аҳамияти унинг брошюралаш-муқовалаш ва пардозлаш жараёнлари ёрдамида биринчи ва сўнги мустаҳкамлаш босқичларини босиб ўтади. Юқори, офсет, чуқур ва флексографик босмаларда олинган нусхаларда бўёқни мустаҳкамлашнинг баъзи хусусиятлари Ҳозирги даврдаги юқори ва офсет босма усуллари олдингисидан юқори тезликда бўёқни мустаҳкамлаши билан фарқланади. Бунда кўп аралашмали тизма бириктирувчи модда: яни катрон (смола) – парда ҳосил қилувчи, эритувчи, суюлтирувчи ва намловчи – стабилизатор ишлатилади. Бундай бўёқларни ишлатишда асосий омил, смоланинг эритувчида кам миқдорда эриши ҳисобланади, бу бир томондан бўёқни ишлаб чиқаришда ва сақлашда мустаҳкамлигини таъминлайди, бошқа томондан асосий аралашмалар – смола ва эритмаларнинг хусусиятларини ўзгаришини, бунинг натижасида бўёқни сингиши ва кўчиб кетишини олдини олади. Юқори ва офсет босма учун ишлатиладиган бўёқларни мустаҳкамлаш жараёнида бўёқнинг

тиксотроп тузилишини шакиллантириш, яни пигментнинг алоҳида қисмлари ва агрегатларини қолипга ёпиштириш асосий вазифа ҳисобланади. Чуқур ва флексографик босмадаги бўёқларнинг принципиал хусусиятлари, мустаҳкамлаш жараёнидаги учувчан эритмаларининг таркибига боғлиқ. Пигментлар ва тўлдирувчилар эритмада пухта тақсимланган суспензияни ҳосил қилади. Парда ҳосил қилувчи смолани эритиб, эритмалар ёрдамида суюқ бўёқ олишни, босма материалда ва босма қолипда текис тақсимланишни таъминлайди. Босма контакт майдонида эритувчиларнинг буғланиши босилган материал юзасидаги парда ҳосил қилувчи смола ва пигмент билан биргаликда асосий қисмини тушириб қолишга олиб келади ва кислотали полимерланиш жараёнини бошланишига ва мустаҳкам бўёқ пардасини ҳосил қилишни охирига етказади. Чуқур ва флексографик босма бўёқлари ҳар хил тезликдаги буғланиш хусусиятга эга. Шуни ҳисобга олиш зарурки, агар тоза эритманинг буғланиш тезлиги қайнаш нуқтаси хусусияти билан ажралиб турса иш ҳолатида бўлган ва эритилган смоланинг босма бўёқ таркибидаги баъзи бир белгиларига мос келиши керак. Эритманинг учувчанлик тезлиги смола билан аниқланади, баъзи бир ҳолларда бўёқ қатламидаги эритманинг эркин ҳолатдаги учувчанлигига тўсқинлик қилмайди, бошқалари билан киришиши қийинлашади, чунки эритма адсорбцион кучлар билан алоқадордир. Смолани эритмада ушлаб қолиш қобилияти жуда катта аҳамиятга эга бўлиб, эритмадан фойдаланиш вақтида қайнаш жараёнида паст ва баланд нуқтасини ҳисобга олиш лозим. Бўёқни мустаҳкамлаш учун эритманинг буғланиш жараёнида учта майдон иштирок этади. 1) бўёқ қатламининг юзаси (бўёқ ҳаво) 2) ҳаво 3) бўёқ қатлами

