Eron 1918-1945 yillarda - История - Рефераты

Eron 1918-1945 yillarda

Загружено в:

26.09.2022

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Eron 1918-1945 yillarda Reja: 1. I jahon urushidan keyin Eronning iqtisodiy va siyosiy ahvoli. 2. Jahon iqtisodiy inqirozi yillarida Eron 3. II – jahon urushi yillarida Eron. Urushning Eron uchun yakunlari. 4. AINK va Eron

Eron-G`arbiy Osiyodagi davlat. Eron shimoldan sobiq SSSR, G`arbdan Turkiya va Iroq, sharqdan Afg`oniston va Pokiston bilan chegaradosh. Shimolda Kaspiy dengizga tutash, janubdan Fors va Ummon qo`ltiqlari bilan bog`langan. (shu qo`ltiqlardagi Kegim, Xurmuz, Xark va boshqa orollar Eronga qarashli). Maydoni 1848 ming km2. Poytaxti – Texron shahri. Ma`muriy jihatdan 14 oston (viloyat)ga 9 bosh gubernatorliklarga bulingan. Eronda 30 dan ortiq xalq yashaydi. Axolisining 75%ga yaqini eron tillari guruhiga kiruvchi xalqlar: forslar, ishonlar, mozandaronlar, kurdlar, lorlar, baxtiyoriylar, balujlar, tomillar, tatalar, xazorlar, jamshidlar, afg`onlar, tijiklar va boshqalar. Rasmiy til -fors tili,. Xukmron din – islom dini. Musulmonlarning 90%i shialar, bir qismi suniylar. 1930 yillarga kelib Rizo Shox imperialistik mamlakatlar siyosatini qo`llab- quvvatlab, ular bilan yaqinlasha boshladi. 1933 yilda ingliz-eron neft kompaniyalarining yangi kelishuvi imzolandi. Bu kelishuvga asosan tulovlar 1993 yilga qadar to`lanishi kerak edi. (AINK). Bu davrga kelib Rizo Shox tashqi siyosatda ochiq-oydin Sovet davlatiga qarshi chiqa boshladi. 1937 yilda Eron Sovet Ittifoqiga dushmanlarcha qarama-qarshiligini bildirib, Sadobod paktiga imzo chekdi. (Saadobod Texron yaqinidagi Eron shohining yozgi qarorgohi) Urush boshlanishi arafasida Rizo Shoh fashistik Germaniya bilan yanada yaqinlashdi. Germaniya esa Eron II – jaxon urushida g`alaba qozonishda plasdari bulishini ko`zlagan edi. Urush arafasida Eronning Germaniyadan qarzi yillik tashqi savdoning 40-45%ini tashkil qildi. Germaniya temir yo`l va og`ir sanoat uskunalari bilan Eronni ta`minladi. Nemislar Eronda aerodom qurdi, xarbiy zavodlarni nazorat qildi. Shunga uxshash bir qancha zavod va fabrikalar qurib berdi. II-jaxon urushi boshlanib Germaniya SSSRga xujum boshlagach Eron xukumati betaraflik siyosatini tutib, uzini meytral deb e`lon qildi.Rizoshohning bevosita yordami bilan Eron O`rta Sharqda gitlerchilarning asosiy asosiy bazasiga aylandi. Minglab josuslar va xarbiy texnikalar Eronda SSRga qarshi tayyorgarlik ko`rib, faoliyat ko`rsatdilar. Gitlerchilar agar SSSRga karshi urush aytilgan natija bermasa, Eronda xarbiy tuntarish qilajagini bildirdi.

