Yunon Eron urushlari - История - Рефераты

Yunon Eron urushlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

335 KB

Yunon Eron urushlari R eja : 1. Miloddan avvalgi V-IV asrlarda Yunoniston. 2. Yunon-Eron urushi sabablari va boshlanishi,oqibatlari. 3. Miloddan avvalgi V-IV asrlarda Yunonistonning iqtisodiy rivojlanishi .

Miloddan avvalgi V-IV asrlarda Yunoniston. Yunoniston-Eron urushlariga oid asosiy manba Gerodotning “Tarix” asari b о ‘lib, bu asar er.av. 478 yil voqealari bilan uzilib qolgan. Esxil “Forslar” tragediyasida Salamin yaqinidagi dengiz janggini yorqin obrazlarda tasvirlagan. Keyin Yunoniston-Eron urushlarini sitsiliyalik Diodor tasvirlagan. Plutarx о ‘sha zamon siyosiy va harbiy arboblari Felistok, Aristid va Kimonning tarjimai hollarini bayon qilar ekan, grek-fors urushlarini yoritgan. Afina va boshqa jang b о ‘lgan joylarni arxeologlar qazib qimmatli materiallar topganlar. Er.av. VI asr о ‘rtalarida paydo b о ‘lgan Eron davlati tezda Yaqin Sharqdagi hamma davlatlarini zabt etgan ulkan davlatga aylangan edi. Er.av. VI asr oxirlarida Eron о ‘z qudratining ch о ‘qqisiga chiqqan. Podsho Doro I g‘oyat katta davlatni idora qilish sistemasini tashkil etgan. Q о ‘shin harakat qiladigan strategik va savdo y о ‘llari takomillashtirilgan, istilo qilingan mamlakatlardan Eron poytaxtiga undirilgan boj-xiroj muntazam tashilgan. Qaram mamlakatlar iqtisodiy holdan toydirilishi Eron podsholarini yangi territoriyalar istilo qilishga undagan. Er.av. VI asrdayoq forslar Egey dengizining Kichik Osiyo sohilidagi grek polislari, shaharlarini о ‘ziga b о ‘ysundirgan edi. Forslar Marmar va Kora dengizning Yevropa qirg‘oqlaridan dorakiyalik va skiflarning qarshiligiga uchragan. Doro I Kichik Osiyo sohilida о ‘z mavqeini mustaxkamlash uchun Eramizdan avval 513 yilda Frakiya va Shimoliy Qora dengiz b о ‘ylariga yurish boshlangan. Doro I q о ‘shini turli xalqlardan tashkil etilgan. Hatto greklardan iborat injener-saper otryadlari xam b о ‘lgan. Ular yordamida Bosfor orqali va Dunay daryosi orqali ponton k о ‘priklar qurilgan. Doro I ning skiflarga qarshi yurishlari muvoffaqiyatsiz chiqqan. Lekin bu yurishlar natijasida forslar Vizantiyni va Bolqon yarim orolining sharqiy qismini egallagan. Makedoniya forslar oliy hokimiyatini tan olgan. Eron Yunonistonga juda yaqinlashib qolgan. Eron Qora dengizga boruvchi dengiz y о ‘lini egallab olib, Yunonistonning Qora dengiz b о ‘yi bilan aloqasini buzgan. Eron Misrdagi greklarning novkrotis koloniyasi bilan aloqasini izdan chiqargan.

