Boshqarish haqida tushuncha - Техника и технология - Рефераты

Boshqarish haqida tushuncha

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

98.2646484375 KB

Boshqarish haqida tushuncha Reja: 1. Boshqarish haqida tushuncha. 2. Boshqarish maqsadi va bosqichlari. 3. Tizimni boshqaruvchi va boshqaruvchan elementlari.

Boshqarish haqida tushuncha. Texnik ekspluatatsiyaning asosiy vazifalaridan biri avtomobil parkini texnik holatini va ishlash qobiliyatini boshqarishning eng samarali yo’llari va usullarini topishdan iboratdir. Boshqarishni mazmuni va usullari texnik xodimni boshqarish jarayonidagi o’rniga qarab o’zgara boradi. Masalan: ishchilar, muxandis, texniklar, ustaxonalar, korxonalarni boshqarish. Texnik ekspluatatsiya oldida turgan maqsad undan yuqorida turgan tizim maqsadi bilan uzviy bog’langan bo’lishi kerak, keyingisini maqsadi esa xalq xo’jaligini maqsadiga mos kelishik kerak. Texnik tayyorgarlik koefitsiyentini (KTK) oshirish bo’yicha tadbirlar ishlab chiqarilyotgan tizimni holati haqida ma’lumotlar bo’lib quyidagilar xizmat qiladi: - avtomobillarning ekspluatatsion ishonchliligi; - keng uchraydigan va avtomobillarni ishdan qoldiradigan nosozliklar haqida ma’lumotlar; Bu holatda tashqi omillarga avtomobillarni ishlatish sharoitlari, material- texnika ta’minoti va x.k. kiradi. Ma’lumot taxlil qilinayotgan va ishlanayotgan ularning aniqligi, haqiqiyligi, to’liqligi va qiymati baholanadi. Boshqarish qarorini qabul qilish deb tizim holatini sezilarli o’zgartiradigan rivojlanishni bir necha yo’llaridan birini kriteriysini tanlashga aytiladi. Qarorni ijrochiga yetkazishda uning aniqligi, bir xil ma’noligi muhim ahamiyatga ega. Boshqarish qarorini amalga oshirish – bu masalan, avtomobil parkini yangilash, ishlab chiqarish bazasini qayta qurish, avtomobillargni ta’mirlash, ta’mirlash ishchilarini rag’batlantirishni yangi usul va shakllarini tadbiq etish. Boshqarish ta’siriga tizimni reaksiyasi – yangi ma’lumot (qayta aloqa). Bu ma’lumot qaytadan ishlanib, taxlil qilinadi va shuni asosida yang qaror qabul qilinadi.

Ishlab chiqarishni boshqarish deganda – ishlab chiqarishdagi ishlarni yaxshilashga va qo’llab - quvvatlashga qaratilgan ko’rsatma va harakatlar majmuasi tushuniladi. Boshqarma – ishlab chiqarish bazasida samarali foydalanishni xodimlardan, ehtiyot qismlardan va materiallardan samarali foydalanishni ta’minlaydi. Boshqarishni tashkil qilish – yakkaxokimlikni, raxbarlar bilan qo’l ostidagi xodimlar orasidagi vazifalarni aniq belgilashga asoslanadi. Ishlab chiqarishni boshqarish sifati asosan muxandis-texnik xodmlarni malakasiga bog’liq. Muxandisni hal qiladigan masalalaridan biri – bu qo’l ostidagi xodimlar ishini boshqarishdan iboratdir. Qaror qabul qilishning asosiy vazifalari: Ma’lumotlarni to’g’ri tanlash va uni ishlab chiqish Boshqarish uch bosqichdan tashkill topadi: Birinchisi- kerakli ma’lumotlarni olish va shu asosida boshqarish ob’ektini ba h olash; Ikkinchisi- qaror qabul qilish; Uchinchisi - qabul qilingan qarorni xodimlar tomonidan bajarilshini ta’minlash Muhandis-texnik xodimlarni bajaradigan vazifalari taxlili shuni ko’rsatadi: tashkiliy-boshqarish vazifalari – 31,8% texnologik vazifalar – 35,6% Shu bilan birga muxandislar bajaradigan ko’pgina ishlar qaytarilib turadi. Shu sababli bularni yechimi to’g’risida ma’lumotlar to’planib qo’yilishi kerak va undan keng foydalanish zarur. Boshqarish maqsadi va bosqichlari. Boshqarish – bu tizim xolati haqidagi axborotni aniq maqsadli yo’nalishli xarakatga aylantirish boshqarilayotgan tizimni dastlabkidan belgilangan xolatga o’tkazishdir. Masalan: ATK ni dastlabki xolati