Ҳар бир майдондаги содир бўлаётган қўшилиш жараёни эритмани буғланиш кинетикаси орқали аниқланади. Бўёқ –ҳаво фазасидаги чегара бўлиниши ва моддани ўтиши қуйидаги омилларга боғлиқ. а) икки фазадаги чегара майдонларидаги эритма аралашмасига; б) суюқ фазадаги эритманинг коэффициент фаоллиги буғ босими ҳосил қилишига; в) газ фазасидаги эритманинг меъёрий босимига. Ҳаводаги эритма буғининг меъёрий босими тўйинган буғнинг босимидан анча паст бўлиши лозим. Чунки бу ҳолатда эритманинг буғланиш жараёни тўхтовсиз давом этади. Лекин бунга эришиш учун ҳаводаги эритманинг абсолют аралашмасини камайтириш, ҳароратни ва тўйинган босимни кўтариши зарур. Эритма аралашмаси ҳаводан оқиб ўтиш жараёнида катта ўзгарувчанликни ҳосил қилиши зарур. Лекин ҳаво қатламидаги бир хил ҳолатни қийинлаштиради. Ҳаракатсиз ҳаво қатлами, босилган материалдаги бўёқнинг қатлами, фақатгина ўтаётган ҳаво оқимига таъсир қилиб қолмасдан, бўёқ қатламидаги ўтаётган конвектив иссиқлик ўтказувчи тезликни аниқлайди. Эритма миқдори Қ, чегара катламларидан ўтиш вақти -т нисбат билан аниқланади. К-оғирлик ўтказувчи коэффициент, ҳрc-ҳавонинг чегара олди қатламини қалинлиги; Cи ва См ҳаво ва бўёқ қатламидаги эритма аралашмасини мос келиши. Чуқур ва флексографик босма учун ишлатиладиган юқори тезликда ишлайдиган ускуналардаги эритмани буғланиш тезлашишини таъминлайди. Бўёқ қатламидаги тезлашиш жараёнлари, эритманинг тўхтовсиз буғланиши унинг юзаси, аралашмаси ва қалинлиги билан ўзгаради. Эритманинг кинетик заррачалари ҳаво –бўёқ чегара қисмида биринчи

навбатда қатламни қиздириш даражаси ва эритманинг фаоллиги билан аниқланади, бир сўз билан айтганда парда ҳосил бўлиши, бошқа бўёқ аралашмаларини боғланишига мойилдир. Эритмани буғланишида бўёқни мустаҳкамлаш жараёни айтиб ўтилган шартлар асосида бир неча босқичлардан иборат (1-расм). Бошланғич бошқичда АВ- буғланиш тезлиги (1-расм, б) қатламдаги ҳароратни ошиши натижасида, оқим ҳавосини тезликда пуркаши тўхтовсиз ошиб, шу даражага етадики, бўёқ-ҳаво фазасидаги чегарани динамик тенглашишини ҳосил қилмагунча давом этади. Унга етганда (В нуқта) эритмани буғланиши вақт билан тенглашади ва 1, б-расмдаги ВС бўлаги бўёқни мустаҳкамлигини доимий тезлигини тавсифлайди. Ҳаво ҳарорати ошган сари иссиқлик узатиш коэффициенти ёрдамида ВС бўлаги юқорига кўтарилади ва қисқаради. 1-расм. Бўёқни мустаҳкамлашда асосий физик босқичлар. а) вақт бирлиги ичида бўёқ қаватида эритувчи аралашмасини ўзгариши; б) вақт бирлиги ичида бўёқ қаватида эритувчини буғланиш тезлигини ўзгариши Бўёқ қатламидаги эритманинг аралашмаси аста секинлик билан то бўёқ қатламини юзасида юпқа парда ҳосил бўлгунча қисқаради. Юпқа парда ҳосил

бўлиши эритма диффузиясининг чуқур қатламида ва юзасида кучли секинлаштирувчи таъсир кўрсатади, у ўз навбатида буғланиш тезлигини камайишига олиб келади. (1-расм, б даги СД бўлаги). Бўёқ қатламидаги юпқа парда қалинлигининг тарқалиши шу йўналишда фаолият кўрсатади, охирги қалинлик қатламининг қотиши билан тугалланади (1, а расмдаги Д нуқта). ДЕ қирқиш чегарасида эритманинг буғланиш тезлиги О га яқинлашади, C бўёқ қатламидаги эритманинг аралашмаси эса ўзининг пастки чегара аҳамиятига эга бўлиб унинг ҳажми биринчи навбатда эритманинг миқдори билан, қоғозга сингдирилиши ва юпқа парда ҳосил қилиши билан белгиланади. Сув асосда тайёрланган бўёқ чуқур ва флексографик босмани мустаҳкамлаш муҳим технологик жараёндан иборатдир. Сувнинг парланиши баъзи маълумотларга кўра кўпчилик эритмаларда 80 марта секинроқ содир бўлади. Кўпчилик органик эритувчиларнинг буғланиши билан таққосланганда (1-жадвали) иссиқлик энергиясининг сарф қилиниши камида 4-5 марталик миқдорни талаб қилади, бўёқ қатламидаги намликни буғланишини секинлаштиради. 1-жадвал Баъзи бир эритмаларда буғ ҳосил бўлиш иссиқлиги ва қайнаш ҳарорати Фақатгина сув асосида тез мустаҳкамланувчи бўёқларнинг ҳосил бўлиши мумкин эмас. Шунинг учун уларнинг миқдорида органик эритма албатта иштирок этади, чунки у бўёқнинг ёпишқоқлигини камайтиради юпқа парда ҳосил қилувчи эритмани мустаҳкамлашга имкон беради. Органик эритмани

