Liboslar tarixi va ularni badiiylashtirish. Kompozitsiyalar ishlash - Изобразительное искусство - Рефераты

Liboslar tarixi va ularni badiiylashtirish. Kompozitsiyalar ishlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

39.5 KB

Liboslar tarixi va ularni badiiylashtirish. Kompozitsiyalar ishlash XV-XVII asrlar qo'lyozma kitoblaridagi miniatura bezaklari bu davr liboslari bo'yicha nashr etilgan ishlarning asosiy manbai hisoblanadi. O'rta asrlarga mansub yozma manbalarda ham liboslar to'g'risida qayd qilingan. Miniatura asarlari o'rta asrlar libosini tadqiq etish uchun to'la va aniq ko'rgazmali tasavvur beradi. Ularda o'sha davrlar kishisining qiyofasi yetarlicha aniq tasvirlangan. Miniatura saroy san'ati sanaladi. Shunga ko'ra u o'zida ko'proq saroy rasm-rusumlarini aks ettiradi. Poytaxtda yashovchi jamoaning barcha ijtimoiy qatlamiga xos kiyim turlari vujudga kelganligini miniatura asarlarida kuzatish mumkin. Kiyimda qanday yangilik bo'lsa, bu miniaturada aks etgan. Ammo miniatura asarlarining yaratilish joyi va davri aniq ko'rsatilganidagina ular liboslar bo'yicha ishonchli manba bo'lib xizmat qilishi mumkin. Miniatura asari yaratilgan joy va vaqt ko'rsatilmagan yoki aniqlanmagan manbalar bu yo'nalishdagi tadqiqotlarda noto'g'ri mulohazalar bayon etilishiga sabab bo'ladi. Liboslar taraqqiyotini o'rganish, shuningdek, eng muhim bosqichlarini belgilash Markaziy Osiyo kiyimlarini o'rganuvchi mutaxassislar oldida turgan muhim vazifa hisoblanadi. Xorazmshohlar hukmronligi davrida Eronning sharqiy qismida XII asr oxiri XIII asr boshlarida yaratilgan «Varka va Gulshoh» asari o'sha davr libosi qanday bo'lganligini bilish imkonini beradigan o'rta asrlarning dastlabki miniaturasi hisoblanadi. Bu davr libosi uslubiy jihatdan Markaziy Osiyoda islom qabul qilingan va XIII asr birinchi choragida mo'g'illar bosqiniga qadar davom etib kelgan zardo'shtiylar an'analari bilan bog'liq kiyimlarning yangi turi edi. Tadqiqotchilar bu uslub IX-XII asrlar me'moriy va amaliy san'at bezaklari tarkibida ham mavjud bo'lganini ta'kidlaydi. Aynan shu jarayonni libos san'atida ham kuzatish mumkin, Buni «Varka va Gulshoh miniaturasida aks ettirilgan kishilarning kiyimlari ham tasdiqlaydi. Ularda V-VIII asrlar Toxariston liboslariga xos bo'lgan jihatlar ham kuzatiladi. Toxariston libosi uchun yelkasi yopishib turadigan va etagi trapetsiyasimon bo'lgan ko'rinishga xosdir. Miniatura ishtirokchilarining soch turmaklari ham o'xshash, ya'ni boshning o'rtasidan yarmi ochilgan, soch tolalari quloq orasidan yuziga tushib turibdi. Matolarning kvadrat va turli rangdagi tor yo'lakchali bezaklari ham barcha kishilar liboslarida bir-biriga monand. «Varka va Gulshoh» asaridagi erkak va ayol qiyofalarini bir-biridan ajratish qiyin. Ularning kiyimlari etagi birmuncha keng, o'ziga xos bichimda dumaloq shakldagi ko'ylaklar to'g'risida tasavvur beradi. Old qismi qisqapoq, orqasi uzunroq, bu ko'ylaklarning astari ko'pincha yo'1-yo'l matodan tikilgan. Erkak va ayollar kiyimlari tashqi jihatdan o'xshash bo'lsada, ularda