Greklarning g‘alla olib kelishiga putur yetkazgan. Greklarning ashaddiy raqibi finikiyaliklarni forslar rag‘batlantirganlar. Forslar aristokrat greklarni ham q о ‘llaganlar 1 . Yunoniston polislari bir butun davlat emas edi. Aristokratiya bilan demos orasida, savdo-hunarmandlar orasida kurash davom etayotgan edi. Grek polislari shavqatsiz tashqi dushmanga qarshi kelgan edi. Grek polislarining demosi kuchlar nisbati notinchligini anglab Eronga qarshi aktiv harakat qilishdan о ‘zini saqlab turdi. Kichik Osiyoning grek shaharlari Eron soliq sistemasidan, ayniqsa k о ‘p jafo k о ‘rgan. Naksos foshda aristokratiya ag‘darilgan va aristokratlar Ioniyaga qochganlar. Ular Milet tirani Aristogorga murojaat qilganlar. Aristogar Eron yordamida Naksosni zabt etmoqchi b о ‘ladi. Lekin amalga oshira olmaydi. Doro I g‘azabidan q о ‘rqib, Miletga qaytadi va Eronga qarshi q о ‘zg‘olon boshlaydi. Er.av. 500 yilda Kichik Osiyoning k о ‘p grek shaharlariga Miletdan boshlangan q о ‘zg‘olon yoyilgan. Q о ‘zg‘olonlarni forslar kutmagani uchun g‘alabaga erishgan. aristogor yordam s о ‘rab Yunoniston shaharlariga borgan. K о ‘p polislar Eron bilan t о ‘qnashuvdan q о ‘rqqan. Afina k о ‘p jafo chekkan, u 20 ta harbiy kema yuborgan. Evbeydagi Eritriya shahri 5 kema yuborgan. Lekin kuchlar teng b о ‘lmagani uchun q о ‘zg‘olonlar er.av. 494 yilda batamom bostirilgan. Yunon-Eron urushi sabablari va boshlanishi,oqibatlari. Afina va Eritriyaning q о ‘zg‘olonchilarga k о ‘rsatgan ozgina yordami Doro I ga Bolqon Yunonistonsiga qarshi birinchi yurishni boshlash uchun bahona b о ‘lgan. Er.av. 492 yilda quruqlikdagi k о ‘p q о ‘shin va harbiy flot Eron podshosining kuyovi Mardaniy q о ‘mondonligida Yunonistonni istilo qilishga yuborilgan. Eron quruqlik q о ‘shini Gellespotdan kechib о ‘tib, Egey dengizining Frakiya sohili b о ‘ylab yurgan. Dengiz floti sohili bilan suzib Fasos orolini zabt etgan. Frakiyaliklar Eronni ancha zaiflashtirgan. Eron floti dengiz b о ‘ronida 1 Roger B.Beck, Linda Black, Larry S. Krieger, Philip C, Naylor, Dahia Ibo Shabaka ‘’World history: patterns of interaction’’. Oxford University Press. England I994. p. 48-49.

qolib, k о ‘p qismi yakson b о ‘lgan. Mardaniy Yunonistonga yetolmasdan orqaga qaytgan. Eron shohi shundan keyin Yunonistonga elchi yuborgan va Eron davlatini о ‘z ustlaridan hukmronligini tan olishni talab etgan va forslarga rasman b о ‘ysunganlar. Demokratik Afina va aristokratik Sparta Doro I talabalariga ochiq qarshi chiqa olgan. Afinada Eron elchilari qoyadan uloqtirilgan. Spartada Eron elchilari quduqqa tashlangan. Er.av. 490 yilda Eron Yunonistonga qarshi ikkinchi yurish boshlagan. Eron flotiga tajribali q о ‘mondon Datis q о ‘mondonlik qilgan. Evbeyaga desant tushirib, Eritriyani tor-mor qilgan, s о ‘ngraAttikaga y о ‘l olgan. Forslarga xizmat qilayotgan Gippiy maslahati bilan Datis Afinadan 42 km beridagi Marafon qishlog‘iga о ‘z q о ‘shinini tushirgan. Greklarda yakdillik b о ‘lmagan. Eron q о ‘shinining Maravonga tushirilgani ma’lum b о ‘lgach, Afina xalq yig‘ini forslarning Afinaga hujumini kutmasdan, Marafon yonida jang boshlashga qaror qilgan. Spartaliklarni yordamga chaqirgan. Greklar q о ‘shini 10 ming kishiga yetgan va unga II ta strateg q о ‘mondonlik qilgan. Eron q о ‘shini otliq askarlar va piyoda kamonchilardan iborat b о ‘lib, grek q о ‘shinidan k о ‘p b о ‘lgan. Ilgari Eron q о ‘shinida xizmat qilgan strateg Miltiad birinchi b о ‘lib xujum qilish fikrini amalga oshiradi. shiddatli jangda greklar g‘olib chiqqan, hatto Afinaliklar forslarning yetti kemasini q о ‘lga tushirganlar. Miltiad forslarning niyatini payqagan. Forslar himoyasi Afinaga qarab suzgan edilar. U qisqa y о ‘l bilan Afinaga q о ‘shinni о ‘tkazgan. Afinaga (Marafoncha yugurish shundan kelib chiqqan) chopar yuborilgan. Chopar yetib borib “Quvoninglar biz yengdik!” deb shu zahoti yuragi yorilib о ‘lgan. G‘oliblar Afinaga kelib port va gavanlarni himoyasiga turganlar. Eron floti xujum qilishga jur’at qila olmagan va qaytib ketgan. Sparta otryadi yordamga yetib kelgan. Afinaliklarning Marafon yonida forslarning kuchli desanti ustidan g‘alaba qozonganligi katta ma’naviy va siyosiy ahamiyatga ega b о ‘lgan. Eronga qarshi xalq harakati kuchaygan. Eron Yunonistonni istilo qilishdan voz kechmagan. G‘alayonlar uni vaqtincha t о ‘xtatib turgan. Er.av. 486 yilda Doro I о ‘ladi. Greklar bu nafasni rostlab olishdan foydalana olmagan. Eronning yana xujumi