танланиши смола тури билан аниқланади. Тажрибада кўрилганидек, бўёқларни мустаҳкамланишида асосан спиртлар муҳим ҳисобланади. Босма бўёқларни тез фурсатда мустаҳкамлашнинг замонавий усуллари Матбаа корхоналаридаги ишлаб чиқаришнинг ўсиши юқори тезликда ишлайдиган ускуналарнинг иш унумдорлигини ошириш билан баҳоланади. Ҳозиргача босиш ускуналари тезлигига мустаҳкамланиш тезлиги мос келадиган бўёқ ҳали яратилмаган, бўёқни мустаҳкамлаш учун амалиётда босиш жараёнида ҳар хил қўшимча усул ва воситалар ишлатилмоқда. Биринчи гуруҳ усуллари бўёқни мустаҳкамлашни тезлаштириш учун унга моддаларни қўшиш билан боғлиқ, чунки улар янги босилган бўёқ юзасини қотиш жараёнини тезлаштиради. Бўёқни мустаҳкамлашни тезлаштириш учун анъанавий моддалар сиккативлар, яни алифатик ёғ кислоталарнинг ёғ эритувчи тузлари ҳисобланади ва «оғир» металларни ташкил этади (Пб, Cо, Мг). Бўёққа бу тузлар тушганда молекуляр тузилишидаги дисперс муҳит билан кислород боғланишини емиради ва реакцион радикалларни ҳосил қилади. Боғланган қўшни заррачаларни ўзаро «тикиб» полимерлаштиради ва бу билан парда ҳосил бўлиш жараёнини тезлаштиради. Сиккатив тезлаштирувчилар орқали бўладиган кимёвий мустаҳкаланиш қоғознинг кислотали муҳитига ташқи таэсирлар, яни ҳарорат, ҳаво намлигига, табиий пигментга боғлиқ. Охирги йилларда сиккативлар сифатида органик моддалар (кислота, перикис қўшилмалари, пероксидлар) ишлатилмоқда. Оддий сиккатив ҳосил қилувчи металл ионларни бўёқда қўллаш мумкин эмас. Парда ҳосил қилувчи аралашмадаги автооксидант қўшимча жадаллаштириш жараёнини бажаради. Босма бўёқлар мустаҳкамлигини оширишнинг самарали усул бўлиб, биринчи гуруҳга тааллуқли фаол термик катализаторларни бўёқ таркибига қўшишдир. Таркибида шундай катализаторлар бор бўлган бўёқлар «хит сет» (иссиқлик таъсирида мустаҳкамланган) номига эга бўлди. Полимеризация

реакциясининг тезликда оқиб ўтиши катализатор ва етарли юқори ҳароратнинг (140-150° С) биргаликдаги ҳаракатидир. Бу жараёнда мустаҳкамланиш тез содир бўлиб, кам миқдорда ажралган эритмалар (сув, спирт, алдегидлар) бўлим ҳавосини ифлослантирмайди. Иккинчи гуруҳ усулларида бўёқ мустаҳкамлигини ошириш мақсадида ҳар хил нур тарқатувчи мосламалардан фойдаланилади. Матбаа корхоналаридаги иш амалиётидаги узоқ вақт давомида, рулонли ротацион ускуналарни эксплуатация қилишда иссиқлик ажратувчи мосламалар ишлатилади, улар оралиқ иссиқлик узатиш вазифасини бажаради, яни иситилган ҳаво, иссиқ сув ёки очиқ газ олови. Уларнинг асосий технологик вазифаси юқори, офсет босмасидаги тиксотроп ташкил этилган бўёқларни жараёнини тезлаштиришдир. Ҳаволи ва сувли иссиқлик чиқарувчи мосламалар чуқур ва флексографик босма учун ишлатиладиган бўёқнинг эритмасини буғланиш тезлигини оширишда ишлатилади. Бу мосламаларнинг асосий афзаллиги иссиқлик ташувчиларни орзонлиги билан ифодаланади. Баъзи ҳолларда улар ҳаракатланувчи мосламаларга ўрнатилган бўлади. Очиқ газ алангаси ишлатилганда (2. а-расм) босилган қоғоз мато 1 махсус камерага газ горелкасини оралиқ қаторларидан ўтказилиб икки ён томонга жойлаштирилади. 2-расм. Газ алангасида матога ишлов бериш принципи а) Иссиқлик бериш тизмаси б) Иссиқликни тақсимланиш тизмаси Бўёқнинг учувчан аралашмалари ажралиб чиқади, қисман ёнади ва сўрилади. Қоғоз матонинг едирилиши ёки ускунанинг бирданига тўхтаб