ko'pgina farqli jihatlar ham kuzatiladi. Ayollar kiyimining yengi pastga qarab kengayib boradi, erkaklarniki esa bilagiga yopishib turadi. Ayollar to'g'ri bichimli uzun yubka yoki keng lozim kiygan. Erkaklar sholvorining poychasi uzun qo'njli etikka tiqilgan. Ayollar boshyalang, erkaklar boshida salla yoki dubulg'a bilan tasvirlangan. Askarlar esa kiyim ustidan sovut kiyishgan. Ularning sovutlari ma'dan halqachalardan tayyorlangan. Yuqoridagi mulohazalar XIII asrgacha mavjud bo'lgan libos hamda soch turmagida zardo'shtiylarga xos badiiy an'analar saqlanib qolgan deyishga, shuningdek, o'rta asrlar libosining birinchi bosqichini belgilashga imkon beradi. Libos taraqqiyotidagi bu birinchi bosqich Markaziy Osiyoda VII- VIII asrlarda islomning qabul qilinishi va qaror topishidan boshlab, XIII asr birinchi choragidagi mo'g'il bosqiniga qadar bo'lgan davrni o'z ichiga oladi. XIV asr o'rtalariga kelib, zardo'shtiylar badiiy an'anasi barham topdi. Mo'g'il-xitoy an'analari barcha sohalar qatori libosni ham to'la qamrab olgan. Hukmdorlar, saroy xodimlari, davlat amaldorlari, shuningdek, mahalliy aholi ham mo'g'il-xitoycha usulda kiyinish va soch turmaklashga o'tgan. O'ng ko'krak tomondan boylab qo'yiladigan, dioganal bichimli, kalta yengli, yon tomondan bel barobar qirqib ochilgan, ko'kraklari kashta bilan bezatilgan libosda XIV asr libosiga xos xususiyatlar mujassamlashgan deyish mumkin. Chingiziylar hukmronligi ostida bo'lgan Markaziy Osiyoning barcha hududlarida bu xildagi kiyim urf bo'lgan. Ayollar ustki liboslarining oldi ochiq, keng, nihoyatda uzun, yengi pastga qarab kengayib boradigan tarzda bo'lgan. Bosh kiyimi ust qismiga bir tutam qush pati o'rnatilgan, bichimi birmuncha murakkabroq qalpoq shaklida edi. O'rta asrlar libosi taraqqiyotining ikkinchi bosqichi Markaziy Osiyoda mo'g'il-xitoy libos rusumi hukmronlik qilgan - XIII asr birinchi choragida XIV asrning ikkinchi choragigacha bo'lgan davrni o'z ichiga oladi. XIV asrning ikkinchi choragidan boshlab, mo'g'il-xitoy libos rusumi siqib chiqarildi va mahalliy liboslarning yangi turi shakllandi. Ammo erkaklar to'ni, kiyimlarning ko'krak qismiga tikilgan kashta bezaklari, liboslarning yelka va bel qismi, etaklarni belgacha yoki undan uzunroq qilish saqlangan. Bu mo'g'il-xitoy libosiga xos xususiyat sanaladi. Soyabonli yoki qayirma bosh kiyimlar ko'rinishida mo'g'il-xitoy libosi o'zini saqlab qolgan. XV asrga kelib temuriylar hukmron bo'lgan joylarda erkaklar va xotin-qizlarning turli rangdagi ichki va tashqi qavatli, ya'ni turli rangdagi avra-astarli ikki uzun libos kiyishi odatga aylangan. Kiyimning bu turini shakllanish jarayoni o'rta asrlar libosi taraqqiyotidagi uchinchi bosqich sanaladi. Temuriylar saltanatidagi hududida XV asrga xos bo'lgan kiyimlar turli-tumanligi, libos rusmi tez-tez almashib turganligi Samarqand, Hirot, Sheroz kabi joylarda o'ziga xos mahalliy liboslar mavjud bo'lganligi bilan belgilanadi. Temuriylar saltanatining mazkur poytaxt shaharlarida mahalliy libos turlarining o'ziga xos jihatlarini rivojlantirish, ularni saqlab qolish va takomillashtirishga intilish bo'lgan. Hech bir davlatda libos bu o'lkalarda bunchalik bashang, rang-barang, sodda hamda jozibali bo'lgan emas edi. XV asrda ro'y bergan

