Ж.Мейжор ва Британия янги консерватизмининг қайта қурилиши - История - Рефераты

Ж.Мейжор ва Британия янги консерватизмининг қайта қурилиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69.5 KB

Ж.Мейжор ва Британия янги консерватизмининг қайта қурилиши Режа: 1. Ж.Мейжор ва Британия янги консерватизмининг қайта қурилиши 2. Сиёсий вазиятнинг барқарорлашишига Буюк Британиянинг иқтисодий аҳволининг яхшиланиши

Ж.Мейжор ва Британия янги консерватизмининг қайта қурилиши Жон Мейжор 1989 йил июль ойида ташқи ишлар вазири лавозимига сайлангандагина кенг оммага танилди. Бошқача вазиятда унинг зудликда партия етакчилиги ва бош вазир лавозимига тавсия қилиниши партия обрўсини тушириши мумкин эди. Аммо жамоат ҳукмрон партия раҳбарияти ўзгаришиши қониқиш билан қабул қилди. Бунда Мейжорнинг шахсий қиёфаси (имиж) муҳим роль ўйнади. Ёш ОБАЯТЕЛЬНЎЙ, доим яхшилик тиловчи, босиқ, катта “профессорча” кўзойнаклар орқасида яширинган кулаётган кўзлар ва паст овозга эга бўлган Мейжор “темир хоним” услубидан чарчаган сайловчилар учун айни муддао эди. Матбуот тинмасдан унинг инглиз жамиятининг энг қуйи қатламидан чиққанлиги, ўз ҳаётини ўз қўллари билан яратаётганлигини бир неча бор таъкидларди. Шу билан бир вақтда унинг сиёсий иродаси, 1991 йилда Форс қўлтиғидаги Ҳарбий инқироз (конфликт)га нисбатан кўрсатган қатъийлиги ҳам баҳоланди. Башоратларга қарамасдан Мейжор парламентни тарқатиб юборишга шошилмади ва йил давомида сайловчилар ишончини тиклашга ҳаракат қилди. “Ёстиқ (жон бошига?) солиғи”ни бекор қилиш тўғрисидаги қарор катта тарғиботчилик самарасига эга бўлди. 1991 йилда унинг ўрнига фуқаролар даромад даражасига асосланган дифференционаллашган (қисмларга бўлинган) солиққа тортиш тизими жорий қилинди. Ривожланишнинг асосий кўрсаткичларининг сезиларли ёмонлашганига қарамасдан ҳукумат иқтисодий сиёсат соҳасида радикал қадамлар қўйишга шошилмади. 1991 йилда Ялпи Ички Маҳсулот 2%га, саноат ишлаб чиқариши ҳажми 3%га қисқарди, инфляция йилига 6%ни ташкил этди, бюджет камомади ЯИМнинг 3%ини ташкил этди. Ҳукуматнинг бироз пассивлиги “қайиқни тебратмаслик” (тинчликни бузмаслик) га ҳаракат қилиш билан изоҳланарди. Навбатдаги парламент сайловлари бўсағасида (арафасида) Мейжор Тэтчерга хос фаол, “барқарор” сайловчиларни

ҳаракатга келтиришдан воз кечиб жамиятнинг кенг қатламлари СИМПАТИЯ сини ўзига жалб қилишга ҳаракат қилди. Лейбористлар раҳбари Нил Киннок учун 1992 йил сайловлари миллат етакчиси лавозимига лойиқлигини кўрсатиши учун охирги имконият эди. У иқтисодиётда давлат сектори мавқеини тиклаш, касаба уюшмаларига қарши бўлган қонунларни бекор қилиш, Лордлар палатасига барҳам бериш ва кенг кўламдаги шаҳар уй-жой қурилишини тиклаш ҳақидаги ваъдалардан воз кечган ҳолда партия дастурий асосларини тубдан янгилади. Ўзининг илгариги чиқишларидан фарқли ўлароқ Киннок ҳатто Буюк Британиянинг Европага қўшилишини фаоллаштиришни ёқлаб чиқди. 1990-1991 йиллардаги маҳаллий сайловлардаги ютуқлар сайловчиларнинг янгиланган лейбористлар партиясига қизиқиши ортганлигидан гувоҳлик берарди. Аммо Киннок лейборизмнинг янги кўринишининг концептуал асосини баён қила олмади. Сайловолди компания даврида либерал демократлар фавқулодда фаолликни намойиш этдилар. Бу ҳаракат тарихида тубдан ўзгаришга олиб келган воқеа 1988 йилда либерал ва социал-демократик партиялар Альянсининг ягона либерал-демократлар партиясига бирлашгани бўлди. Янги партия дастури асосни иқтисодиётда бозор асосларини кетма-кет мустаҳкамлаб бориш, Буюк Британиянинг Европа Иттифоқи, жумладан, Европа валюта тизимига қўшилиши тўғрисидаги ғоялар ташкил этди. Аммо сайловларга бир ойдан камроқ вақт қолганда либерал-демократлар партияси раҳбари Пэдди Эшдаун атрофида шов-шув кўтарилди. У ва унинг котибаси ўртасидаги ишқий муносабатларнинг фош қилиниши партия раҳбарияти обрўсини кескин пасайтирди. 1992 йил 2 апрелидаги обҳиналар палатасига бўлган сайловлар консерватив партияга янги ғалаба олиб келди. У сайловчиларнинг 41,9%и, лейбористлар-34,4%, либерал-демократлар-17,8% томонидан қўллаб- қувватланди. Консерваторлар фракцияси 338 тагача қисқарди, аммо