қолиши горелкага газнинг берилишини автоматик равишда тўхтатади. Бўёқни мустаҳкамлаш учун газ алангасидан фойдаланганда, юқори ҳарорат ёрдамида (200 0C гача) қоғоз матони юзасини қуриб кетишига ва мустаҳкамлигини камайишига олиб келади. Лекин қоғозни қизиш интенсивлиги бу хилдаги мосламаларни (ҳаво пуркагич) иш камерасидан ўтаётган қоғоз матонинг йўлига боғлиқ. Қизиган қоғоз матони тезда совутиш учун иссиқлик ажратувчи мосламалар орқа томонига совутгич цилиндрлар ва конус найча ўрнатилади, улар ёрдамида матога совуқ ва нам ҳавони оқимини юборади. Бундай қуритиш қурилмаси мураккаб газ аланга –ҳаво пуркагичли қурилмаларга эгадир. Қоғоз матонинг бирламчи ҳаракати йўлида биринчи камера майдонида 2 очиқ газ алангасининг қизишига учрайди, кейин эса унга интенсив узлуксиз қиздираётган ҳаво дучор бўлади. 3-расм. Отепка туридаги комбинирланган ускуна Совуқ ҳавони оқими 5 босма ускунанинг буклаш –қирқиш аппаратига келишидан олдин қоғоз матони ҳароратини камайтиради. Мураккаб қурилмалар нусханинг қиздириш даражасини камайтиришга имкон беради ва қоғоз матодаги бўёқни мустаҳкамлаш жараёнини йўл узунлигини қисқартиради. Э.Германиеснинг келтирган далилларига асосан намуна нусхага қиздириб ишлов бериш ускуна иш вақтининг 5% ни эгаллайди. Замонавий босма тезлигида иш камераларини умумий узунлиги 3,5м ни ташкил қилади. Газ алангали ва мураккаб мосламаларни янада такомиллаштиришда қуйидаги шакли ўзлаштирилди; осилган ҳолатдаги матога ҳароратда ишлов

бериш таъминланди, бўёқ қатлами юзасига кираётган иссиқлик ташувчининг кириши яхшиланди, учувчан бирикмаларни тез ва бутунлай учиб кетишига, қоғоз матони кам ёки жадал қизишига имкон берди. Чуқур ва флексографик босмада учувчан органик эритувчиларда ёнғин хавфи бўлиши сабабли бўёқни мустаҳкалаш жараёнини тезлаштиришда фақатгина ҳаво пуркагичли мосламалар қўлланилади. Чуқур босмада бўёқ мустаҳкамланиши учун ишлатиладиган қуритиш мосламаларига қуйидаги умумий талаблар қўйилади: 1. Эритувчининг бир меёрдаги буғланишини эффектив таминлаш, рекуперация тизмасига буғларни юбориш, буғларни конденсациясини юзага чиқариш. 2. Қоғозни ортиқча қуриб кетишдан ҳимоялаш. 3. Босилган матога доимий ва жадал иссиқликни келишини таъминлаш. 4. Эритма буғлар билан тўйинган циркульяция ҳаво тизмасининг бўлиши, энергия сарфланишини камайтиради ва тоза ҳавони узатилишини камайтиради. 5. Иш камерасининг минимал бўлган узунлиги. Ёмон қурийдиган бўёқларда ишлаганда ва юқори тўйинган қолипларда босишда қўшимча вентилятор ёрдамида қиздириш амалга оширилади. Бу биринчидан намликни сақлашни мустаҳкамлаш ва қоғоз матони кўндаланг ўлчами, иккинчидан нисбатан юқори бўлмаган қувват ҳажми ва шу турдаги мосламаларнинг иқтисодий тежамкорлигини таъминлайди. Чуқур ва флексографик босма уукуналарда ишлатиладиган ҳаво пуркагичли мосламаларига кўпинча совутгич айланма цилиндр бириктирилади (4-расм), унинг атрофига катта бурчак остида қиздирилган қоғоз мато ўрнатилади.

