Yunon-Eron urushlari - История - Рефераты

Yunon-Eron urushlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Yunon-Eron urushlarining sabablari. 2. Eronliklarning birinchi va ikkinchi yurishlari. Marafon jangi. 3. Uchinchi yurish. Fermopol va Salamin janglari. 4. Yunonlarning g`alabasi. Delos ittifoqi.

www.arxiv.uz Miloddan avvalgi VI asrning ikkinchi yarmida Eron sharqning eng qudratli davlatiga aylanadi. U qisqa vaqt ichida qora dengizdan Hind okeanigacha, O`rta yer dengizining sharqiy sohillaridan Hindistongacha bo`lgan yerlarni bosib oladi. Endi eronliklar Yunonistonga xam ko`z olaytira boshlaydilar. Eron qo`shinlari Yunonistonning qora, Marmar va Egey dengizlari sohillaridagi mustamlakalarini, ular orasidagi yo`llarni va undagi bo`g`ozlarni ham egallaganlar. Bu bilan eronliklar Yunonistonning qora dengiz sohillaridagi xalqlar bilan aloqasini uzib qo`yganlar. Eron qo`shinlari ilgariroq Misrni ham zabt etgan edi. Natijada qora dengiz va Misr tomondan Yunonistonga kelib turadigan g`alla va boshqa mahsulotlar kelmay qo`ygan. Eron qo`shinlari Egey dengizidagi orollarning ko`pchiligini, shuningdek uning shimolidagi yerlarni ham istilo qilganlar. Yunoniston sharq va shimoli-sharq tomondan dushman bosqini xavfi ostida qolgan. Bu vaqtda Yunoniston polislari o`rtasida birlik yo`q bo`lib, ko`pgina polislar Eron xukmronligini tan olishga tarafdor edi. Ammo ikki polis - Afina va Sparta Eronga itoat etishni xohlamagan. Yunonistondagi bu vaziyat Eron shohi uchun muhim ahamiyatga ega edi. Miloddan avvalgi 492 yilda Eron shohi Doro I o`z kuyovi Mardoniy qo`mondonligi ostida ham quruqlikda, ham dengizda Yunonistonga katta qo`shin yuborgan. quruqlikdagi qo`shin Gellespont bo`g`ozidan o`tib, yo`l-yo`lakay shahar va qishloqlarni vayron qilib, Egey dengizining Frakiya sohili bo`ylab harakat qilgan. Eronliklarning harbiy dengiz kuchlari sohil bo`ylab suzib, Fasos orolini bosib olganlar. Frakiyalik jangovar qabilalar o`zlarini mudofaa qilib, Xalkidika yarim oroliga yaqinlashib qolgan dushman qo`shinlarini bir muncha kuchsizlantirgan. Buning ustiga dengizda dahshatli bo`ron ko`tarilib, Eron harbiy kemalarining ko`p qismi yakson bo`lgan. Eron qo`shinlari Yunonistonga yetolmay, dengiz falokatidan omon qolgan kuchlari bilan orqaga chekinishga majbur bo`lgan. Eron qo`shinlari orqaga chekingach, Doro I Yunoniston polislariga elchi yuborib, ularning Eronga tobe bo`lishlarini talab qilgan. Ko`pchilik yunon shahar-davlatlari Eron shohining