1941 yil iyul – avgustida sovet hukumati 3 marta Eron hukumati SSSRga qarshi xavf bu Eronga ham xavfli ekanligini aytib ogohlantirdi. 1921 yilda sovet qo`shinlari Eronga kiritilgan edi. 1941 yil 25 avgustida Eron uni olib chiqishi Sovet ittifoqiga bildirdi, lekin bir vaqtning o`zida ingliz armiyasini Eronga kiritdi. Ko`plab nemis agentlari yashirinib Eronda o`z ishlarini davom ettirdilar. Shunday qilib Germaniya va uning xamtovoqlari Eronda qolaverdi. Mamlakatda o`z obro`sini yo`qotgan Rizo Shox 16 sentabrda (1941) mamlakatni tashlab ketadi va uning o`rniga shox etib uning o`g`li Muhammad Rizo e`lon qilindi: 1942 yil 29 yanvarda Texronda SSSR. Buyuk Britaniya Eronning o`zaro ittifoqi to`g`risidagi shartnomani imzoladi. Unda ittifoqchilar bir-birini chegarasini xurmatlash, Eron mustaqilligini tan olgan holda Germaniya va boshqa agresserlar tajovuzidan uni ximoya qilish kelishib olindi. Sovet qo`shinlarining Eronga kirishi 1942 yilad Germaniya Eronni asoratga solishini oldini oldi. Hamda Eronni gitlerchilar koalisiyasiga kirib qolishidan saqladi. Ingliz – sovet –eron shartnomasiga ko`ra SSSRga Eron orkali kurol aslaha olib o`tib turish kelishib olingan edi. 9 sentabr 1943 yilda Eron Germaniyaga rasman urush e`lon qildi, lekin qo`shinlarini urushga kiritmadi. Ittifoqchilarning 1943 yil 1 dekabrdagi konferensiyasida Eronga iqtisodiy yordam berish ko`zlandi. Urush davom etishiga qaramasdan SSSR Eronga oziq-ovqat mollari, medisina yordami ko`rsatdi. AQSH ekspansiyasi imperialistik mamlakatning boshqa bir davlat bosib olishga urinishi 1942 yil avgustidan 1943 yilgacha fevralgacha Kavom-As-Sulton besh vazir lavozimida ishlay boshladi. U AKSH bilan Eron-amerika savdo shartnomasi tuzib, amerika mollarini Eronga olib kirishga keng yo`l ochib bergan edi. 1942 yilda AKSH o`z qo`shinlarini Eronning Bendor-Shoxpur va Xurramshaxr partlariga keltirib, be portlarni va Transeron temir yo`lining janubiy qismini nazorat qila boshladi. 1943 yilda Eronga ikkinchi marta amerikalik iqtisodchi «maslaxatchi» Eron moliya ma`muriyatining a`zosi Mel`spo Eronga keladi. Buni esa Kavom

chakirtirgan edi. U bilan bilan birga amerikalik maslaxatchilar Eron armiyasiga ko`maklashish uchun jandarmler, polisiyachilar, sog`liqni saqlash va iqtisodchi maslaxatchilar taklif qilingan edi. Melsponing talabi bilan Eron majlisi 1943 yil 4 mayda uni favqulotda vakil etib sayladi. Ichki va tashqi savdoni boshqarish maxsulot tayyorlash, uni saklash, davlat, fabrika va zavodlari ish xaqi hamma- hammasi Melspoga ishonib qo`yildi. Natijada 1943-1945 yil narx- navo 3,2 barobar ko`tarildi. Bundan tashkari Melspo amerika kompaniyalarini neft bilan ta`minlashga urindi. Xatto mamlakatning siyosiy ishiga aralasha boshladi. Xullas Eron hukumati 1945 yil yanvarda Melspoga iste`fo beriladi va u tezda Erondan chikib ketishi aytiladi. 1945 yilda demokratik xarakatga karshi reprissiya yanada kuchaytirildi. Isfaxonda, Texron va boshqa shaharlarda xarbiy holat e`lon kilindi. Demokratik xarakat boshliklari ommaviy tarzda qamoqqa olindi. Gazeta va jurnallar yopib qo`yildi. II jaxon urushi oxiriga kelib amerika-angliya imperialistlari Eronda urushgacha bo`lgan antidemokratik xolatni tiklashga urindilar. Butun mamlakat polisiya terrori, qurolli jandarmlar bilan tulib ketdi. Ayniqsa, Eron-Ozarbayjonda bu narsa keng yoyildi. Milliy tengsizlik kuchaydi. 1945 yil yozida Eron Ozarbayjanida aholining xamma urtasida yosh ishchilar sinfi Ozarbayjon demokratik partiyasini tuzdi. Ular Eron hukumati oldiga Ozarbayjonga avtopomiya berish, ularning milliy madaniyati 0 , Ozaarbayjon tilini tiklashga imkon berishini so`radilar. Partiya a`zolari soni juda tez o`sa bordi va 1945 yil oxirida ular soni 70taga yetdi. Maxalliy yirik feodallar, ommaviy terrorchilik, qurollangan bandalar demokratik xarakatni bug`ib tashlashga urindi, ammo bu muvaffaqiyatsiz tugadi. Ozarbayjonning Tabrez, Ardebeli, Xoyi, Marage va boshqa punktlaridagi Eron qo`shinlari qurollarini topshirib, demokratik partiyaga tan berishdi. Ozarbayjon tilini o`qitish to`g`risida rasman qaror qabul qilindi. Davlat yerlari dehqonlarga bepul taqsimlab berildi (257 ming gektar yer 209 ming kishiga berildi). 1946 yil aprelda xosilni bo`lib berish to`g`risida qonun qabul qilindi.