4-расм. Қоғоз маҳсулотларига ҳаво оқимида ишлов бериш тизмаси. 1- босилган қоғоз мато; 2-ҳаво ўтказувчи кожух; 3-қиздириш цилиндри; 4-ҳаво узаткич; 5-ҳаво юбориш камераси;6-матонинг ҳаво йўналишида узлуксиз ҳаракатланиши; 7-ҳавонинг қарамақарши ҳаракатланиши; 8-совутгич валиклари Бу ҳолат босиш жараёнидан олдинги бошланғич намлик ҳарорати ҳолатига етказишга мўлжалланади. Кўпчилик ҳолларда айланма совитгич цилиндрнинг ташқи юзаси икки қатламли хром кўринишида тайёрланади. Босма ускуналарнинг ён томонидан, ички бўшлиқдан сапфа орқали сув берилади ва чиқарилади. Иссиқлик мосламалари айрим имкониятлари билан биргаликда, айрим камчиликлардан ҳам ҳоли эмас, айниқса айрим турдаги энергетик ресурсларни жадал етишмаслиги ва ташқи муҳитни ифлосланишига қарши курашни кучайтиришда ифодаланади. Бу камчиликлар рўйхатига биринчи навбатда қуйидагилар киради; уларнинг мураккаб тузилиши, қўполлиги ва хизмат кўрсатишни сермеҳнатлилиги, юқори қувват ҳажми, нисбатан паст меъёрли ФИК, 0,30-0,32 дан ошмаган энг қулай вариантда зарарли моддалар ажралиши.

Тайёр маҳсулотлар юзасига босилган бўёқларни тезда мустаҳкамлашда ҳаво орқали иситилган ва пуркалган очиқ газ алангаси билан ишлов берилганда иссиқлик бўёқнинг юзасига узатилади ва намуна нусхани юзасида ҳосил бўлган юпқа парда қалин қаватда сақланиб қолган эритувчининг чиқишига қаршилик қилади. Юпқа пардада пуфакчаларни ҳосил бўлиши иссиқлик жадаллигида аниқ чегара мавжудлигини таъминлайди ва қоғоз матони ҳаракат тезлигини ва қатлам сўрилишини қониқарли ҳолатга йетказади. 5-расм. Инфрақизил нурланиши учун варақли (а) ва рулонли (б) ускуналарда асосий ишчи элементларининг тизмаси. 1-қоғоз варағи (а) ёки тасмаси (б); 2- янги босилган бўёқ қатлами; 3-инфрақизил нурлар (квартсли лампалар); 4-рефлекторлар Ҳозирги вақтда бўёқни мустаҳкамлашни тезлаштириш учун саноатда инфрақизил ва улътрабинафша нурланувчилар ишлатилади. Инфрақизил нурланувчилар терма нурланувчилар мосламаларнинг турларидан бири бўлиб, бунда иссиқлик ташувчи сифатида узун тўлқинли нур ишлатилади, улар кўриниш спекторининг ташқарисида жойлашган бўлади. Инфрақизил нурланиш сифатида кўпроқ инфрақизил спекторнинг бирламчи қувватли 0,5-

2 кВт квартс ёритгичлари қўлланилади. Улар махсус панелда йиғилган мосламани олдига жойлаштирилган рулонли ва варақли ускуналарни босма секциялари орасида қоғоздан 5 м масофада жойлашган бўлади. Намуна нусхани инфрақизил нурланиши учун варақли ва рулонли ускуналарда олинадиган ўзига хос қуритиш мосламаси қуйидаги тизмада кўрсатилган (5- расм, а ва б). Инфрақизил нурларнинг таъсир этиши интенсив қиздирилганда бўёқли қатламнинг шимилиши фаоллашади ва термополимерланиш давом этади. Бу усулнинг устунлиги бўёқларнинг бир-бирига мос тушишидадир, инфрақизил нурларни очилтиришга мўлжалланган. Инфрақизил нурларнинг устунлиги қуйидагилардан иборат: - табиий мустаҳкамлаш билан тенглаштирилганда босма нусхада бўёқнинг тез қотиши; - босиш ускуналарда босилган маҳсулотлар сифатини, аниқлигини, ранг ўтказувчанлик аниқлигини, тўйинганлигини ва босма нусханинг силлиқлигини ошириши. "Супер-квик-сет" бўёқлари янги синтетик сақич чекланган эритувчи ва қурутувчи эритмани минимал даражага етказади. Эритувчанлик баланси ва сақич шунчалик ёпишқоқ бўладики, улар ҳаттоки тез ёпишадиган бўёқларга нисбатан қиздирилганда 10 марта тез ёпишади. Инфрақизил нурларнинг узунлиги технологияда муҳим кўрсаткичлардан бири ҳисобланиб, у бўёқларнинг қотиш тезлигини оширади (босма нусханинг ранги ва қатлам қалинлиги). Қора бўёқларнинг ИҚ-нурларнинг маҳкамланиши анча тезроқ. Катта тўлқин узунлигидаги (105 ва кўпроқ) ИҚ қурилмаларнинг тажрибаларда тасдиқланган энергия эффектининг етарли эмаслиги ва катта энергия сиғими, тежамсизлиги ва ёнғин хавфсизлиги шароитининг ёмонлиги ўрта ва кичик тўлқин узунлигидаги қатламаларга ўтиш заруратини келтириб чиқарди. Бўёқнинг қуриши учун нурланишнинг оптимал диапозони 1200- 3500 нм.