- tashishga bo’lgan talabni pasayishi oqibatida vujudga kelgan ortiqcha ishlab chiqarish maydonlaridan shaxsiy avtomobillarga servis xizmat ko’rsatish uchun foydalanish - tizimni belgilangan xolati (maqsadi) - ATK bazasida ishlab chiqarish maydonlaridan yanada samarali foydalanishga, daromadlarni oshirishga, xarajatlarni kamaytirishga imkon beradigan shaxsiy avtomobillar avtoservisi ustaxonalarini, postlarni tashkil etish. Xarajat: xizmatga bo’lgan talabni taxlil qilish, invetsiyalarini jalb qilish, ATK ni qayta ko’rish, reklama va h.k. Boshqarish tushunchasini tayanch so’zlari 1. Tizim xolati haqidagi axborot – A 2. Tizim maqsadi va maqsadlar – M 3. Maqsadga erishish va tizim xolatini o’zgartirishga qaratilgan xarakat –X Ushbu tashkil etuvchilar boshqarishni birinchi qoidalarini tashkil etadi. Boshqarishni asosiy bosqichlariga quyidagilar kiradi: tizimni maqsadini aniqlash; tizim holati haqida ma’lumot olish; ma’lumotni ishlash va taxlil qilish; boshqarish qarorini qabul qilish; qarorni ijrochiga yetkazish; boshqarish qarorini amalga oshirish va tizimni qarorga bo’lgan munosabatini olish. a) b) v)

AH M А H M RM A R HV R - material resurslar V - amalga oshirish davri. Rasm 2.1. vaqt omili (V), material resurslar (b) va axborot aspektlari xisobga olgan sharoitda boshqarish jarayonini xolati. 1.Boshqarilayotgan tizim yoki kichik tizim oldida turgan maqsadni aniqlash (ATK, tarmoq, ustaxona, brigada) 2. Tizimga ta’sir etuvchi tashqi omillar va tizim xolati haqida axborot olish avtomobillarni ishonchliligi haqidagi ma’lumotlar. Tez-tez uchrab turadigan nosozliklar haqida ma’lumotlar va x.k. 3. Axborotni ishlash, uning aniqligini, to’laqonligini, xaqqoniyligini baholash. 4. Axborotni taxlil qilish, zarur bo’lsa qo’shimcha axborot to’plash, uni ekspertizatsiya qilish. 5. Tizim maqsadiga binoan olingan va ishlangan axborot bo’yicha boshqarish qarorini qabul qilish. 6. Qarorga aniq, istalgan me’yoriy shakl berish. 7. Qarorni ijrochiga yetkazish. 8. Boshqarish xarakatini amalga oshirish. 9. Tizim xolatini o’zgarishga munosabatini olish. Boshqarish uslublari, tasnifi 3. Tizimni boshqaruvchi va boshqaruvchan elementlari

Tashqi axborot BKT BOHar bir tizimni boshqarish jarayonida boshqaruvchi va boshqaruvchan elementlari mavjud bo’lgan. Ular quyidagi guruxlarga ajraladi: 1. BTB boshqarish tizimini bo’lagi 2. BO boshqarish ob’ekti Bu guruhlarni o’zaro bog’liqligi 2-rasimda ckeltirilgan Rasm 2 . Tizimni boshqaruvchi va boshqaruvchan elementlari. Boshqarish har qanday tavsifli masalalar yoki har qanday tizimlar uchun turli kombinitsiyalarda qo’llaniladigan ma’lum ketma-ketlikdagi harakat yoki texnologiyani o’z ichiga oladi. Boshqarishni dastur maqsad usullari. Boshqarilayotgan bo’limlar oldida turgan maqsadni aniqlash. Bu maqsadlar yuqori turgan o’lim maqsadlari bilan bog’langan bo’lishi kerak. Sisitemani holati va unga ta’sir ko’rsatuvchi tashqi omillar to’g’risida ma’lumotlarni olish. Ma’lumotlar haydovchidan, kolonna mexanigidan, nazorat punktini navbatchi mexanigidan va boshqalardan olinadi. Ma’lumotlarni ishlab chiqish va taxlil qilish, ularni to’liqligini, aniqligini baxolash. Qaror qabul qilish deganda bir qancha ma’lumotlardan to’g’ri va anig’ini tanlash. Masalan: kamera teshilganda qaror quyidagicha bo’lishi mumkin;