www.arxiv.uz talabiga rozi ekanliklarini bildirganlar. Fessaliya va Beotiyadagi ayrim polislardagi xoin aslzodalar o`z hukmronliklarini saqlab qolish uchun Eron yordamiga umid bog`laganlar. Ammo Afina va Sparta Doro I ning taklifini rad etgan. Afinada Eron elchilari qoyadan uloqtirilgan. Spartada esa elchilarni yerni ham, suvni ham shu yerdan olsinlar, deb quduqqa tashlaganlar. Shu tariqa Doro I ning butun Yunonistonni o`ziga tobe etish yo`lidagi birinchi urinishi natijasiz tugagan. Eron shohi Doro I katta tayyorgarlikdan so`ng miloddan avvalgi 490 yilda Yunonistonga qarshi ikkinchi yurishini boshlagan. Eronning harbiy dengiz floti Kilikiya qirg`oqlaridan suzib, Egey dengizini kesib o`tgan. Eron harbiy dengiz flotiga tajribali qo`mondon Datis va shohning jiyani Artaferilar boshchilik qilgan. Eronliklar Evbiya oroliga qo`shin tushirib, tezda Eretriyani bosib olganlar. Datis o`z qo`shinlarini Attikaning shimoli-sharqidagi Marafon qishlog`i yaqiniga tushirgan. Marafon Afinadan 42 km masofada joylashgan manzil edi. Eron qo`shinlarining Marafonga tushganliklari haqidagi xabar Yunoniston bo`ylab tez tarqaladi. Yunonistonning ko`pgina polislaridagi aslzodalar dushmanga qarshi hech qanday chora ko`rmaydilar. Ammo Afina demosining ko`pchilik qismi vatan uchun hayot-mamot kurashiga otlanganlar. Attikada safarbarlik e`lon qilingan. Og`ir qurollangan jangchi-goplitlar lashkari va yengil qurollangan barcha yordamchi qo`shinlar jangovar holatga keltirilgan. Xalq yig`ini eronliklarning Afinaga xujum qilishini kutib turmasdan jang boshlashga qaror qilgan. qo`shni Bestiyadagi kichkina Plateya shahrining mingta jangchidan iborat askarlari ham Afina qo`shinlariga kelib qo`shiladilar. Afina qo`shiniga 10 sarkarda va bir arxontpolemark navbat bilan qo`mondonlik qilgan. Afina yordam so`rab, Spartaga chopar yuborgan. Ammo spartaliklar to`lin oy chiqmasdan turib, yordamga kela olmasliklarini bildirganlar. Afinaning jangovar qo`shiniga Miltiad qo`mondonlik qilgan kun u butun lashkarni jangovar tartibda saflagan va eronliklarga qarshi hujumga o`tgan. Marafon yonida hayot-mamot jangi bo`lgan. Yunon qo`shinlari Eron qo`shinlariga qaraganda kam bo`lishlariga qaramay, bu jangda g`olib chiqqanlar. Yunonlar Eron qo`shinlarini Egey

www.arxiv.uz dengizining sayozligida batamom yakson etganlar. Yunon qo`shinlari eronliklarning yetti kemasini qo`lga tushirganlar, boshqa kemalar qochib qolgan. Marafon yonida g`alabani Afinaga yetkazish uchun bir chopar 42 km masofani chopib o`tgan. Chopar Afina ostonalariga yugurib kelib, "quvoning, biz yengdik!", deb shu zahoti yuragi yorilib, jon bergan. Rivoyatlarga ko`ra, marafoncha yugurish ana shundan qolgan ekan. Marafon mag`lubiyatidan keyin eronliklar Afinaga yana hujum qilishga harakat qilgan bo`lsada, Afinaliklarning kuchli mudofaasini ko`rib bunga jur`at qilmaganlar. Miloddan avvalgi 486 yili Eron shohi Doro 1 vafot etadi. Shundan keyin Eron taxtiga uning o`g`li Kserks o`tiradi. Kserks mamlakatdagi qo`zg`olonlarni bostirib, Yunonistonni bosib olishga tayyorgarlik ko`ra boshlaydi. Bu davrda Yunonistondagi polislar va siyosiy guruhlar orasida parokandalik davom etardi. Lekin Afina urushga tayyorgarlik ko`rib, quruqlikdagi qo`shinni va dengiz flotini jangovar holatga keltirib qo`ygan edi. Eron bilan urush xavfi yaqinlashgach, yunon polislari o`zaro janjallarni yig`ishtirib, birlashishga ahd qilganlar. Miloddan avvalgi 481 yilda Afina bilan Sparta o`rtasida ittifoq tuzilib, unga boshqa polislar ham qo`shiladilar. Miloddan avvalgi 480 yilning ko`klamida eronliklarning Yunonistonga qarshi uchinchi yurishi boshlanadi. qo`shinga Kserksning o`zi boshchilik qiladi. Uning qo`shini eronliklardan tashqari, turonliklar, ossuriyaliklar, bobilliklar, misrliklar, Kichik Osiyo yunonlari va boshqa xalqlardan olingan jangchilardan iborat edi. Finikiyaliklar esa eronliklarga harbiy kemalar yasab berganlar. Miloddan avvalgi 480 yilda Eron qo`shini va floti ham quruqlikdan, ham dengizdan Yunoniston ustiga bostirib kiradi. Kserks qo`shini jang qilmay Shimoliy Yunonistonni ishg`ol qiladi. Chunki Fessaliya bilan Makedoniya Kserksga jangsiz itoat etadi. Yunonlar bilan Eron qo`shinlari Fermopol yonida bir-birlariga to`qnash keladilar, Fermopol mudofaasiga Sparta podshosi Leonid boshchilik qiladi va eronliklarning O`rta Yunonistonga o`tadigan yo`lini to`sib turadi.