yaqinlashgach, Fessaliya bilan Beotiya Eron podshosini tan olgan. Peloponnes о ‘z betarafligini e’lon qilgan. Eronga qarshi kurash taktikasida Afinada bahs b о ‘lgan. Qishloq jamoasi, yer egaligi quruqlikda, savdo-hunarmand ahli flotni kuchaytirish tarafdorlari edilar. Flotni kuchaytirish tarafdorlari Felistokl, quruqlikda jang qilish tarafdorlari Aristid tarafdorlaridan ustin chiqqanlar. (Er.av. 483-482 yillarda Aristid ostrakizm yordamida Attikada quvilgan) Attikaning janubidagi Lavrion kumush konlaridan qazib olingan kumushlar flot qurishga sarflangan. Er.av. 430 yilga kelganda Afina Yunonistonda eng kuchli flotga ega b о ‘lganki, bu flotda 180 triyer tez suzuvchi harbiy kemalar bor edi. Forslar Yunonistonga qarshi uchinchi yurishiga katta tayyorgarlik k о ‘rishgan. Q о ‘shinlar tag‘in Egey dengizining ilgari zabt etilgan shimoliy sohili b о ‘ylab borishi lozim edi, flot esa qirg‘oq b о ‘ylab suzib borishi kerak edi. Flotning halok b о ‘lmasligi uchun. Akte burni yonidagi kema qatnaydigan torroq kanal qazildi. Gerodotning ma’lumotiga k о ‘ra Yunoniston barcha kuchlari

5283220 kishi b о ‘lgan. Bu albatta mubolag‘a. Eron shohi Kayxisrav о ‘sha davrda 150 ming kishi t о ‘play olishi mumkin edi 2 . Yunonistonda urushdan avval hammani vahima bosdi. Er.av. 48I yilda Afina bilan Sparta о ‘rtasida ittifoq tuzilib, bu ittifoqqa k о ‘pgina grek polislari kirdi. Er.av. 480 yilda forslarning Yunonistonga uchinchi yurishi boshlandi va Kayxisravning о ‘zi boshchilik qildi. Fors q о ‘shini yozda Makedoniyaga yetib keldi. Makedoniya bilan Fessaliya Kayxisravga itoat qilishdi. Flot Shimoliy Yunonistonga chiqib oldi. Greklar fors q о ‘shinini Fessaliya bilan Yunoniston chegarasida kutmoqchi edi. Fessaliya forslar tomoniga о ‘tgach, greklar chekinib, Fessaliya bilan О ‘rta Yunoniston orasidagi “Fermopil y о ‘lagi” yonida mudofaa tutganlar. Greklar q о ‘shiniga Sparta podshosi Leonid q о ‘mondonlik qilgan. Fermopil yonida greklarning 7200 ta q о ‘shini b о ‘lgan. Leonid о ‘z q о ‘shinlari bilan ikki kun forslar xujumini qaytargan. Lekin bir xoin forslarga aylanma y о ‘lni k о ‘rsatib bergan. Leonid hamma grek otryadlariga chekishni buyurgan. Lekin о ‘zining 300 spartalik askari va bir oz serg‘ayrat kishilari bilan forslarga qarshi qattiq jang qilib uchinchi kuni halok b о ‘lgan. 27I ta Triyerdan iborat ittifoqchi grek floti Efbeya oroli yonida uzoq dengiz jangi olib borgan. Leonidning halok b о ‘lgach, grek floti janubga chekingan. Salamin b о ‘g‘ozi yonida grek floti Eron flotini tor-mor qilgan va urushning borishida tub burilish yasagan. Kayxisrav Kichik Osiyoga ketib qolgan. Er.av. 479 yilda mardoniy boshchiligidagi fors q о ‘shini Attikaga bostirib kirgan va qisqa muddatda Afinani ishg‘ol qilgan. Sparta q о ‘shini yetib kelgach, forslar Attikadan Beotiyaga chekingan. Forslar greklarini birlashgan q о ‘shinga xujum qilgan. Forslar yengilgan, Mardoniy halok b о ‘lgan. Forslarning qolgan qismi Fessaliya orqali Frakiyaga chekingan. Greklar q о ‘liga g‘oyat katta о ‘lja tushgan. Urush Yunoniston doirasidan chiqqan Qora dengiz b о ‘g‘ozi va dengiz doirasiga chiqqan. Samos, Xios, Lesbos orollari grek ittifoqiga q о ‘shilgan. Samos oroli bilan Kichik Osiyodagi Mikole buruni о ‘rtasida Eron flotining qoldig‘i yakson qilingan. 2 История Древней Греции. Под.ред. В.И.Кузищина. М., 2005. c.43-48.