kamerani g’ildirakdan yechib, vulkanizatsiyaga jo’natib, qayta olib g’ildirakni o’rnatish. Kamerani yechib olib o’rniga yangisini yoki ilgaritdan yamalgan kamera bilan almashtirish Qarorni amalga oishirish Avtomobillarni TX va T ga yuborish, xo’jalik hisobiga o’tish, ishlab chiqarish bazasini qayta tiklash va h.k. Qarorni bajarilshiga bo’lgan munosabat ma’lumot olish. qayta olingan ma’lumot ko’rib chiqilib taxlil qilinadi va shuning asosida yangi qaror qabul qilinadi yoki tuzatish kiritiladi. Boshqarishni ikki usuli bor – reaktiv va dasturli-maqsad. Reaktiv uslda – rejalashtirish o’sha zahoti amalga oshiriladi, qarorlar har tomonlama taxlil qilinmasdan qabul qilinadi, ko’pincha sharoitga qarab qarorlar o’zgartirilib turadi, yaqin keljakni hisobga olmaydi, samaasizdir. Dastur-maqsadli boshqarish – aniq maqsad sari qaror qabul qilingadi. Bunda quyidagicha rejalashtirish va boshqarish ko’zda tutiladi: Maqsad – dastur – resurs -reja (qaror) – rejani amalga oshirish yangi yoki tuzatilgan maqsad. Maqsadni amalga oshirish har xil yo’llar, usullar bilan amalga oshirilishi mumkin. Shuning uchun maqsadning amalga oshirish tarmoqlarini ko’riladi. Bu tarmoqlar ichki va tashqi aloqada bir-birlari bilan bo’lishi mumkin. (rasm 2.) Rasm 2. maqsadni amalga oshirish yo’llari va usullari F 0 F 1 1 F 2 1 F 3 1 C 1 1 C 3 1C 2 1 C 4 1 C 5 1

Oliy maqsad darajasi birinchi darajali maqsad bilan bog’langshan. Oliy maqsad- xalq xo’jaligini yuk va passajirlar tashish talabini qondirish. Keyingi darajadagi maqsad – harakat vositalarini mustahkamligini oshirish. 2-yarus – mehnat unumdorligini oshirish. 3-yarus – avtomobillarni texnik iqtisodiy ko’rsatkichlarini oshirish. «Ishlab chiqarishni boshqarish» tushunchasining ta’rifi. Avtomobillar «Texnik ekspluatatsiyasi» kichik tizimining asosiy vazifalaridan biri avtomobil parkining ishlash qobilyatini va texnik holatini yanada samarali boshqarish usul va yo’llarini aniqlashdan iboratdir, shuninig uchun mutaxassisning muhim vazifalaridan biri boshqarish. Mutaxassisning muhandislik-texnik xizmati pog’onalaridagi o’rniga qarab, boshqarishning mazmuni va uslublari ham o’zgarib boradi: tarmoq yoki korxonalar guruhiga  korxona, sex yoki ustaxonaga  texniklar, muhandislar, ishchilarga bevosita rahbarlik qilish. Biroq boshqarish mazmunida, uning texnologiyasida, tizimlarni boshqarishning hamma darajalarida juda ko’p umumiy qirralar mavjud. Boshqarish, tizim (avtomobil, sex, korxona yoki tarmoq) holati haqidagi axborot asosida aniq maqsadga yo’naltirilgan harakatlar qilib tizimni dastlabki holatdan belgilangan holatga o’tkazadigan jarayonni ifodalaydi. Boshqarish har qanday tavsifli masalalar yoki har qanday tizimlar uchun turli kombinitsiyalarda qo’llaniladigan ma’lum ketma-ketlikdagi harakat yoki texnologiyani o’z ichiga oladi. (rasm 2. 3 ) Tizim yoki kichik tizim(soha, ATK, sex, ustaxona, brigada)ni boshqarish oldida turgan maqsadni aniqlash.