www.arxiv.uz Eron qo`shinlari Shimoliy Yunonistondan o`tib, Shimoliy va O`rta Yunonistonni bog`lab turuvchi Farmopol yo`lagiga yetib keladi. Leonid o`z qo`shinlari bilan ikki kun davomida eronliklarning son jihatdan ortiq bo`lgan qo`shinining hujumlarini qahramonona qaytarib turgan. Lekin katta boylikka sotilgan fessaliyalik bir xoin eronliklarni aylanma tog` so`qmoqlari orqali yunon qo`shinlarining orqa tomoniga boshlab borgan. Leonid dushmanlarning orqa tomondan o`rab olayotganini sezib, 300 spartalikdan boshqa hamma yunon jangchilariga chekinishni buyurgan. U 300 spartalik va serg`ayrat yunon jangchilari bilan birga eronliklarga qarshi beomon jangga otlangan. Jang ikki kechayu ikki kunduz to`xtovsiz davom etgan. Ayovsiz jangda Leonid va u bilan qolgan askarlar qahramonlarcha halok bo`lganlar. Shundan keyin eronliklar O`rta Yunonistonga bostirib kirganlar va Afinani ishg`ol qilganlar. Shaharga o`t qo`yilib, vayron qilingan. Afinaliklar shaharni tashlab ketishga majbur bo`lganlar. Afinaliklardan jang qilishga qurbi yetadigan erkaklar qo`shin va harbiy kemalarga boradilar. Ayollar, qariyalar, bolalar va qullarni afinaliklar flot himoyasida Peloponnesga va Salamin oroliga o`tkazib qo`yadilar. Afinaliklar Kserks buyrug`i bilan o`t qo`yilgan jonajon shaharlari alanga ichida qanday yonayotganligini kemalardan va oroldan kuzatib turadilar. Yunonlar oldida eronliklarga zarba berishdek ulug` vazifa turardi. Ular Attika bilan Salamin oroli oralig`idagi bo`g`ozga 200 dan ortiq harbiy kemalarini joylashtirganlar. Yunonlar xuddi shu Salamin bo`g`ozida dushmanga zarba berish rejasini tuzganlar. Bu jang miloddan avvalgi 480 yilning ko`klamida boshlanib, jangga har ikki tomondan juda ko`p qo`shin qatnashgan. Bo`g`ozda turgan yunon harbiy kemalarining har bir tomonida uch qatordan eshkaklar bo`lgan, shuning uchun ular triyeralar deb atalgan. Ularning har birida 180 tadan eshkakchi va 20-30 tadan jangchi bo`lgan. Eronliklarning ochiq dengizda yurishga moslashgan kattakon, og`ir kemalariga qaraganda, triyeralar bo`g`ozda ancha tez harakat qila olardi. Yunon dengizchilari tor Salamin bo`g`ozining qayeri sayoz, qayerida qoya toshlar borligini yaxshi bilishardi. O`zining ko`p sonli flotining g`alaba qilishiga