bu muhim jarayon Markaziy Osiyo libosi taraqqiyotidagi to'rtinchi bosqich hisoblanadi. XVI asr libosi xilma-xilligi bilan ham ajralib turadi. Bu yuz yillik boshida temuriylar saltanati o'rniga ikkita alohida davlat - Eron, safaviylar va Markaziy Osiyo Shayboniylari davlati vujudga kelgan. Bu davrda boshqa san'at, adabiyot turlari kabi libos ham o'z yo'nalishida taraqqiy etavergan. Kiyimlarning asosiy turlari saqlangan holda Markaziy Osiyo libosi Buxoro, S amarqand, Tos hkent, S hohruxiya kabi joylarda o' ziga xos rivojlanishda davom etgan. Bu holatni kiyimlarda o'ziga xos qismlarni vujudga keltirishi, o'zgacha poyafzallar, bosh kiyimlar kiyila boshlangani, har xil matolardan foydalanilgani aniq bildirib turadi. Deyarli har o'n yilda libos rusmi o'zgarib turgan. Ushbu xususiyatdan kelib chiqib, XVI asr Markaziy Osiyo libos rivojidagi beshinchi bosqichni ko'rishimiz mumkin. XVII asr dastlabki o'n yilliklarda Hindiston va Markaziy Osiyo o'rtasida do'stona aloqalar vujudga kelgan. Natijada adabiyot, tasviriy san'at va boshqa san'at turlari, shuningdek libos sohasida o'zaro ta'sirlanish sodir bo'lgan. N at ij ad a a da bi yo t, t as vi ri y s a n' a t v a b os h qa s an ' a t t ur la ri , shuningdek, libos sohas ida o' zaro ta's irlanish sodir bo'lgan. S a m a r q a n d d a y a r a t i l g a n m i n i a t u r a a s a r l a r i d a n k o ' r i n a d i k i , Markaziy Osiyo liboslarida mo'g'il-hind kiyimiga xos xususiyatlar paydo bo'lgan. Ana shu yaqin hamkorlik Markaziy Osiyo liboslariga tobora kuchliroq ta'sir qilib, uni yangi shakldagi kiyimlar, matolar, bosh kiyimlari bilan boyitgan. Bu Markaziy Osiyo libosida XVII asr ikkinchi yarmida shakllangan libos uslubining yangi oqimi, sarchashmasi edi. Mazkur davrga oid Buxoro libosi sharqona kiyim go'zalligi va jozibadorligining o'ziga xos namunasi bo'lib qoldi. Shunday qilib, XVII asr libosi o'rta asrlar kiyimi taraqqiyotining yangi, oltinchi bosqichini ifodalaydi. Xulosa qilib aytganda, Markaziy Osiyoda o'rta asrlarda libos o'z taraqqiyoti davomida olti asosiy bosqichni bosib o'tgan: kiyim turlari tarixi, me'morchilik, hayvonot olami va inson qomati belgilarining xomaki chizmasini chizish, ustozlar tomonidan yaratilgan ishlardan nusxalar ko'chirish, ayollar kiyimlari, taqinchoqlar aks etgan chizgilar chizish va xomaki ashyolar to'plash, to'plangan xom ashyolardan foydalanib, ko'p figurali odam qomati aks etgan kompozitsiya loyihalarini ishlash.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1.Rеmpеl L.I. Pandjara. -- T.; Gosudarstvеnno`y izdatеlstvo xudojеstvеnnoy litеraturo`. 1957 2. Zaxidov P.Sh. Fеrganskaya rospis. – T.; Gos. izd. xud. lit. Uzbеkistana. 1960 Rеmpеl LI. Arxitеkturno`y ornamеnt Uzbеkistana. -- T: Gosudar stvеnno`y izd, xud. litеraturo`. 1961 3.Qosimov S.S. Naqqoshlik. -- T.; «O’qituvchi» 1982 4.Abdullaеv N. San'at tarixi. 1t-T.; «O’qituvchi» 1986. 5.Mirzaaxmеdov M. Matеriallarga badiiy ishlov bеrish. -- T:, «o’situvchi» 1986. 6.Azimov I. o’zbеkiston nasshu nigorlari. – T.; Q. qulom nomidagi «Adabiyot va san'at» nashriyoti, 1987 7.Sosimov S.S. Naqqoshlik -- T.; «o’situvchi» 1990 8.Manakova V.N. o’zbеk xonadonining badiiy bеzash madaniyati. - T.; Q. qulom nomidagi «Adabiyot va san'at» nashriyoti, 1989 9.Bulatov S.S. o’zbеk xalq amaliy bеzak san'ati. -- T.; «Mеќnat», 1991 10.Bulatov S.S. Ashurova M.O. Amaliy san'at sissacha luђati. – T.; Qomuslar bosh taqririyati. 1992 11. Abdullaеv N. San'at tarixi. 2t-T.; «San'at» 2001. 12. Bositxonov Z. Xandasiy Naqsh (girix)larning еchimlari. –T.: «Ochiq Jamiyat Instituti Ko’mak Jamqarmasining O’zbеk Vakolatxonasi», 2002 1 3 . Q ulomov K. Ashyolarga badiiy ishlov bеrish. -T.: «Bilim», 2004

Похожие

Qutichaga tabiat, hayvonot olami va inson qomati aks etgan kompozitsiyalar ishlash

Qutichaga tabiat, me'morchilik obidalari va ko'p qomatli insonlar aks etgan murakkab kompozitsiyalar ishlash

Aylana va boshqa ko'p burchak yuzalariga naqsh yoki miniatura kompozitsiyasi ishlash

Turli ashyolar va tabiat shakllaridan kompozitsiya tuzish

Kompozitsiyaning makoniy imkoniyat talablari