Юқорида баён қилинган фикрларни умумлаштирган ҳолда таъкидлаш жоизки, бугунги кунга келиб босма бўёқларни мустаҳкамлашни тезлаштириш муаммосини ҳал қилиш кузатилмоқда. Бундай ечимнинг асосида кимёвий жиҳатдан ўта фаол бўлган махсус бўёқларни ишлаб чиқиш ва уларни қўллаш ётади. Уларнинг катта тезлик билан ўрнашиб олиш хусусияти фақат маълум бир шароитлардагина – бўёқ қатламни босиладиган материалга туширган заҳоти унинг фаоллигини кузатувчи турли воситалардан – баъзан юқори энергияли нурлардан, баъзида эса бўёққа, қоғозга ёки ҳар иккаласига қўшиладиган катализаторлардан фойдалангандагина намоён бўлади. Айни пайтда бўёқларни мустаҳкамлашнинг замонавий юқори тезликда ишлайдиган босма ускуналарининг технологик талабларига жавоб берадиган бўёқларни ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш борасида ишлар олиб борилмоқда. Бўёқнинг ўтиб кетиши ёки ортиқча босилишига қарши кураш усуллари ва воситалари Босма бўёқларнинг мустаҳкамланишини тезлаштириш усуллари билан бир қаторда босиш жараёни технологиясида нусхалар янги босилган, ускунадан қуришга улгурмай қолган ҳолларда тасвир ва уларга тегиб турадиган сиртларнинг ифлосланишининг олдини олиш билан боғлиқ муаммолар кўп йиллар давомида муҳим ўрин эгаллаб келмоқда. Бундай нуқсонларнинг пайдо бўлишига кўплаб омиллар сабаб бўлади. Уларнинг энг муҳимлари қоғоз ва бўёқнинг ўзаро таъсирлашиш шароитлари, бўёқ қатлами ўрнашиш тезлиги ва муҳити, босилган маҳсулотни омборга жойлаш, сақлаш ва уларга ишлов бериш тартибларидир. Бу нуқсонлар ўта силлиқ, қалин, бўёқни қийин сингдирадиган қоғозлардан, хусусан, бўрланган қоғозлардан фойдаланганда айниқса тез-тез кузатилиб туради. Дағал, бўёқни яхши сингдирадиган қоғозларда эса бундай нуқсонлар кам учрайди ва деярли сезилмайди. Бундан ташқари (бу варақли ускуналарда рангларни кетма-кет