Demokratlar yangi gilam tuqish fabrikasi, har-xil ustaxonalar, artellar ochdilar. Tabrozda Ozarbayjon davlat universiteti ochildi. Madaniyatni, sog`liqni saqlash, sosial ta`minot, shaharlarni qayta ta`mirlash borasida ko`pgina ishlar amalga oshirildi. 1945 yil oxirida Shimoliy Qurdistonda progressiv kayfiyatdagi kurd savdogarlari, intellegensiya, dindorlari Qurdiston demokratik partiyasini tuzdilar. Demokratik – harakat Eronning boshqa joylariga Movandaron, Xurosan, Isfaxon, Karmana, Fors va Xuzestanga yoyildi. Ko`p minglab dehqonlar o`z ittifoqlarini tuzdilar. Xalq partiyasi va demokratik kasaba soyuzlar obrusi tez o`sa bordi. 1946 yil 4 aprelda Texronda SSSR va Eron urtasida shartnoma imzolandi. Unda Shimoliy Eronda neftni razvedka va ekspluatasiya qilishning sovet-eron qo`shma jamiyati tuzilib ish boshladi. Kelishuvga binoan Eronning mustaqilligini tan olib iqtisodiy siyosiy faoliyatini hurmatlash ko`zda tutildi. Ingliz – amerika Erondagi demokratik xarakatni to`xtatish uchun xarakat qildi, AINK hamkorlari «Xuziston qabilalar Ittifoqini» tuzdilar. Janubiy Eron qabilalari ingliz qurollari bilan ta`minlanib, Eron portlari Xurramshaxr va Obodon ingliz sudiga yuborildi. Eron chegara rayoni bo`limi Basrada bir qancha ingliz diviziyalari keltirildi. 1946 yil 14 iyulda AINK ishchilari umum ish tanlash qilib kuchaga chiqdilar. Xuzistonda xarbiy xolat e`lon qilinib, ish tashlash xarbiy qurol kuchi bilan bostirildi. 1946 yil kuziga kelib xarakat ochiqchasiga davom etdi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Vsemirnaya istoriya v 10 tom. M., 1961-1965gg 8-10 2. Xrestomatiya po noveyshey istorii v 3-x t. M., 1960 t.1-2 1961g 3-t 3. Aktualno`e problemo` noveyshey istorii M., 1991 4. Dementyev I.P., Patrushev A.I. Istoricheskaya nauka v XX veke. Istoriografiya istorii novogo i noveyshego vremeni stran Yevropo` i Amerik Izd-vo. «Prostor» M., 2002 g 5. Yaz`kov YE.F. Istoriya noveyshego vremeni stran Yevropo` i Ameriki 1945- 2000 Izd-vo «Prostor» M., 2002 g 6. Ponomaryov M.V., Smirnova S.YU. Novaya i noveyshaya istoriya stran Yevropo` i Ameriki V 3-x chastyax 2 chast 2-3 M., izd-vo «Vlados» M., 2000 g 7. Rodriges A.M. Noveyshaya istoriya zarubejno`x stran XX vek. Izd-vo «Vlados» M., 2001 g 8. Rodriges A.M., Ponomarev M.V. Noveyshaya istoriya stran Yevropo` i Ameriki XX v. V 3-x.2 «Vlados» M., 2001 g 9. Derevyanko A.P., Shabelnikova N.A. Istoriya Rossii s drevneyshix vremen do nachala XXI v. Izd-vo «KnoRus» M., 2002 g 10. Munchayev SH.N., Ustinov V.M. Istoriya Sovetskogo gosudarstva Izd-vo «Infra -M» M., 2002 g

Похожие

Turkiya 1918-1945 yillarda

Italiya 1918 - 1945 yillarda

Polsha 1918-1945 yillarda

Hindiston 1918-1945 yillarda

AQSH 1918-1945 yillarda