Rasm 2.5 Boshqarishni asosiy bosqichlari 1-yuqori mavqedagi rahbar qatnashishi shart  2-bosqichda ma’sul shaxs qatnashishi va rahbar nazorati talab etiladi. Qabul qilingan qarorni oqibati bilgan, ma’lum harakatlar evaziga erishilgan tizimni kelgusida egallashi mumkin bilgan holati uning maqsadidir. Tanlanayotgan vositalar kip hollarda maqsad va masalalarni ta’sirni aniqlash bilan bog’liq, shu bilan birga kichik tizimning maqsadi yuqoriroq darajali tizim maqsadi bilan bog’langan bilishi kerak. Masalan, «Texnik ekspluatatsiya» kichik tizimi oldida turgan maqsadlar, yuqoriroq darajali tizim maqsadlariga, ya’ni avtomobil transporti tizimi maqsadlariga, keyingilari esa xalq xijaligining maqsadlariga mos kelishi kerak (9-bobga qara). ATK dagi har bir ustaxona yoki sexining vazifasi shunday aniqlanishi kerakki, toki soni va nomenklaturasi biyicha belgilangan (tashqi jarayon uchun zarur bilgan) avtomobillarning texnik sozligi ta’minlansin. Demak, maqsadni qiyish va uni amalga oshirish dastur-maqsadli yondoshish doirasida kirilishi kerak. 2. Tizimga ta’sir etuvchi, tizim holati haqidagi va tashqi omillar haqidagi axborotlarni olish: tadbirlar ishlab chiqishda, masalan, texnik tayyorlik koeffitsiyentini oshirishda (tashish jarayonini ta’minlash uchun, avtomobillarning eksplutatsiya ishonchliligi, ish vaqtida bekor turib qolishiga olib keladigan eng kip uchraydigan buzilishlar va sabablar haqidagi va shunga ixshash ma’lumotlar xizmat qiladi. Bu holda mijozlardan tushgan talablar, eksplutatsiya sharoitlari, moddiy-texnika ta’minotini tashkil etish va boshqalar tashqi omillarga kiradi. 3. Axborotni qayta ishlash, uning aniqligini, tiliqligini, ishonchliligini baholash.

4. Axborotni tahlil qilish, zarur bilganda kerakli axborotni tiplash, uni ekspertiza qilish. 5. Tizim maqsadi, olingan va ishlangan axborotga muvofiq boshqarish qarorlarini qabul qilish. Boshqarish qarorini qabul qilish deb-tizim holatini jiddiy izgartiradigan, rivojlanishning bir necha yillaridan birini, belgilangan mezonlar asosida tanlash tushuniladi. Masalan, TXK va T me’yorlari va tizimini takomillashtirish, xodimlarning malakasini oshirish, ishlab chiqarish texnika bazasini yaxshilash va boshqa tadbirlar natijasida parkning ishlash qobilyatini izgartirish mumkin. 6. qarorga, ijrochini shaxsiy ma’sulyatini va bosqichma-bosqich sifatli va miqdoriy nazoratni ta’minlaydigan, aniq, maqbul me’yoriy shakl berish. 7. qarorni ijrochilarga yetkazish. Bu bosqichda, qabul qilinayotgan qarorning mohiyatini tushunishni ta’minlaydigan va uning (mazmunini, bajarish muddatlarini va boshqalarni) ikki xil izohlanishini istisno qiladigan izatish shakli muhim biladi. 8. Boshqarish qarorlarini, masalan, ishlab chiqarish bazasini qurish yoki qayta qurish  yangi xizmat turlarini izlashtirish  ta’mirlash ishchilarini moddiy va ma’naviy rag’batlantirishning yangi tizimini tadbiq etish  avtomobilni ta’mirlashga yoki riyxatdan ichirishga yuborish va x.k. 9. Boshqaruvchi harakatlarga javoban tizim beradigan yangi axborotni olish tizim belgilangan maqsadlarga, tayinlangan vaqtda tiliq erishsa boshqarish optimal biladi. Agar tizim holati yomonlashsa, demak boshqarish nomaqbul biladi. Agar tizim holati yaxshilansa, ammo maqsadga tiliq erishilmasa ham boshqarish maqbul hisoblanaveradi va 10-chi bosqich boshlanadi(14-rasmga qarang); maqsadlarga erishishga olib kelmagan sabablar tahlil qilinadi, zarur bilsa, maqsadlar va ularga erishish usullari tig’rilanadi.