босиш амалиётида тасдиқланган) иккинчи ва ундан кейинги бўёқларни аввал босилган ва қуриган қатламлар устидан босиш қоғознинг бўёқни сингдириш қобилиятини сусайтириб, нам бўёқнинг қоғознинг орқа қисмига ўтиб кетиш эҳтимолини кучайтиради. Тайёр маҳсулотнинг сифатини пасайтириб, босиш жараёнини қийинлаштирадиган омиларнинг, нусхалар ва босиш ускунаси ифлосланишининг олдини олишда муҳим аҳамиятга эга бўлган, биринчи даражали технологик талаблар қуйидагилардан иборат: 1) учта омил, қоғоз –бўёқ –нусхада мустаҳкамлаш усулининг ўзаро мослик ва мутаносиблигини баҳолашга диққат билан ёндашиш; 2) технологик (ва сифат) жиҳатдан бўёқ қатламини имкон қадар юпқа бериш, аммо бу ўта интенсив бўёқларни қўллашни талаб қилади; 3) янги босилган, айниқса кўп рангли нусхаларни қабул қилиш қурилмасига имкон қадар камроқ тахлаш бу уларни сақлаш ва жараёнлар орасида ташишни осонлаштиради. 4) босиш ускунасининг барча технологик муҳим элементларини, аввало бўёқ ва намлаш (офсет босмада) аппаратларини, босма қурилмаси ва босилган маҳсулотни чиқариш тизимини синчиклаб созлаш. Аммо бу талабларга жавоб бериш ҳар доим ҳам бўёқ қоғознинг орқа томонига ўтиб кетишини, бўёқнинг сўрилиб кетишини бартараф қила олмайди, амалиётда бунинг учун қўшимча воситалардан фойдаланишга ҳам тўғри келади. Ана шундай воситалардан энг самаралиси нусха билан унга тегиб турувчи ҳар қандай юза ўртасида махсус ажратувчи қатламни ҳосил қилишдир. Бу қатлам ўзининг тури ва таркибига қараб, бўёқнинг бир юзадан бошқа юзага ўтишига тўсқинлик қилувчи механик ёки физик-кимёвий тўсиқ вазифасини ўтайди (парафинмагнезияли паста ёки «аэрозол» –кремний оксиди каби ана шундай тузилиш ҳосил қилиш жараёнини тезлаштирувчи қўшимчалар сезиларли натижа бермайди, чунки у бўёқларнинг босма-техник ва оптик хусусиятларини сусайтириб юборади).

Оралиқ қатлам ҳосил қилиш учун ишлатиладиган воситаларни икки гуруҳга ажратиш мумкин: 1) бўёқнинг декелга ва босма ускунанинг бошқа элементларига ўтиб кетишининг олдини олувчи воситалар; 2) ускунадан янги босилиб чиқаётган нусхалар сиқилганда ва уларни сақлашда ифлосланишининг олдини олувчи воситалар. Биринчи гуруҳга декелнинг устки юзасининг ёки қоғоз ўтказувчи элементларнинг бўёқ билан намланмаслигини таъминловчи воситалар киради. Декел намланмаслиги учун босма ускуналарда махсус юпқа ёғ сингдирилган ва декелнинг юзасига мустаҳкамланган қоғоз варақ қўйилади. Шунингдек, майда катакли капрон мато ҳам бўёқни ўзига олмай, унинг ортиқча қисмини босма бўёқни яхши сингдирадиган қоғоздан қилинган декелнинг (варақли ва рулонли ротацион ускунанинг) устки юзасига ўтказади. Иккинчи гуруҳ – бу аввалдан бўёқнинг қоғознинг тескари томонига ўтиб кетишига қарши воситалардир (уларни босманинг ортиқча суркалишига қарши воситалар дейиш тўғрироқ бўлади). Улар қуйидагича бўлади: а) махсус суюқликлар ёки кукунлар. Улар махсус аппаратлар ёрдамида сиқилган ҳаво босими остида, ёки офсет босма ускунасининг қабул қилиш қурилмасидан чиқиб келаётган нусха устига бир текис пуркалади. б) янги босилган қоғоз мато устига кўп бўёқли рулонли офсет босма ускуналарида бўёқни нусхада маҳкамлашни тезлаштириш учун сепиладиган аэрозол ёки бошқа усулда суриладиган эмулъсиялар. Чуқур босмада бундай воситалар амалда қўлланилмайди. Шуни алоҳида таъкидлаб айтиб ўтиш зарурки, юқорида айтиб ўтилган воситалар, уларнинг тури, таркиби ва қўлланилиш хусусиятларидан қатъий назар, бўёқнинг маҳкамланишини тезлаштирмайди. Ҳар қандай ҳолатда ҳам уларнинг вазифаси бўёқ тўлиқ маҳкамлангунга қадар ўтган вақт мобайнида унинг бошқа нарсага сурилиб кетишининг олдини олишдан иборат.