кўпчиликни ташкил этиш учун бу етарли эди. Лейбористлар 271, либерал- демократлар 20 мандатга эга бўлишди. Сайловларнинг муваффақиятли якунланганига қарамасдан, мейморнинг партия ва парламентда ўз мавқеини мустаҳкамлаши учун уч йил давомида курашишига тўғри келди. Европа Иттифоқини тузиш тўғрисидаги Маастрихт шартномасига имзо қўйиш борасидаги музокоралар даврида консерватив партиядаги “евроскептиклар” (скептизм-ишончсизлик), ҳукумат билльларига қарши овоз бериб, ҳақиқий қўзғолон кўтаришди. Мейжор учун бош вазирнинг (унинг) бюджет сиёсатига қарши бўлган молия вазири Н.Лэмонтнинг 1993 йил май ойида истеъфога чиқиши қаттиқ зарба бўлди. Ҳукмрон партия раҳбариятидаги кўтилаётган парчаланиш унинг сайловчилар орасидаги обрўсининг пасайишига олиб келди. 1994 йилда консерваторлар Европарламент сайловлари ва маҳаллий сайловларда мағлубиятга учрашди. Ички партиявий мухолифотни бартараф қилиш учун Мейжор энг қаттиққўл усулларни қўллашга мажбур бўлди. 1994 йил ноябрида Европа Иттифоқи бюджетига Британия тўлови тўғрисидаги билль бўйича овоз бериш ҳукуматга ишонч вотуми шаклида бўлди. Парламент тарқатиб юборилиши таҳдид остида “евроскептиклар”-торилар ҳукуматни қўллаган ҳолда овоз беришга мажбур бўлишди. 1995 йил баҳорида Мейжор етакчилик ваколати ва қайта сайлов ўтказишни бирлаштиришга қарор қилганлигини эълон қилди. 1995 йил 4 июлда бўлиб ўтган сайловларда Мейжор номзодлигига 218, унинг рақиби Жон Редвудга - 89 овоз берилди. Бу ғалаба Мейжорга ҳукумат атрофида сиёсий кураш кескинлашишини анча пасайтиришга имкон берди. Сиёсий вазиятнинг барқарорлашишига Буюк Британиянинг иқтисодий аҳволининг яхшиланиши ёрдам берди. 1992 йилда иқтисодий пасайиш барқарорлашиш, кейинчалик, ўсиш билан алмашди. Интенсивлиги бўйича у 1997 йил иккинчи ярмигача ЕИ бошқа мамлакатлар динамикасидан ҳам юқорироқ бўлган эди. 1993-1997 йилларда Буюк