Bu maqsadlarga erishishning eng tavsifli, kip qadamli va bosqichma-bosqich variantlaridir. Agarda iterativ yondoshish amalga oshirilsa, u holda tizim o’qitiluvchi (o’rgatiluvchi) bo’ladi. Tizimni boshqaruvchi va boshqaruvchan elementlari. Har bir tizimni boshqarish jarayonida boshqaruvchi va boshqaruvchan elementlari mavjud bo’lgan. Ular quyidagi guruhlarga ajraladi: (rasm 4) 1. BKT – boshqarish kichik tizimi. 2. BO – boshqarish ob’ekti Bu guruhlarni o’zaro bog’liqligi quyidagi chizmada keltirilgan Kirish Chizish Tizimni maqsadi. Tizim maqsadi bu – qabul qilingan qaror ma’lum xarakatlar natijasida erishilgan uning kelajakdagi xolati bo’ladi. Qaror deb – tizim xolatini o’zgartiradigan bir yoki bir necha alternativlardan birini belgilangan kriterini tanlashga aytiladi. Masalan: Agar maqsad – tashish jarayonida yonilg’ini tejash bo’lsa, unga quyidagicha erishish mumkin: - ta’minot va o’t oldirish tizimlarini TXK va T ni yaxshilash; - ishchi va xaydovchilarni yonilg’ini tejashga qiziqtirish; - xarakatni ratsional marshurutlarini tanlash; - tejamkor avtomobillar sotib olish; Qaror qabul qilinganda shulardan birini yoki ulardan bir nechasi ma’lum nisbatda qabul qilish mumkin. Maqsadli funksiya tizim xolatiga ta’sir etuvchi omillar bilan qo’yilgan maqsadga erishish darajasi orasidagi miqdoriy aloqalarni o’rnatadi.

U=f(C1,C2,C3,...Cn) Ci- u ga ta’sir etuvchi omillar. Masalan TX ni optimal davriy masalasini texnik iqtisodiy usulda aniqlash – maqsadli funksiya. Bunda TX va T umumiy sarf xarajatlari, maqsadli funksiya etib qabul qilindi. U = C∑ = CI+CII CI - TX solio’tirma xarajatlari CII - ta’mirlashni solishtirma xarajatlari. Uo=C∑min Tizim maqsadi maqsadli ko’rsatgichlar (MK) va maqsadli me’yorlar (MM) tushunchalari bilan ta’riflanadi. MM – maqsadga to’liq erishilgandagi tizimni xolatini sifatli yoki miqdorli ta’riflaydi. MK – t momentdagi tizimni joriy yoki extimoldagi xolatini ta’riflaydi. MK ni MM ga nisbati t vaqitdagi momentda qo’yilgan maqsadga erishish darajasini aniqlaydi. C(t)= MK (t) MM C(tp )= MK MM =1 da maqsad to’liq amalga oshiriladi. tp - qo’yilgan maqsadga amalga oshirish yoki erishish momenti.

Adabiyotlar : 1. Автомобилларнинг техник эксплуатацияси. Кузнецов Е.С. М:. 2004 й. Сидиқназаров Қ.М. тахрири остида. Т.: “Voris nashriyot” 2006 й. 630 бет. 2. “Автомобилларни техник эксплуатацияси ” дарслик Сидиқназаров Қ.М.тахрири остида. “Voris nashriyot” Т. 2008 й. 560 бет. 3. Ғуломов С.С. Менежмент асослари – Тошкент, Меҳнат, 2001, -573 б. 4. Крамаренко Г.В., Барашков В.А. Автомобилларга техникавий хизмат кўрсатиш. – Тошкент, Ўқитувчи, 1998. 5. Кузнецов Е.С. Управление техническими системами. – М: МАДИ, 2001 г. 6. Клейнер Б.С., Тарасов В.В. Техническое обслуживание и ремонт автомобилей Организация и управление. – М.: Транспорт, 1986, - 239 с.

Похожие

Texnik tizimlarni boshqarish fanining vazifalari va maqsadi

Fan va ishlab chiqarish

Texnik tizimlarni boshqarishda insonparvarlik omillarini tutgan o’rni va texnik vositalari

Texnik tizimlarni axborot bilan ta’minlash va ularni boshqarishda qo’llaniladigan xujjatlar va xujjatlar yuritish

Metallarga ishlov berish texnologiyasi