Варақли юқори ва офсет босмада нусхаларга ишлов беришнинг энг қадимий усулларидан бири –унинг юзасига декстриннинг сувли –спиртли дисперсиясини суришдир. Дисперсион муҳит буғланиб кетган (унинг таркибидаги спирт сирт таранглигини камайтириш учун қўшилади) нусхада кукунсимон қатлам ҳосил бўлади, бироқ бундай қатлам фақат анчагина силлиқ қоғозлардан фойдалангандагина самара беради. Бўёқнинг қоғознинг орқа томонига ўтиб кетишининг олдини олиш воситалари таркибида қўшимча фазанинг бўлиши уни тайёрлашни қийинлаштиради ва атроф – муҳитнинг қўшимча ифлосланишига олиб келади. Шунинг учун ҳам бу мақсадда варақли ускуналарда турли хил кукунлардан фойдаланиш кенг тарқалган. Кукунлар нусхаларнинг бир-бирига тегиб кетишига тўсқинлик қилади ва айни пайтда варақлар ўртасидага ишқаланишни камайтиради, бу эса бўёқнинг маҳкамланиши учун жуда муҳим бўлиб, унга ҳаводаги кислороднинг етиб боришини осонлаштиради. Бугунги кунда ана шу мақсадда қўлланилаётган кукунлар номенклатураси анчагина кенг ва хилма-хилдир. Қўлланилаётган кукунларнинг барчаси икки синфга ажралади: а) «қаттиқ», яни анорганик кукунлар б) «юмшоқ», яни органик, шу жумладан ўсимликлардан олинган кукунсимон моддалар. Анорганик кукунлар олиш учун хом ашё сифатида кўпинча сувли эритмалардан чўкинди сифатида олинадиган СаСОз - калътсий карбонатдан фойдаланилади. Калътсий кукуни зарраларининг ўлчамлари 10 дан 30 мкм гача бўлади. Амалиётда органик кукунлар, аввало крахмал ва сахарозадан олинган кукунлар кенг қўлланилади. Ўсимликлардан олинган кукунларнинг кўпгина фазилатларини ўзида мужассам этган синтетик полимерлар асосидаги кукунлар ҳам истиқболли вариант ҳисобланади. Кўп бўёқли рулонли офсет босмада бўёқларнинг маҳкамланишини тезлаштирувчи воситалардан фойдаланишда кўпинча уларнинг ёпишиб қолиш ва орқа томонга ўтиб кетишининг олдини олишга қаратилган

қўшимча чоралар ҳам кўрилади. Тажрибаларнинг кўрсатишича, бу жиҳатдан қараганда энг самарали усул янги босилган қоғоз мато юзасига кремний органик полимерларнинг сувли эмульсиясини суртишдир. Бундай эмульсиялар навбатдаги босма секцияси ёки буклаш –қирқиш қурилмаси томон ҳаракатланаётган мато устига махсус ёпиқ камераларда сиқилган ҳаво ёрдамида ғоятда майда зарралар кўринишида сепилади. Эмульсияларнинг бундай мақсаддаги таъсир механизмини ўрганиш натижасида, унинг бир томондан суюқ томчиларнинг дастлабки ажратувчи таъсири билан, иккинчи томондан эса эмульсиянинг сувли муҳитидаги буғланиш жараёни билан белгиланиши. Шунингдек, бўёқнинг биринчи навбатда кўп бўёқли маҳсулотни босишда ортиқча босилишининг олдини олишнинг соф ишлаб чиқариш усулларини ҳам эслаб ўтишга лойиқдир. Ускунанинг қабул стапелига чиқаётган бўрланган варақли қоғоздаги нусхалар махсус йиғма жавонларга баланд қилиб эмас, балки 1-1,5 минг варақ қилиб тахланади. Айни шу мақсадларда рулонли босма ускуналарда саҳифаланган дафтарлар ҳам кўпинча тахланмаган ҳолда баланд ва панжарали деворли фураларга жойлаштирилади ва бироз вақт ўтгандан кейингина қадоқлаш – сиқиш прессларига келиб тушади. Аммо айтиб ўтиш керакки, ишнинг бундай ташкил қилиниши ишлаб чиқариш майдонига бўлган талабни орттириб юборади.

Адабиётлар : 1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 592 бет. 2. Мирзиёев Ш.М. Танқидий тахлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 104 бет. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 488 бет. 4. Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 48 бет. 5. Ҳелмут Киппхан. Ҳандбоок оф принтмедиа: Течнологиэс анд Продуcтион Метҳодс. Германй, 2014. 6. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Ўқув қўлланма. Т.: Иқтисод молия. 2010 йил. 288 бет. 7. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Лаборатория ишини бажаришга мўлжалланган услубий қўлланма. Т.: ТТЙЕСИ босмахонаси. 2013 йил

Похожие

Босма ускуналари бўёқ аппаратида бўёқни узатиш

Қоғозни ва босма бўёқни босишга тайёрлаш

Бўёқнинг қолипдан босилувчи материалга ўтиши

Босиш жараёнининг назарий асослари

Нусха сифатини шакллантирувчи кўрсаткичлар ва унга таъсир қилувчи омиллар