www.arxiv.uz ishongan Kserks unga bo`g`ozga kirib, yunonlar bilan jang qilishni buyuradi. Kserks o`z a`yonlari bilan Attikaning baland qirg`og`idan o`z kemalari yunonlar kemalariga yaqinlashib borayotganini kuzatib turadi. Oroldan esa afinalik qariyalar va ayollar jangning borishini kuzatib turardilar. Afinaliklar va boshqa polislardan kelgan yunonlar yo g`alaba, yoki qahramonlarcha halok bo`lishni shiori ostida jangga kirganlar. Chunki ular uchun chekinadigan joyning o`zi yo`q edi, chekinsalar oilalari qullikka tushardi. Eron floti bo`g`ozga kirishi bilan yunon eshkakchilari eshkaklarini ishga solib, kemalarini shitob bilan dushman ustiga haydab boradilar. Yunonlarning triyeralari dushman kemalarining eshkaklarini sindirib, burni bilan urib kemalarning yonlarini tesha boshlaydilar. Natijada Eron kemalarining saflari buziladi. Ayni paytda Eron kemalari qo`ltiqning sayoz joylarida o`tirib qumlab qoladi. Ba`zilari suv osti toshlariga, ba`zilari bir-birlariga urilib, tilka-pora bo`ladi. Jangda yunon floti g`olib chiqib, eronliklarning 200 dan ortiq kemasi suvga g`arq bo`ladi. Mag`lubiyatdan omon qolgan eronliklar flotining qolgan qismi chekinishga majbur bo`lgan. Eron flotining Salamindagi mag`lubiyati Kserksni o`z qo`shinining bir qismi bilan Yunonistonni shosha-pisha tashlab qochishga majbur qilgan. Miloddan avvalgi 479 yilda Mardoniy qo`mondonligidagi Eron qo`shinilari Attikaga bostirib kirib, Afinani vaqtincha ishg`ol qilganlar. Sparta, Afina, Megara, Plateya va boshqa polislarning birlashgan kuchlari eronliklarga qarshi kurashga otlangan. Mardoniy qo`shinlari Beotiyaga chekingan. Shu yili Plateya yonida yunonlar g`alaba qozongan. Eron qo`shini qo`mondoni Mardoniy ham jangda halok bo`lgan. Forslar Yunonistonni tashlab chiqishga majbur bo`lganlar. Shu tariqa yunonlar qahramonona kurashib o`z vatanlarini dushmandan tozalaganlar. Miloddan avvalgi 478 yilda Afina eronliklar ustidan uzil-kesil g`alaba qilish uchun eronliklarga qarshi kurashda ishtirok etgan barcha polislar, Kichik Osiyodagi yunon shaharlari va Egey dengizi orollari bilan harbiy ittifoq tuzgan. Bu Delos yoki 1-Afina dengiz ittifoqi deb nom olgan. Bu ittifoqda Afina rahbarlik qilgan. Uning Delos ittifoqi deb atalishining sababi shunda ediki, ittifoq xazinasi

www.arxiv.uz yunonlar muqaddas deb bilgan Delos orolida saqlangan. Ittifoqchilar qo`shinni harbiy kemalar, askarlar va pul mablag`i bilan ta`minlab turishlari kerak edi. 1-Afina ittifoqi yunon qo`shinlarini harbiy jihatdan kuchaytirgan. Shundan keyin Eron shohi qo`l ostida qolgan yunonlarni ozod qilish uchun olib borilgan urush yana 43 yil davom etgan. Kichik Osiyoning g`arbiy sohilida joylashgan yunon shahar-davlatlari ham o`zaro ittifoq tuzganlar. Ittifoqchilardan eng kuchlisi Afina edi. Afinaliklar boshchiligida yunonlar eronliklarning flotini bir necha bor mag`lubiyatga uchratib, Kichik Osiyo sohillariga bir qancha hujumlar qilganlar. Kichik Osiyodagi va Egey dengizi sohilidagi aholi eronliklar zulmidan ozod qilingan. Forslar bilan urush miloddan avvalgi 449 yilga qadar davom etgan. O`sha yili yunonlar bilan sulh tuzganlar. Bu sulh yunonlar tomonining vakili afinalik Kalliy nomi bilan "Kalliy sulhi" deb ataladi. Sulh ahdlariga ko`ra, eronliklar Kichik Osiyodagi yunon shaharlari va Egey dengizidagi barcha orollar mustaqilligini tan olgan. Eron harbiy flotiga Egey dengizida suzish taqiqlangan. 1-Afina dengiz ittifoqidan foydalanib, Afina yunon dunyosida eng qudratli davlat bo`lib qoladi. Yunoniston-Eron urushlari o`z vatanining mustaqilligini va ozodligini Eron asoratidan saqlab qolgan yunonlarning g`alabasi bilan yakunlangan. Bu urush ular uchun adolatli, ozodlik urushi edi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Gerodot. "Istoriya". M-l, 1972. 2. Antichnaya Gretsiya. Pod. red. YE. S. Golubsovoy. M, 1983. 3. Istoriya drevney Gretsii. Pod. red. V. I. Kuzihina. M., 1986. 4. Boynazarov F. Antik dunyo. Toshkent, 1989. 5. qadimgi dunyo tarixi. II qism. Y. S. Krushkol tahriri ostida. Toshkent, 1975. 6. www.ziyonet.uz 7. www.pedagog.uz

Похожие

Yunon Eron urushlari

Puni urushlari

Qadimgi Eron

Qadimgi Yunon teatri

Eron 1918-1945 yillarda