Er.av. 478 yilda urush harakati Vizantiy rayoniga k о ‘chgandan keyin Sparta urushdan chiqqan. Afina greklar q о ‘shiniga bosh b о ‘lib qolgan. Miloddan avvalgi V-IV asrlarda Yunonistonning iqtisodiy rivojlanishi. E r.av. 478 yilda forslar ustidan uzil-kesil g‘alaba qozonish uchun Afina forslarga qarshi kurashda ishtirok etgan polislar, Egey dengizi orollari, Kichik Osiyodagi grek shaharlarini harbiy ittifoqqa birlashtirgan. Shu tariqa Afina rahbarligida I-Afina dengiz ittifoqi vujudga kelgan va bu ittifoq Eron bilan urushni oxiriga yetkazgan. Bu ittifoqning xazinasi Demos orolida turgan. Forslar bilan urush orada uzilishlar bilan to er.av. 449 yilga qadar davom etgan, greklar Eronning zaiflashganidan foydalanib О ‘rta dengizning sohil b о ‘yi rayonlariga Nil deltasiga askar tushirganlar, Eron floti tor-mor keltirilib, Kiprga desant tushirilgan. Er.av. 449 yilda sulh tuzilgan. Bu sulh afinaliklar vakili Kalmiy nomi bilan Kalliy sulhi deb ataladi. Abadiy tinchlik о ‘rnashilgan. Forslar Kichik Osiyodagi grek shaharlarini va Egey dengizidagi hamma orollarni mustaqil

deb taniganlar. Eron harbiy dengiz flotining Egey dengizida suzishi taqiqlangan. Afina I-Afina dengiz ittifoqidan foydalanib, grek dunyosidagi eng qudratli davlat b о ‘lib qolgan 3 . Yunoniston-Eron urushlari о ‘z vatanining ozodligi va mustaqilligini Eron istebdodidan saqlab qolgan greklarning g‘alabasi bilan tamomlangan. Oralarida birlik b о ‘lmasada, greklar qat’iy paytlarda birlashishni va bosqinchilarga qaqshatqich zarba berishni bilardilar. Urushning ikkinchi davrida Eronning kuchlari holdan ketganligiga ishonch hosil qilgach, grek askarlari imkoniyatlari boricha Eron sohillarini talaganlar va asirlarni qullarga aylantirganlar. 3 Roger B.Beck, Linda Black, Larry S. Krieger, Philip C, Naylor, Dahia Ibo Shabaka ‘’World history: patterns of interaction’’. Oxford University Press. England I994. p.48-51.

Adabiyotlar : 1. Xalqaro munosabatlar tarixi va diplomatiyasi. Hammualliflikda, T., 2009. 2. Qadimgi dunyo tarixi. Y.S. Krushkol taxriri ostida. 2-j. T., I975. Хрестоматия по истории Древней Греции. Под. Ред. Д.П.Каллистова. М., I964. 3. Хрестоматия по истории Древнего Рима. Под. Ред. С.Л.Утченко. М., I962. 4. Rajabov R. Qadimgi dunyo tarixi. Toshkent 2009. 5. Античная Греция. Под.Ред. Е.С.Голубцовой. М., I983. Т., I-2.

Похожие

Yunon-Eron urushlari

Puni urushlari

Qadimgi Eron

Qadimgi Yunon teatri

Eron 1918-1945 yillarda