Британияда Ялпи Ички Маҳсулотнинг ўртача йиллик ўсиш суръатлари 2,8%ни ташкил этди. Ишсизлик даражаси 1995 йилда 8% гача камайди ва 1998 йилнинг бошида иқтисодий фаол аҳолининг 5%ини ташкил этди (1980 йилдан бери энг паст кўрсаткич). Ишлаётганларнинг умумий сони 1,2 миллион кишига ортди. Аёллар орасида иш билан таъминланганлар сони ошди (1997 йилга келиб улар ишчи ва хизматчиларнинг умумий сонини 47%ини ташкил этишди). Ўсишнинг асосий манбалари 80-йилларда ўтказилган Британия иқтисодиётининг структуравий қайта қуриш, Британия товарлари экспортини ошириш, газ ва нефтни қазиб олиш ва экспорт қилишни кенгайтириш, шахсий истеъсолнинг кенгайиши натижаси бўлди. Бу циклнинг ўзига хослиги охирги икки ўнликда кузатилмаган саноат секторининг узлуксиз кенгайишидан иборат бўлди. Саноатда меҳнат унумдорлигининг ўсиш суръатлари юқорилигича қолаверди (йилига 3-4%). Бу даврда капитал қўйишлар анча секин ўсди; 1994 йилда 4,3%га, 1995- 1996 йилларда 2% дан камроқ, 1997 йилда 4,3%. Аммо капитал қўйишларнинг ўсишини ишлаб чиқариш ўсиш суръатларидан ортда қолаётганлиги капиталдан келган фойда, инвестицияларнинг самарадорлиги, меҳнат унумдорлигининг ошганлиги, соҳалар тузилмасининг мувозанатга келганлигидан гувоҳлик берарди. Мейжор ҳукумати иқтисодиёт ривожланишининг инновацион муҳитини яратувчи кичик бизнесни қўллаб-қувватлашни давом эттирди. 1992 йилда “Кичик бизнес хартияси” ишлаб чиқилган бўлиб, унга кўра, кредит бериш соҳасида тартибга солиш ва кичик бизнесга солиқ имтиёзлари бериш, бошқарув ва маркетинг масалалари бўйича маслаҳат қилиш, грантлар тизими орқали тўғридан-тўғри молиявий ёрдам кўрсатиш, кичик формаларнинг экспорт фаолиятини рағбатлантириш кўзда тутилган эди.

Тузилмавий сиёсат доирасида Мейжор ҳукумати хусусийлаштириш дастурларини амалга оширишни давом эттирди. Электроэнергетика корхоналарини хусусийлаштириш тугатилди, шахта ва темир йўл хўжалигини хусусийлаштириш давом эттирди. Шу билан бир вақтда монополия тузилишини сақлаб қолган хусусийлаштириш соҳаларида рақобатни рағбатлантиришга қаратилган ҳаракатлар амалга оширилди. Давлат тасарруфида қолган корхоналарда бандликни қисқартириш асбоб- ускуналарни янгилаш чоралари амалга оширилди. Ишбилармонликнинг фаоллашиши, хорижнинг Британия товарларига талабининг ошиши ва энергия ташувчи маҳсулотларнинг ўсиб бораётган экспорти 1994-1995 йиллардаги экспорт БУМ ига асос бўлди. Ўша йилларда импорт йилига 4- 5% ошаётган бир вақтда экспорт йилига 10% дан ошиб борди. (ЕҲ мамлакатларида 14%) 90-йиллардаги иқтисодий ўсиш амалда инфляциясиз рўй берди. Урушдан кейинги бутун даврда биринчи марта иқтисодий ўсиш суръатлари нархлар ўсишидан ошиқ бўлди. қулай иқтисодий КОНЪЮКТУРАга қарамасдан, Мейжор ҳукумати муносабатлари соҳасида қаттиқ сиёсат юргизди. Илгаригидагидек иш кучининг арзонлашуви маҳсулот умумий тоннархининг пасайишини асосий омили сифатида қаралди. Иш ҳафтаси қанча давом этиши қатъий нормалари белгиланмаганлигича қолди. Ойлик маош ва меҳнат унумдорлиги ўсиш динамикаси ишчи ходимлар фойдасига ўзгармади. Европа Ҳамжамиятининг бошқа мамлакатлардан фарқли ўлароқ Буюк Британияда 90-йилларда ишчи ходимлар ишдан озод қилиниш шартлари мураккаблаштирилмаган ва меҳнат муносабатлари дискриминацион амалиётидан кўпгина чеклашлар жорий қилинмаган эди. Буюк Британия Еҳнинг “Ижтимоий хартияси”га қўшилмади. Тэтчер каби, “умумфаравон мамлакатни” қисман тикланишини ҳам бутунлай инкор этган Мейжор ижтимоий сиёсатга моҳиятан янги жиҳатни киритди. Ҳукумат дастурларининг лейтмотивини фуқаролик жамияти ҳуқуқий асосларини мустаҳкамлаш, курашчанлик ва рақобат

идеалларининг ҳамжиҳатлик ва ҳамкорлик билан бирлиги ташкил этди. Ҳукумат 1992-1993 йилларда “Фуқаролар хартияси” умумий номи остида хужжатлар тўпламини тайёрлади. Унинг таркибига 18 та конкрет “хартия”, жумладан, “ота-оналар хартияси”, “Истеъмолчилар хартияси”, “Мижозлар хартияси”, “Квартира олувчилар хартияси”, “Иш злаётганлар хартияси”, “Йўловчилар хартияси” ва ҳоказолар кирарди. 1994 йилнинг охирига келиб хартиялар сони 40 гача ошди. Бу ҳукумат ташкилот (чора)ларининг биринчи навбатдаги вазифаси турли давлат хизматлари ва савдо тузилмалари фаолиятининг замонавий истеъмолчилик ва ахборот стандартларини яратиш, хусусий ташаббускорликда самарали балансни тиклаш ва ижтимоий таъминотнинг энг муҳим соҳаларида ижтимоий бошқарувни яратиш, ташкил этишдан иборат эди. Аммо кўпгина хартиялар амалда ижтимоий ҳаётнинг у ёки бу соҳасида фуқароларнинг асосий ҳуқуқлар йиғиндисини ва уларнинг давлат билан ўзаро муносабатлари қоидаларини белгиловчи ва мустаҳкамловчи ўзига хос Конституцияларга айланишди. Мейжорнинг ҳукмронлик даврида минтақавий сиёсат анча фаоллашди. Унинг асосий йўналишлари Шотландия, Шимолий Ирландия ва Уэльснинг энг қолоқ районларида иқтисодий ривожлантиришни рағбатлантириш ҳамда бир қатор сиёсий-ҳуқуқий ўзгаришларни амалга оширишдан иборат бўлди. 1994 йилда Шотландияда маҳаллий ҳукумат ислоҳ қилинди ва унинг давомида минтақавий бошқарув органлари экологик сиёсат, йўл ва уй-жой қурилиши, таълим соғлиқни сақлаш соҳаларида кенгроқ ваколатларга эга бўлишди. Уэльсда миллий тил минтақасини консолидация қилиш асосида “корпоратив мухторият” элементлари жорий қилинган эди. Валлит (Уэллит) тилининг мавқеи кучайтирилди, жумладан, Уэльс мактабларида бу тилни мажбурий ўқитиш, уэллит тилида телевизион каналлар барпо этиш, барча кўрсаткичлар ва номларни иккала тилда ёзиш жорий қилинди. 1994 йилдаги қонун Уэльснинг маъмурий-ҳудудий бўлинишини Англияга яшаш тарзда

қонунийлаштирди. Шотландия ва Уэльсда маҳаллий вакиллик ҳукумат органларини тузиш бўйича баҳс-мунозара ҳеч қандай натижа бермади. 1993-1994 йиллар давомида Мейжор ҳукумати Шимолий Ирландия ва Ирландия Республикасидаги сиёсий ҳаракатлар етакчилари билан кескин музокоралар олиб борди. 1995 йил бошига келиб келгусида Ольстер муммосини тартибга солишга асос бўлган икки давлат ўртасидаги тарихий аҳамиятга эга бўлган келишувга келишга муваффақ бўлинди. Ирландия ҳукумати ўз конституциясидаги ягона Ирландия мамлакатини бирлаштириш (тузиш) тўғрисидан иккита асосий моддани қайта кўриб чиқишга тайёр эканлигини баён қилди. Британия ҳукумати бу ўз навбатида Шимолий Ирландияни Бирлашган қиролликнинг “абадий вилояти” сифатида эътироф этувчи қонун хужжатларини ўзгартиришга рози бўлди. Аммо бу лойиҳанинг муваффақиятли амалга оширилишга яна Ирландия экстремистларининг янги террорчилик ҳаракатлари тўсқинлик қилди. Муросага келишга норозилик сифатида 1994 йилда ИРА (Ирландия Республикаси Армияси) таркибида Ирландия курашишни давом эттириш армияси (ИКДЭП) шаклида янги радикал гуруҳ ажралиб чиқди. Унинг жангарилари Ольстер ва Англиянинг бир қатор шаҳарларида портлашлар уюштирди. Кейинчалик, террористик урушни давом эттириш ташаббуси ИРА дан ажралиб чиққан “ҳақиқий Ирландия Республикаси армияси” (ҲИРА)га ўтди. ИКДЭП ва ҲИРАнинг ҳаракатлари 1996 йилдаги “Ольстер форуми”га сайловларни ўтказишни пучга чиқарди. Бу форум Шимолий Ирландия кўп партияли музокораларига вакиллар доирасини тузишга қаратилган сайланганларни йиғишдан иборат эди. Шимолий Ирландияда тинч жараённинг бузилиши ва Лондон ҳукуматининг Шотландия ва Уэльсдаги миллий ҳаракатлари билан мулоқотининг кескинлашиб бориши 1997 йилдаги парламент сайловлари олдидан консерватив партия мавқеининг ёмонлашишига олиб келди.

Адабиётлар : 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5.

Похожие

Буюк Британия 70-йиллар бошида Э.Хитнинг янги консерватизми

Янги консерватизмнинг туғилиши

Буюк Британия 1945-2005 йилларда

Буюк Британия 60-70 йилларда технократик давр

Қайта тикланаётган тепаликлар